Wojciech Góralski
Struktura prawna duszpasterstwa
wojskowego w świetle konstytucji
apostolskiej papieża Jana Pawła II
"Spirituali militum curae" z 21 IV
1986 r.
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 32/3-4, 143-155
1989
Praw o Kanoniczne 32 (1989) nr 3—4 KS. WOJCIECH GÓRALSKI ST R U K T U R A P R A W N A D U SZ P A ST E R ST W A W OJSK OW EGO
w
Św i e t l e k o n s t y t u c j i a p o s t o l s k i e j p a p i e ż a JA N A P A W Ł A II „SP IR IT U A L I M IL IT U M C U R A E” Z 21 IV 1986 R.T r e ś ć : Wstęp. 1. Geneza, charakter i struktura dokumentu. 2. Or- dyna"iat w ojskow y (połowy) i jego organizacja. 3. Urząd ordynariusza w ojskow ego (polowego). Zakończenie.
W s tę p
D uszpasterstw o w ojskow e stanow i od daw na doniosły przed m iot tro sk i Kościoła, a to z uw agi na specjalny ch a ra k te r i w a ru n k i życia tych, któ ry m przypadło związać się — na stałe lufb tylko czasowo — ze służbą w ojskow ą. T roskę tę dało się zauw ażyć już w czasach K o nstantyna W ielkiego, k iedy to żoł nierzom chrześcijańskim starano się zapew nić opiekę duchow ą, szczególnie podczas w ojen. K ażdy legion rzym ski, jak stw ier dza h isto ry k Sozomen, posiadał w łasny nam iot — kaplicę, jak rów nież w łasnych kapłanów i diakonów przeznaczonych do posłu gi duszpasterskiej w śród ż o łn ie rz y 1. Z biegiem czasu kształ to w ały się fo rm alne s tru k tu ry praw n e duszpasterstw a w ojskow e go, w śród k tórych — począwszy od breve Innocentego X C um sit
m aiestatis z 26 IX 1645 r . 2 — w ażnym elem entem pozostaw ał
u rz ąd specjalnego p ra ła ta wyposażonego w odpowiednie u p ra w nienia w stosunku do w o jsk o w y ch 3. Jeśli chodzi o czasy w spół czesne, bliższe określenie owych s tru k tu r nastąpiło z w yd a niem przez K ongregację K onsystorialną — 23 IV 1951 r. — in stru k c ji Solem ne s e m p e r 11. K ongregacja u trw a liła wówczas za sadę tw orzenia w ik ariató w polowych, z w ikariuszam i po.owyrni n a czele, jako podstaw ow ych jednostek organizacji d u szpaster stw a wojskowego. W ikariusz połow y — jak o o rdynariusz perso n aln y — otrzym ał w ładzę zw yczajną obydw u zakresów w stosun k u do oznaczonych osób p rzebyw ających w obiektach wojskowych.
1 Zob. J. P. M i g n e, Patrologiae cursus completus. Series Graeca,
t. 67, kol. m®—8№.
2 Zob. Bullarium Romanum, t. 15, Taurini 1868, s. 410.
8 B. G a n t i n, Per una piö ejjicace cura spirituale dei militari,
L ’O sservatore Romano 5—6 V 1986 r. (nr 106), s. 1 i 6. 4 A A S 4)3- (1.95il) s. 5®ä—565.
14-1 Ks. W. Góralski 12] Tego rodzaju jury sd y k cja nie posiadała c h a rak teru w y łączają cego i dlatego ani osoby, ani w spom niane obiekty nie były w y ję te spod ju ry sd y k cji ordynariusza miejsca. Przynależność do w i- k a ria tu nie powodowała ekskardy nacji duchow nego z diecezji. Dla rozpatry w ania sp raw sądow ych w ikariusz połow y obow ią zany był w ybrać na stałe jeden z try b u n ałó w diecezjalnych, ew entualnie m etropolitalny, za aprob atą Stolicy A p o sto lsk ie j5.
Począwszy od 1951 aż do ostatnich czasów K ongregacja K on- systorialna (od 1967 r. — K ongregacja dla Biskupów) erygow a ła 29 w ikariatów polowych, z czego: 12 w A m eryce, 9 w E u ropie, 3 w A fryce, 3 w Azji i 2 w Oceanii. Poza tym istnieją w w ielu regionach kościelnych analogiczne s tru k tu ry duszpasterstw a wojskowego, lecz nie erygow ane kanonicznie 6.
