Działacze TKKF jako wychowawcy społeczni

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

F O L IA O E C O N O M I C A 39, 1904

Jan B ad u ra*

DZIAŁACZE TKKF JAKO W Y C H O W A W C Y SPOŁECZNI

I. UW A GI WSTĘPNE

T ow arz ystw o K rzew ienia K ultury Fizycznej, któ re g o działacze, traktow ani jak o w y c h o w a w c y społeczni1, stanow ią przedm iot analizy w niniejszym opracow aniu, pow stało w 1957 r. jako stow arzyszenie m a jące realizow ać działalność k o m p en s a c y jn ą i profilaktyczną w z a k re -sie spraw ności fizycznej, a pośrednio i psychospołecznej dorosłych m ieszkańców miast. Realizowaniu zadań kom pensacji i profilaktyki w sferze głów nie rozw oju fizycznego służyć ma działalność p ro p a g u -jąca w artościow e w zory i w zorce zdrow ego w y p o c z y n k u po prac y i nauce. W glą d w r e je s tr szczegółow ych zadań u jęty c h w s ta tu c ie 2 wskazuje, że p ro fila k ty k a rozum iana jest tam W szerszym i bardziej now oczesnym ujęciu także jako w yprzedzanie m ożliw ych stanów n ie -k o rz y s tn y c h przez -kształcenie po d sta w o w y c h um iejętności i n a w y -k ó w w dziedzinie rek re a cji fizycznej, k tó ry c h w y k o rz y s ty w a n ie w życiu co-dziennym sprzyjać może p o d trz y m y w a n iu pełnego zdrow ia fizycznego i psychospołecznego. Stw arza to możliwości uczestnictw a w realizo-w a n iu p ro g ra m u r e k r e a c y jn e g o przez g e n e ra c ję dzieci i m łodzieży3.

* D r, a d iu n k t w K a te d r z e P e d a g o g ik i S p o łe c z n e j UŁ.

1 W p e d a g o g i c e s p o łe c z n e j m ia n e m „ w y c h o w a w c ó w s p o łe c z n y c h " p r z y j ę ło s i ę o k r e ś la ć lu d z i r ó ż n y c h z a w o d ó w , p r o f e s j o n a ln ie n ie z w ią z a n y c h z p e łn ie n ie m r o li w y c h o w a w c y , d la k tó r y c h d z ia ła ln o ś ć s k ie r o w a n a n a p o m o c w r o z w o j u b io p s y c h ic z - n y m lu b s p o łe c z n o k u ltu r a ln y m j e s t d z ia ła ln o ś c ią d o d a tk o w ą , d o b r o w o ln ą i n ie s t a -n o w ią c ą k o -n ie c z -n e g o ź r ó d ła u tr z y m a -n ia , -n a w e t w ó w c z a s , g d y b y w a ta k ż e m a te r ia l-n ie n a g r o d z o n a . * S t a t u i T o w a r z y s t w a K r z e w i e n i a K u l t u r y F i z y c z n e j , W a r s z a w a 1957, s. 67— 68. 3 M . D e m e l z w r a c a w i ę c s ł u s z n i e u w a g ę , ż e T K K F z o s t a ło w p r a w d z ie z a ło ż o n e z m y ś lą o d o r o s ły c h , n ie s t a w ia j e d n a k s z t u c z n y c h b a r ie r m ię d z y p o k o le n ia m i, le c z p r z e c iw n ie — p r a g n ie w s p ó l n i e w y c h o w y w a ć r o d z ic ó w i d z ie c i. M . D e m e l , O w y -c h o w a n iu z d r o w o t n y m , W a r s z a w a 1968, s. 149.

Rejestr tych zadań oraz służących im p o d sta w o w y c h form realiza-c y jn y realiza-c h w ujęrealiza-ciu m odelow ym przedstaw ia się na stęp u jąrealiza-c o :

1) um ożliwienie szerokim rzeszom społeczeństw a — zgodn e z ich za interesow aniam i — upraw ia n ia ćwiczeń i zabaw ruchow ych, sp o r-tów, obozow nictw a i wycieczek;

2) o rganiz ow a nie zespołów o c h a ra k te rz e sportow ym , r e k r e a c y j -nym i św ietlicow ym w zależności od z a in tere s o w a ń członków; o rg a n zow anie zespołów specjalistycznych (np. g im nastyka k o rekc yjna, ćw i-czenia r e k r e a c y jn e w zakładach pracy);

3) organizow anie nauki w zakresie p o d sta w o w y c h um iejętności z dziedziny rek re a cji fizycznej;

4) udział w organizow aniu zlotów, festynów, świąt k u ltu ry fizycz-nej, spartakiad, imprez m aso w y ch oraz prow a dz enie ośro d k ó w i o bo-zów sp o rto w o -rek re a cy jn y c h ;

5) realizow anie zadań w zakresie zdobyw ania odznak sprawności fizycznej;

6) r o z w ija n ie in fo r m a cji i p r o p a g a n d y o d z ia ła ln o ś c i T o w a r z y stw a ; 7) zakładanie i prow adzenie wypożyczalni sprzętu sp o rto w o r e k r e a -cyjnego;

8) p row adzenie indyw idualnego p o rad n ic tw a w z akresie rekreacji fizycznej.

