Rola, perspektywy i znaczenie węgla kamiennego w polityce klimatyczno-energetycznej Chińskiej Republiki Ludowej

Jarosław Bednarz

Rola, perspektywy i znaczenie węgla

kamiennego w polityce

klimatyczno-energetycznej Chińskiej

Republiki Ludowej

Pisma Humanistyczne 9, 175-191

2013

Rola, p e rsp e k ty w y i zn aczen ie w ę g la kam iennego

w p o lityce k lim atyczn o -en ergetyczn ej C h iń sk iej

R epu bliki Ludow ej

Chiny to państwo, które można określić mianem lokomotywy ciągnącej nie tylko

gospodarkę azjatycką, ale i światową. Według przewidywań będą osiągały w ciągu

następnych 25 lat wzrost gospodarczy ok. 5 proc. rocznie, mimo że w pierwszej

połowie 2008 r. uległ on spowolnieniu (wynosił 10,4 proc.) oraz prognozowano

jego dalsze obniżenie. Wbrew prognozom, chińska gospodarka doprowadziła do

zmiany struktury handlu międzynarodowego i światowego systemu energetycz­

nego. Ocenia się, że tempo rozwoju Chin od końca lat 70. x x wieku utrzymuje się

na poziomie ok. 9,5 proc.1

Szybki rozwój gospodarczy Chin swoją podstawę znajduje w zwiększonej kon­

sumpcji energii elektrycznej, której produkcja w znacznej mierze oparta jest o ro­

dzime surowce energetyczne, wśród których najważniejszym jest węgiel kamienny.

Wzrastający popyt na energię elektryczną odnotowywany jest nie tylko przez prze­

mysł, ale i społeczeństwo Państwa Środka. Ponad 1,3 mld. obywateli tego kraju zu­

żywa coraz większą ilość energii, jednakże w porównaniu z krajami

o e c d

zużycie

to kształtuje się na poziomie 30 proc.2 Planowany przez rząd Chińskiej Republiki

Ludowej rozwój gospodarczy, wzrost poziomu życia społeczeństwa i idący za tym

wzrost poziomu konsumpcji energii, doprowadzą do postawienia pytań o rolę,

perspektywy i znaczenie węgla kamiennego w polityce energetycznej chRL oraz

o wpływ podejmowanych działań na kwestie „walki z globalnym ociepleniem”.

Zasoby i produkcja węgla kamiennego w chRL

Zasoby węgla w Chinach szacuje się na ponad 114 500 mln ton (w tym 62 200 mln

ton węgiel kamienny i 52 300 mln ton brunatny), co stanowi 13,3 proc. światowych

zasobów węgla. Daje to Państwu Środka trzecie miejsce na świecie pod względem

1 R. Rosicki, Chiny i Indie a bezpieczeństwo energetyczne Europy,„Przegląd B ezpieczeństw a W e­

w nętrznego” nr 2 (2010), s. 113.

zasobów tego surowca po

u sa

(27,6 proc.) i Federacji Rosyjskiej (18,2 proc.)3. Ry­

sunek 1 przedstawia rozmieszczenie zasobów węgla w Chinach.

Rysunek 1. Rozmieszczenie zasobów węgla w chRL.

Źródło: Top Coal Producing Countries, http://coal.infomine.com/countries/, [12.06.2012].

Rozmieszczenie zasobów węgla charakteryzuje:

- pospolitość występowania — złoża węgla znajdują się w ponad 60 proc. po­

wiatów;

- powszechniejsze występowanie na zachodzie i północy niż na południu

i wschodzie;

- relatywna koncentracja zasobów w 13 prowincjach i regionach autonomicz­

nych.

W prowincjach Xinjiang, Mongolia Wewnętrzna, Shanxi, Shaanxi, Ningxia,

Gansu, Guizhou, Hebei, Henan, Anhui, Shandong, Yunnan oraz Heilongjiang

znajduje się 96 proc. wszystkich zasobów. Największe złoża węgla znajdują się

w trzech regionach: w części centralnej kraju, w regionie północno-wschodnim

oraz na zachodzie Chin. Potwierdzone zasoby tego surowca znajdują się również

w regionach południowo-centralnych^

3 b p

.

Statistical Review o f W orld Energy. June 2011, Londyn 2011, s. 30.

4 Górnictwo węgla kamiennego w Chińskiej Republice Ludowej, Ambasada r pw Pekinie, <http://

www.pekin.polemb.net/files/doc/Wydzial%20Ekonomiczny/Gornictwo%20wegla%20kamien- nego%20w%20Chinach%20WE%20-%20strona.pdf>, [12.06.2012].

W Chinach funkcjonuje ok. 25 tys. kopalń (w tym ok. 16 tys. małych zakładów

wydobywczych). Większość z nich zlokalizowana jest na terenie centralnych Chin,

a segment produkcji węgla jest rozdrobniony. 3 największe firmy górnicze wytwa­

rzają jedynie 15 proc. całej produkcji tego surowca. Na rynku oprócz firm pań­

stwowych istnieją także kolektywne i prywatne zakłady wydobywcze. Największy

na świecie koncern zajmujący się wydobyciem węgla — Shenhua Group, posiada

9 proc. rynku krajowego. Dwie kolejne firmy to China National oraz Datong CoaL.

Tabela 1. W ydobycie węgla kamiennego (w tym w ęgla energetycznego) w Chinach w latach 19 8 0 -2 0 10 (w m ln ton).

X

1980 1985 1990 1995 2000 2005 2008 2009 2 010 Wę g ie l o g ó ł e m 620,2 837,3 1 050,7 1 342,9 1 231,0 2 158,9 2 7 3 4 , 4 2 895,3 3 162,2 Wę g ie l e n e r g e­ t y c z n y 5 5 1 , 9 768,9 965,1 1 195,0 1 107,3 1 878,3 2 3 4 9 , 5 2 478,9 2 7 0 7 , 4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie:

i e a

Statistics, Coal information

2010, part

iii- iii.8 - 9 ., ie a

Statistics, Coal information 2011, part 111-111.8-9.