1. G e n e z a , c h a r a k te r i s t r u k tu r a d o k u m e n t u
Na potrzebę organizacji duszpasterstw a w ojskowego zwrócono uw agę podczas Soboru W atykańskiego II, co znalazło swój w y raz w dekrecie C hristus D o m in u s7. N aw iązując do dyspozycji cytow anej in stru k cji z 23 IV 1951 r . 8, dokum ent soborow y za leca tw orzenie we w szystkich k ra ja c h w ik ariató w polowych, w zy w ając w ikariuszy polow ych i kapelanów do godnej w spółpracy z biskupam i diecezjalnym i. Tych ostatnich d ek ret zachęca do odstępow ania w ikariuszom polow ym w ystarczającej liczby odpo w iednich kapłanów oraz do udzielania poparcia przedsięw zięciom służącym dobru duchow em u w o jsk o w y ch 9.
Nie uw zględniono jed n ak sp raw y duszpasterstw a wojskowego w norm ach w ykonaw czych do d ek retu soborowego. P raw dopodob nie stało się to z uw agi na to, iż kw estie p raw n e zw iązane z tą dziedziną regulow ane są przede w szystkim specjalnym i um o
6 F. B ą c z k o w i c z , Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowień stw a, t. Ł, Opo’e 19>57, s. 5-28.—540; E. S z t a f r o w s k i , Praw o kano niczne w okresie o d n o w y soobrowej, t. 1, Warszawa 19i7'6-, s. 3E.7— 3(2®.
8 B. G a n t i n, art. cyt., s. 6.
7 Zob. dekret Christus Dorninus, n. 4®. 8 Tamże, przyp. 1.
8 .P on iew aż duchowa opieka nad żołnierzami wym aga, ze w zglę du na ich osobliwe warunki życia, niezwykłej troski, trzeba w miarę m ożliwości stworzyć d’a każdego rarodu w ikariat połowy. Zarówno wikariusz, jak i kapelani w:nn.i się gorliw ie poświęcać tem u trud nem u dziełu, w zgodnej współpracy z biskupami rezydenc'alnym i. To też biskupi rezydencjalni mają odstąpić w ’kariuszowi po’owem u w y starczającą ilość kapłanów odpowiednich do tego doniosłego zadania, a za azem użyczać poparcia zamierzeniom służącym pomnożeniu ducho w ego dobra żołnierzy”, tamże (przytaczam według: Sobór W atykański Drugi. K onsty tu cje , dekrety, deklaracje. Tekst łacińsko-polski, Paris 1967, s. 259).
[3] Duszpasterstwo wojskowe 145 w am i zaw ieranym i pom iędzy Stolicą Apostolską a zainteresow a nym i państw am i. Poza ty m liczono się z niedaw nym opubliko w aniem in stru k cji K ongregacji K onsystorialnej z 23 IV 1951 r., do której d ek ret C hristus Dom inus — jak już zaznaczono — od w oływ ał się 10.
Zm ieniające się wciąż w a ru n k i tych,, któ rzy — ja k to określi ła k onstytu cja soborow a G audium e t spes — oddani spraw ie oj czyzny służą w w ojsku jako sługi bezpieczeństw a i wolności n a rodów 11 — dom agały się zm odyfikow ania obow iązujących u sta leń dotyczących du szpasterstw a wojskowego. P rom ulg ow any przez J a n a P aw ła II now y Kodeks P ra w a K anonicznego zachow ał jed n ak w m ocy in stru k cję z 23 IV 1951 r. W ynika to z postano w ienia kan. 569 tego zbioru, w któ ry m nadm ienia się, iż „po zycja kapelanów w ojskow ych jest regulow ana specjalnym i u sta w am i”. W łaśnie w spom niana in stru k cja stanow i ustaw ę specjal ną 12.
P race nad rew izją in stru k cji S olem ne s e m p e r rozpoczęły się przed kilkom a latam i. Główne k ieru n k i kodyfikacji p rzyjęto pod czas IV M iędzynarodowego K ongresu W ikariuszy Polow ych w k w ietn iu 1984 r. W czerw cu w ym ienionego ro k u papież J a n P a- w ał II ustanow ił specjalną kom isję ekspertów , k tó rej pow ierzył przygotow anie p ro jek tu now ej u staw y dotyczącej w ikariatów po- lowych, uw zględniającego różne asp ek ty problem atyki: teologicz ny, praw ny, historyczny i d u sz p a ste rs k i13. Szkic odnośnego p ro je k tu kom isji został w ysłany do w szystkich w ikariuszy polow ych
w raz z prośbą o nadsyłanie uw ag i propozycji. O trzym ane w nioski posłużyły kom isji dla zredagow ania nowego projek tu , k tó ry został następnie przek azany ojcu św iętem u. P raw odaw ca kościelny ogło sił z kolei, w dniu 21 IV 1986 r., dokum ent o randze ko nstytu cji apostolskiej Spirituali m ilitu m curae, opublikow any na łam ach
L ’O sservatore Romano z 5—6 V 1986 r . 34 W ejście w życie kon sty tu c ji zostało ustalone na 21 V III 1986 r.
