over de cyclus der
zogenaamde drempelgeulen
in de oostelijke uitloop
van de zimmermangeul
publikatie van de directie waterhuishouding en waterbeweging
mei '76 studiedienst vlissingen
Inhoud
1 INLEIDING =
2 SITUATIE WESTERSCHELDE BOVENSTROOMS HANSWEERT 6
2 . 1 A l g e m e n e b e s c h r i j v i n g 6
2.2 B o d e m g e s t e l d h e i d 8
2.3 S c h e e p v a a r t 10
3 ONTWIKKELING GEULEN- EN PLATENSTELSEL SEDERT 1800 11
3 . 1 B a g g e r - e n s t o r t w e r k e n 11
3.2 V e r a n d e r i n g e n g e u l e n e n p l a t e n 14
3.3 I n h o u d s v e r a n d e r i n g e n d e r W e s t e r s c h e l d e v a n a f 1 8 7 8 20
3.3.1 Berekeningen voor de perioden 1878 - 1931 20 en 1931 - 1952
3.3.2 Berekeningen voor de periode 1955 - 1971 22 3.3.3 Nadere analyse der opgetreden inhoudsveranderingen 23
3.4 V e r a n d e r i n g e n v a n g e t i j v o l u m i n a e n g e u l d o o r s n e d e n 27
3.4.1 Volumina 27
3.4.2 Geuldoorsneden 31
3.5 V e r t i c a a l g e t i j 34
3.6 S a m e n v a t t i n g v a n p a r . 3 36
4 DE OOSTELIJKE UITLOOP VAN DE ZIMMERMANGEUL SEDERT 1951 37
4 . 1 De d r e m p e l g e u l e n 37 4.2 S t r o o m m e t i n g e n e n p e i l s c h a a l w a a r n e m i n g e n 39 4.2.1 Stroomdrigvingen in 1962 en 1963 39 4.2.2 Vevtioaalmetingen in 1963 42 4.2.3 Feilsohaalwaarnemingen 1963 44 4.2.4 Metingen van 1966 en 1967 45 4.3 S l o t s o m m . b . t . h e t v l o e d s t r o o m b e e l d v a n v o o r j a a r 46 1 9 6 3 t . o . v . l a t e r e s i t u a t i e s 5 SAMENVATTING EN CONCLUSIES 50 GERAADPLEEGDE LITERATUUR 59
Over de cyclus der zogenaamde drempelgeulen
in de oostelijke uitloop
van de Zimmermangeul
par. 1 INLEIDING
Reeds jarenlang vormt het Nauw van Bath in het bovenstroomse deel van de Westerschelde een der moeilijkst te be-varen geulgedeelten van de scheepvaart-weg van en naar Antwerpen. Als gevolg van het verrichten van omvangrijke baggerwerken langs de noordoostelijke rand van de Plaat van Saaftinge (bij-lage 1) heeft de in scheepvaartkringen beruchte Bocht van Bath de laatste ja-ren een wat guns tiger ligging verkre-gen. Het aan de benedenstroomse zijde van het Nauw van Bath optredende vloed-stroombeeld (dwarsstromingen vanuit de Zimmermangeul) vormt echter een om-standigheid waarmee ook thans nog terde-ge rekening moet worden terde-gehouden.
In het begin van 1963 vond in het Nauw van Bath ter hoogte van de uitloop van de Zimmermangeul een ernstige scheepsramp plaats. De bewuste uitloop vertoonde toendertijd een opmerkelijk sterke ont-wikkeling met een vooral bij springtij zeer ongunstige stromingssituatie. Voor de Antwerpse Zeediensten was de toenemen-de ontwikkeling van toenemen-de Zimmermangeul overigens reeds in oktober 1962 reden een onderzoek naar het in dit gebied op-tredende stroombeeld te verrichten. De opgetreden scheepsramp vormde voor de Studiedienst Vlissingen de aanleiding een onderzoek naar de ontwikkelingen in
ing. D. de Looff ir. J. van Malde
dit gebied in te stellen.
Daartoe worden sinds 1963 ter aanvulling op de tweejaarlijkse rivierlodingen
(controle geulontwikkeling in het alge-meen) min of meer regelmatig ( 3
a
4 maal per jaar) detaillodingen in de uitloopvan de Zimmermangeul uigevoerd. uit deze peilingen is een sterke ver-anderlijkheid van de bodemligging al-daar duidelijk gebleken.Verder zijn in het gebied van de uit-loop van de Zimmermangeul alsmede in het aangrenzende gedeelte van het Nauw van Bath ter vastlegging van de toenmalige situatie in 1963 door de Studiedienst Vlissingen uitgebreide stroommetingen verricht. Ook in 1966 en 1967 zijn al-daar nog enkele stroommetingen ter vasts telling van de toen aanwezige stromingssituatie uitgevoerd.
Van het mede op grond van vorengenoemde gegevens verrichte onderzoek naar de ontwikkelingen in het gebied van de uitloop van de Zimmermangeul wordt in deze studie verslag uitgebracht, waar-bij vrijwel uitsluitend gebruik gemaakt is van de gegevens die medio 1973 ter be-schikking stonden; de mogelijke invloed van de ontwikkelingen op de oever van de Zimmermanpolder is bij dit onderzoek buiten beschouwing gebleven.
ri-v i e r g e d e e l t e bori-venstrooms ri-van Hans-w e e r t g e e f t p a r . 2, Hans-w a a r i n t e v e n s e n i g e aandacht w o r d t b e s t e e d aan de bodemge-s t e l d h e i d en de bodemge-s c h e e p v a a r t . Aangezien de o n t w i k k e l i n g e n i n h e t g e b i e d van de Zimmermangeul mede b e z i e n d i e n e n t e worden i n samenhang met de l i g g i n g v a n h e t omliggende g e u l e n en p l a t e n s t e l -s e l v o l g t i n p a r . 3 een b e -s p r e k i n g v a n de s i n d s 1800 o p g e t r e d e n v e r a n d e r i n g e n i n h e t t u s s e n de d r e m p e l van Z a n d v l i e t en Hansweert g e l e g e n r i v i e r g e d e e l t e ; n a a s t de v e r a n d e r i n g e n v a n g e u l e n en . p l a t e n worden i n deze p a r a g r a a f t e v e n s de on-derhoudsbaggerwerken i n de beschouwin-gen b e t r o k k e n . P a r . 4 b e h e l s t een nader e a n a l y s e van de waanadergenomen p e nader i o d i c i -t e i -t v a n de i n h e -t d r e m p e l g e b i e d van de Zimmermangeul o p t r e d e n d e z.g. "drem-p e l g e u l e n " , i n w e l k v e r b a n d t e v e n s de i n de l o o p van de t i j d v a s t g e l e g d e s t r o -m i n g s s i t u a t i e s n a d e r worden b e s p r o k e n . De s t u d i e b e s l u i t met een s a m e n v a t t i n g en e n k e l e c o n c l u s i e s ( p a r . 5 ) , een op-gave fean g e r a a d p l e e g d e l i t e r a t u u r en een l i j s t v a n b i j l a g e n .
p a r . 2 SITUATIE WESTERSCHELDE BOVENSTROOMS HANSWEERT 2 . 1 A l g e m e n e b e s c h r i j v i n g Vanaf de N e d e r l a n d s - B e l g i s c h e grens t o t aan Hansweert w o r d t h e t g r o o t s c h e e p s v a a r -w a t e r gevormd door a c h t e r e e n v o l g e n s h e t V a a r w a t e r boven B a t h ( s o m t i j d s Pas v a n R i l l a n d genoemd), h e t Nauw van B a t h en h e t Z u i d e r g a t ( b i j l a g e 1 ) . Het bovenstrooms g e l e g e n d e e l v a n d i t Z u i d e r gat ( t o t Baalhoek) s t a a t o v e r i g e n s b e k e n d a l s O v e r l o o p v a n V a l k e n i s s e t e r -w i j 1 v o o r de v e r d e r s t r o o m a f -w a a r t s gel e g e n g e d e e gel t e n van h e t Z u i d e r g a t de b e -namingen Bocht van Walsoorden ( t e r hoog-t e van Walsoorden) en ( v o o r h e hoog-t meeshoog-t benedenstroomse d e e l ) d r e m p e l v a n Hans-w e e r t i n g e b r u i k z i j n . T e r p l a a t s e v a n de d i v e r s e i n h e t v a a r w a t e r aanwezige drempels worden de v o o r de s c h e e p v a a r t n o o d z a k e l i j k e d i e p t e n i n s t a n d gehouden door o m v a n g r i j k e onderhoudsbaggerwerken (par. 3 . 1 ) . Het V a a r w a t e r boven B a t h s l u i t b o v e n -strooms aan op de drempel v a n Z a n d v l i e t
(omgeving Z a n d v l i e t s l u i s ) e n w o r d t aan de o o s t z i j d e door de B a l l a s t p l a a t ges c h e i d e n v a n h e t v l o e d ges c h a a r de A p p e l -zak. Op h e t B e l g i s c h e ( z u i d e l i j k e ) d e e l van de B a l l a s t p l a a t b e v i n d t z i c h de i n de j a r e n 1968 t/m 1971 nieuw a a n g e l e g -de l e i d a m . Deze aan h e t r i v i e r w a a r t s e e i n d e op h e t p e i l v a n l a a g w a t e r g e l e g e n dam l o o p t i n bovenstroomse r i c h t i n g op en s l u i t met een h o o g t e van NAP + 5,30 m aan op de v a s t e w a l . O v e r i g e n s i s de h o o g t e l i g g i n g v a n de l e i d a m n a d e r aan-gegeven op b i j l a g e 1 . Aan de w e s t z i j d e v a n de v.m. S c h o r r e n v a n Ossendrecht i s de i n h e t k a d e r v a n de werken v o o r de S c h e l d e - R i j n v e r b i n d i n g ontworpen nieuwe z e e d i j k i n 1973 v o l t o o i d , waardoor deze s c h o r r e n t h a n s g e h e e l aan h e t k o m b e r g i n g s g e b i e d van de W e s t e r s c h e l d e z i j n o n t t r o k k e n . Met de u i t v o e r i n g v a n de werken t . b . v . de bewuste d i j k i s des-t i j d s begonnen i n 1968.