W tabeli 1 przedstawiono rozwój wydobycia węgla kamiennego w latach 1980­

2010. Charakterystyczny jest stały (od 1980 r. pięciokrotny) wzrost poziomu pro­

dukcji węgla energetycznego w analizowanym okresie.

Chińska Republika Ludowa jest największym producentem węgla kamiennego

na świecie. W 2010 r. (co pokazano w tabeli 1) w Chinach wydobyto 3 162,2 mln

ton węgla kamiennego, w tym 2 707,4 mln ton węgla energetycznego. W Polsce,

największym europejskim producencie węgla, w 2010 r. wydobyto 76,2 mln. ton

węgla kamiennego, w tym 64,5 mln. ton węgla energetycznego6. Pomimo tak zna­

czącego wydobycia tego surowca przemysł wydobywczy nie zaspokoił potrzeb roz­

wijającej się dynamicznie chińskiej gospodarki. Poziom zużycia węgla przedstawia

tabela 2. Konsumpcja powyższego surowca energetycznego w tym państwie od lat

90. wzrasta corocznie o kilkaset tys. ton.

Rozwój gospodarczy, jaki odnotowują Chiny w ostatnim dziesięcioleciu, spo­

wodował przemianę z eksportera w importera węgla wykorzystywanego w prze­

5 C hińska Republika Ludowa, Inform ator ekonom iczny o krajach świata, M in isterstw o Spraw

Zagranicznych, str. 6, <http://www.m sz.gov.pl/files/Inform ator%20ekonom iczny% 20-%20pdf/ Chiny/C hiny% 2003.pdf>, [12.06.2012].

6 Inform acja o funkcjonow aniu górnictw a w ęgla kam iennego w 2010 r. w raz z oceną realizacji Strategii funkcjonow ania górnictw a w ęgla kam iennego w Polsce w latach 2 0 0 7 -2 0 15 oraz in ­ form acją o sytuacji w I kw artale 2 0 11 r. (po badaniu spraw ozdań finansow ych za 20 10 r. przez biegłych rewidentów), M in isterstw o G ospodarki, D okum ent przyjęty przez Radę M inistrów , W arszaw a, październik 2011.

m yśle energetycznym . M a to zw iązek ze znacznym rozw ojem technologicznym , w yso k ą en ergochłon n ością gospod arki oraz budow ą n ow ych bloków energetycz­ nych zasilanych w ęglem . Progn ozow an y w zrost zużycia energii w chRL w latach 2 0 0 8 -2 0 3 5 w yn iesie ok. 75 proc. W 2035 r. p ań stw o to odpow iadać będzie w 22 proc. za św iatow y p op yt na energię (przy 17 proc. w 2009 r.). W 2009 r. w P aństw ie Środka zużyto w ięcej energii niż w Stanach Zjednoczonych. W edług prognoz — do 20 15 r. p op yt na energię w C h in ach będzie w zrastał, stym u low an y głów n ie przez rozwój p rzem ysłu ciężkiego, w tem pie 5,1 proc. roczn ie7.

Tabela 2. Zużycie węgla kamiennego (w tym energetycznego) w gospodarce chRL (w mln. ton). 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2008 2009 2010 Wę g ie l o g ó ł e m 626,0 803,9 1 050,9 1 316,7 1 214,8 2 098,8 2 683,2 2 883,7 3 319,0 Wę g ie l e n e r g e­ t y c z n y 5 5 9 , 2 741,0 970,5 1 176,2 1 095,0 1 816,5 2 295,7 2 445,2 2 816,4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: i e aStatistics, Coal information 2010,

part 111-111.20-23., i e aStatistics, Coal information 2011, part 111-111.20-22.

Z ap otrzeb ow an ie na w ęgiel spow odow ało konieczność sprow adzan ia go z in ­ nych części św iata. Chiny, po innej azjatyckiej potędze gospodarczej, jak ą jest Japo­ nia, sta ły się w 2009 r. n ajw iększym im porterem w ęgla energetycznego na św iecie8. Tabela 3 przedstaw ia poziom im p o rtu w ęgla do P ań stw a Środka,

Tabela 3. Import węgla kamiennego (w tym energetycznego) do chRL (w mln ton).

1990 1995 2000 2005 2008 2009 2010

Wę g ie lo g ó ł e m 2,0 _1,6 2,2 26,2 _40,3 125,8 1 7 7 , 0

Wę g i e le n e r g e­

t y c z n y 1,8 1,6 1,8 19,0 3 3 , 5 9 1 , 4 128,6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: i e aStatistics, Coal information 2010,

part 111-111.34., i e a Statistics, Coal information 2011, part 111-111.34.

Rok 2009, b ęd ący rokiem św iatow ego k ry zy su gospodarczego, nie ob n iżył p ro­ dukcji w ęgla w czołów ce jego eksporterów . Rozwój gospodarki chińskiej sp ow o­ d ow ał znaczące obniżenie tego suro w ca jako chiń skiego to w aru eksportow ego.

7 i e a

.

International Energy Agency. W ord Energy Outlook 2007. Executive summary, Paryż 2007, s. 5.

Ten największy producent był w latach 2001-2003 znaczącym eksporterem węgla

energetycznego, którego eksport kształtował się na poziomie 110 -13 0 mln ton. Od

2004 r. Chiny ograniczyły dostawy węgla na rynki światowe9. W tabeli 4 przed­

stawiono poziom eksportu węgla kamiennego oraz węgla energetycznego na prze­

strzeni lat 1990-2010.

Tabela 4. Chiński eksport węgla kamiennego (w tym energetycznego) (w m ln ton).