D okum ent Ja n a P aw ła II posiada ch a ra k te r ustaw odaw czy p raw a specjalnego i reg u lu je dziedzinę d uszpasterstw a w ojsko wego, jeśli chodzi o jej podstaw ow e stru k tu ry . Pozostaw ia w m ocy norm y p raw a p arty k u larn eg o w ydane w tym względzie, o
10 E. S z t a f r o w s k i , dz. cyt., s. 327. 11 K onstytucja Gaudium et spes, n. 79.
12 O zachowaniu przez KPK z 19®3> r. instrukcji Kongregacji Kon- systoria’nej z 23 IV 19&1 r. w spom ina expressis verbis konstytucja apostolska Jana Paw ła II, Spirituali m ilitu m curae, powołująca się na kan. 568 (przyp. 7).
18 B. G a n t i n, art. cyt.., s. 6.
M K onstytucja apostolska Spirituali m ilitu m curae, L ’Osservatore Romano 5—6 V 1-886 r. (nr 106), s. 1 i 5; Tłum aczenie w łoskie doku m entu zawiera ten sam numer dziennika, s. 6.
146 Ks. W. Góralski [4] ile pozostają z nim w zgodności. U stalenia ko nsty tu cji apostol skiej obow iązują bez w zględu na konstytucje i rozporządzenia poprzednich papieży oraz w szelkie inne przepisy, w ym agające n aw et szczególnej w z m ia n k i15.
K o nstytucja Spirituali m ilitu m curae n orm uje s tru k tu ry dusz p asterstw a wojskowego w sposób ogólny i ram ow y. Tymczasem, jak zaznacza w e w stępie sam dokum ent, przepisy szczegółowe w dziedzinie organizacji d uszpasterstw a wojskowego nie mogą być identyczne dla w szystkich krajów , a to z uw agi na zróżnicow a ne w a ru n k i i okoliczności lokalne. Toteż praw odaw ca poleca w zakończeniu konstytucji, aby poszczególne o rd y n a riaty w ojsko w e przygotow ały w łasne s ta tu ty i przedłożyły je — w ciągu jed nego roku licząc od dnia opublikow ania dokum entu — do ap ro b a ty Stolicy A p o sto lsk ie jie.
S tru k tu ra dokum entu papieskiego obejm uje w stęp, dyspozycje p raw n e oraz zakończenie. We w stępie zw raca się uw agę na tro skę Kościoła o duszpasterstw o osób w ojskow ych, k tó ra to dzie dzina otrzym ała z biegiem czasu sw oją organizację p raw n ą. N a w iązuje się następnie do in stru k cji K ongregacji K onsys' orialnej z 23 IV 1651 r. oraz do dyspozycji Soboru W atykańskiego II w dziedzinie prom ow ania szczególnych inicjaty w duszpasterskich. Zw raca się w reszcie uw agę na potrzebę dostosowania dotychcza sowych norm w dziedzinie duszpasterstw a wojskowego do w y mogów i w arunków współczesnych. Z potrzeby tej, zaznacza się, zrodził się now y dokum ent, k tó ry ram ow o określa s tru k tu ry w y m ienionej dziedziny duszpasterskiej.
N orm y praw ne konstytucji papieskiej zostały zaw arte w 14 a r ty k u łach sankcjonujących podstaw ow ą organizację duszpasterstw a wojskowego. N iektóre z arty k u łó w dzielą się na p arag ra fy lub pu nk ty. Poszczególne postanow ienia dokum entu odnoszą się za rów no do jednostek w ym ienionego duszpasterstw a (ordynariatów w ojskow ych, inaczej polowych), jak i do urzędu tych, k tó rzy sto-^ ją na czele tych jednostek (ordynariuszy wojskowych, inaczej po lowych). W prow adza się tu ta j szereg doniosłych zm ian i m odyfi kacji w stosunku do in stru k cji z 23 IV 1951 r.
W zakończeniu zaw arte zostały klauzule końcowe, o któ ry ch już wspom niano. Dotyczą one: term in u wejścia w życie d o k u m entu, stosunku do dotychczasowego praw a p arty ku larneg o, te r m inu p rzedkładania do ap robaty Stolicy Apostolskiej statu tó w poszczególnych ordyn ariató w w ojskow ych oraz stosunku do do tychczasowego p raw a powszechnego.