De ( o n v e r d e d i g d e ) l i n k e r o e v e r v a n h e t V a a r w a t e r boven B a t h l i g t t e g e n de o o s t -z i j d e van h e t V e r d r o n k e n Land v a n Saaf-t i n g e . I n h e Saaf-t z u i d o o s Saaf-t e l i j k e d e e l v a n l a a t s t g e n o e m d g e b i e d b e v i n d t z i c h een t o t een h o o g t e v a n NAP + 6,50 m r e i k e n d d i j k l i c h a a m , w a a r i n de i n de j a r e n 1965,
1966 en 1970 door h e t V a a r w a t e r boven B a t h g e l e g d e w a t e r , g a s en S h e l l z i n -k e r s z i j n opgenomen. Op de overgang t u s s e n h e t V a a r w a t e r bo-ven B a t h en h e t Nauw v a n B a t h b e v i n d t z i c h de d r e m p e l van B a t h . T e r h o o g t e van de u i t s p r i n g e n d e z u i d w e s t e l i j k e d i j k h o e k b i j B a t h r u s t h e t Nauw v a n B a t h r e e d s j a r e n l a n g t e g e n de t e r p l a a t s e v e r d e d i g d e r e c h t e r o e v e r . V e r d e r s t r o o m -a f w -a -a r t s ( v o o r de R e i g e r b e r g s c h e p o l d e r ) i s deze o e v e r o n v e r d e d i g d ; b i j de h u i -d i g e s i t u a t i e b e -d r a a g t -de b r e e -d t e van h e t a l d a a r aanwezige v o o r l a n d 500 a
700 m. Ten z u i d e n van h e t Nauw v a n B a t h b e v i n d e n z i c h a c h t e r e e n v o l g e n s de P l a a t v a n S a a f t i n g e en h e t Schaar v a n de Noord ( v l o e d s c h a a r ) . De o v e r g a n g t u s s e n h e t Nauw v a n B a t h en de O v e r l o o p v a n V a l k e n i s s e w o r d t ge-vormd door de d r e m p e l v a n V a l k e n i s s e . De o n v e r d e d i g d e l i n k e r o e v e r v a n de O v e r l o o p v a n V a l k e n i s s e c a . l i g t t e g e n h e t V e r d r o n k e n Land v a n S a a f t i n g e (Marlemonsche p l a a t , K o n i j n e n s c h o r ) en v e r d e r s t r o o m a f w a a r t s t e g e n h e t Schor van Baalhoek. Benedenstrooms h i e r v a n ( l a n g s de Bocht v a n Walsoorden)
i s de l i n k e r o e v e r v e r d e d i g d . Een b e -l a n g r i j k p u n t i n de v e r d e d i g i n g van d i t o e v e r g e d e e l t e v o r m t h e t i n 1966 i n g e -k o r t e Oude Hoofd. Aan de n o o r d z i j d e van de O v e r l o o p v a n V a l k e n i s s e b e v i n d e n z i c h de P l a t e n v a n V a l k e n i s s e met t e n
w e s t e n h i e r v a n de P l a a t v a n Walsoorden. Het t e n noorden van d i t p l a t e n g e b i e d ge-l e g e n g e u ge-l e n s t e ge-l s e ge-l w o r d t gevormd door h e t Schaar v a n Waarde ( w e s t e l i j k e i n l o o p ) en h e t h i e r o p a a n s l u i t e n d e Schaar v a n V a l k e n i s s e . De bovenstroomse o n d i e p e u i t
-l o o p van h e t Schaar van Waarde b e v i n d t z i c h t u s s e n de P l a t e n van V a l k e n i s s e en de P l a a t van Walsoorden. Het Schaar v a n V a l k e n i s s e h e e f t ( t o t medio 1 9 7 5 , z i e n a s c h r i f t ) aan de b o ¬ venstroomse z i j d e ( a l t h a n s b i j l a g e r e w a t e r s t a n d e n ) geen r e c h t s t r e e k s e open v e r b i n d i n g met h e t h o o f d w a t e r ( O v e r l o o p van V a l k e n i s s e ) . De l a n g s de Zimmermanpolder stromende Zimmermangeul s l u i t aan de benedenstroom-se z i j d e met een b e t r e k k e l i j k o n d i e p e d r e m p e l aan op h e t Schaar van V a l k e n i s s e . Het n a a r v e r h o u d i n g eveneens o n d i e p e b o -venstroomse d e e l v a n de Zimmermangeul mondt i n de h o o f d g e u l u i t t e r h o o g t e v a n de d r e m p e l van V a l k e n i s s e . B i j de op b i j l a g e 1 weergegeven s i t u a t i e (opneming 1971) werden i n h e t g e b i e d v a n de bewuste u i t l o o p twee meer o f m i n d e r s t e r k ontwik--k e l d e d r e m p e l g e u l e n a a n g e t r o f f e n . Met nsime d i t g e b i e d z a l i n p a r .4 v o o r w a t de bodemv e r a n d e r i n g e n en de s t r o m i n g s s i t u a t i e b e -t r e f -t u i -t v o e r i g worden b e s p r o k e n . V o l l e d i g h e i d s h a l v e z i j n i n o n d e r s t a a n d s t a a t j e de gemiddelde g e t i j g e g e v e n s v e r -meld v o o r de s t a t i o n s B a t h en Hansweert ( s l o t g e m i d d e l d e n 1 9 7 1 . 0 ) . G e t i j wa,ter i n m N.i h.w. (+) HansT s t a n d e n t . o . v . l.w. (-) rfeert t i jds^/ (h en t . o . v . h.w. 'ersch. min) V l i s s . 1 .w. w a t e r i n m h.w. ( + ) Ba s t a n d e n t . o . v . l.w. (-) t h t i j d s v (h en t . o . v . ' h.w. s r s c h . •nin) \ ^ l i s s . l.w. gem. d o o d t i j gem. g e t i j g e m . s p r i n g t i j 1 , 8 5 2 , 3 2 2 , 6 8 1,73 2 , 0 8 2 , 3 3 + 1 . 0 5 + 0 . 5 7 2 , 0 8 2 , 5 9 2 , 9 8 1,68 1,99 2 , 1 9 + 1 . 3 1 + 1 . 4 0
2.2 B o d e m g e s t e l d h e i d Gedurende de j a r e n 1958 t o t en met 1960 i s i n h e t o o s t e l i j k d e e l van de Wester-s c h e l d e i n o p d r a c h t van de S t u d i e d i e n Wester-s t V l i s s i n g e n een g e o l o g i s c h onderzoek v e r -r i c h t doo-r de A f d e l i n g G e o l o g i s c h e D i e n s t van de G e o l o g i s c h e S t i c h t i n g (thans. R i j k s G e o l o g i s c h e D i e n s t ) . De r e s u l t a t e n van d i t i n de d a a r o p v o l g e n d e j a r e n v e r d e r w e s t w a a r t s u i t g e b r e i d e onderzoek z i j n n e e r -g e l e -g d i n een a a n t a l d e e l r a p p o r t e n ( l i t . 1 ) . Een o v e r z i c h t van de l i g g i n g van de on-d e r z o c h t e p r o f i e l e n I t o t en met V I I I en de l o c a t i e s d e r d a a r v o o r g e b r u i k t e bo-r i n g e n g e e f t b i j l a g e 2; op deze b i j l a g e z i j n t e v e n s de aan de bewuste r a p p o r t e n o n t l e e n d e p r o f i e l e n I , I I en V g e t e k e n d . Bovendien i s op b i j l a g e 2 de l i g g i n g van de door de G e o l o g i s c h e D i e n s t v a s t g e s t e l -de grens van h e t z.g. o p p e r v l a k t e v e e n aangegeven. B l i j k e n s b i j l a g e 2 v e r t o o n t de veengrens aan de n o o r d z i j d e ( r e c h t e r o e v e r ) van h e t beschouwde r i v i e r g e d e e l t e t u s s e n de r a a i e n I en V I I een o n o n d e r b r o k e n v e r -l o o p . Aan de z u i d z i j d e d a a r e n t e g e n i s ze op een a a n t a l p l a a t s e n o p g e r u i m d door a l d a a r v r o e g e r o f t h a n s nog aanwezige g e u l e n . I n deze g e b i e d e n b e v i n d e n z i c h a f z e t t i n g e n j o n g zeezand, r e i k e n d e t o t de g r o o t s t e d i e p t e , d i e de b e t r o k k e n g e u l i n de l o o p van de t i j d o o i t h e e f t b e r e i k t . I n h e t beschouwde g e b i e d l i g t de 1 a 2 m d i k k e v e e n l a a g met de b o v e n k a n t op
een d i e p t e van NAP -2 ai4 m Aan de n o o r d
z i j d e van de r i v i e r l i g t h e t o p p e r v l a k t e -veen t e n westen van r a a i I I op een wad-f o r m a t i e (oude w a d k l e i , oud z e e z a n d ) , d i e i n de r a a i e n I en I I e c h t e r n i e t
onder h e t veen i s a a n g e t r o f f e n ; h i e r r u s t de v e e n l a a g op h e t P l e i s t o c e e n { A f z e t t i n g van V l i s s i n g e n r e s p . A f z e t t i n g van H a l s -t e r e n ) . Aan de z u i d e l i j k e oever i s i n h e t g e b i e d van h e t V e r d r o n k e n Land van S a a f t i n g e ( r a a i e n I , I I en V) de veen-l a a g ( v o o r z o v e r aanwezig) eveneens op de A f z e t t i n g van H a l s t e r e n g e l e g e n ; v e r -d e r w e s t w a a r t s b e v i n -d t z i c h t u s s e n -de veenlaag--en de A f z e t t i n g H a l s t e r e n weer w e l een oude w a d f o r m a t i e ( r a a i e n I I I en V I ) . Het b l i j k e n s de g e o l o g i s c h e p r o f i e l e n t h a n s t u s s e n de b e i d e o e v e r s met j o n g zeezand o p g e v u l d e r i v i e r b e d i s i n de l o o p d e r j a r e n doorsneden door 20 a 30 m d i e p e g e u l e n . Over h e t algemeen z i j n deze g e u l e n d e s t i j d s u i t g e s c h u u r d t o t i n de A f z e t t i n g van H a l s t e r e n ; op een
enke-l e p enke-l a a t s ( r a a i V I ) t o t op h e t a enke-l d a a r onder deze a f z e t t i n g g e l e g e n I c e n i e n (eveneens P l e i s t o c e e n ) . U i t de d i v e r s e g e o l o g i s c h e p r o f i e l e n b l i j k t d a t ook b i j de h u i d i g e s i t u a t i e de h o o f d g e u l e n op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n t o t op o f i n de A f z e t t i n g v a n H a l s t e r e n z i j n u i t g e s c h u u r d ; de w i j z i g i n g e n i n de b o d e m l i g g i n g v i n d e n t h a n s e c h t e r v o o r h e t o v e r g r o t e d e e l p l a a t s i n j o n g zeezand. Van b e l a n g i n d i t v e r b a n d i s h e t f e i t d a t de l a n g s de n o o r d e l i j k e en z u i d e -l i j k e oever onder de v e e n -l a a g g e -l e g e n oudere g r o n d l a g e n o v e r h e t algemeen d i c h t g e p a k t z i j n en een g r o t e r e w e e r s t a n d t e -gen u i t s c h u r i n g en o n t g r o n d i n g e n v e r t o n e n dan h e t i n h e t r i v i e r b e d aanwezige v e e l -a l l o s g e p -a k t e j o n g e zeez-and. V -a l l e n z i j n v o o r z o v e r bekend i n d i e o u d e r e l a g e n n i e t o p g e t r e d e n . B e w o n i n g s r e s t e n v o o r d e K r u i s p o l d e r ( g e b i e d o n d e r g e l o p e n 1 5 3 0 / 3 2 ; 2 5 j u l i 1 9 5 8 ) ; o p d e f o t o r e c h t s b o v e n h e t f o t o 2 L i c h t b a k e n v a n B a a l h o e k .
f o t o 3 S c h e e p v a a r t i n h e t N a u w v a n B a t h t i j d e n s v l o e d ( o m s t r e e k s h a l f t i j , 1 8 d e c e m b e r 1 9 7 5 ) .