Pedagogiczno-społeczna in te rp re ta c ja zadań rzeczow ych TKKF wskazuje, że jego funkcja w y chow aw czozdrow otna zaw iera się g łó w -nie w działaniach bezpośrednio (pkt 2, 3, 8) i pośrednio (pkt 1, 4, 6, 7) w sp ie ra ją c y c h rozw ój biologiczny. W zależności od w ie k u i płci o b ję -tych oddziaływ aniem osób realizacja p ro g ra m u Tow arzystw a mo/.e mieć c h a ra k te r głów nie kom pensacji, profilaktyki bądź uczenia się i dosko n a le n ia w w y b ra n e j dziedzinie k u ltu ry fizycznej5. Z p u n k tu wi-dzenia m etod p ra c y społeczno-w ychow aw czej na czoło w y s u w ają się m etoda g r u p o w a i organizow anie środow iska lo kalne go6. Natom iast realizow anie po rad n ic tw a in dyw idualnego i ćwiczeń k o r e k c y jn y c h w y -m aga postęp o w an ia zbliżonego do -m eto d y indy w id u aln y c h p izy p a d k ó w przy współudziale specjalistów z kilku dziedzin, głównie lek a rzy i in-s tru k to ró w rekreacji. N iezbędnym e le m en te m w y m ien io n y c h działań w ram a ch każdej ze sto so w an y c h m etod winna być środow iskow a i

oso-4 M . D e m e l , W. H u m e n , W p r o w a d z e n i e d o r e k r e a c j i l i z y c z n e j , W a r s z a w a 1970, s. 103— 107. s P or. J. B a d u r a , D z i a ł a c z T K K F j a k o w y c h o w a w c a w m i e j s c u z a m i e s z k a n i a , , .Z e s z y t y N a u k o w e U n iw e r s y t e t u Ł ó d z k ie g o 1978, S. III, z . 30, s. 97 98. 6 P or. A . K a m i ń s k i , F u n k c j e p e d a g o g i k i s p o ł e c z n e j , W a r s z a w a 1974, s. 258— — 2 91.

bnicza diagnoza jako czynność każdorazow o w yjściow a i tow arzyszą-ca p ro je k to w a n iu zadań, form i środków realizacyjnych.

Realizatorzy zadań stow arzyszenia w edług u trw alo n ej w T&KF n o -m en k la tu ry to działacze-organizatorzy w a ru n k ó w do upow szechniania k u ltu ry fizycznej oraz in stru k to rz y prow a dz ąc y bezpośrednią pracę z ludźmi. W śród in stru k to ró w w yróżnia się podgrupę instruktorów społecznych, czyli tych, którzy za sw oją działalność nie p o b ierają ż ad-nego stałego w y n a g ro d z en ia i nie posia d ają form alnych kwalifikacji (ukończonych studiów) w k tó re jś z dziedzin k u ltu ry fizycznej. W e d łu g d a nych Z arządu G łów nego TKKF ci ostatni stanow ili w 1973 r. ok. 66% ogółu zbiorowości in stru k to rs k ie j7. F unkcje in stru k to ró w społecz-nych pełnią dość często czynni członkow ie T ow arzystw a.

W stępna, poprze dz ają c a w łaściwe badania e m piryczne analiza d o -stęp n y c h m ate ria łów T o w arz y stw a pozwoliła o rie n tac y jn ie ustalić, że działacze TKKF to przede wszystkim : 1) mężczyźni: 2) osoby w śred- niem wieku; 3) prac o w n ic y um ysłowi i robotnicy wykw alifikow ani; 4) ludzie o przew adze średniego i w yższego w ykształcenia; 5) p e łn ią cy niekierow nicze funkcje w zawodzie; 6) o w ysokim w skaźniku p r z y -należności do PZPR i najp ra w d o p o d o b n iej dość często członkow ie innych organizacji społeczinnych; 7) ludzie a n g a żu ją cy się w upo w sz e c h -nianie k u ltu r y fizycznej i idei p ra c y nad sobą w zak re sie zdrow ia w oparciu o m o ty w ację rzeczową w y n ik a ją c ą głównie z osobistych dośw iadczeń w czynnym p ra k ty k o w a n iu sportu i re k re a cji fizycznej8.

Celem p r z e p ro w a d z o n y ch badań, k tó ry c h wyniki stanow ią p rz e d -miot opracow ania, było przede w szystkim zgrom adzenie informacji służącej odpowiedzi na py tan ia : Kim są działacze TKKF jako w y c h o -w a -w cy społeczni? Co -wspom aga, a co u tru d n ia realizo-w anie przez nich działalności rzeczowej stow arzyszenia? Na czym ta działalność główr- nle polega? Czy i w jakim stopniu realizow aniu przez nich zadań rze -czow ych tow arzyszą i m ogą tow a rz y sz y ć e fe k ty w ychow aw cze? M o-tyw em przew odnim i na d rz ę d n y m było pragn e n ie ukazania bada n y ch działaczy jako a k tu a ln y c h i poten cjaln y c h rea liz a to ró w idei w y c h o w u jącego społeczeństwa, w spierającego, dopełniającego i w zb o g a c a ją c e go oddziaływ anie p r o fe sjo n a ln y ch instytucji i p laców ek o ś w ia to w o w y c h o w aw czych i k u ltu ra ln o w y c h o w a w cz y c h na ludzi w szystkich g e n e -racji wieku.

P rezentacja w y n ik ó w badań, k tó re poprzedzone zostały analizą lite r a tu r y i w y b r a n y c h d o k u m en tó w dotycz ą c y ch T o w arz y stw a K rz e w ie -n i K ultury Fizycz-nej, o p ie ra się -na m ateriale e m p iry c z -n y m z eb ra -n y m w 1977 r. w postaci 95 w y w ia d ó w z działaczami stow arzyszenia z t e r e

-7 P or. „ R e k r e a c ja * F iz y c z n a " 1974, nr 4, s . 8—9,

n u Łodzi i Kutna®. O graniczona (poniżej 100) liczba resp o n d e n tó w z t e -ren u Łodzi w y n ik a z n a tu ra ln e j selekcji, jaka nastąpiła w toku badań. Z w y losow anej setki działaczy — z listy udostępnionej przez Zarząd Łódzki TKKF — w pierw szym e ta p ie udało się uzyskać inform acje od 70 osób (pozostali przestali być działaczami bądź zmienili m iejsce za-mieszkania). Dalsze d o losow yw a nie z listy rez e rw o w ej doprow adziło w e fekcie do zgrom adzenia 88 w yw iadów , co n ajp ra w d o p o d o b n iej p o -k ry w a ło się z liczbą rzeczywiście czynnych działaczy. Pozostałych sie-dem w y w ia d ó w przeprow adzono z całą zbiorowością czyn n y ch dzia-łaczy z te r e n u Kutna.