15 Konstyucja apostolska S p ir itu a li m ilitu m cu rae, zakończenie.
[5] Duszpasterstwo wojskowe 147 2. Ordynariat wojskowy (połowy) i jego organizacja
O m aw iana k onstytucja apostolska określa w szeregu arty k u łó w s tru k tu rę organizacyjną duszpasterstw a wojskowego. Istotnym ustaleniem pozostaje tu ta j w skazanie na podstaw ow ą jednostkę w ty m zakresie, jaką m a stanow ić odtąd o rd y n a riat w ojskow y, w m iejsce dotychczasowego w ik aria tu polowego. O rd y n a riat w o j skow y (ordinariatus militaris), k tó ry można nazyw ać rów nież po lo wym (castrensis) — to szczególny okręg kościelny, praw n ie p rzyrów nan y diecezji, rządzący się w łasnym i statu tam i w ydanym i przez Stolicę A postolską, w k tó rych przepisy k onstytucji apostol skiej Spirituali m ilitu m curae znajd u ją bliższe określenie, z za chow aniem w m ocy zaw artych um ów pom iędzy Stolicą Apostol ską a poszczególnymi p a ń s tw a m i17.
Zm iana dotychczasowej nazw y jednostki d uszpasterstw a w oj skowego — w ik a r ia t p o ło w y na o rdyn ariat w o js k o w y , inaczej p o ł o w y — wiąże się z zam iarem dow artościow ania u rzędu tego, k tó ry stoi na je j czele. Dotychczasowy bowiem term in „w ika riu sz” oznaczał, że w ładza tego ordynariusza była zastępcza, tzn. w ykonyw ana w im ieniu ojca świętego, tym czasem — jak to b ę dzie jeszcze m owa — na czele o rd y n a riatu wojskowego stoi obec nie ordynariusz w ojskow y posiadający w ładzę w łasną. W prow a dzone przez dokum ent nowe określenie jednostki, o k tó rej m o wa używ ane jest od daw na w p raw ie Kościołów W schodnich, jak rów nież byw a pow szechnie używ ane w niektórych k rajach, np. we W łoszech 18.
O rd y n a riat wojskowy, zrów nany p raw n ie z diecezją, wolno za tem zaliczyć do Kościołów p a r ty k u la rn y c h 19. Tym sam ym więc w yliczenie w kan. 368 K P K jednostek zrów nanych z diecezją i stanow iących Kościoły p a rty k u la rn e zostało u zu p e łn io n e80.
N ależy przyjąć, iż utw orzone form alnie dotychczasowe w ika- ria ty polowe stają się autom atycznie ord y n ariatam i wojskow ym i. Erygow anie now ych o rdynariató w ' zostaje zastrzeżone Stolicy A po stolskiej, po w ysłuchaniu zdania zainteresow anej K onferencji E pi skopatu 21. Pozostaje to konsekw encją dyspozycji kan. 373 za strzegającego pow oływ anie do życia Kościołów p arty k u la rn y ch Stolicy Apostolskiej.
17 Tamże, art,, I par. 1.
18 Zob. B. G a n t i n , art. cyt., s. 6. 18 Tamże.
20 Do K ościołów partykularnych zrównanych prawnie z diecezją kan. 368 zalicza: pralaturę terytorialną, opactwo terytorialne, w ikariat apo stolski, prefekturę apostolską, adm inistraturę apostolską erygow aną na s.ałe.
148 Ks. W. Góralski 16] Chociaż k onstytucja apostolska o tym nie wspom ina, oczywiste jest, iż każdy o rd y n a riat połowy, choć jest o rd y n ariatem perso nalnym , w inien posiadać ściśle określone granice tery to rialn e, np. pokryw ające się z granicam i danego państw a. G dy chodzi 0 koszary oraz inne m iejsca przeznaczone dla w ojskow ych a zn a j dujące się w obrębie o rd y n a riatu wojskowego, to podlegają one — przede w szystkim i z zasady — jurysd y k cji ordynariusza wojskowego. Na d rugim zaś m iejscu, zaznacza się następnie w dokum encie, podlegają one jurysd y k cji biskupa diecezjalnego, a m ianow icie wówczas, gdy b ra k ordynariusza wojskowego i jego kapelanów . W tak im przyp ad k u ta k biskup diecezjalny, jak 1 proboszcz k o rzystają z przysługującego im p r a w a 22. W ynika stąd jednoznacznie, iż tam , gdzie b rak form alnych s tru k tu r dusz p asterstw a wojskowego, ordynariuszem w łasnym oraz probosz czem w łasnym w ojskow ych jest biskup diecezji i proboszcz p a ra fii, w któ ry ch posiadają stałe lub tym czasowe m iejsce zam iesz kania. Może mieć to prak tyczne zastosow anie np., gdy chodzi o m iejsce zaw arcia m ałżeństw a.