1990 1995 2000 2005 2008 2009 2010

Wę g ie l o g ó ł e m _17,3 28,6 5 5 , 0 7 1 , 7 4 5 , 2 22,3 20,7

Wę g ie l e n e r g e­

t y c z n y 13,8 21,9 48,6 66,4 41,8 21,8 1 9 , 5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: i e aStatistics, Coal information 2010, part 111-111.39.,

ie aStatistics, Coal information 2011, part 111-111.39.

Deficyt podaży węgla na rynku powoduje wzrost jego cen. Na chińskim rynku

wewnętrznym problemy cenotwórcze wynikają z różnej struktury energetycznej,

różnych poziomów efektywności energetycznej, a także ze sprzeczności interesów

przemysłu energetycznego i wydobywczego. Można przypuszczać, że nadrzędną

pozycję zyskuje sektor energetyczny, co jest skutkiem polityki władz w zakresie nad­

zoru nad cenami węgla. Rozwiązywanie tego problemu nie ułatwia polityka władz,

zarówno na szczeblu lokalnym, jak i centralnym — mimo wprowadzanych reform10.

Produkcja oraz zużycie energii w Państwie Śródka

Ponad 1,3 mld mieszkańców Chin stanowi największą populację na świecie. Jest

to około jedna piąta światowej liczby ludności, a według prognoz, ma ona jeszcze

wzrosnąć do ok. 1,46 mld w 2030 r. Urbanizacja, będąca w dużej mierze wynikiem

migracji ze wsi do miast, będzie kontynuowana oraz możliwa poprzez złagodzenie

ograniczeń rządowych w zakresie przemieszczania się ludności. Obecnie w 8. mia­

stach zamieszkuje po ponad 5 mln ludzi, a 88 miast liczy od 1. do 5. mln mieszkańców.

Pomimo tego, tylko 42 proc. ludności zamieszkuje na obszarach miejskich. W na­

stępnych latach prognozuje się przyrost ludności miejskiej o ok. 14 mln osób rocznie,

co stanowić będzie wzrost z 40 proc. do 60 proc. ogółu społeczeństwa

11

. Procesom

tym towarzyszy znaczne zwiększenie konsumpcji, a co za tym idzie wzrost produkcji

energii. Produkcja energii w Chinach wzrasta sukcesywnie od kilkudziesięcioleci, co

przedstawia wykres 1. Spadek po 1997 roku to pochodna tzw. „kryzysu azjatyckiego”.

9 Ibidem.

10 R. Rosicki, Chiny i Indie..., op. cit., s. 118.

W ykres 1. Produkcja energii pierwotnej w Chinach w latach 19 6 5-20 10 (Mtoe).

VO VO VO VO VO rv. r-> r-> r-> r-> r-> r-> 1^ 1^ 1^ CO CO CO CO CO CO CO CO co co o o o o o o o o o o o «—

O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'G 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O 'O O O O O O O O O O O

Źródło: O pracow anie w łasne na podstaw ie: bp, Statistical Review o f W orld Energy, W ydaw nictw o

bp, Londyn roczniki 2 0 0 0 - 2 0 11.

Z asto so w an a jed n ostka 1 toe (to n o f o i l e q u i v a l e n t ) to energetyczny rów n ow aż­

n ik ro p y (paliw o o kaloryczn o ści 10 0 0 0 kcal/kg)12. P rzeliczając na ilość w ęgla, 1 M to e w yn o si 1,9814 m ln . to n i3.

O d p ow iedzialn ym i za sektor w yd obyw czy, energetyczny, d ystrybu cji energii oraz politykę cenow ą dotyczącą energii elektrycznej w C h in ach , jest w iele in sty­ tucji, biur i kom isji.

Sektor energetyczny w C h ińskiej Republice Ludowej jest kontrolow an y przez państw o, a politykę energetyczną p ań stw a nadzoruje P ań stw ow a K om isja Reform i Rozwoju, będąca stru k tu rą w randze tzw. sup erm in isterstw a. In stytu cja ta posia­ da w iększe znaczenie n iż inne m in isterstw a i w iększą siłę polityczną. Św iadczyć to m oże o m iejscu, roli i znaczeniu, jakie w polityce chińskiej m a polityka energetycz­ na i rozw ój go spo d arczy o p arty o sektor w ytw ó rstw a energii. Pow ołana w m arcu 2008 r. P ań stw ow a K om isja W ysokiego Szczebla ds. Energii m a koordynow ać sek­ tor energetyczny poprzez Biuro ds. Energii Państw ow ej K om isji Reform i R ozw o­ ju. Biuro ds. Energii w eryfikuje i akceptuje w szystkie w iększe p rojekty zw iązane z energetyką. Biuro ds. C en kontroluje ceny benzyny, ropy, gazu oraz elektrycz­ ności, uw zględn iając także kontrolę tych cen na poziom ie dystrybu cji detalicznej. Kontrola cen elektryczności dotyczy sp rzed aży jej firm om dystrybu cyjn ym , a na­ stępnie konsum entom . Biuro ds. P rzem ysłu ustala politykę sektorow ą w zakresie p olityki energetycznej oraz w obec firm działających w sektorze energetycznym .

12 Jednostki-Przeliczniki, <http://w w w.m in-pan.krakow .pl/se/pliki/przeliczniki_2007.pdf>,

[05.12.2012].

Biuro ds. Ochrony Zasobów Naturalnych i Środowiska odpowiada za rządowy plan

podnoszenia efektywności energetycznej (obniżania energochłonności chińskiej

gospodarki). Proces licencjonowania w zakresie wydobywania zasobów natural­

nych w swych kompetencjach ma Ministerstwo Ziemi i Zasobów Naturalnych.

Ministerstwo Handlu nadzoruje licencjonowanie eksportu i importu nośników

energii. Pomniejszą rolę odgrywają Ministerstwo Finansów i Ministerstwo Środo­

wiska (wcześniej Państwowa Administracja ds. Ochrony Środowiska). Minister­

stwo Transportu odpowiada za transport nośników energii14,

Rysunek 2. Rozmieszczenie elektrowni węglowych w Chinach.