M a te ria ł z a w a rty w o p rac o w an iu s k o n c e n tro w a n y został w okół n a -s tę p u ją c y c h z agadnień: 1) c h a ra k te r y -s ty k a cech -społeczno-dem ograficznych b a d a n y c h z uw zględnieniem płci, wieku, poziomu w y k s z ta łc e nia, w y k o n y w a n e g o zawodu, a ktyw ności społecznej m ierzonej p rz y -należnością do różnych organizacji, stanu rodzinnego i stałego m iejsca zamieszkania; 2) m o ty w acja podejm ow a nia aktyw ności społecznej i źródła satysfakcji z nią związane; 3) analiza treści, za k re su i k ie -ru n k ó w działalności społecznej jako działalności w ychow aw czej; 4) c h a ra k te r y s ty k a działaczy z p u n k tu widzenia pełnionych przez nich ról, dosko n a le n ia się i poglądów na jego p o ż ądane formy oraz innych u w a -ru n k o w a ń działalności.

O p ra c o w a n ie naw iązuje do w s tę p n y c h hipotez sform ułow anych w p o p rzedzającej b a dania e m p iry c z n e analizie l ite r a tu r y 10.

II. CECHY DEMOGRAFICZNO-SPOŁECZNE BADANEJ ZBIOROWOŚCI

W e w stępnym , o p a rty m na analizie literatury, p ra s y i dostęp n y c h d o k u m e n ta c h oprac o w an iu sform ułow ano hipotezy d otyczące c h a ra -k te r y s ty -k i społeczno-dem ograficznej działaczy TKKF. Są to przede w szystkim mężczyźni, osoby w średnim wieku, p rac o w n ic y um ysłow i i ro b o tn ic y wykw alifikow ani, ludzie o przew adze średniego i w y ż s z e go w ykształcenia, pełn ią cy n iekierow nicze funkcje w zawodzie, o w y -sokim w ska ź niku przynależności do PZPR i innych organizacji. Po uw z ględnieniu czynnika czasu (lata 1967— 1972) zauw ażono n a s tę p u ją -ce te n d e n cje : spadek udziału kobiet, nieznaczne odmładzanie, zm niej-szanie się liczby e m e r y tó w i rencistów , spadek liczby osób z w y k s z ta ł-ceniem p o d sta w o w y m na k o rzy ść wyższego.

• B a d a n ia m i n ie o b ję to d z ia ła c z y TKKF sk u p io n y ch w o g n isk a c h przy za k ła d a c h p r a c y . A n a liz o w a n a z b io r o w o ść to d z ia ła c z e o g n isk fu n k c jo n u ją c y c h w śr o d o w isk u z a m ie s z k a n ia .

W e ry fik a c ja tych hipotez potw ierdziła znaczącą w ia ry g o d n o ść w ię k -szości z nich. Mężczyźni w badanej zbiorowości stanow ią 83,1% o gółu, a osoby w w ieku 36— 55 lat 58,9%. Stosunkow o znaczący jest t a k -że udział działaczy w w ieku 26—35 lat (24,2%), podczas gdy młodzież i e m e ry c i to zaledwie 6,3% oraz 5,3% całej zbiorowości. Nie w ystąpiły istotne zróżnicow ania ze względu na płeć i w iek m iędzy badanym i z Łodzi a pozostałymi.

Poziom w ykształcenia zbadanej zbiorowości w sk a z u je na dom in a cję działaczy o średnim w y kształceniu oraz na znaczny udział osób b ę -d ą c y c h absolw entam i w yższych uczelni. O bie te k a te g o rie stanow ią 80% ogółu badanych. Dziiałaczy bez ukończonej szkoły p odstaw ow ej nie ma wcale, a z w y kształceniem zasadniczym z a w odow ym jest b a r -dzo niewielu. Pełne z estaw ienie d a n y c h d o ty cz ą c y ch te g o zagadnienia przedstaw ia tab. 1. Nie uw zględnione w tabeli da n e dotyczące Kutna w s k a z u ją na zd e cy d o w a n ą dom inację działaczy z w ykształceniem średnim (sześć na ogólną liczbę siedm iu osób).

T a b e l a 1 D z ia ła c z e TKKF w e d łu g w y k s z ta łc e n ia W y k s z ta łc e n ie Łódź Łącznip N »/o N %> N ie p e łn e p o d sta w o w e — — — — P o d sta w o w e 7 7,9 7 7,3 Z a sa d n icze z a w o d o w e 4 4,5 5 5,3 Ś r ed n ie o g ó ln o k s z ta łc ą c e 24 27,3 28 29,5 Ś red n ie te ch n icz n e 23 26,1 25 26,3 P ó łw y ż s z e 7 8,0 7 7,3 W y ż sz e 23 26,2 23 24,2 Razem 88 100,0 95 100,0 2 r 6 d 1 o : b a d a n ia w ła s n e .