Kościół p a rty k u la rn y , jakim jest o rd y n a ria t wojskowy, obok w łasnego rządcy, k tó ry m jest ordynariusz wojskowy, posiada w łasnych duchow nych. W prow adzając tego rodzaju nowość do ku m en t Ja n a P aw ła II tra k tu je ją jako zw ykłą im plikację zasa dy o podniesieniu jednostek duszpasterstw a wojskowego do w spom nianej rangi.
Duchowni przeznaczeni do p racy duszpasterskiej w śród w oj skow ych mogą być form alnie in kardyno w ani do o rd y n a riatu w oj skowego. Może się to dokonać dwojako. P rzede w szystkim ■— należy to uznać za dużej m iary novum — o rdynariusz w ojskow y może erygow ać, za ap ro b atą Stolicy Apostolskiej, w łasne sem i n ariu m duchow ne, k tóre przygotow yw ałoby alum nów do specjal nych zadań apostolskich w o rd y n a ria c ie 2S. W ynika stąd, iż p rz y j m ując diakonat, w m yśl kan. 266 § 1 alum n takiego sem inarium uzyskuje tym sam ym in k ard y n ację do w spom nianego Kościoła party kularneg o. In ną form ą inkardy nacji, o k tó rej expressis v e r
bis w spom ina k on stytucja apostolska, jest przyjęcie przez ordy
nariusza w ojskow ego — po m yśli kan. 267 § 1 — do swojego o rd y n a riatu duchow nych należących do innych Kościołów p a rty ku larn y c h 24.
Poza duchow nym i form alnie in kardynow anym i do o rd y n a ria tu wojskowego, w skład prezb iteriu m tego Kościoła p a rty k u la r nego mogą wchodzić takeż kapłani, ta k diecezjalni, jak i zakon ni, odpowiednio przygotow ani do p ra cy apostolskiej w śród w
oj-“ Tamże, art. V. ** Tamże, art. V, par. 3. !ł Tamże, art. V„ par. 4.
m Duszpasterstwo wojskowe 149 skowych, gdy uzyskali na to zgodą w łasnego ordynariusza i p eł nią jakąś funkcję w ordynariacie J e s t znam ienne, iż m ówiąc
o ty m dokum ent zachęca biskupów diecezjalnych oraz k o m p eten t nych przełożonych zakonnych, aby przychodzili z pomocą o rd y n ariato m w ojskow ym zezw alając odpow iedniej liczbie swoich k a płanów i diakonów przygotow anych do posługi w o rd yn ariacie w ojskow ym na podejm ow anie tam obowiązków 26. M ając na w zglę dzie specyfikę pow ołania zakonnego, praw odaw ca zobow iązuje o r dynariuszy w ojskow ych zatru dn iający ch w swoich jednostkach członków insty tu tó w zakonnych czy stow arzyszeń życia apostol skiego do tro sk i o to, by duchow ni ci byli w iern i sw ojem u pow o łan iu zakonem u oraz pozostaw ali w łączności z w łasnym i przeło żonym i 27.
O bowiązek ustanow ienia w ordynariacie w ojskow ym R ady K a płańskiej pozostaje konsekw encją przyrów nania w ym ienionej je d nostki diecezji. K anon bow iem 495 § 1 zobow iązuje do u k on sty tuow ania się tejże ra d y w każdej diecezji. P raw odaw ca poleca przy tym , po m yśli zresztą kan. 496, aby R ada K apłańska w o r dynariacie w ojskow ym posiadała w łasne statu ty , zatw ierdzone przez ordynariusza, z uw zględnieniem norm w ydanych w tej s p ra wie przez K onferencję E piskopatu ?s.