Źródło: Coal-fired Pow er Plants o f the People's Republic o f China,http://www.esri.com /m ap-

m useum /m apbook_gallery/volum e26/utilities-electric-and-gas/utilities-electric-and-gas-1.htm l, [12.06.2012].

Węgiel energetyczny w Chinach, jak i w innych światowych gospodarkach „opar­

tych na węglu”, wykorzystywany jest do produkcji energii elektrycznej i ciepła.

Na początku x x i wieku chińska produkcja energii elektrycznej przekroczyła

wielkością łączną produkcję we Francji, Niemczech i Wielkiej Brytanii, a w 2006 r.

zainstalowano w chińskich elektrowniach moce wytwórcze (ponad

io o g w )

prze­

wyższające moce wytwórcze całej Afryki.

Głównymi firmami wytwarzającymi energię elektryczną są przedsiębiorstwa

państwowe: Huaneng, Katang, Guodian, Huadian i cpi, które wraz z dwoma

elek-14 Polityka energetyczna w Chińskiej Republice Ludowej,A m b asab a r p w Pekinie, Pekin czerwiec

2008, <http://www.pekin.polem b.net/files/doc/W ydzial%20Ekonom iczny/Polityka%20energe-

trow n iam i jąd ro w y m i produ kują praw ie połow ę energii elektrycznej. Poza tym na ry n k u energii fun kcjon ują p ryw atn e i m niejsze elektrow nie regionalne. Przesyłem energii elektrycznej w 90 proc. zarząd zają firm y: State G rid C o rp o ratio n i C h in a Southern Power G rid 15.

R ysu nek 2 p rzed staw ia rozm ieszczenie elektrow n i w yk o rzystu jących w ęgiel jako su ro w iec do produkcji energii elektrycznej.

Produ kcja en ergii elektrycznej w C h in a ch w y n io sła w 2009 r. aż 3 695 928 Gwh. G łów n ym surow cem energetycznym , k tó ry w ykorzystan o do produkcji tak znacznej ilo ści b y ł w ęgiel o raz jego pochodne. Podobnie sy tu acja kształto w ała

się w sektorze w ytw arza n ia ciepła. N a ogólną ilość 2 667 479 t j aż 2 460 514 t j“

w yp rod u ko w an o w łaśnie z w ęgla. Św iad czy to o w ysokiej pozycji tego surow ca w chińskiej gospodarce.

W tabeli 5 pokazan o ogólną p rodukcję en ergii elektrycznej z p od ziałem na źródła jej w ytw arza n ia w 2009 r.

Tabela 5. Produkcja energii elektrycznej w 2009 r. z podziałem na źródła energii w Chinach (Gwh). Wę g ie l ip o c h o d n e Ro pa n a f t o w a Ga z z i e m n y Bio p a l iw a En e r g ia n u k l e a r­ n a Hy d r o e n e r g ia Ge o t e r m a l n a i s o l a r n a En e r g ia w ia t r o w a 2913122 16 494 50 813 2 3 5 1 70 134 615 640 4 7 4 269 00

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Electricity/H eat in China,

People's Republic o f in 2009, International Energy Agency,

http://www.iea.org/stats/electricitydata.asp?couNTRY_coDE=CN, [12.06.2012].

Jak w yn ik a z obliczeń, w 2009 r. konsum pcja finaln a energii elektrycznej w y ­ n iosła 3 064 244 Gwh, a ciepła 2 288 108 t j . Jed nocześn ie najw iększym konsum en­ tem energii elektrycznej b y ł p rzem ysł (odpow iednio 2 035 794 G w h i 1 497 16 0 tj),

a następnie m ieszk ań cy chRL (487 216 G w h i 670 0 0 2 t j)17.

W ykres 2 przedstaw ia zużycie energii pierw otnej z podziałem na surow ce ener­ getyczne w ykorzystan e do jej w ytw o rzen ia w latach 2 0 0 0 - 2 0 10 . Jak się okazuje, zużycie w ęgla jest n ajw iększe i, co istotne, w p orów n an iu do in n ych surow ców w n ajw iększym stopn iu w zrasta. Jed nocześn ie w okresach zm iany k o n iu n ktu ry (kryzys 2009 r.) w ęgiel staje się regulatorem poziom u zużycia energii, um ożliw iając produkcję z innych źródeł, w których uzyskanie p łyn n o ści w ytw arza n ia energii jest znacznie bardziej utrudnione (np. elektrow nie jądrowe).

15 Ibidem.

16 Electricity/Heat in China, People's Republic of in 2009, International Energy Agency, <http:// www.iea.org/stats/electricitydata.asp?couNTRY_coDE=CN>, [12.06.2012].

W 2009 r. w Chinach zużycie energii ze źródeł odnawialnych wyniosło 6,9

Mtoei8, natomiast w 2010 r. wzrosło do 12,1 Mtoei9, co świadczyć może o randze,

jaką przyjmuje ochrona klimatu w Państwie Środka.

W ykres 2. Zużycie energii pierwotnej z podziałem na surowce energetyczne (Mtoe).

En. nuklearna □ Hydroenergia

O Razem W ęgiel □ G az □ Ropa

Źródło: O pracow anie w łasne na podstaw ie: b p, Statistical Review o f W orld Energy, Londyn, roczniki 2 0 0 0 - 2 0 11.

Prognozy Międzynarodowej Agencji Energii

dla chińskiego rynku energetycznego

Rozpatrując wzrost zapotrzebowania na energią w Chinach, należy rozważyć

różne scenariusze opracowane przez Międzynarodową Agencję Energii.

Pierwszy wariant, Scenariusz Referencyjny, daje podstawowy obraz ewolu­

cji rynku energetycznego bez działań ograniczających emisję dwutlenku węgla.

W scenariuszu tym brak jest zmiany dotychczasowej polityki i działań rządów.

Scenariusz 450 zawiera działania podjęte w celu ograniczenia długoterminowej

koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie 450 cząsteczek na

mln (450 ppm) ekwiwalentu C0220.