2.3 S c h e e p v a a r t
I n samenhang met de i n t e n s i v e r i n g van de onderhoudsbaggerwerken op de drempels i n h e t bovenstroomse d e e l d e r W e s t e r s c h e l -de en -de v e r d i e p i n g (eveneens d o o r m i d d e l van baggerwerken) v a n h e t i n de S c h e l d e -mond g e l e g e n Scheur i s de d i e p g a n g v a n de n a a r Antwerpen opvarende schepen i n de l o o p d e r j a r e n g e l e i d e l i j k toegenomen
( l i t . 2 ) . De g r o o t s t e d i e p g a n g , d i e i n 1962 op r u i m 38' w e r d b e p a a l d , b e d r a a g t t h a n s ongeveer 44'. Het a a n t a l n a a r A n t werpen opvarende schepen met een d i e p -gang van 36' o f meer t o o n d e een t o e n e m i n g van 25 i n 1962 t o t 742 i n 1970. I n 1971 was o v e r i g e n s s p r a k e van e n i g e v e r m i n d e -r i n g van h e t a a n t a l d e z e -r g -r o t e schepen; de t e r b e s c h i k k i n g s t a a n d e v a a r d i e p -t e was d a -t j a a r evenwel g e l i j k aan d i e i n
1970. Z o a l s r e e d s i n de i n l e i d i n g ( p a r . l ) i s v e r m e l d i s h e t Nauw v a n B a t h een moei-l i j k t e b e v a r e n g e u moei-l g e d e e moei-l t e . Een z e e r s l e c h t e s t r o m i n g s t o e s t a n d - waarop n a d e r w o r d t teruggekomen i n p a r . 4.2 - was om-s t r e e k om-s de j a r e n 1962 en 1963 a l d a a r aan-w e z i g t e r h o o g t e v a n de u i t l o o p v a n de Zimmermangeul. Op 25 f e b r u a r i 1963 v o n d t i j d e n s een s t e r k o n t w i k k e l d s p r i n g t i j i n h e t Nauw v a n B a t h o m s t r e e k s h o o g w a t e r
('s namiddags) een z e e r e r n s t i g e aanva-r i n g t u s s e n twee t a n k e aanva-r s p l a a t s , w a a aanva-r b i j een a a n t a l mensen om h e t l e v e n kwam. De M i r a F l o r e s (20 776 b r t ) , d i e met een d i e p g a n g v a n ongeveer 38' n a a r Antwerpen o p v o e r , l i e p h i e r b i j e r n s t i g e schade op en g e r a a k t e i n b r a n d ; de schade aan de a f v a r e n d e Abadesa (13 350 b r t ) was v a n k l e i n e r e omvang.
d e a a n v a r i n g I n h e t Nauv/ v a n B a t h ( f o t o P r o v . Z e e u w s e C o u r a n t ) .
T e r w i j l ook i n u i t g a v e n v a n oudere datum van de d o o r de H y d r o g r a f i s c h e D i e n s t u i t -gegeven "Zeemansgids v o o r de Nederlandse k u s t " reeds de aandacht op de o n g u n s t i g e s t r o m i n g s s i t u a t i e t e r p l a a t s e w e r d ge-v e s t i g d , w o r d t i n de na de ramp met de M i r a F l o r e s verschenen u i t g a v e n v a n deze g i d s ( l i t . 3, b l z . 142) z e e r n a d r u k k e l i j k gewezen op de v o o r a l b i j s p r i n g t i j zeer h i n d e r l i j k e d w a r s s t r o m i n g e n u i t de Zim-mermangeul. H i e r b i j w o r d t g e s t e l d d a t deze s t r o m i n g e n t u s s e n Ih u u r vóór t o t een k w a r t i e r na hoogwater t e B a t h z e e r s t e r k z i j n ( t o t r u i m 6 k n o p e n , d . i . 3 m/s) a l s g e v o l g waarvan de schepen p l o t -s e l i n g n i e t o n b e l a n g r i j k u i t hun k o e r -s kunnen worden g e d r u k t .
p a r . 3 ONTWIKKELING GEULEN- EN PLATEN-STELSEL SEDERT 1800
3.1 B a g g e r - e n s t o r t w e r k e n
B i j de b e s p r e k i n g d e r g e u l v e r a n d e r i n g e n (par. 3.2) d i e n e n mede de o m v a n g r i j k e b a g g e r - en s t o r t w e r k e n b o v e n s t r o o m s van Hansweert i n ogenschouw t e worden ge-nomen. Ook v o o r h e t v a s t s t e l l e n van de
z.g. i n h o u d s v e r a n d e r i n g e n ( p a r . -3.3) z i j n de gegevens v a n deze werken van g r o o t b e l a n g . Onder deze werken worden i n h e t n a v o l g e n d e v e r s t a a n : a. onderhoudsbaggerwerken B e l g i s c h e S t a a t (baggeren, s t o r t e n en a f v o e r e n ) ; b. z a n d w i n n i n g en s t o r t e n v a n s p e c i e t . b . v . de u i t v o e r i n g v a n w e r k e n ; c. z a n d w i n n i n g d o o r p a r t i c u l i e r e n ( c o n -c e s s i e h o u d e r s ) . De g e s t o r t e h o e v e e l h e d e n s p e c i e
afkom-f o t o 5 H a v e n t j e v a n P a a l a a n h e t S p e e l m a n s g a t , 2 km. z u i d - o o s t v a n B a a l h o e k ( b i j l a g e 1; 2 7 m a a r t 1 9 6 7 )
s t i g u i t de baggerwerken i n de d i v e r s e -havens z i j n i n h e t navolgende dus n i e t i n b e s c h o u w i n g genomen. D i t i s n i e t ge-daan, omdat d i t m a t e r i a a l g r o t e n d e e l s u i t s l i b z a l hebben b e s t a a n en dus n i e t o f i n o n b e l a n g r i j k e mate van i n v l o e d z a l z i j n geweest op de i n p a r . 3.3 nader i n beschouwing genomen z a n d h u i s h o u d i n g van de W e s t e r s c h e l d e .
ad. a. Ondevhoudsbaggeiwerken Belgi-sohe Staat beoosten Hansweert
De onderhoudsbaggerwerken i n h e t boven-stroonise d e e l van de W e s t e r s c h e l d e z i j n v o l g e n s de b e s c h i k b a r e gegevens i n 1905 aangevangen op de d r e m p e l van B a t h . En-k e l e j a r e n l a t e r z i j n ooEn-k op andere drem-p e l s baggerwerken i n u i t v o e r i n g genomen. E c h t e r kan pas v a n a f 1925 van een f e i
t e l i j k j a a r l i j k s o n d e r h o u d s b a g g e r p r o -gramma worden gesproken. Op t e merken v a l t d a t de t e n behoeve van de scheep-v a a r t gewenste d i e p t e l i g g i n g scheep-van de drem-p e l s i n de l o o drem-p d e r j a r e n g e l e i d e l i j k i s toegenomen. T a b e l I ( b l a d z i j d e 13) g e e f t een o v e r z i c h t van de i n de j a r e n 1905 t/m 1971 op de d i v e r s e d r e m p e l s gebaggerde hoeveelheden s p e c i e . I n v e r -band met h e t f e i t d a t met b e t r e k k i n g t o t de g e s t o r t e en a f g e v o e r d e h o e v e e l h e d e n s p e c i e e e r s t v a n a f 1939 o v e r v o l l e d i g e gegevens w o r d t b e s c h i k t z i j n z o w e l de sed e r t sede aanvang a l s sede s i n sed s 1939 i n t o t a a l gebaggerde h o e v e e l h e d e n s p e c i e v e r meld. De v e r m e l d e h o e v e e l h e d e n z i j n b e -p a a l d i n m i d d e l e n van v e r v o e r en a f g e r o n d 3 op min m .
T a b e l I . ONDERHOUDSBAGGERWERKEN WESTERSCHELDE (1905 t/m 1971)
B a g g e r p l a a t s Gebaggerd v a n a f aanvang Gebaggerd s e d e r t 1939
B a g g e r p l a a t s p e r i o d e min m p e r i o d e m i n m Drempel van Z a n d v l i e t 1910-1971 32 1939-1971 25 B a l l a s t p l a a t 1946-1962 3 1946-1962 3 Drempel v a n B a t h 1905-1971 75 1939-1971 52 Drempel van V a l k e n i s s e 1907-1971 26 1939-1971 19 Walsoorden 1932-1971 13 1939-1971 10
Drempel van Hansweert 1927-1971 29 1939-1971 23
T o t a a l g e n e r a a l 1905-1971 178 1939-1971 132 Het g r o o t s t e d e e l van de i n de l o o p d e r j a r e n op de W e s t e r s c h e l d e gebaggerde s p e c i e i s i n h e t r i v i e r b e d t e r u g g e s t o r t , de r e s t i s u i t h e t r i v i e r b e d v e r w i j d e r d . De i n de p e r i o d e 1939-1971 g e s t o r t e en
(overwegend n a a r België) a f g e v o e r d e hoe-v e e l h e d e n s p e c i e z i j n hoe-v e r m e l d i n t a b e l I I . Het v e r l o o p van de i n de l o o p d e r j a r e n gebaggerde en g e s t o r t e h o e v e e l h e d e n s p e c i e i s v o o r de b e l a n g r i j k s t e d r e m p e l s en s t o r t p l a a t s e n g r a f i s c h ( c u m u l a t i e f ) weer-gegeven op b i j l a g e 3, d i e i n de p a r . 3.2 en 3.3 n a d e r t e r s p r a k e z a l komen,
T a b e l I I . STORTEN EN AFVOEREN S P E C I E ONDERHOUDSBAGGER-WERKEN WESTERSCHELDE (1939 t/m 1971) S t o r t p l a a t s P e r i o d e T o t a a l g e s t o r t 3 (min m ) S c h a a r van Ouden D o e l 1941-1971 4 Appel za]c 1939-1971 13 S c h a a r van de Noord 1942-1968 24 Marlemonsche P l a a t 1955-1957 2 K o n i j n e n s c h o r 1939-1965 14 S p e e l m a n s g a t / B o e i 63 1944-1971 15 S c h a a r van Waarde 1939-1971 31 D i v e r s e n 1939-1971 5 T o t a a l g e s t o r t 1939-1971 108 Afgevoerd België 1940-1971 19 Afgevoerd N e d e r l a n d 1964-1971 5 T o t a a l g e s t o r t + a f g e v o e r d 1939-1971 132 1) Op deze b i j l a g e s t a a n deze h o e v e e l heden t/m 1972 aangegeven; i n de t a -b e l l e n I t/m I I I z i j n de gegevens t/m 1971 v e r w e r k t omdat v o o r d i t j a a r een i n h o u d s b e r e k e n i n g i s gemaakt.