Także analiza b a d a n ej zbiorowości ze w zględu na w y k o n y w a n y zawód potw ierdza p rze w ag ę z a w odów pozarobotniczych. 67,2% osób łą -cznie, a 68,1% z te re n u Łodzi w y k o n u je z a w ody techniczno-biurow e i inteligenckie. J e d n a k ponad 30% to ludzie p ra c y fizycznej (32,7% og ó łem i 31,9% w Łodzi). Zauw ażalna d y sp ro p o rcja m iędzy dom ina cją ś r e d -niego i w yższego w yksz tałc enia a mniej znacznym udziałem z a w odów technicznobiurow ointeligenckich może w ska z yw a ć także na p r a w d o -podobny fakt zaw yżania w łaspego w y kształcenia przez re sp o n d e n tó w w stosunku do sta n u rzeczywistego. Faktem jest jednak, że niezależnie od tej rozbieżności potw ierdza się w s tęp n a hipoteza o z nacznym u

dziale w tym typie działalności robotników . G odny odnotow ania jest t a k -że fakt pe łnienia roli działaczy przez dw óch uczniów na tere n ie Kutna. Ze względu na stan cyw ilny zdecy d o w a n ie d om inują osoby po sia -d a ją c e własne ro-dziny. 81,0% łącznie i 81,9% na tere n ie Ło-dzi to żonaci r m ężatki. .Doliczając do nich jeszcze niezam ężnych (9,5% i 7,9%), o trz y m u je m y w sumie zbiorow ość p rze k ra c z a ją c ą 90% ogółu badanych.

T ylko jedna osoba (1,1%) nie należy do żadnej organizacji społecz-nej, a około jednej czw artej b a danej zbiorowości należy do trzech i więcej. N ależy odnotować, że u z y sk an e dane dotyczące stopnia zor-ganizow ania nie uw zględniają przynależności do zw iązków z a w odo-wych, co w y n ik a z b ra k u informacji na ten tem at w kw estionariuszach w yw iadów . Poza przynależnością do TKKF (98,9%) d ru g ą najczęściej w ym ienia ną organizacją b y ła PZPR.

Dopełnieniem d otychczasow ej c h a ra k te r y s ty k i dziiałaczy m ogą być informacje d otyczące zbieżności lub b ra k u podobieństw a m iędzy ich p racą z a w odow ą a działalnością społeczną. Otóż więcej niż połowa b a -d a n y c h (54,6%) nie -dostrzega t u ża-dnych po-dobieństw. Biorąc powyz- sze pod uw agę można sądzić, iż działalność społeczna stanow i dla nich głów nie formę kom pensacji i urozm aicenia codziennego życia. Jeżeli jeszcze uw zględnić fakt, iż ponad połow a b a d a n y c h nie pełni k ie ro w niczych funkcji w zawodzie i są to w znacznym stopniu ludzie z a w o -dów techniczno-biurow ych, to należy przypuszczać, że m otyw acja k o m p en s a c y jn a obok innych o d g ry w a tu if.totne znaczenie.

Dla w ydajności społeczno-w ychow aw czej działalności TKKF, szcze-gólnie zaś w p rzy p a d k u działaczy-organizalorów , istotne znaczenie ma możliwość b e zpośredniego k o n ta k tu z m iejscem zamieszkania. W b a d a n ej zbiorowości 60,9% ogółu osób to stali m ieszkańcy rejo n ó w b ę -d ą c y ch tere n em -działania. Biorąc po-d uw agę fakt, że 18,4% to osob\ pełniące funkcje w yłącznie instruktorskie, a więc nie w y m a g ają c e bezpośredniego zw iązku z te re n e m działania, można uznać, iż sytuacja pod ty m w zględem jest zadow alająca.

III. M O T Y W A C JA I SATYSFAKCJA Z REALIZOW ANEJ DZIAŁALNOŚCI

W ś ró d m otyw ów, k tó ry c h r e je s tr uw zględniono w to k u p rzep ro w adzania badań, zdecydow anie na czoło w y su n ę ła się m o ty w a c ja w y -n ik ają ca z osobistych potrzeb. P otrzebą w łas-ną uzasad-nia podjęcie przez siebie działalności społecznej 59,8% ogółu b a danych. Znajduje się zapew ne w śród nich w iele osób, k tó re p rzejaw iają (lub p rz e ja w ia -ły w przeszłości) z a in tere so w a n ia poszczególnym i dziedzinami sportu i rekreacji. Pełne z estaw ienie d o tyczące źródeł u jaw n io n y c h m o ty w a

T a b e l a 2 M o ty w y p o d jęc ia a k ty w n o śc i s p o łe c zn ej R odzaj m o ty w u Łódź Ł ączn ie N N % P otrzeb a w ła sn a 54 60,6 57 59,8. P o b u d zen ie z zew n ą trz 17 19,7 18 19,1 P otrzeb a w ła sn a + p o b u -d ze n ie z zew n ą trz 17 19,7 20 21,1 R azem 88 100,0 95 100,0 Ź r ó d ł o : b a d a n ia w ła s n e .

Dopełniając pierw szy i trzeci rodzaj m otyw acji jak o najbardziej k o rzy stn e dla e fe k ty w n e j działalności społecznej, o trzym am y w s u -mie ponad 30% osób, k tó re k iero w a ły się m o ty w a c ją ' osobistą i oso- bisto-społeczną.