18 b p

.

Statistical Review o f W orld Energy, June 2010,Londyn 2010, s. 41.

19 b p

.

Statistical Review o f W orld Energy, June 2011,Londyn 2 0 11, s. 41.

20 i e a

.

International Energy Agency. Word Energy Outlook 2009. Executive summary,Paryż 2009, s. 3.

Tabela 6. Zapotrzebowanie na energię pierwotną w latach 20 07 -20 30 wg Scenariusza Referencyjnego (Mtoe).

2015 2030 2007-2030* [w proc.] WlGilL 1 843 2 3 9 7 2,7 Ro pa 490 7 5 8 3 , 3 Ga z 119 202 5 , 3 En e r g i a n u k l e a r n a 5 9 127 9 , 4 Hy d r o e n e r g ia ₆₃ 9 0 3 , 4 Bio m a s a io d p a d y ₁₉₁ 205 0,2 In n eo d n a w ia l n e ź r ó d ł ae n e r g ii 5 4 7 10,2 Ra z e m ₂ 7 83 3 827 2 , 9

* średnia roczna stopa wzrostu

Źródło: ie a International Energy Agency, Word Energy Outlook 2009, Paryż 2009, s. 646.

Chiński wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną w latach 2007-2030 we­

dług Scenariusza Referencyjnego pokazano w tabeli 6. Zużycie węgla energetycz­

nego jako surowca energetycznego wynosi 2,7 proc. Jednocześnie wzrasta w sposób

znaczący produkcja energii ze źródeł odnawialnych. Wysoki poziom zużycia wy­

kazuje energia jądrowa. W pewnym sensie ograniczeniem dla węgla kamiennego

energetycznego są określone możliwości techniczne prowadzenia eksploatacji.

Scenariusz 450 zakłada, że państwa

o e c d

+ (państwa

o e c d

i członkowie

u e

nienależący do

o e c d )

podejmą zobowiązania do redukcji krajowych emisji C02 od

2013 r. Natomiast po 2020 r. zobowiązania takie zostaną podjęte także przez inne

wielkie gospodarki — Chiny, Rosję, Brazylię,

r p a

i państwa Bliskiego Wschodu2\

Najbardziej restrykcyjny Scenariusz dla wykorzystania węgla w produkcji ener­

gii to Scenariusz 450. Zapotrzebowanie na energię pierwotną według tej prognozy

pokazuje tabela 7.

Najnowsze opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii, World Energy

Outlook 2011, ocenia zagrożenia i możliwości stojące przed światową energetyką,

opierając się na rygorystycznych kwantytatywnych (odnoszących się do ilości jako

kategorii opisu zjawisk) analizach trendów energetycznych i klimatycznych, za­

wartych w trzech scenariuszach i wielu dodatkowych studiach przypadku. W Sce­

nariuszu Nowych Polityk, centralnym punkcie

w e o

2011, zakłada się rozsądną

implementację niedawno ogłoszonych zobowiązań rządowych (obniżenie global­

nych emisji C02 — finansowanie w wysokości 100 mld

u s d

ograniczenia skutków

tych procesów dla krajów rozwijających się do 2020 r., ustalenie progów emisji

dla każdego kraju do 2010 r., zaniechanie subsydiowania produkcji paliw kopal­

nych) — nawet jeśli nie są one jeszcze poparte zdecydowanymi działaniami22.

weo

2011 przedstawia również zaktualizowane prognozy dla Scenariusza Bieżących

Polityk (wcześniejszego Scenariusza Referencyjnego^3.

Tabela 7. Zapotrzebowanie na energię pierwotną w Chinach w latach 20 0 9 -20 35 według Scenariusza 450 (Mtoe).

2020 2035 2009-2035* [w proc.] Wę g ie l 1 817 _{1 074 -1,3} Ro p a ₅₆₃ 588 1 ,7 Ga z 260 4 3 4 6,8 En e r g i an u k l e a r n a ₁₅₉ 396 12,6 Hy d r o e n e r g ia 9 9 121 3 , 2 Bi o m a s aio d p a d y 223 310 1,6 In n eo d n a w ia l n e ź r ó d ł ae n e r g i i 6 5 229 12,6 Ra z e m _{3 186 3 152} 1 ,3

* średnia roczna stopa wzrostu

Źródło: i e a International Energy Agency,

Word Energy Outlook 2011, Paryż 2011, s. 593.

Według Scenariusza Nowych Polityk punkt ciężkości głównego rynku handlu

węglem będzie przesuwał się z regionu Atlantyku do regionu Pacyfiku. Jednakże

skala i kierunek tych międzynarodowych przepływów pozostają wysoce niepew­

ne, w szczególności po 2020 r. Niewielka zmiana w popycie bądź podaży węgla

w Chinach spowoduje ponowne uzyskanie przez ten kraj statusu eksportera netto

i wzmoże konkurencję o rynki zbytu z państwami posiadającymi duże nakłady

inwestycyjne, mające zapewnić dostawy węgla dla Państwa Ś ro d k i4.

Zapotrzebowanie na energię pierwotną według Scenariusza Bieżących Polityk

przedstawia tabela 8.

W Scenariuszu Bieżących Polityk zapotrzebowanie na energię pierwotną rośnie

z 3 465 Mtoe w 2009 r.25 do 4 361 Mtoe w 2035 r., przy wzroście udziału węgla do

jej wytworzenia średniorocznie o 2,1 proc.

22 i e a

.

International Energy Agency. W ord Energy Outlook 2010. Executive summary, Paryż 2010, s. 3-4.

23 i e a

.

International Energy Agency. Word Energy Outlook 2011, s. 55.

24i e a

.

International Energy Agency. Word Energy Outlook 2011. Executive..., op. cit., s. 5.

Tabela 8. Zapotrzebowanie na energię pierwotną w Chinach w latach 20 0 9 -20 35 według Scenariusza Bieżących Polityk (Mtoe).