ad. b. Zandwinning en storten van spe-cie t.b.v. de uitvoering van wer-ken (beoosten Hansweert)
Ook t e n behoeve van de u i t v o e r i n g van werken z i j n hoeveelheden s p e c i e aan de W e s t e r s c h e l d e o n t t r o k k e n en e r i n g e s t o r t . H i e r o m t r e n t s t a a n v a n a f 1950 gegevens t e r b e s c h i k k i n g ; h e t i s a l l e s z i n s a a n n e m e l i j k
d a t de i n v l o e d op h e t r i v i e r b e d van deze - t e n behoeve v a n werken v e r r i c h t e - werk-zaamheden v o o r 1950 zeer g e r i n g z a l z i j n geweest. De b e s c h i k b a r e gegevens z i j n samengevat i n t a b e l I I I ; de h o e v e e l h e d e n
( a f g e r o n d op 1 000 m'^) z i j n gemeten i n m i d d e l e n van v e r v o e r .
ad. O. Zandwinning door particulieren (concessiehouders). Van de d o o r p a r t i c u l i e r e n i n de Wester-s c h e l d e gewonnen h o e v e e l h e d e n Wester-s p e c i e s t a a n a l l e gegevens t e r b e s c h i k k i n g v a n -a f 1956. T o t 1971 w e r d i n d i t k -a d e r geen s p e c i e aan h e t o o s t e l i j k d e e l v a n de W e s t e r s c h e l d e o n t t r o k k e n . I n 1971 w e r d door een c o n c e s s i e h o u d e r 27 000 m"^ s p e c i e gebaggerd i n de A p p e l -z a k , bestemd v o o r a f v o e r n a a r België. Op g r o n d v a n de gegevens v e r m e l d i n de t a b e l l e n I I en I I I kan g e s t e l d worden d a t i n de p e r i o d e 1939-1971 t e n m i n s t e r u i m 33 mnl m"^ s p e c i e b u i t e n de r i v i e r ( t u s s e n Hansweert en de Z a n d v l i e t s l u i s ) i s a f g e v o e r d . H e r l e i d t o t een h o e v e e l -h e i d gemeten i n p r o f i e l k a n deze waarde
( b i j een u i t l e v e r i n g van 20%) g e s t e l d worden op ongeveer 27 min m"^.
3.2 V e r a n d e r i n g e n g e u l e n e n p l a t e n Voor h e t b e s t u d e r e n v a n de f e i t e l i j k opg e t r e d e n bodemveranderinopgen s t a a n de n a -v o l g e n d e gege-vens t e r b e s c h i k k i n g : a. h y d r o g r a f i s c h e k a a r t e n (1800-1905; s c h a a l 1 : 50 000) ; b. m i n u u t b l a d e n h y d r o g r a f i s c h e d i e n s t (1921-1952; s c h a a l 1 : 25 0 0 0 ) ; c. r i v i e r l o d i n g e n R i j k s w a t e r s t a a t (1955¬ 1971; s c h a a l 1 : 10 0 0 0 ) .
Op g r o n d v a n de gegevens v a n deze opne-mingen i s een s e r i e k a a r t j e s samengesteld, op s c h a a l 1: 50 000. E n k e l e v a n deze
k a a r t j e s ( v e r k l e i n d t o t s c h a a l 1: 100 000) z i j n weergegeven op b i j l a g e 4. Met b e t r e k
-T a b e l I I I . OVERZICH-T BAGGEREN EN S-TOR-TEN VANAF 1950 -T.B.V. WERKEN
p e r i o d e gebaggerd en a f g e v o e r d (m'^) g e s t o r t (m^) w i n - r e s p . s t o r t p l a a t s 1956 235 000 - Schaar v a n V a l k e n i s s e 1961/68 - 128 000 Schaar v a n Waarde ( i n l o o p ) 1962 710 000 - Schaar v a n Waarde 1963/64 3 131 000 - r e c h t e r o e v e r b i j Z a n d v l i e t s l u i s 1965 587 000 - Z u i d e r g a t b i j Veerh. P e r k p o l d e r 1965/70 3 210 000 - Vaarw. boven B a t h ( z i n k e r s t r a t e n ) 1966/67 - 230 000 P u t b i j Oude Hoofd 1967 - 10 000 Bocht v a n Walsoorden 1967/68 983 000 - P l a a t v a n Walsoorden ( u i t l o p e r ) 1969/70 675 000 - A p p e l z a k ( o o s t z i j d e ) 1950/71 9 531 000 368 000 3 n e t t o a f g e v o e r d : 9 163 000 m
k i n g t o t de n a u w k e u r i g h e i d van h e t bes c h i k b a r e k a a r t m a t e r i a a l i bes een k r i t i -sche beschouwing gegeven i n p a r . 2 van l i t . 4. Hoewel v o o r a l de gegevens van de o u d s t e h y d r o g r a f i s c h e k a a r t e n ( v e r m e l d onder a.) w a t minder v o l l e d i g waren z i j n ook de op g r o n d h i e r v a n samengestelde k a a r t j e s v o o r h e t v e r k r i j g e n van een a l gemene i n d r i i k v a n de o p g e t r e d e n g e u l -v e r a n d e r i n g e n goed b r u i k b a a r . A a n v a n k e l i j k vormde h e t t e n o o s t e n van B a t h g e l e g e n K r e e k r a k een open v e r b i n -d i n g t u s s e n -de O o s t e r s c h e l -d e en -de Wes-s t e r Wes-s c h e l d e . OmWes-streekWes-s 1867 i Wes-s deze t o e n reeds s t e r k v e r o n d i e p t e g e u l door een dam (Kreekrakdam) a f g e s l o t e n . A f g e z i e n van deze i n g r e e p k a n t o t 1905 van een n a t u u r l i j k e o n t w i k k e l i n g i n h e t o o s t e -l i j k e d e e -l van de W e s t e r s c h e -l d e worden g e s p r o k e n . S e d e r t 1905 worden de o n t -w i k k e l i n g e n i n d i t g e b i e d mede beïn-v l o e d door de i n p a r . 3.1 genoemde bag-g e r w e r k e n . Gedurende de p e r i o d e 1905¬ 1921 ( t o e n nog s l e c h t s w e i n i g w e r d gebag-g e r d ) was deze i n v l o e d nogebag-g v a n w e i n i gebag-g b e t e k e n i s . V o o r a l de l a a t s t e j a r e n i s de b e t e k e n i s d e r baggerwerken e c h t e r s t e r k toegenomen ( p a r . 3 . 1 ) .
Aan de hand v a n b i j l a g e 4 worden de h i e r -op weergegeven s i t u a t i e s a c h t e r e e n v o l g e n s op de b e l a n g r i j k s t e p u n t e n nader b e s p r o k e n , w a a r b i j t e v e n s de o p g e t r e d e n o n t -w i k k e l i n g e n i n beschou-wing z i j n geno-men. Voor h e t s a m e n s t e l l e n v a n deze p a r a g r a a f i s mede p a r . 3 v a n l i t . 4 ge-r a a d p l e e g d .
Opneming 1800: Reeds i n 1800 l a g h e t
Nauw v a n B a t h t e r h o o g t e v a n B a t h t e g e n de r e c h t e r o e v e r , maar v e r d e r benedenstrooms
v e r t o o n d e deze g e u l een gestrékte l i g g i n g t e r w i j l nog v e r d e r s t r o o m a f w a a r t s gaande de h o o f d g e u l t o e n gevormd w e r d door h e t Pas v a n Waarde en h e t t e r h o o g t e v a n Waarde t e g e n de Z u i d b e v e l a n d s e o e v e r g e -l e g e n G r o o t V a a r w a t e r . Onder de Zeeuwsvlaamse oever werd h e t minder s t e r k o n t -w i k k e l d e Pas van Walsoorden a a n g e t r o f f e n .
Opneming 1860: De opneming v a n 1860 t o o n t i n v e r g e l i j k i n g met d i e van 1800 een s t e r k g e w i j z i g d e s i t u a t i e , w a a r b i j de l i g g i n g van g e u l e n en p l a t e n i n g r o t e l i j n e n reeds een b e l a n g r i j k e o v e r e e n k o m s t v e r t o o n t met h e t h u i d i g e b e e l d . Ten o o s -t e n van h e -t V a a r w a -t e r boven B a -t h b l i j k -t z i c h h e t v l o e d s c h a a r de A p p e l z a k t e b e -v i n d e n ; t e n z u i d e n -v a n h e t r e e d s dan s t e r k u i t g e b o c h t e Nauw v a n B a t h i s h e t Schaar van de Noord o n t s t a a n . V e r d e r s t r o o m -a f w -a -a r t s i s de h o o f d g e u l onder de Zeeuws-Vlaamse oever g e l e g e n , z i j h e t d a t d e z e g e u l ( Z u i d e r g a t ) z i c h t e r h o o g t e v a n Wals-oorden ( i n t e g e n s t e l l i n g t o t 1800) op e n i g e a f s t a n d u i t de o e v e r b e v i n d t . D i t g e u l g e d e e l t e (Schaar van Walsoorden) was i n de v o o r a f g a a n d e j a r e n o n t s t a a n a l s g e v o l g van k o r t s l u i t i n g t u s s e n h e t z i c h d o o r b o c h t w e r k i n g i n w e s t e l i j k e r i c h t i n g v e r -p l a a t s e n d e G r o o t V a a r w a t e r en een t u s s e n de Groote en de K l e i n e P l a a t v a n W a l s o o r d e n t o t o n t w i k k e l i n g gekomen v l o e d s c h a a r t j e . Deze t o e d r a c h t k a n worden a f g e l e i d u i t een - h i e r n i e t g e r e p r o d u c e e r d e - opneming van 1818. Het i n 1800 nog s t e r k o n t w i k k e l d e G r o o t V a a r w a t e r b l e e k i n 1860 v o l -l e d i g t e z i j n v e r z a n d , d i t i n samenhang met de o n t w i k k e l i n g v a n vorengenoemde k o r t -s l u i t g e u l i n h e t g e b i e d v a n de P l a a t v a n Walsoorden.
Onder de Z u i d b e v e l a n d s e o e v e r bevond z i c h i n 1860 h e t Schaar van Waarde. D i t aan de i n l o o p ( w e s t z i j d e ) naar v e r h o u d i n g d i e p e v l o e d s c h a a r v e r t o o n t dan een v r i j g e s t r e k t e l i g g i n g , met een ondiepe i n de h o o f d g e u l uitmondende o o s t e l i j k e u i t l o o p . Het Pas van Waarde g i n g na 1800 onder een
v r i j b e l a n g r i j k e v e r p l a a t s i n g i n wes-t e l i j k e r i c h wes-t i n g s wes-t e r k i n b e wes-t e k e n i s a c h t e r u i t . I n 1860 b l e e k deze g e u l (aan-gegeven met h e t c i j f e r t j e 2) nog s l e c h t s a l s een e b s c h a a r t j e van v r i j g e r i n g e om-vang i n h e t p l a t e n g e b i e d aanwezig.