Być może w* zw iązku z tymi rodzajam i m otyw acji pozostaje fakt, iż 96,7% bada n y ch odczuw a satysfakcję z pełnionej funkcji. W e jr z e -nie w podłoże tej satysfakcji, u jaw nionej przez badanych, pozw ala na W szechstronniejsze — w aspekcie w spółczynnika h u m anistycznego — uch w y c e n ie najc iek a w sz y c h sy lw e te k działaczy. A oto n iek tó re u j a w -nione w w y w ia d a c h w ypow iedzi: „N ajbardziej cieszą wyniki prac y społecznej — b e z in te re s o w n e j" (kobieta, lat 37, nauczycielka); „M am możliwość służenia ludziom (mężczyzna, lat 37, inżynier); „Robię to, co lub:ę"( kobieta, lat 43, tec h n ik ekonom ista); „P asjonuję się tym " (mężczyzna, lat 28, formierz); „ J e s t to odskocznia od życia codzienne-go, od p ra c y z a w odow ej. J e s t to w p e w n y m stopniu ro z ry w k a " (mężczyzna, lat 40, technik sam ochodowy); „Spraw ia mi to p r z y je m -ność, jeżeli inni ludzie są czynni" (mężczyzna, lat 47, ekonom ista).

O bok z a c y to w a n y c h dotychc z a s wypowiedzi, ilu stru jąc y c h osobiste źródła satysfakcji, zeb ra n y m ate ria ł do sta rc za także w iele p r z y -k ład ó w nieco odm iennego rodzaju: „Czuję p ełne zadowolenie, bo spo-ty k a się to, co robię, z p ełną a k c ep ta cją całej społeczności rejo n u " (mężczyzna, lat 53, zaopatrzeniow iec); „Czuję się potrzebny, a człowiek musi mieć uczucie, że ktoś go potrzebuje. W idzi się plon m ojej pracy. Dużo się zmieniło" (mężczyzna, lat 75, ekonom ista); ,,Zadow olenie z możliwości udzielania pom ocy młodzieży, n a p ro w a d za n ie na w ła ści-wy tor życia" (mężczyzna, lat 71, technik chem ik — em e ryt); „Przez sam fakt p rzychodzenia młodzieży na zajęcia. Nie m ają możliwości pi-cia alkoholu chopi-ciaż przez dw a dni w ty godniu" (mężczyzna, lat 27, nauczyciel).

P rz ykła dy pow yższe u ja w n ia ją pośrednio bardziej socjo c e n try c zn e postaw y działaczy, z o rie n to w an y c h w yraźnie na potrzeby środow iska i w y c h o w aw c ze na nie oddziaływ anie.

IV. TREŚĆ, ZAKRES I KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI

Ze s ta tu to w y c h i p ro g ra m o w y c h założeń stow arzyszenia, jakim jest TKKF, w ynika, że celem jego działalności jest u p o w szechnianie m a s o wej, dostępnej i odpow iedniej dla w szystkich kategorii w ie k u a k ty w ności r e k r e a c y jn e j po p rze z gru p o w e i środow iskow e fo rm y od d z ia ły -wania. Środki w iodące do tego celu to u d ostępnianie odpow iednich urządzeń oraz p ropagow a nie w z orów a ktyw ności fizycznej przez dzia-łaczy — o rganiz atorów o raz in stru k to ró w p rofesjonalnych (dziadzia-łaczy — e kspertów ) i sp o łecznych (przyuczonych ekspertów -am atorów ).

Działalność stow arzyszenia, jak to już zostało podk reślo n e , winna m ieć głównie c h a ra k te r k o m p ensacyjnoprofilaktyczny i służyć p r z e -de w szystkim ludziom dorosłym .

N a podstaw ie z ebranego m ate ria łu można stw ierdzić, że w z a k re -sie działalności rzeczowej dom inują trzy jej rodzaje: 1) prow adzenie zespołów gier i zabaw s p o rto w o - r e k r e a c y jn y c h (76,9% badanych); 2) organizow anie zaw odów i imprez sp o rto w y c h w m iejscu zamiesz-kania (72,6%); 3) przyg o to w y w a n ie , o p iek a i u d ostępnianie urządzeń do a ktyw ności r e k r e a c y jn e j (60,8%). P row adzenie — zgodnie z zało-żeniem s ta tu to w y m — indyw idualnego p o rad n ic tw a, ujaw niło 33,7% ogółu działaczy. Mniej więcej tyle samo r e sp o n d e n tó w w skazało na prow a dz enie zajęć z z a k re s u gim nastyki r e k r e a c y jn e j, m ającej w za-łożeniach spełniać funkcje k o re k ty w n e . Biorąc p o d u w a g ę specyfikę czynności s k ła d a ją c y c h się n a pow yższe dziedziny działalności rz e czowej można stwierdzić, że d o m in u ją c e — ze względu na jego p rz e d m iot — k ieru n k i oddziaływ ania mieszczą się w o b ręb ie p ra c y g ru p o -wej i środow iskow ej i w y m a g a ją w iedzy i um iejętności głównie w zakresie tych dw óch metod. O d działyw ania indyw idualne jako autonom iczne, nie są zbytnio p referow ane, zapew ne je d n a k mogą to w a rz y sz y ć p r a c y grupow ej i środow iskow ej.

W zm ocnieniem pow yższego w niosku może być stw ierdzenie bez-pośredniego u c zestnictw a badanych* w realizow aniu poszczególnych działań w ich ogniskach. Z akres i nasilenie tego u c zestnictw a w edług częstotliw ości w y s tę p o w a n ia prze dstaw ia tab. 3.