2020 2035 2009-2035* [w proc.] Wl.GII.I. 2 149 4 361 2,1 Ro pa 5 9 5 7 5 1 2,6 Ga z 248 431 6,8 En e r g i a n u k l e a r n a ₁₃₅ 201 9 , 7 Hy d r o e n e r g ia 9 3 112 2 , 9 Bio m a s a io d p a d y ₁₉₉ 186 -0,4 In n e o d n a w ia l n e ź r ó d ł ae n e r g i i 4 7 84 8 , 4 Ra z e m _{3 465 4 361} 2 , 5

* średnia roczna stopa w zrostu

Źródło: i e a International Energy Agency, W ord Energy O utlook 2 0 11, s. 593.

W Scenariuszu Nowych Polityk zapotrzebowanie na energię pierwotną wzrasta

z 3 345 Mtoe w 2009 r.

2

® do 3 687 Mtoe w 2035 r., przy udziale węgla wzrastającym

średniorocznie o 1 proc. Zapotrzebowanie to w latach 2009-2035 przedstawia

tabela 9.

Tabela 9. Zapotrzebowanie na energię pierwotną w latach 20 09 -2035 wg Scenariusza N ow ych Polityk (Mtoe).

2020 2035 2009-2035* [w proc.] Wl.GII.I. 2 004 3 835 1,0 Ro pa 586 686 2,4 Ga z _{251 363} 6 , 7 En e r g i a n u k l e a r n a 142 221 10,6 Hy d r o e n e r g ia 96 1 1 5 3 ,1 Bi o m a s aio d p a d y 210 224 0,6 In n e o d n a w ia l n e ź r ó d ł ae n e r g i i 56 102 0,6 Ra z e m 33 4 5 3 687 2,0

* średnia roczna stopa w zrostu

Źródło: i e a International Energy Agency, W ord Energy O utlook 2 0 11, s. 594.

W tabeli 10 przedstawiono główne wielkości i wskaźniki rozwoju chińskiego

sektora energii do 2030, porównując Scenariusz Referencyjny, uaktualniony Sce­

nariusz Bieżących Polityk, Scenariusz 450 oraz Scenariusz Nowych Polityk. Tabela

pokazuje poziom zapotrzebowania na energię pierwotną oraz produkcję energii

elektrycznej według zastosowanych paliw.

Tabela 10. Porównanie prognoz Międzynarodowej Agencji Energii.

Wy s z c z e g ó l n i e n i e 1 9 9 0 2030 Sc e n a r i u s z Re f e r e n­ c y j n y Sc e n a­ r i u s z 450 Sc e n a r i u s z No w y c h Po l it y k Sc e n a r i u s z Bi e ż ą c y c h Po l it y k Za p o t r z e b o w a n ie n a e n e r g ięp ie r w o t n ą (Mt o e) 872 3 827 3 148 3 687 4 069 w t y m: - w ę g ie l 5 3 4 2 3 9 7 1 283 1 976 2 431 - p a l iw ac ie k ł e ₁₁₃ 7 5 8 607 686 717 - g a z ₁₃ 202 3 7 7 363 365 - e n e r g ia n u k l e a r n a 0 127 3 2 3 221 188 - o ze 200 342 5 5 7 441 366 Pr o d u k c ja e n e r g ii e l e k t r y c z n e j [ t wh] 650 8 847 7 840 9 169 10 023 w t y m: - w ę g ie l 471 6 639 2 808 5 281 6 766 - p a l iw ac ie k ł e 4 9 3 2 10 12 13 - g a z 3 2 5 3 763 6 3 7 541 - e n e r g ia n u k l e a r n a 0 487 1 238 850 723 - o ze 0 1 4 3 6 1 820 2 3 5 5 1 981

Źródło: O pracow an0 na podstaw ie: i e a International Energy Agency, W ord Energy O utlook 2011,

Paryż 2 0 11, s. 592-594.

Polityka klimatyczna Chin

Zaangażowanie Chin w tematykę ochrony klimatu znalazło swoje odzwierciedle­

nie po 2000 r., w x Planie Pięcioletnim, który wprowadził pojęcie „bezpieczeń­

stwo energetyczne”. Zakładano w nim wzmocnienie rozwoju infrastrukturalnego

oraz energetycznego, jednakże przy prowadzeniu działań w celu poprawy zarów­

no efektywności energetycznej, jak i stanu środowiska. Sposobem realizacji miał

być rozwój techn ologii czystego w ęgla, poszu kiw an ie i w yk orzystan ie rop y n af­ towej i gazu (ze źródeł rodzim ych i zagranicznych), rozwój n ow ych źródeł energii i energii odnaw ialnej oraz budow a krajow ej, jednolitej sieci przesyłow ej energii elektrycznej, a co najw ażniejsze, propagow anie energooszczędnych techn ologii27.

W 20 0 6 now o w prow adzone praw o energetyczne stw orzyło p o d staw y do roz­ w oju en ergetyki (w tym odn aw ialn ej) w kontekście zarów n o "bezp ieczeń stw a energetycznego”, jak i zrów now ażonego rozwoju. N a podstaw ie pow yższej ustaw y opracow ano plan d ziałan ia na rzecz czystych techn ologii w ęglow ych (w dłuższej perspektyw ie głów n ym priorytetem jest opracow anie „niem al zerowej em isji dw u­ tlen ku w ęgla”) o p arty na w zorcach europejskich, a także plan, w ram ach którego prow adzone b ęd ą d ziałan ia w celu zw iększenia efektyw n ości energetycznej i roz­ w oju odn aw ialn ych źródeł energii.

U nia Europejska oraz C h in y u stan o w iły w spó łp racę tech n iczn ą w sześciu ob­ szarach, uznając że zm iany klim atyczne są w zajem n ym w yzw an iem dla obydw u tych regionów. O bszaram i tym i są: efektyw n ość energetyczna, oszczędn ość ener­ gii, energia odnaw ialna; technologie czystego w ęgla, odzysk m etan u oraz w ych w y­

tyw an ie i składow anie C 02 ( C a r b o n C a p t u r e a n d S t o r a g e — c c s ) 2*.