Opneming 1905: De u i t l o o p van h e t Schaar van Waarde b l i j k t z i c h v o l g e n s deze opne-ming t u s s e n 1860 en 1905 n o o r d w a a r t s t e hebben v e r p l a a t s t t o t t e g e n de Z u i d b e v e -l a n d s e o e v e r (Zimmermanpo-lder). Samen-hangend hiermede v e r t o o n d e n de P l a t e n van V a l k e n i s s e b i j de opneming van 1905 ( v e r -g e l e k e n met d i e van 1860) een b e l a n -g r i j k e u i t b r e i d i n g . O v e r i g e n s b l i j k e n b i j nadere beschouwing van de d i v e r s e ( h i e r n i e t ge-r e p ge-r o d u c e e ge-r d e ) t u s s e n t i j d s v e ge-r ge-r i c h t e opnemingen z i c h i n d i t p l a t e n g e b i e d een a a n t a l e b g e u l t j e s a l s g e v o l g van b o c h t w e r k i n g i n w e s t e l i j k e r i c h t i n g t e hebben v e r p l a a t s t . De h o o f d g e u l b o c h t -t e -t e r h o o g -t e van Walsoorden (Schaar van Walsoorden) i n de o v e r e e n k o m s t i g e p e r i o d e onder o p r u i m i n g van h e t K l e i -ne P l a a t j e van Walsoorden- u i t t o t t e g e n de Zeeuwsvlaamse o e v e r . Opneming 1921: De d r e m p e l van B a t h t o o n t i n 1921 een z e e r o n g u n s t i g e l i g g i n g , h e t g e e n i n b e l a n g r i j k e mate samenhangt met h e t o p t r e d e n van v r i j s t e r k o n t w i k -k e l d e e b g e u l e n i n de ondiepe o o s t e l i j -k e u i t l o o p van h e t Schaar van de Noord.
U i t de d i v e r s e t e r b e s c h i k k i n g staande gegevens v a l t a f t e l e i d e n d a t de bewust e min o f meer p e r i o d i e k o p bewust r e d e n d e -e b g -e u l -e n i n h -e t z u i d -e l i j k d -e -e l van h -e t Schaar van de Noord z i j n o n t s t a a n om t e n s l o t t e - na a a n v a n k e l i j k e t o e n e m i n g i n c a p a c i t e i t en onder v e r p l a a t s i n g i n n o o r d e l i j k e r i c h t i n g i n h e t n o o r d e -l i j k d e e -l van de P -l a a t van S a a f t i n g e t e v e r z a n d e n . Tot i n s t a n d h o u d i n g van h e t v a a r w a t e r w o r d t z o a l s reeds v e r m e l d ( p a r . 3 . 1 ; b i j -l a g e 3) s e d e r t 1922 v r i j r e g e -l m a t i g on-derhoudsbaggerwerk op de d r e m p e l van B a t h u i t g e v o e r d . Naast h e t op d i e p t e hou-den d i e n e n deze b a g g e r w e r k e n t e v e n s t o t v e r r u i m i n g van de v a a r g e u l t e r p l a a t s e (baggeren l a n g s n o o r d o o s t e l i j k e r a n d P l a a t van S a a f t i n g e ) . Meer w e s t w a a r t s b l i j k t h e t Schaar van Waarde i n 1921 een z u i d e l i j k e t a k t e hebben g e k r e g e n , t e r w i j l n o o r d e l i j k daarvan b e l a n g r i j k e v e r -o n d i e p i n g e n z i j n -o p g e t r e d e n .
Opneming 1931: Gedurende de p e r i o d e 1921¬ 1931 v e r t o o n d e h e t Schaar v a n Waarde een v e r d e r e b e l a n g r i j k e o n t w i k k e l i n g , waafcb i j h e t o n t s t a a n van twee nieuwe v l o e d -t a k k e n (één op h e -t o o s -t e n en één op h e -t z u i d o o s t e n g e r i c h t ) i n h e t g e b i e d van de P l a t e n van V a l k e n i s s e m i n o f meer w e r d v o l t o o i d . De o o r s p r o n k e l i j k e u i t l o o p van h e t Schaar van Waarde - d i e i n 1931 a l s een min o f meer a f z o n d e r l i j k v e r b i n d i n g s g e u l t j e t u s s e n h e t bewuste v l o e d -schaar en h e t Nauw van B a t h t e g e n de oever van de Zimmermanpolder was g e l e g e n
-w o r d t i n h e t h i e r n a v o l g e n d e a i s Zimmer-mangeul aangeduid.
g e l d t de benaming Schaar v a n V a l k e n i s s e en v o o r de z u i d o o s t e l i j k e Schaar van Waarde. De u i t l o o p van h e t nieuwe Schaar van Waarde h e e f t z i c h o n t w i k k e l d u i t een e b g e u i t j e d a t r e e d s i n 1905 aanwezig was en z i c h n a d i e n i n w e s t e l i j k e r i c h t i n g door de P l a t e n van V a l k e n i s s e v e r p l a a t s t e ( d i t g e u l t j e i s op de k a a r t j e s van 1905, 1921 en 1931 met h e t c i j f e r t j e 6 aange-geven) . A l s g e v o l g van de u i t g e v o e r d e baggerwerken v e r t o o n d e de d r e m p e l van Bath i n 1931 een b e l a n g r i j k g u n s t i g e r l i g g i n g dan i n 1921.
Opneming 1945: De s i t u a t i e van 1945 t o o n t een b e l a n g r i j k e a c h t e r u i t g a n g aan van de i n 1931 s t e r k o n t w i k k e l d e u i t l o o p v a n h e t Schaar v a n Waarde, d i e samenhangt met h e t o n t s t a a n v a n een nieuwe k o r t s l u i t -g e u l t e r h o o -g t e van Walsoorden. Deze nieuwe g e u l -Schaar v a n Walsoorden ge-naamd - i s i n 1951 na u i t v o e r i n g van een o m v a n g r i j k baggerwerk (ongeveer 712 000 m"^ ) d o o r de s c h e e p v a a r t a l s h o o f d v a a r w a t e r i n g e b r u i k r g e n o m e n . H i e r -mee was v o o r de s c h e e p v a a r t a l d a a r een ongeveer o v e r e e n k o m s t i g e s i t u a t i e a l s i n 1860 o n t s t a a n .
W e l l i c h t i n samenhang met de h i e r v o o r genoemde a c h t e r u i t g a n g v a n de u i t l o o p van h e t Schaar v a n Waarde v e r t o o n d e h e t Schaar
van V a l k e n i s s e een b e l a n g r i j k e t o e n e m i n g , g e p a a r d gaande met een v e r d r a a i i n g i n z u i d w e s t e l i j k e r i c h t i n g . Het g e b i e d v a n de Zimmermangeul t o o n t v e r g e l e k e n met de opneming v a n 1931 geen o p m e r k e l i j k e w i j -z i g i n g e n . E v e n a i s i n 1931 werd de oos-t e l i j k e u i oos-t l o o p van de Zimmermangeul ook i n 1945 beïnvloed door een v a n u i t h e t Nauw v a n B a t h t o t o n t w i k k e l i n g ge-komen e b s c h a a r t j e . Opneming 1955: Hoewel o v e r h e t s t o r t e n van s p e c i e i n h e t o o s t e l i j k d e e l v a n de W e s t e r s c h e l d e pas v a n a f 1939 nauwkeu-r i g e gegevens b e s c h i k b a a nauwkeu-r z i j n ( p a nauwkeu-r . 3 . 1 ) i s h e t bekend d a t r e e d s v o o r d i e t i j d h e t Schaar v a n de Noord a l s s t o r t p l a a t s werd g e b r u i k t . Gedurende de p e r i o d e
1945-1955 was s p r a k e van een toenemend g e b r u i k van d i t g e b i e d (maximaal ongeveer 2 m i n m"^/jaar) a l s s t o r t p l a a t s , h e t g e e n v o o r a l t o t u i t d r u k k i n g komt i n een . s t e r -ke v e r o n d i e p i n g van de w e s t e l i j k e i n l o o p .
Naast de v e r o n d i e p i n g v a n de i n l o o p v a n h e t Schaar v a n de Noord i s ook de b e t e -k e n i s v a n de h i e r v o o r (onder Opneming
1921) reeds genoemde e b g e u l e n i n de oos-t e l i j k e u i oos-t l o o p v a n d i oos-t v l o e d s c h a a r gelèi-d e l i j k afgenomen. Deze a c h t e r u i t g a n g moet e c h t e r mede g e z i e n worden a l s een g e v o l g van de v e r b e t e r d e l i g g i n g v a n de drem-p e l v a n Bath ( i n v l o e d b a g g e r w e r k e n ) . De Zimmermangeul v e r t o o n d e b i j de opne-ming van 1955 een o p m e r k e l i j k g e s t r e k t e l i g g i n g met een n a a r v e r h o u d i n g s m a l l e , o n d i e p e o o s t e l i j k e u i t l o o p . I n t e g e n s t e l -l i n g t o t de opnemingen van 1931 en 1945 was d i t m a a l i n h e t meest b o v e n s t r o o m s e d e e l v a n deze u i t l o o p geen v a n u i t h e t Nauw van B a t h t o t o n t w i k k e l i n g gekomen e b g e u i t j e aanwezig. Het bovenstroomse i n de P l a t e n v a n V a l -k e n i s s e g e l e g e n d e e l v a n h e t Schaar v a n V a l k e n i s s e v e r p l a a t s t e z i c h n a 1945 v e r -der i n w e s t e l i j k e r i c h t i n g . O v e r i g e n s v e r t o o n d e d i t g e u l g e d e e l t e ook i n 1955 nog een v r i j d i e p e l i g g i n g . H e t o o r s p r o n -k e l i j -k e e b g e u i t j e i n h e t b o v e n s t r o o m s e d e e l v a n h e t Schaar v a n Waarde ( i n 1945 r e e d s s t e r k v e r o n d i e p t ) b l e e k i n 1955 nog v e r d e r i n b e t e k e n i s t e z i j n a c h t e r
-u i t g e g a a n . Meer o o s t w a a r t s v a l t evenwel de o n t w i k k e l i n g v a n een nieuwe z u i d o o s -t e l i j k g e r i c h -t e v l o e d -t a k van h e -t Schaar van Waarde op t e merken. Het Schaar van Walsoorden v e r t o o n d e i n 1955 een v o o r de s c h e e p v a a r t z e e r g u n s t i g e l i g g i n g a l s g e v o l g van h e t i n 1951 v e r r i c h t e b a g g e r -werk (reeds genoemd onder Opneming 1945).