W świetle zebranego m ate ria łu trudno jednoznacznie ustalić p rz e d -miot oddziaływ ania w yc how aw c ze go w sensie z estaw ienia udziału

po-T a b e l a 3

B ezp o śred n ie u c z e s tn ic tw o b a d a n y ch w p o s z c z e g ó ln y c h rod zajach d z ia ła ln o ś ci rzeczow ej*

Rodzaj d z ia ła ln o ś c i Łódź (N = 88) Ł ą czn ie (N = 9 5 ) N % N P ro w a d z en ie z e s p o łó w gier s p o rto w y ch 49 55,7 51 53,7 O r g a n iz o w a n ie z a w o d ó w i im prez 33 37,5 38 39,9 P ro w a d z en ie z e s p o łó w p ły w a n ia 30 34,1 30 31,6

In form acja o m o ż liw o ś c ia c h

rek rea cji 22 25,0 22 23,7

O p iek a i u d o stę p n ie n ie urządzeń 20 22,5 22 23,7 U d zie la n ie porad in d y w i-d u a ln y c h 19 21,8 19 19,9 • W ta b e li u w z g lę d n io n o s z e ś ć z d z ie w ię c iu n a j lic z n ie j w y s tę p u ją c y c h ro d z a jó w d z ia ła ln o ś c i. Ź r ó d ł o : b a d a n ia w ła s n e .

szczególnych ka te g o rii wiekow ych. Nie d ostarcza odpowiedzi na to p y tanie re la cja b a d a n y c h o realizow anej przez n ich działalności w śro d o -wisku. P ośrednio n a to m ia st — na podstaw ie uza sa d n ien ia satysfakcji z p r a c y sp o łe c z n ej — m ożna przypuszczać, że dom inującą k a te g o rię w iekow ą stanow ią młodzież i starsze dzieci. W y n ik a z tego, że działacz TKKF to raczej w y c h o w a w c a m łodzieży i dzieci niż ludzi d o ro s łych, a sto w a rz y sz en ie — w b r e w p o d s ta w o w y m założeniom s ta tu to -w y m — s ta je się s to -w a rz y sz en ie m dla młodzieży, k ie ro -w a n y m i obsłu-giw a n y m przez d orosłych (tylko 6,3% działaczy to osoby do 25 r o k u życia). T ak się w y d a je p rzy n a jm n ie j n a podstaw ie z ebranego m ateriału.

V. DZIAŁACZE — ICH ROLE, POGLĄDY N A DOSKONALENIE SIĘ I U W A R U N K O W A N IA W ŁASNEJ DZIAŁALNOŚCI

SPO ŁEC ZNO -W YC HO W AW CZEJ

Ilość czasu, ja k ą tygodniow o badani przeznaczają na działalność społeczną, prze d staw ia tab. 4.

Fakt, iż ponad połow a (55,7%) ogółu b a d a n y ch przeznacza w ięcej niż pięć godzin tygodniow o na sw oją działalność, mimo iż je s t k o r z y s t-ny, nie oddaje całkow icie w łaściw ego o b raz u sy tu a c ji w odniesieniu do dw óch n ajb a rd ziej obciążonych czasow o ty p ó w działaczy:

działa-T a b e l a 4

C zas p racy sp o łe c z n e j w ty g o d n iu

Liczba g o d zin Ł ódź Ł ą c z n ie 0— 5 6— 10 11—20 21— 30 B rak d a n y c h N N % 40 45,0 42 44,3 24 27,3 27 28,4 17 19,7 19 19,9 5 5,7 5 5,3 2 2,3 2 2,1 R azem 88 100,0 95 100,0 2 r ó d I o: badania własna.

cza-organizatora (funkcjonariusza) i działacza-instruktora (eksperta lub e k sp erta-a m a to ra ). Czas bow iem tych dw ó c h kategorii działaczy jest n ajp ra w d o p o d o b n iej trudniej w ym ierzalny, o czym świadczą d o d a tk o -we informacje, iż sp ra w y s tow arzyszenia załatw ia się także podczas p ra c y zawodowej,

W o parciu o odpowiedzi na pytanie k w estionariusza d o ty cz ą c e r e a -lizow ania ty p o w y c h czynności w chod z ą c y ch w zakres działalności m ożna było ustalić, iż k o n c e n tru ją się o n e w o b ręb ie trzech typów, u ję -tych w tab. 5.

T a b e l a 5

T y p y d zia ła c z y w ed łu g r e a liz o w a n y c h c h a r a k te r y sty c z n y c h c z y n n o śc i

T yp d zia ła cz a Ł ódź Ł ą czn ie

N • /. N «/o

D zia ła c z-o r g a n iza to r 44 50,0 49 50,8 D zia ła cz-in stru k to r 16 18,4 16 16,9 D zia ła cz-o rg a n iza to

r--in stru k tor 23 25,9 25 27,0

Brak d a n y ch 5 5,7 5 5,3

R azem 88 100,0 •95 100,0

Ź r ó d ł o : badania włafne.

J a k w ynika z tabeli, najliczniejszą k a te g o rię stanow ią działacze- o rg an iz ato rzy (funkcjonariusze), co p o k ry w a się z p re z e n to w a n ą w cześ-niej dom inującą dziedziną działalności — organ iz o w a n ie m grup i środ ow iska lokalnego. J e środ n a k g o środ n y p o środ k re ś le n ia jest także fakt s to s u n

kow o znacznego w y s tę p o w a n ia tyipu sprzężonego, k t ó r y stanow i o r g a -nizator i jednocześnie instruktor bądź o dw rotnie (27,0% i 2.5,9% Łódź). J e s t to dobry przykład unikania — przynajm niej w pe w nym stopniu — szkodliwej dla działalności ku ltu ra ln o w y c h o w a w cz ej n a d m ie rn ej sp e -cjalizacji i w yodręb n ia n ia w jej ram ach zbyt szczególnych ról. W odniesieniu do badanej zbiorowości w sprzężonych rolach częściej w y s t ę pują in stru k to rz y i rów nocześnie działacze (funkcjonariusze przez p e ł -nienie funkcji z w y b o ru w ogniskach), rzadziej zaś organizatorzy (funk-cjonariusze) i rów nocześnie instruktorzy. Tych ostatnich jako działaczy- -instruktorów społecznych (eksipertów-amalorów) stw ierdzono tylko trzech.