Rysunek 3. Projektowane technologie c c s w Chinach

Źródło: M a p o f C h in a Carbon Capture a n d Storage (cc s ) Projects,http://earthtrendsdelivered. org/m ap_of_china_carbon_capture_and_storage_ccs_projects, [12.06.2012].

27 S. de Jong, J. W outers, M ak in g the Transition: E u -C h in a Cooperation on Renewable Energy a n d

Carbon Capture a n d Storage,Leuven Centre for G lobal G overnance Studies, Katholieke Univer-

siteit Leuven, W orking paper no. 66, June 2 0 11, s. 9. 2® Ibidem, s. 12 - 13 .

Rysunek 3 przedstawia projektowane system y w ychw ytyw ania i składowania dwu­ tlenku węgla na obszarze C h in z w ykorzystaniem różnorodnych technik w ykorzysta­ nia węgla. c c s znajduje swoje odzwierciedlenie w x i Planie Pięcioletnim . Prow adzo­ ne jest 12 projektów, które będą redukować rocznie em isję c o 2 o 15 M t. M ożliw ości podziem nego składow ania tego gazu szacowane są bardzo zróżnicowanie i w ynoszą od 150 G t do 2 000 Gt. O becne eksperym entalne przedsięwzięcia uw zględniają w y­ chw ytyw anie m etan u— np. w prowincji Shanxi jest realizow any dw uetapowy projekt

iGCC ( in t e g r a t e d g a s if ic a t io n c o m b i n e d c y c l) , obejm ujący zgazow yw anie w ęgla (część

pierwsza) oraz w ych w ytyw anie c o 2 (część druga) w elektrowni ig c c Yantai29. W C h in ach „zintegrow ane podejście” określono jako kluczow e w celu w ykorzy­ stania efektu synergii m iędzy bezpieczeństw em energetycznym , zrów now ażeniem dostaw energii, in n ow acyjn ością oraz ogran iczaniem em isji gazów cieplarnianych. Ideą jest zapew nienie spójności m ięd zy celam i p olityki energetycznej i klim atycz­ nej. U w zględn iając te przesłan ki w x i Planie Pięcioletnim , uznano w ęgiel jako pod­ stawę krajow ego przem ysłu energetycznego p rzy jed n oczesnym jego optym aln ym w yk orzystan iu oraz zm niejszeniu en ergochłonności chińskiej gospodarki, a także ogran iczeniu em isji głów n ych zanieczyszczeń środow iska. W ram ach zw alczan ia em isji zan ieczyszczeń , plan p rzew id y w ał am bitne cele dotyczące zm n iejszen ia

zużycia en ergii na jedn ostkę p k b o 20 proc., obniżenie em isji siarki całkow itej

i chem icznego zap otrzebow ania tlenu (c o d) o 10 proc. w 2 0 10 r., a także ud ział od­

n aw ialnych źródeł energii na poziom ie 15 proc. zużycia energii pierw otnej w 2020 r. E uropejski B a n k In w estycyjn y p rzy zn ał na pop arcie chiń skiego N arodow ego P rogram u O chron y K lim atu 500 m ln euro. P rogram ten zakład ał popraw ę efek­ tyw n ości energetycznej, zw iększenie udziału energii odnawialnej i energii jądrowej w dostaw ach energii pierw otnej, c c s , zin tensyfikow anie prac badaw czo-rozw ojo­ w ych oraz podnoszenie św iadom ości społecznej na tem at zm ian klim atu. Efektem tych działań było opublikow anie w sierp n iu 20 0 7 r. średn io i długoterm inow ego p lan u rozw o ju energetyki od n aw ialn ej. W 2 0 10 r. C h in y s ta ły się najw iększym św iatow ym producentem tu rbin w iatrow ych i paneli słonecznych30.

O pracow an y na lata 2 0 1- 2 0 15 n o w y Plan Pięcioletni zakłada stw orzenie w a­ ru n k ó w bardziej zró w n ow ażon ego rozw o ju p op rzez w yz n acza n ie p rio ry tetó w bardziej spraw iedliw ego p od ziału dóbr, w zrost konsum pcji krajowej oraz p op ra­ w ę in fra stru k tu ry społecznej i zabezpieczenia społecznego. C elem gospodarczym

jest w zrost p k b o 7 proc. rocznie, a w ram ach restru ktu ryzacji gospodarki w zrost

konsum pcji krajow ej. N a bad an ia i rozwój in n ow acji przeznaczone zostanie 2,2

proc. p k b. W śród celów polityki chińskiej na najbliższe lata zn alazły się rów nież

zadania połączone z och ron ą środow iska i przeciw działan iem zm ianom klim atu przez stw orzenie „zielonej koncepcji rozw oju n iskoem isyjnego’^1.

29 i e a

.

International Energy Agency. Word Energy Outlook 2007, s. 347-348. 30 Ibidem, s. 12-19.

Cele klim atyczn e na lata 2 0 1- 2 0 1 5 ujęte w x i i Planie P ięcioletn im zakład a­ ją dalsze redukcje em isji gazów cieplarnianych, ograniczenie konsum pcji energii elektrycznej oraz d alszy rozwój gospod arki niskoem isyjnej. Jed nocześnie zapew ­ niono 15 proc. udział p aliw innych niż kopalne w konsum ow anej energii do 2020 r., zw iększenie ilości terenów zalesionych do 40 m ln ha do 2020 r., utw orzenie ryn k u w ęglow ego, k tó ry m iałb y duży p oten cjał stać się najw iększym system em handlu em isjam i na św iecie, oraz popraw ę efektyw n ości energetycznej o 17 proc.“

Podsumowanie

Bogate zasoby w ęgla kam iennego w C h in ach stw arzają m ożliw ości zw iększania poziom u jego eksploatacji. T aki stan rzeczy obserw uje się ju ż od kilkudziesięciu lat. C h in y jako najw iększy konsum ent w ęgla na św iecie, w ostatnim czasie sta ły się z jego eksportera — im porterem . K reuje to now ą sytu ację na m ięd zyn arodow ych ryn k ach handlu tym surow cem . Z w iększający się p op yt na węgiel, zgłaszan y przez P ań stw o Środka, p o zw o lił krajom zasobnym w w ęgiel en ergetyczn y i m ającym techniczne m ożliw ości zw iększenia jego produkcji, takim ja k A u stra lia czy In do­ nezja, na rozw in ięcie w ydobycia.