Opneming 1963: Ook i n 1963 v e r t o o n d e de w e s t e l i j k e i n l o o p van h e t Schaar v a n de Noord nog een v r i j o n d i e p e l i g g i n g , z i j h e t d a t de d i e p t e n w a t g r o t e r waren dan i n 1955. Deze ( v r i j g e r i n g e ) v e r d i e p i n g z a l w e l v e r b a n d houden met h e t f e i t d a t i n de p e r i o d e 1955-1962 h e t g e b r u i k van h e t Schaar van de Noord a l s s t o r t p l a a t s - v e r g e l e k e n met de o n m i d d e l l i j k daaraan v o o r a f g a a n d e j a r e n ( g r a f i e k C, b i j l a g e 3)
w a t was afgenomen. Gedurende de j a -ren 1963 en 1964 i s i n h e t Schaar v a n de Noord weer z e e r v e e l s p e c i e g e s t o r t ( t o -t a a l ongeveer 6 mnl m"^) . I n de l o o p van
1964 moest d i t gedurende t i e n t a l l e n j a -ren a l s nevenwater b e t o n d e v l o e d s c h a a r dan ook i n v e r b a n d met een t e o n d i e p e l i g g i n g v o o r de s c h e e p v a a r t worden ge-s l o t e n .
Als g e v o l g v a n de mede l a n g s de n o o r d o o s -t e l i j k e r a n d van de P l a a -t v a n S a a f -t i n g e v e r r i c h t e baggerwerken v e r t o o n t de l i g -g i n -g van de drempel v a n B a t h een v e r d e r e v e r b e t e r i n g ( p a r . 3 . 1 ; b i j l a g e 3 ) .
D u i d e l i j k i n samenhang met een b e l a n g r i j -ke a c h t e r u i t g a a n d e t e n d e n t i e v a n h e t Schaar v a n V a l k e n i s s e (de b e t o n n i n g werd h i e r i n 1965 opgenomen) v e r t o o n t de s i t u -a t i e v-an 1963 een toegenomen o n t w i k k e l i n g van de- Zimmermangeul. Deze t o e n e m i n g komt mede t o t u i t d r u k k i n g i n een b e l a n g r i j k e
v e r r u i m i n g van de bovenstroomse u i t l o o p , waar - e v e n a l s b i j de s i t u a t i e s van 1931 en 1945 - weer een v a n u i t h e t Nauw v a n Bath t o t o n t w i k k e l i n g gekomen e b g e u i t j e w e r d v a s t g e s t e l d . De h i e r i n de j a r e n
1952/63 o p t r e d e n d e z e e r hoge s n e l h e d e n kwamen r e e d s i n p a r . 1 en 2 t e r s p r a k e ; de o n t w i k k e l i n g e n i n d i t g e b i e d z u l l e n i n p a r . 4 nog u i t v o e r i g aan de o r d e komen.
De i n 1955 aanwezige nieuwe v l o e d t a k v a n h e t Schaar van Waarde h e e f t z i c h n a d i e n v e r d e r o n t w i k k e l d ; de oude e b g e u l v a n d i e naam b l e e k i n 1963 v o l l e d i g i n h e t p l a -t e n g e b i e d -t e z i j n v e r z a n d .
Onder o p r u i m i n g van h e t K l e i n e P l a a t j e van Walsoorden v e r p l a a t s t e h e t Schaar van Walsoorden z i c h na 1955 g e l e i d e l i j k aan i n de r i c h t i n g v a n de Zeeuwsvlaamse o e v e r . B l i j k e n s de opneming v a n 1963 was h e t bewuste s c h a a r reeds t o e n v o l l e d i g v e r h e e l d met hét r e s t a n t v a n de o o r s p r o n -k e l i j -k e t e g e n de o e v e r g e l e g e n h o o f d g e u l . I n v e r g e l i j k i n g met de opnemingen v a n 1945 en 1955 v a l t u i t de s i t u a t i e v a n 1963 een g e l e i d e l i j k e v e r r u i m i n g v a n de benedenloop van h e t Z u i d e r g a t (drem-p e l v a n Hansweert) a f t e l e i d e n . Deze t o e n e m i n g z a l mede b e z i e n moeten worden i n samenhang met de o m v a n g r i j k e i n d i t g e b i e d v e r r i c h t e baggerwerken ( p a r . 3.1; b i j l a g e 3 ) . Opneming 1971: Na 1965 i s nog s l e c h t s w e i n i g van de i n l o o p v a n h e t Schaar v a n de Noord a l s s t o r t p l a a t s g e b r u i k gemaakt. D i t komt d u i d e l i j k t o t u i t d r u k k i n g i n de b l i j k e n s de s i t u a t i e v a n 1971 s t e r k e v e r d i e p i n g v a n d i t g e b i e d . O v e r i g e n s v e r t o n e n ook h e t V a a r w a t e r boven B a t h en h e t Nauw v a n Bath ( i n v e r g e l i j k i n g
met 1963) een o p m e r k e l i j k e v e r r u i m i n g en v e r d i e p i n g , h e t g e e n mede z a l samenhangen met de t o e n e m i n g v a n de b a g g e r -werken en de a f v o e r v a n s p e c i e u i t d i t g e b i e d ( p a r . 3 . 1 ; b i j l a g e 3 ) . V e r d e r was de b e d i j k i n g van de S c h o r r e n van O s s e n d r e c h t b i j deze opneming^ v r i j -w e l v o l t o o i d . Het Schaar v a n V a l k e n i s s e i s na 1963 nog v e r d e r a c h t e r u i t g e g a a n ; i n 1971 b l i j k t de u i t l o o p v a n deze g e u l z e l f s v o l l e d i g t e z i j n v e r z a n d . De Zimmerman-g e u l t o o n t d a a r e n t e Zimmerman-g e n een v e r d e r e o n t w i k k e l i n g , h e t g e e n o.a. t o t u i t d r u k -k i n g -komt i n een z e -k e r e v e r b r e d i n g ( i n w e s t e l i j k e r i c h t i n g ) v a n de door e b g e u l t j e s beïnvloede bovendrempel. I n p a r . 4 z a l h i e r o p nog worden t e r u g g e -komen . Ter h o o g t e v a n h e t i n 1966 i n g e k o r t e Oude Hoofd i s s i n d s e n k e l e j a r e n i n h e t z u i d w e s t e l i j k e d e e l v a n de P l a a t v a n Walsoorden een nieuw v l o e d s c h a a r t j e t o t o n t w i k k e l i n g gekomen. O p m e r k e l i j k i s h e t f e i t d a t b i j de opneming van 1971 een v a n u i t h e t Z u i d e r g a t o n t s t a a n e b g e u i -t j e i n de bovens-troomse u i -t l o o p van h e t Schaar v a n Waarde werd a a n g e t r o f f e n .
De m o g e l i j k h e i d d a t b i j een v e r d e r e o n t w i k k e l i n g v a n deze b e i d e nieuwe g e u l -t j e s -t e z i j n e r -t i j d ( e v e n a l s oms-treeks de j a r e n 1860 en 1945) een nieuwe k o r t s l u i t g e u l i n h e t g e b i e d v a n de P l a a t van Walsoorden z a l o n t s t a a n l i j k t ni.et zonder meer u i t g e s l o t e n . ^ ^ I n d i t v e r b a n d v a l t o.a. t e w i j z e n op de o p m e r k e l i j k e overeenkomst v a n de l i g -2) Deze o n t w i k k e l i n g h e e f t z i c h na medio 1973 w e l l i c h t mede onder i n v l o e d v a n b a g g e r w e r k e n en s t o r t i n g e n t e r h o o g t e van Walsoorden n i e t d o o r g e z e t . g i n g v a n h e t g e u l e n s t e l s e l i n 1931 t e n o p z i c h t e v a n 1 9 7 1 , z i j h e t d a t de ebg e u l ! van h e t Schaar v a n Waarde t o e n b e -l a n g r i j k s t e r k e r o n t w i k k e -l d was dan t h a n s . Gedurende de p e r i o d e 1963-1971 nam de b r e e d t e van de benedenloop v a n h e t Z u i d e r g a t - zeer z e k e r onder i n v l o e d van de o m v a n g r i j k e baggerwerken op de drempel v a n Hansweert - nog v e r d e r t o e .
I n h e t v o o r a f g a a n d e i s b i j de beschou-w i n g van de d i v e r s e s i t u a t i e s z o beschou-w e l de o n t w i k k e l i n g v a n de Appelzak a l s de l i g -g i n -g van de h o o f d -g e u l e n - V a a r w a t e r boven B a t h , Nauw v a n Bath en O v e r l o o p van V a l -k e n i s s e - g r o t e n d e e l s onbespro-ken gèbleven. De u i t l o o p v a n h e t v l o e d s c h a a r de A p p e l -zak werd i n v r o e g e r j a r e n v o o r a l
beïnv l o e d door m i n o f meer p e r i o d i e k o p t r e -dende, z i c h i n benedenstroomse r i c h t i n g v e r p l a a t s e n d e e b s c h a a r t j e s . Het v l o e d s c h a a r i n de i n l o o p v e r t o o n d e s i n d s 1800 tweemaal een o o s t w a a r t s e u i t b o c h t i n g . De l a a t s t e j a r e n z i j n de o n t w i k k e l i n g e n i n h e t g e b i e d van de A p p e l -zak i n b e l a n g r i j k e mate v e r s t o o r d door de a a n l e g v a n de i n p a r . 2.1 genoemde l e i d a m op de B a l l a s t p l a a t . O v e r i g e n s z u l l e n de o n t w i k k e l i n g e n i n h e t g e b i e d van de A p p e l z a k (mede beïnvloed door s t o r t e n van s p e c i e - p a r . 3 . 1 , b i j l a g e 3) s l e c h t s v a n w e i n i g b e l a n g z i j n ge-weest v o o r de i n de l o o p d e r j a r e n i n h e t g e b i e d v a n de Zimmermangeul o p g e t r e -den v e r a n d e r i n g e n .