P racę duszpasterską w ordynariacie w ojskow ym pełnią prze de w szystkim kapelani wojskowi, m ianow ani przez ordynariusza wojskowego. K onstytucja apostolska przyznaje im p raw a i obo w iązki proboszczów, chyba że z n a tu ry rzeczy lub ze statu tó w w ynika co innego. Zaznacza się jednocześnie, iż władzę sw oją kapelan posiada łącznie (cum u la tive) z proboszczem danego m iej sca 20. W tym m iejscu dokum ent odw ołuje się do innego a r ty k u łu (IV) mówiącego o analogicznej w ładzy łącznej ordynariusza wojskowego i biskupa diecezajlnego. Ze w skazanej analogii w y nika, że osoby należące do o rd y n ariatu polowego i podlegające w ładzy danego kapelana, pozostają — z racji m iejsca zam ieszka nia lub przynależności do obrządku — w iernym i także innego Kościoła p arty kularnego. Zarów no więc kapelan, jak i proboszcz są jednakow o ko m petentni w w ykonyw aniu swoich praw i obo wiązków w stosunku do w iernych o rd y n ariatu wojskowego.
Doniosły elem ent w s tru k tu rz e o rd y n ariatu wojskowego sta nowią w ierni świeccy, wobec których prow adzi się duszpasterstw o
25 Tamże, art. V, par. L
26 „Episcopi dioecesani necnon com pétentes Superiores religiosi Ordi- nariatui castrensi concédant numéro sufficienti sacerdotes et diaconos h u k muneri idon?os”, tamże, art. V, par. Z.
27 Tamże, art. VIII. 28 Tamże, art. V, par. 5. 24 Tamże, art. VII.
150 Ks. W. Góralski [8] w ojskowe. Oprócz tych osób, o których — stosow nie do art. I dokum entu — mogą wspom inać statu ty , do w ym ienionego o rd y n a ria tu należą, podlegając jego jurysdykcji: 1) w ierni, którzy są w ojskow ym i lub są zatru d n ien i w służbach pomocniczych, jeśli zw iązani są praw em św ieckim dla nich w ydanym ; 2) należący do ich rodzin, a m ianow icie w spółm ałonek i dzieci, naw et p e’noletnie, jeśli m ieszkają w ty m sam ym domu, jak rów nież k rew ni i p eł niący służbę (fa m u li), a m ieszkający w ty m sam ym domu; 3) uczniow ie szkół w ojskow ych oraz przebyw ający w szpitalach w oj skow ych, dom ach dla starców lub innych podobnych instytutach, alfco pełniący tam jakąkolw iek posługę; 4) wszyscy w ierni obojga płci, tak przynależący do jakiegoś in sty tu tu zakonnego, jak i nie przynależący doń, jeśli spełniają jakiś stały obowiązek pow ie rzony im przez ordynariusza wojskowego lub wyznaczony za jego zgodą 30.
W idać więc, że skład w iernych podlegających jurysd y k cji o rdy n a ria tu w ojskowego jest dość szeroki. N ajliczniejszą jed n ak g ru pę osób będą tu niew ątpliw ie stanow ić sam i wojskowi.
K onstytucja apostolska poleca bliższe określenie w statu tach o rd y n a riatu w ojskowego — z uw zględnieniem istniejących um ów zaw arty ch pom iędzy Stolicą Apostolską a państw am i — dalszych s tru k tu r stanow iących o w ew nętrznej organizacji wym ienionego Kościoła p arty ku larnego. Tak więc należy wskazać miejsce, w k tó ry m m a znajdow ać się kościół ordynariusza wojskowego oraz je go kuria, u stalając przy tym , czy będzie m ianow any tylko jeden czy też kilku w ikariuszy generalnych, jak rów nież to, jacy inni urzędnicy k u rii będą w niej z a tr u d n ie n isl. S ta tu ty pow inny n a stępnie bliżej określić statu s kościelny ordynariusza wojskowego oraz kapłanów i diakonów przynależnych do ordy nariatu: zarów no nla czase pełnienia urzędów , jak i po ukończeniu ich spra-/ w ow ania, podobnie status w ojskow y tych o só b S2. Statutow ego ustalen ia dom aga się poza ty m praw odaw ca, jeśli chodzi o za- w akow anie i przeszkodzenie stolicy o rd y n a ria tu 33. N iew ątpliw ie należy tu ta j uw zględnić odnośne przepisy k o d ek so w e34, stosując analogię. W w yraźnym zaś naw iązaniu do K odeksu P raw a K a nonicznego dokum ent poleca, aby w sta tu ta c h znalazły się po stanow ienia dotyczące R ady D uszpasterskiej, zarów no dla ca’ego o rd y n ariatu , ja k i dla poszczególnych m ie js c 36. W reszcie s ta tu ty
»o Tamże, art. X, 1°, 2°, 3°, 4°. a» Tamże, art. XIII, 1°, 2°. a2 Tamże, art. XIII, 3°. 33 Tamże, art. XIII, 4°.