Jed n o cześn ie zw ięk szająca się p od aż w ęgla w region ie P ac y fik u p ośredn io w p ły w a na europejski ryn ek handlu tym surow cem , a zw łaszcza na najw iększe­ go producenta europejskiego, jak im jest Polska. O słabienie kilkuprocentow e go ­ spodarki chińskiej w konsekw encji m oże doprow adzić do sp adku zużycia energii, a jedn ocześnie do n ad m iaru w ęgla na ry n k u azjatyckim . Producenci regionu Pa­ cy fik u p osiad ający w ów czas n ad m iar w yd obytego w ęgla m ogą skierow ać go na

ryn k i europejskie. W efekcie do p o rtó w a r a m oże n ap łyn ąć ogrom n a ilość tan ie­

go w ęgla australijskiego lub indonezyjskiego. Jest duże praw dopodobieństw o, że będzie to negatyw n ie o d d ziaływ ać na polskich producentów w ęgla, k tó rzy m ogą nie w ytrz y m a ć konkurencji cenowej z w ęglem im portow an ym .

R ozw ijająca się gospodarka chińska, bogacące się społeczeń stw o, w zrastający poziom życia oraz m igracja ludności w iejskiej do m iast są p rzyczyn am i w zrostu konsum pcji energii. P odstaw ą produkcji energii w chRL jest w ęgiel kam ienny. S ce­ n ariusze rozw oju ry n k u energii przedstaw ian e p rzez M ięd zyn aro d o w ą Agencję Energii prognozują w zrost zużycia tego surow ca w C hinach. Pom im o pozornie nie­ w ielkiego procentow ego w zrostu poziom u konsum pcji, w jedn ostkach bezw zględ­ nych jest to ilość znacząca. Jed ynie w najbardziej restryk cyjn ym S cen ariu szu 450, ten poziom konsum pcji w ęgla ulega obniżeniu. W ęgiel kam ien n y w chińskiej go ­

demoAZjA, <http://dem oazja.com /2011/05/30/rozw oj-chinskiej-gospodarki-a-cele-polityki-kli- m atyczno-energetyczna-w -i2-planie-piecioletnim />, [12.06.2012].

32 Chiny intensywnie prom ują swoje działan ia na rzecz klim atu podczas c o p 16 w Meksyku, de-

moAZjA, <http://dem oazja.com /2010/12/10/chm y-prom uja-sw oja-polityke-klim

spodarce jest niewątpliwie uznanym priorytetem. Znajduje to odzwierciedlenie

w Planach Pięcioletnich chińskiego rządu. Podkreślają one jego pierwszorzędną

rolę w wytwarzaniu energii. Jednocześnie węgiel jako paliwo pozwala w miarę

swobodnie uzależniać podaż energii od koniunktury i zużycia wewnętrznego.

Chińscy politycy włączają się w problematykę ochrony klimatu. Na propago­

waną oszczędność zużycia energii i przedsięwzięcia mające na celu zmniejszenie

energochłonności gospodarki nakładają się podejmowane próby czystego wyko­

rzystania węgla. Pilotażowe działania w kierunku wychwytywania i składowania

dwutlenku węgla wpisują się w ogólnoświatowe trendy ochrony klimatu, popula­

ryzowane zwłaszcza przez Unię Europejską.

$ ABSTRAKT $

Rozwój gospodarczy, jaki odnotowują w ostatnim okresie Chiny i jaki prawdo­

podobnie będzie utrzymany w latach następnych, przyczynia się do dynamicznej

konsumpcji energii przez to państwo. Chińska Republika Ludowa to kraj o popu­

lacji ponad 1,3 mld ludzi — populacji, która wraz ze wzrostem konsumpcji dóbr

oraz podnoszeniem się poziomu życia zużywa coraz więcej energii. Aby zapewnić

jej dostawy, państwo chińskie swoją politykę energetyczną opiera o rodzime źró­

dło surowca energetycznego, jakim jest węgiel kamienny. Pomimo zwiększającej

się corocznie produkcji, rozwijająca się energetyka wymusza konieczność impor­

tu dużych ilości tego surowca i ograniczenie eksportu. Rozwój energetyki opar­

tej o węgiel kamienny potwierdzają prognozy Międzynarodowej Agencji Energii.

Tylko w najbardziej restrykcyjnym Scenariuszu 450 odnotowywany jest spadek

konsumpcji węgla kamiennego-energetycznego. Jednocześnie, decydenci chińscy

zaczęli zdawać sobie sprawę z zagadnień związanych z ochroną klimatu. Efektem

tego są zapisy

x i i

Planu Pięcioletniego. Największy konsument węgla kamiennego

na świecie jest z tego powodu jednym z najważniejszych czynników kreujących

międzynarodowy rynek handlu węglem oraz w sposób pośredni wpływa na go­

spodarki państw, w których węgiel kamienny jest ważnym czynnikiem społecz­

no-gospodarczym.

Jarosław Bednorz — Doktorant w n s Uniwersytetu Śląskiego. Pracuje w Kompa­

nii Węglowej S. A. Oddział k w k „Pokój”. Zainteresowania naukowe koncentrują się

wokół problematyki transformacji górnictwa, polityki energetyczno-klimatycznej oraz zatrudnienia w regionie. Autor referatów i badań poświęconych tej tematyce.