Over een l a n g e r e p e r i o d e beschouwd v e r t o -nen de h i e r v o o r genoemde h o o f d g e u l e n i n de b u i t e n b o c h t een langzame i n s c h a r i n g . De b e t r e k k e l i j k g e r i n g e w i j z i g i n g e n i n de l i g g i n g v a n de h o o f d g e u l e n hangen mede
samen met h e t f e i t d a t de s c h a a r o e v e r s l a n g s de bewuste g e u l e n - a f g e z i e n van de p l a a t s e l i j k e o n d e r b r e k i n g e n - z i j n opge-bouwd u i t t e g e n u i t s c h u r i n g w e e r s t a n d biedende oude k e r n g r o n d e n ( p a r . 2 . 2 ) . A l s g e v o l g van de a a n w e z i g h e i d van deze g r o n -den v e r t o n e n de s c h a a r o e v e r s van de bewus-t e g e u l e n o v e r h e bewus-t algemeen z e e r s bewus-t e i l e b e l o p e n , h e t g e e n meermalen t o t h e t o p t r e -den van o n t g r o n d i n g e n van b e p e r k t e omvang
( a f s c h u i v i n g e n ) h e e f t g e l e i d . I n 1964 h a d -een d e r g e l i j k e o n t g r o n d i n g t o t g e v o l g
dat de t e n behoeve van h e t Nederlands Loodswezen op de v o o r o e v e r l a n g s h e t Nauw van B a t h g e p l a a t s t e l i c h t o p s t a n d " M i d d e n k e t e l " ( b i j l a g e 13) i n de d i e p t e verdween. Ondanks de h i e r v o o r genoemde i n s c h a r i n g van de o e v e r s i s de l i g g i n g van de b o c h t op de overgang t u s s e n h e t Nauw v a n B a t h en h e t V a a r w a t e r boven Bath v o o r a l de l a a t s t e j a r e n v e r b e t e r d ; d i t - z o a l s h i e r v o o r reeds g e s t e l d - a l s g e v o l g v a n de i n samenhang met de onderhoudsbaggerwerken op de d r e m p e l v a n Bath v e r r i c h t e baggerwerken l a n g s de n o o r d o o s t e -l i j k e r a n d v a n de P -l a a t van S a a f t i n g e . De b o c h t op de overgang t u s s e n h e t Nauw van B a t h en de O v e r l o o p van V a l k e n i s s e h e e f t i n de l o o p van de t i j d a l s g e v o l g van de u i t b o c h t i n g v a n de bewuste g e u l e n een w a t s c h e r p e r e l i g g i n g v e r k r e g e n . Op de i n d i t g e b i e d g e l e g e n drempel van V a l k e ¬ n i s s e n b l e v e n de onderhoudsbaggerwerken u i t s l u i t e n d t o t h e t i n s t a n d h o u d e n van de v a a r d i e p t e b e p e r k t ( p a r . 3 . 1 ) . 3.3 I n h o u d s v e r a n d e r i n g e n d e r W e s t e r -s c h e l d e v a n a f 1 8 7 8
3.3,1 Berekeningen voor de perioden 1878-1931 en 1931-1952 Op g r o n d van de gegevens v a n h y d r o g r a f i s c h e k a a r t e n (1878) en m i n u u t b l a d e n v a n de Hy-d r o g r a f i s c h e D i e n s t (1931 en 1952) z i j n d e s t i j d s b i j de D i r e c t i e B e n e d e n r i v i e -ren v o o r de p e r i o d e n 1878-1931 en 1931¬ 1952 de i n h o u d s - en d i e p t e v e r a n d e r i n g e n van de W e s t e r s c h e l d e b e p a a l d . 3)
Van deze h y d r o g r a f i s c h e gegevens was de Opneming van 1931 h e t meest v o l l e d i g . O p deze k a a r t ( s c h a a l 1: 25 000) s t o n d e n n a a s t de d i e p t e n i n de g e u l e n en op de p l a t e n ook u i t v o e r i g e gegevens v a n de o n d i e p e r e g e d e e l t e n l a n g s de o e v e r s en de s c h o r g e b i e d e n v e r m e l d . De k a a r t van 1952 b e t r e f t een ongeveer o v e r e e n k o m s t i g e opneming; v o o r de b e r e k e n i n g v a n de i n h o u d s -v e r a n d e r i n g e n d e r m i d d e l g r o t e en g r o t e
s c h o r g e b i e d e n (o.a. V e r d r o n k e n Land v a n S a a f t i n g e ) werd h i e r b i j g e b r u i k gemaakt van de gegevens van a f z o n d e r l i j k v e r r i c h t e h o o g t e m e t i n g e n . De m i n s t v o l l e d i g e k a a r t b e t r e f t de opneming van 1878; op deze h y -d r o g r a f i s c h e k a a r t ( s c h a a l 1 : 50 000) waren v o o r z o w e l de d i e p s t e a l s de o n -d i e p s t e g e -d e e l t e n s l e c h t s w e i n i g gegevens v e r m e l d . De oudere k a a r t e n l e e n d e n z i c h i n nog mindere mate v o o r i n h o u d s b e r e k e -n i -n g e -n e-n z i j -n d e r h a l v e -n i e t i -n beschou-w i n g genomen.
Met g e b r u i k m a k i n g v a n vorengenoemde ge-gevens z i j n d e s t i j d s v o o r een a a n t a l
nauw--3) De ( n a t t e ) i n h o u d van een r i v i e r v a k i s h e t volume, g e l e g e n onder een v e r -g e l i j k i n -g s v l a k en boven de bodem, r e s p . de b o v e n k a n t v a n s l i k k e n , s c h o r -r e n enz.
k e u r i g ( i n coördinaten) v a s t g e l e g d e vak-ken de i n h o u d s v e r a n d e r i n g e n v a s t g e s t e l d . H i e r t o e waren b i n n e n deze vakken op 500 m
e v e n w i j d i g aan e l k a a r g e l e g e n r a a i e n ge-p r o j e c t e e r d . Voor e l k dezer ongeveer l o o d r e c h t op de g e u l r i c h t i n g georiënteer-de r a a i e n z i j n v o o r georiënteer-de b e t r e f f e n d e j a r e n p r o f i e l e n g e t e k e n d ( l e n g t e s c h a a l 1: 25 000, h o o g t e s c h a a l 1: 200) op g r o n d waarvan t e n o p z i c h t e z o w e l v a n g e m i d d e l d l a a g a l s g e m i d d e l d hoogwater de v e r a n -d e r i n g e n v a n -de n a t t e o p p e r v l a k t e n wer-den b e p a a l d (een nadere v e r a n t w o o r d i n g d e r g e v o l g d e methode v i n d t men i n l i t . 5 en 6 ) . Met b e h u l p v a n deze gegevens konden de i n h o u d s v e r a n d e r i n g e n t e n opz i c h t e van de reeds genoemde v e r g e l i j -k i n g s v l a -k -k e n worden v a s t g e s t e l d .
Gezien de z o r g v u l d i g h e i d waarmee d i t z e e r a r b e i d s i n t e n s i e v e onderzoek i s v e r r i c h t mag v e r w a c h t worden d a t de v e r
k r e g e n r e s u l t a t e n een r e d e l i j k goede i n d r u k geven van de i n de beschouwde p e -r i o d e o p g e t -r e d e n v e -r a n d e -r i n g e n , ook a l s t a a n v o o r de l a t e r e opnemingen v e e l meer p e i l g e g e v e n s t e r b e s c h i k k i n g . B i j l a g e 5 g e e f t v o o r h e t g e h e l e g e b i e d d e r W e s t e r s c h e l d e een s a m e n v a t t e n d o v e r -z i c h t v a n de op g r o n d van de b e w u s t e b e r e k e n i n g e n v e r k r e g e n r e s u l t a t e n t . o . v . een v a s t p e i l GHW en w e l h e t g e m i d d e l d e van h e t GHW 1878 en GHW 1931 ( l i t . 5 , p a r . 4 ) . Op deze b i j l a g e , o n t l e e n d aan b i j l a g e 14, l i t . 6, s t a a n p e r v a k z o w e l de t o t a l e i n h o u d s v e r a n d e r i n g e n a l s de gemiddelde d i e p t e v e r a n d e r i n g e n p e r j a a r v e r m e l d .
Voor h e t bovenstrooms van H a n s w e e r t gele^gen r i v i e r g e d e e l t e (de s c h o r g e b i e d e n i n begrepen) z i j n i n t a b e l I V v o o r de p e r i o den 18781931 en 19311952 de i n h o u d s v e r -a n d e r i n g e n v e r m e l d (beneden GHW. , r e s p .
T a b e l I V . VERONDIEPINGEN WESTERSCHELDE BOVENSTROOMS HANSWEERT (1878 - 1952)
I n h o u d s v e r m i n d e r i n g e n 3 i n min m beneden GHW en GLW r e s p . t u s s e n GHW en GLW P e r i -ode bene-den Vak A Vak B s c h o r g e b i e d e n ( S a a f t i n g e + O s s e n d r e c h t ) T o t a a l 1878 GHW +0,3 +24,7 +37,6 +62, 6 t o t GLW -7,0 +22 ,1 +1,9 + 17,0 1931 v e r s c h i l +7,3 +2,6 +35,7 +45,6 1931 GHW -4,9 + 2,5 + 1 5 , 0 * + 12, 6 t o t GLW -4,2 + 4,4 + 0 , 6 * +0,8 1952 v e r s c h i l -0,7 -1,9 +14,4* + 11,8 1878 GHW -4,6 +27,2 + 5 2 , 6 * +75, 2 t o t GLW -11 ,2 +26,5 + 2 , 5 * + 17,8 1952 v e r s c h i l +6,6 +0,7 + 5 0 , 1 * +57,4 T o e l i c h t i n g t a b e l I V : + = v e r m i n d e r i n g i n h o u d ; - = t o e n e m i n g * hoeveelheden v o o r p e r i o d e n t/m 1948/49
GLW en t u s s e n GHW en GLW). Volgens l i t . 5 en 6 i s v o o r h e t p e i l van GLW b i j b e i -de b e r e k e n i n g e n h e t GLW van 1878 aange-houden. De i n t a b e l I V weergegeven waar-den van de t u s s e n GHW en GLW o p g e t r e d e n v e r a n d e r i n g e n geven o.a. een d u i d e l i j k b e e l d van de s t e r k e "aanzanding" van de s c h o r g e b i e d e n t u s s e n de bewuste p e i l e n . De t u s s e n GHW en GLW o p g e t r e d e n i n h o u d s -v e r a n d e r i n g e n ge-ven e c h t e r n i e t zonder meer aan welke v e r a n d e r i n g e n de komber-g i n komber-g i n h e t beschouwde komber-g e b i e d h e e f t on-dergaan , omdat d i e v e r a n d e r i n g e n mede be-p a a l d z i j n door de i n de l o o be-p d e r j a r e n o p g e t r e d e n v e r a n d e r i n g e n i n de g e t i j h o o g -t e n ( p a r . 3 . 5 ) .
3.3.2 Berekeningen voor de -periode 1955¬ 1971
Voor een s t u d i e van de na 1952 o p g e t r e den i n h o u d s v e r a n d e r i n g e n kan worden b e -s c h i k t o v e r de -s i n d -s 1955 v e r r i c h t e twee-j a a r l i twee-j k s e r i v i e r l o d i n g e n ( k a a r t e n s c h a a l 1: 10 0 0 0 ) , t e r w i j l i n de s c h o r g e b i e d e n van h e t V e r d r o n k e n Land van S a a f t i n g e en de S c h o r r e n van O s s e n d r e c h t h o o g t e m e t i n g e n z i j n v e r r i c h t i n de j a r e n 1961 en 1962. Het l i g t i n h e t voornemen de gegevens van de r i v i e r l o d i n g e n i n de t o e k o m s t door m i d d e l van een r e k e n t u i g ( D i e n s t I n f o r -m a t i e v e r w e r k i n g ) t e doen v e r w e r k e n . Gezien h e t v e r s c h i l i n v o l l e d i g h e i d en n a u w k e u r i g h e i d t u s s e n de opnemingen van 1878, 1931 en 1952 e n e r z i j d s en de h u i -d i g e r i v i e r l o -d i n g e n a n -d e r z i j -d s kunnen i n h o u d s b e r e k e n i n g e n v o o r de p e r i o d e v a n a f
1955 n i e t zonder meer worden g e k o p p e l d aan d i e v o o r de p e r i o d e 1878-1952, Op g r o n d h i e r v a n z u l l e n de gegevens d e r r i v i e r l o d i n g e n dan ook t e z i j n e r t i j d
g e h e e l o n a f h a n k e l i j k van de v r o e g e r e b e -r e k e n i n g e n wo-rden v e -r w e -r k t ; d a a -r b i j z a l een g e w i j z i g d e o p z e t (o.a. met een aan-gepast en v e r d i c h t r a a i e n s t e l s e l ) wor-den g e v o l g d , waardoor een g r o t e r e nauw-k e u r i g h e i d van de r e s u l t a t e n mag wor-den v e r w a c h t .