N iezbyt na tom iast k o rz y s tn ie przedstaw ia się sytua cja w zakresie sam okształcenia. C zytają c y ch , tzn. tych, k tórz y p opraw nie wym ienili tytuł p o d sta w o w e g o czasopism a inform acyjnom etodycznego „ R e k rea -cja Fizyczna", jest w całej zbiorowości 31 osób, czyli mniej niż je d n a trzecia ogółu. Z aledw ie co piąty b a da ny wym ienił ty tu ł książki lub b r o -szury z dziedziny działalności specjalistycznej bądź ogólnopedagogicz- nej. C h a r a k te ry s ty c z n y może b y ć także fakt, że j e d e n z badanych, b ę -dący od siedm iu lat działaczom ogniska stw ierdził „zupełny brak cza-sopism przeznaczonych dla działaczy".

Zapytani o pożądane form y doskonalenia w ła sn ej w iedzy i u m ie -jętności działacze najczęściej postulują kształcenie zorganizow ane, w tym k ursy. Ten rodzaj doskonalenia ponad d w u k ro tn ie przew yższa sam okształcenie oraz form ę kom binow aną. Przedstaw ia to tab. 6.

T a b e l a 6 P r e fe r o w a n e form y d o s k o n a le n ia się Form y dosko-nalenia Łódź Ł ączn ie N %> N »/o S a m o k sz ta łc e n ie 18 20,8 20 21,1 K sz ta łc e n ie zo rg a n iz o w a n e S a m o k sz ta łc e n ie i k s z ta łc e -41 46,1 41 43,2 n ie z o r g a n iz o w a n e 19 21,8 24 25,3 In n e 8 9,0 8 8,3 Brak o d p o w ied zi 2 2,3 2 2,1 R azem 88 100,0 95 100,0 Ź r ó d ł o : b a d a n ia w ła a n e .

W ś r ó d .i n n y c h form w ym ieniano: hospitacje, wycieczki szkoleniowe i w ym ianę dośw iadczeń między działaczami. W y n ik a ć z tego może, iż

d otychczas o rg an iz o w a n e dokształcanie nie uw zględnia w dostatecznym stopniu tych form, k tó re mogą b y ć w edług badanych n a je fek ty w n iejsz e .

Można przypuszczać, że istnieje związek między p ra k ty k o w a n y m i postulow anym sam okształceniem a poglądam i na tem at n a jw a ż n ie j-szych u w a ru n k o w a ń dobrej działalności. Zestaw ienie tych o sta tn ic h za-w iera tab. 7.

T a b e l a 7

N a jw a ż n ie js z e w e d łu g b a d a n y c h u w a ru n k o w a n ia d ob rej d z ia ła ln o ści

R odzaj u w a ru n k o w a ń Łódź (N = 88) Ł ączn ie (N==95) N «/o N W a lo r y o so b is te 62 70,4 67 70,0 W ied za i u m ie ję tn o ści z a w o d o w e 29 33,0 31 32,7 W ied za i u m ie jętn o ści p r a k ty cz n e 44 50,0 50 52,7 Z n a jo m o ść i u m ie jętn o ść sto s o w a n ia m etod p r a cy 38 43,2 40 42.2 K ultura śr o d o w is k a 63 71,5 68 7 1 4 In ne 3 3,4 3 3,3 Brak o d p o w ie d zi 4 4,5 4 4,2 Ź r ó d ł o : badania właine.

Pre fe row a nie przez działaczy — obok k u ltu ry środow iska (jako czynnika zew nętrznego) — w alorów osobistych oraz w iedzy i u m ieję t-ności p r a k ty c z n y c h je s t c h a ra k te ry s ty c z n e chyba także i dla innych w y c h ow aw ców -społeczników .

P rz y p isy w a n ie m niejszego znaczenia wiedzy i um iejętnościom zaw odozaw ym zaw ynika zarózaw no ze znacznej odm ienności rzeczyzaw iście zaw y -k o n y w a n y c h zaw odów — co dotyczy wię-kszości b a d a n y c h — ja-k i do-minacji zaw odów techniczno-biurow ych, a więc takich, w k tó ry c h pos iadane um iejętności mogą być w niew ielkim postopniu funkcjonalne w o -bec w ym ogów prac y grupow ej i środow iskow ej w dziedzinie re k re a cji fizycznej.

W a r te p odkreśle nia jest natom iast p rzy w ią z y w a n ie istotnego znaczenia do p o p ra w n e g o stosow ania m etod p ra c y społecznow ychow aw -czej przez stosunkow o liczną grupę b a d a n y ch (42,2%), co w p rzypadku ich działalności może sta w a ć się p rz e s ła n k ą dla ulepszenia p ro g ra m u sam okształcenia zbiorow ego i indyw idualnego.

W ś ró d u w a ru n k o w a ń e fe k ty w n e j działalności w a rto zwrócić n a ko-niec u w a g ę na pow iązania działaczy i p r o w a d z o n y ch przez nich ognisk

i. _{innymi insytucjam i i organizacjam i. Do najc z ę stsz y ch .partnerów i s o}

-juszników, ja k w y n ik a z z ebranego m ateriału, należą: szkoły w raz ze szkolnymi organizacjam i i urządzeniam i, sam orządy m ieszkańców o raz związki zaw odow e i zakłady pracy, te r e n o w e g ru p y p a rty jn e i — rza-dziej _ ZSMP. Bardzo znikomy jest natom iast udział we w sp ó łp ra c y MO i ORM O (tylko 2,1%). Pełne zestaw ienie d a n y c h d o ty cz ą c y ch w

spół-pracy zaw iera tab. 8.