34 Zob. kanony: 442—430’ KPK. •
55 Konstytucja aposto’ska S p ir itu a li m ilitu m cu rae, art. XIII, 5; Por. kan o n y : Stltl—514 oraz 5£<6 KPK.
[9] Duszpasterstwo wojskowe 151 m ają wskazać, jakie księgi zw iązane ze spraw ow aniem s a k ra m entów św. oraz stanem osób w inny być prow adzone w jedno stk ach o rd y n ariatu . W tego rodzaju ustaleniach n ależy wziąć pod uw agę, zaznacza konstytucja, przepisy p raw a pow szechnego30 oraz K onferencji E piskopatu 37.
W ypada nadm ienić, iż w skazane w yżej dziedziny dom agające się unorm ow ania w statu tach o rd y n a riatu wojskowego zostały w dokum encie w yliczone jedynie przykładow o, a nie taksatyw nie. Dowodzi tego uży ty przez praw odaw cę zw rot: In statutis parti-
cularibus [...] d eterm inabitu r in ter alia [...]” 38. Z pew nością, w ie
le innych dziedzin życia będzie w ym agać rów nież szczegółowego uregulow ania statutow ego.
G dy chodzi o sp raw y sądow e w ierny ch o rd y n ariatu w ojsko wego, dokum ent postanaw ia, iż kom petentnym try b u n ałe m p ier wszej instan cji jest try b u n a ł diecezji, w której posada swoją siedzibę k u ria tegoż ord yn ariatu . Do statu tó w nato m iast należy w skazanie na stałe try b u n a łu apelacyjnego. Istnieje jed n ak moż liwość utw orzenia w łasnego try b u n a łu peirw szej instancji w o r dynariacie wojskowym . W takim p rzyp adk u try b u n ałem apelacyj nym będzie try b u n a ł wyznaczony na stałe przez ordynariusza wojskowego, za zgodą Stolicy A p o sto lsk ie jS9.
3. Urząd ordynariusza wojskowego (polowego)
J a k już wyżej wspom niano, na czele o rd y n a riatu wojskowego stoi ordynariusz w ojskow y jako ordynariusz w łasny w ym ienio nej jednostki. Z reguły m a on być biskupem . Jak o przełożony Kościoła p arty k u larn eg o cieszy się w szystkim i p raw am i oraz zw ią zany jest w szystkim i obow iązkam i biskupa diecezjalnego, chyba że co innego w ynika z n a tu ry rzeczy lub ze statu tów o rd y n a ria tu 40. Zrów nanie w praw ie ordynariusza wojskowego, naw et gdyby nie był wyposażony w godność biskupią, z biskupem d.e- cezjalnym pozostaje konsekw encją dyspozycji kan. 381 § 2.
Źródłem poznania obowiązków i p ra w piastującego urząd o r d ynariusza wojskowego pozostają zatem kanony 381—402 KPK. Z n a tu ry rzeczy, jak to generalnie stw ierdza k o nsty tu cja apo stolska — zresztą po myśli kan. 381 § 2 K PK — niektóre z tych, postanow ień nie będą odnosiły się do zadań ordynariusza o k tó rych mowa. Tak np. obowiązek tro sk i o pow ołania do życia kon sekrow anego oraz m isyjne, polecony w kan. 385, nie znajdzie peł
86 Zob. kan. 535 KPK.
37 Konstytucja apostolska S p ir itu a li m ilitu m cu rae, art. XIII, 6°. 88 Tamże, art. XIII (początek dyspozycji).
38 Tamże, art. XIV. 40 Tamże, art. II, par. 1.
152 Ks. W. Góralski
nego zastosow ania w pełnieniu u rzędu biskupa polowego. Poza ty m w łasne s ta tu ty o rd y n a ria tu mogą m odyfikow ać rodzaj i w y m iar n iek tó ry ch obowiązków czy praw , biorąc pod uw agę cha ra k te r w ym ienionego urzędu.
N om inacja ordy nariusza wojskowego należy do papieża, bądź w drodze swobodnego nadania, bądź też poprzez udzielenie p ra w nie desygnow anem u kandydatow i in sty tu cji kanonicznej lub k on firm acji 41.
Celem um ożliw ienia sp raw ującem u u rząd ordynariusza w ojsko wego pełniejszego zaangażow ania się w apostolat w śród w ojsko wych, dokum ent staw ia jako regułę niepow ierzanie m u żadnych innych obowiązków duszpasterskich. Jed y n ie w szczególnych oko licznościach danego k ra ju tak a k um ulacja urzędów byłaby do puszczalna 42.