V o o r u i t l o p e n d op deze v e r w e r k i n g e n i s d e z e r z i j d s g e t r a c h t op eenvoudige w i j z e een indr\ak t e v e r k r i j g e n van de i n de . p e r i o d e 1955-1971 i n h e t o o s t e l i j k d e e l van de W e s t e r s c h e l d e o p g e t r e d e n i n h o u d s -v e r a n d e r i n g e n . H i e r b i j i s e r n a a r g e s t r e e f d ongeveer d e z e l f d e n a u w k e u t i g h e i d t e b e -r e i k e n a l s d i e van de b e -r e k e n i n g e n o v e -r de p e r i o d e 1878-1952; de v e r a n d e r i n g e n i n de hooggelegen s c h o r g e b i e d e n z i j n e c h t e r g e h e e l b u i t e n beschouwing ge-b l e v e n .
B i j deze b e r e k e n i n g e n week z o w e l de vak-i n d e l vak-i n g ( b vak-i j l a g e 5) a l s de t o e g e p a s t e berekeningsmethode b e l a n g r i j k a f van d i e v o o r de j a r e n 1878-1952. Voor de vakgren,-zen en v o o r de op o n d e r l i n g e a f s t a n d van 500 m g e p r o j e c t e e r d e r a a i e n i s g r o t e n -d e e l s -de n o o r -d - z u i -d r i c h t i n g aangehou-den
( d . i . de Y-as van h e t coördinatenstels e l ) . I n deze r a a i e n z i j n i n v a coördinatenstels t e p u n -t e n om de 50 m v o o r i e d e r e opneming de d i e p t e n door i n t e r p o l a t i e v a s t g e s t e l d . De i n h o u d s - en d i e p t e v e r a n d e r i n g e n z i j n p e r vak b e r e k e n d na b e p a l i n g d e r d i e p -t e v e r s c h i l l e n i n de v a s -t e p u n -t e n . 4) U i t e r a a r d i s deze i n h o u d s b e p a l i n g b e -h e p t met een m o g e l i j k e f o u t . Een onder-zoek u i t 19 75 h e e f t u i t g e w e z e n d a t deze f o u t t . o . v . een b e r e k e n i n g met een r a a i a f s t a n d van 100 m t o t 5 cm ge-m i d d e l d e d i e p t e k a n o p l o p e n .
D a a r b i j kan nog worden opgemerkt d a t de b e g r e n z i n g e n d e r vakken l a n g s de l i n k e r -en r e c h t e r o e v e r op g r o n d van de a l d a a r b e s c h i k b a r e d i e p t e c i j f e r s z i j n v a s t g e -s t e l d ( o v e r h e t algemeen waren de d i e p t e n l a n g s de o e v e r s b e p a a l d t o t h e t p e i l van ongeveer NAP; u i t e r a a r d waren de b i n n e n de vakken boven NAP g e l e g e n p l a a t g e d e e l -t e n w e l v o l l e d i g opgenomen). Een o v e r z i c h t van de v o o r de p e r i o d e n 1955 t/m 1963 en 1964 t/m 1971 v e r k r e g e n r e s u l t a t e n g e e f t b i j l a g e 6; v o o r de i n -h o u d s b e r e k e n i n g e n i s g e b r u i k gemaakt v a n de r i v i e r l o d i n g e n van 1955, 1963 en 1971. Ter b e p a l i n g van h e t " n a t u u r l i j k e f f e c t " z i j n b i j de i n h o u d s b e r e k e n i n g e n mede de gegevens van h e t baggeren en s t o r t e n van s p e c i e i n beschouwing genomen, w a a r b i j nog k a n worden opgemerkt d a t de g e s t o r t e s p e c i e v o o r h e t o v e r g r o t e d e e l a f k o m s t i g was van onderhoudsbaggerwerken i n de W e s t e r s c h e l d e . De r e s t d e r s p e c i e , afkom-s t i g van b u i t e n h e t r i v i e r b e d , z a l z e k e r n i e t a l l e e n u i t zand hebben b e s t a a n , met w e l k e o m s t a n d i g h e i d men b i j h e t o p s t e l l e n van een zandbalans i n f e i t e r e k e n i n g zou moeten houden. I n h e t o n d e r h a v i g e g e v a l b e t r e f t h e t e c h t e r zo'n k l e i n e h o e v e e l -h e i d (368 000 m'^ v o l g e n s t a b e l I I I ) d a t d i t a s p e c t h i e r b u i t e n beschouwing kan b l i j v e n . Ondanks h e t v e r s c h i l i n o p z e t van de i n -h o u d s b e r e k e n i n g e n v o o r de p e r i o d e 1955 1971 v e r g e l e k e n met v r o e g e r e b e r e k e n i n g e n z i j n de u i t k o m s t e n van de b e r e -k e n i n g e n o v e r de p e r i o d e 1955 - 1971 i n g r o t e l i j n e n t o c h goed v e r g e l i j k b a a r met de t . o . v . g e m i d d e l d hoogwater v a s t g e s t e l -de e n op b i j l a g e 5 weergegeven gegevens
van de vakken A,B en C o v e r de p e r i o d e n 1878 - 1931 en 1931 - 1952.
3.3.5 Nadere analyse der opgetreden
•inhoudsveranderingen
B l i j k e n s b i j l a g e 5 v e r t o o n d e de Wester-s c h e l d e gedurende de p e r i o d e 1878 - 1931 een v e r d i e p i n g van h e t w e s t e l i j k en een v e r o n d i e p i n g v a n h e t o o s t e l i j k (boven-strooms Hansweert) g e l e g e n d e e l . Deze o n t w i k k e l i n g h e e f t z i c h i n de p e r i o d e 1931 1952 v o o r t g e z e t , met d i e n v e r s t a n -de d a t -de " g r e n s " v e r d i e p i n g - v e r o n d i e p i n g z i c h o v e r een g r o t e a f s t a n d i n w e s t e l i j k e r i c h t i n g v e r p l a a t s t e . V o l g e n s de gegevens van t a b e l I V z a l de b e t e k e n i s van h e t Verdronken Land van S a a f t i n g e en de S c h o r r e n van O s s e n d r e c h t a l s k o m b e r g i n g s g e b i e d i n de p e r i o d e 1878 1952 b e l a n g -r i j k z i j n afgenomen. I n b e i d e p e r i o d e n 1955 t/m 1963 en 1964 t/m 1971 i s i n h e t "normale" r i v i e r b e d (d.w.z. h e t b e d zonder de s c h o r g e b i e d e n ) sprake geweest van een v o o r t g a a n d e v e r -o n d i e p i n g d e r r i v i e r t u s s e n B a a r l a n d en h e t Land van S a a f t i n g e , t e r w i j l v e r d e r o o s t w a a r t s v e r d i e p i n g o p t r a d ( b i j l a g e 6 ) . Omtrent de i n deze p e r i o d e o p g e t r e d e n v e r a n d e r i n g e n i n de h i e r v o o r genoemde s c h o r g e b i e d e n s t a a n geen b e w e r k t e gege-vens t e r b e s c h i k k i n g . De u i t k o m s t e n d e r i n de j a r e n 1961 en 1962 v e r r i c h t e hoog-t e m e hoog-t i n g e n hoog-t o n e n o v e r i g e n s w e l aan d a hoog-t deze g e b i e d e n s i n d s de opnemingen van 1948 - 1949 v o o r de k o m b e r g i n g nog v e r d e r i n b e t e k e n i s a c h t e r u i t g e g a a n z i j n ( i n par. 2.1 i s r e e d s v e r m e l d d a t de S c h o r r e n van O s s e n d r e c h t s i n d s 1973 v o l l e d i g aan h e t k o m b e r g i n g s g e b i e d z i j n o n t t r o k k e n ) .
I n h e t meest o o s t e l i j k gelegen vak A ( b i j l a g e 5) waren de d i e p t e v e r a n d e r i n g e n gedurende de p e r i o d e 1878 1931 i n v e r -g e l i j k i n -g met d i e i n h e t aan-grenzende vak B ( d a t een b e l a n g r i j k e v e r z a n d i n g v e r t o o n d e ) z e e r g e r i n g ( g e m i d d e l d + 0,02 c m / j r en + 1,2 c m / j r ) . D i t z a l samenhan-gen met de i n v l o e d van de s e d e r t 1905 i n h e t g e b i e d van vak A v e r r i c h t e baggerwer-ken (ongeveer 12 min m"^ i n p r o f i e l geme-t e n ; b i j l a g e 3) en h e geme-t s geme-t o r geme-t e n van de gebaggerde s p e c i e e l d e r s i n de r i v i e r . Ook i n h e t t i j d v a k 1931 - 1952, t o e n op de d r e m p e l s van Z a n d v l i e t en B a t h i n t o t a a l ongeveer 27 min m^ onderhoudsbaggerwerk
( i n p r o f i e l ) werd u i t g e v o e r d ( b i j l a g e 3), was de i n v l o e d van de baggerwerken i n vak A d u i d e l i j k merkbaar (gemiddelde v e r -d i e p i n g 0,9 c m / j r ) , t e r w i j l -de a a n z a n -d i n g van h e t aangrenzende vak B i n deze j a r e n
g e r i n g geworden was ( g e m i d d e l d + 0 , 3 cm/ j r ) . I n de v o o r een b e l a n g r i j k d e e l met vak A samenvallende vakken I en I I ( b i j -l a g e n 5 en 6) i s de i n v -l o e d van de bag-gerwerken gedurende de j a r e n 1955 - 1971 z e e r s t e r k toegenomen. De h i e r d o o r u i t deze vakken n e t t o a f g e v o e r d e h o e v e e l h e i d s p e c i e (37,4 min m"^) i s e c h t e r a a n z i e n -l i j k g r o t e r dan de v e r d i e p i n g v o -l g e n s de i n h o u d s b e r e k e n i n g (21,3 min m"^) ; v o l g e n s deze gegevens moet i n de bewuste p e r i o d e dus r u i m 16 min m"^ s p e c i e van e l d e r s i n de vakken I en I I z i j n a f g e z e t . Deze b i j de zandbalans b e t r o k k e n h o e v e e l h e d e n z i j n zeer g r o o t t . o . v . d i e i n de p e r i o d e n v o o r 1932, wat t o t u i t d r u k k i n g komt i n de h e r -l e i d i n g e n t o t d i e p t e v e r a n d e r i n g e n . Zo bel i e p e n de r e s u bel t e r e n d e d i e p t e v e r m i n d e r i n -gen i n de p e r i o d e 1955 t/m 1971:-8,0;-6,5; - 5 , 1 ; +6,4 en 2,3 c m / j r v o o r de vakken I t/m V.