T a b e l a 8

W sp ó łp ra ca z in sty tu cja m i i o r g a n iza cja m i w e d łu g c z ę s to tliw o ś c i w y s tę p o w a n ia

T y p in sty tu cji i o r g a n iza cji

Łódź (N = 8 8 ) Ł ączn ie (N = 9 5 )

N •/. N •/.

O ś w ia to w o -w y c h o w a w c z e 27 30,7 29 30,6 G osp od ark i kom u nalnej* 26 29,5 26 27,4

In ne 26 29,5 30 31,6 K ultury fizy c zn ej i tu r y sty k i 13 14,8 15 15,8 K ultury 9 10,2 9 9,5 M O i ORM O 2 2,3 2 2,1 Brak w s p ó łp r a c y 22 25,0 24 25,3 • W ty m s p ó łd z ie lc z o ś ć m ie s z k a n io w a . 2 r ó d ł o : b a d a n ia w ła s n e .

W ś ró d w ym ien io n y c h typów instytucji i organizacji najw ię ksz e zna-czenie m ają te, k tó re u d o stęp n iają sw oje urządzenia (szkoły bądź k lu b y sportowe), mogą w sp ie ra ć rzeczow o (spółdzielczość m ieszkaniow a i zakłady pracy) oraz m ają możliwości o r g a n iz a c y jn e w z akresie po p u la -ryzow ania rek re a cji i w arto śc io w e g o odpoczynku (stow arzyszenia m ło-dzieży i placówki kulturalno-ośw iatow e). Udział tych ostatnich w e w sp ie ra n iu działalności TKKF był je d n a k faktycznie mało znaczący, a w przy p a d k u ZSMP niem al w yłącznie d e k la raty w n y .

VI. PO DSUM OW ANIE

Przeprow adzona analiza badanej zbiorowości działaczy TKKF u ja w -niła wiele cech k orzystnie sy tu u ją c y c h tę k a te g o rię w y c h o w aw c ó w w ś ró d innych działaczy społecznych. Dotyczy to szczególnie wieku, w ykształcenia i rodzaju w y k o n y w a n y c h zawodów, ja k rów nież częstego w ystępow ania w artościow ej, u k ieru n k o w a n e j na potrzeby środow iska i w y c h o w an ia o rie n tacji życiowej.

Ze względu n a przedm iot o d d z ia ły w a n ia i niezależnie od głów nych celów s ta tu to w y c h działacz TKKF okazuje się przede w szystkim w y -c h o w a w -c ą młodzieży i sta rs z y -c h dzie-ci szkolny-ch. T ow arzyszy tem u najc z ę śc iej w y s tę p u ją c a rola o rg an iz ato ra grup i środow iska lokalnego, k tó re im plikuje rów nocześnie potrzebę posiadania funkcjonalnej wobec tej roli w iedzy i um iejętności prak ty c zn y c h . W ła śnie um iejętności p r a k ty c z n e oraz osobiste p red y sp o z y c je to obok k u ltu ry środow iska stanow iącego tere n działania n a jw a żn iejsz e niem a te ria ln e u w a r u n k o -w ania dobrej działalności. Taka jest p r z y n a jm n ie j d e k la ro -w a n a opinia ba d a n y ch . M niejsze znaczenie p rzy p is u je się posiadaniu w iedzy spe-cjalistycznej, co potw ierdza stosunkow o niska p r efe re n cja tej form y doskonalenia się, ja k ą jest sam okształcenie specjalistyczno-m etodyczne (dotyczy to 21,1% badanych).

S ądząc po najczęściej w ym ienia nych p a rtn e ra c h i sojusznikach dzia-łalności TKKF, n a jw ię k sz e znaczenie m ają ci spośród nich, k tó rz y udzielają lub m ogą udzielać w sp a rcia rzeczow ego (lokale, urządzenia do r e k reacji, środki finansowe) oraz m ogą p o p u lary z o w a ć w swoich śro d o -w iskach -w artościo-w e form y -w ypoczynku.

Biorąc pod u w a g ę z d ecydow anie p o z y ty w n ą — z p u n k tu widzenia p e łn io n y c h funkcji w y c h ow aw czo-społecznych — o c enę większości z u ja w n io n y c h cech dem ograficzno-społecznych działaczy TKKF, jak rów nież znaczne nasilenie b e z in tere so w n ej i u k ie ru n k o w a n e j n a p o trz e b y środow iska o rie n tacji życiow ej, m ożna z dużym p raw d o p o d o -b ieństw em lokow ać rea liz a to ró w zadań bada n eg o stow arzyszenia w ś ró d w a rto ś c io w y c h i społecznie pożądanych sił ludzkich, w zboga c a ją c y c h a ktualnie i p o tencjalnie w y c h o w u ją c e społeczeństw o s o cja -listyczne.

N iedługo już u p ły n ie 20 lat od zaw arcia w listopadzie 1963 r. po-rozum ienia m iędzy TKKF a C e n tra ln y m Zw iązkiem Spółdzielczości Bu-d ow nictw a M ie sz ka niow ego11. T reść tego porozum ienia, a szczególnie jego idea przew odnia — upow szechniania siłami społecznym i m iesz-k a ń c ó w osiedli w a rto ś c io w y c h w zorów i w zorców a iesz-ktyw ności wolno- czasow ej w m iejscu zam ieszkania — pozostaje nadal bardzo aktualna.

11 S z c z e g ó ło w e in fo rm a cje o treści te g o p o ro zu m ien ia , a ta k że o je g o e fek ta c h r e a liz a c y jn y c h — „R ek reacja F izy czn a " 1974, nr 3, 4 i 5.