G d y . chodzi o c h a ra k te r ju ry sdykcji o rdynariusza wojskowego, to k onstytucja Jama P aw ła II określa ją trzem a przym iotnikam i: personalna, zw yczajna, w łasna lecz w ystępująca łącznie z ju ry sdy kcją biskupa diecezjalnego. W ładza personalna oznacza, iż w ykonyw ana jest w stosunku do osób przynależących do ordy n a ria tu wojskowego, n aw et jeśli znajd u ją się one poza granicam i k ra ju 43. Jak o w y nikająca z u rzędu w ładza ta jest następnie zw y czajna, zarów no w zakresie w ew nętrznym , jak i ze w n ę trz n y m 44. W reszcie w ładza ta jest w łasna, czyli — jak już wyżej zaznaczo no — w ykonyw ana we w łasnym im ieniu, lecz zarazem w y stę pująca łącznie z jury sd y k cją biskupa diecezjalnego, co oznacza, że osoby przynależące do o rd y n a riatu wojskowego nie p rzestają być jednocześnie w iernym i Kościoła p artyk ularneg o, z racji m iejsca zam ieszkania lub o b rz ą d k u 4B. T ak więc n aw et osoby w ojskowe, choć stanow ią w iernych Kościoła p artykularn ego , jakim jest o r d y n aria t wojskowy, pozostają rów nież w iernym i diecezji, k tó rą zam ieszkują, lub Kościoła p arty k u larn eg o z uw agi na p rzynależ ność obrządkow ą. Biskup diecezji lub stojący na czele Kościoła p arty k u la rn eg o w iernych danego obrządku posiada nad nim i także jurysdykcję. Z pewnością, w statu tach poszczególnych o rd y n aria tów w ojskow ych w ypadnie dokładniej unorm ow ać zakres w ładzy obydw u o rdynariuszy w praktyce. W każdym p rzypadku będzie to uregulow ane — należy ta k sądzić — uprzednim i ustaleniam i ordynariusza wojskowego z biskupsm diecezjalnym lub rządcą jed nostki personalnej obrządku.
P iastu jący urząd ordynariusza wojskowego — stanow i to znacz
41 Tamże, art. II, par. 2.; Zob. kanony. 163' i 377 § 1 KPK.
42 Konstytuc a apostolska .S p ir itu a li m ilitu m cu rae, art. II, par. 3. 45 Tamża, art. IV, 1°.
44 Tamże, art. IV, 2°. 45 Tamże, art. IV, 3°.
I l l ] Duszpasterstwo wojskowe 153 ne novum — wchodzi w skład K onferencji E piskopatu k ra ju czy regionu, w k tó ry m o rd y n a riat posiada sw oją sied zib ę46. Tego ro dzaju dyspozycja stanow i zw ykłą konsekw encję zrów nania w p ra wie o rdy nariuszy w ojskow ych z biskupam i d iecezjaln y m i47.
O rdynariusz w ojskow y podlega bezpośrednio K ongregacji dla Biskupów lub K ongregacji E w angelizacji L udów czyli R ozkrze- w iania W iary. W spraw ach zw iązanych z pełnionym przez siebie urzędem w inien się zw racać do kom petentnych dy kasterii K u rii R zy m sk iej4S. Z zakresu kom petencji poszczególnych organów tej ostatniej w ynika, iż K ongregacja Ew angelizacji Ludów rozciąga swoje zw ierzchnictw o nad ordynariuszam i w ojskow ym i wówczas, gdy ich o rd y n a riaty znajd u ją się na tere n ach m is y jn y c h 40.
G dy chodzi o obowiązki i p raw a ordynariusza wojskowego, k o n sty tu cja apostolska — jak już zaznaczono — stw ierdza, iż są one tak ie same, jak biskupa diecezjalnego. O niek tó ry ch jed n ak obo w iązkach piastującego u rząd ordynariusza wojskowego dokum ent w spom ina ponadto expressis verbis. T ak więc zobow iązuje w y mienionego ordy nariusza do przed kłania co pięć la t Stolicy A po stolskiej relacji o stanie w łasnego ordyn ariatu , zgodnie z p rze pisaną form ą, jak rów nież do odbyw ania w izyty ad L im in a 50. P rzypom inając o tych obow iązkach dokum ent odw ołuje się do kan. 399 i 400 § 1—2 K P K oraz do d ek retu K ongregacji K on- sy storialnej z 28 II 1959, poświęconego spraw ie naw iedzania p ro gów apostolskich przez w ikariuszy p o lo w y ch 51.
W naw iązaniu do kan. 208 K P K trak tu jąc y m o obow iązku w spół pracy w szystkich w iernych w budow aniu Ciała Chrystusow ego, dokum ent przypom ina następnie ordynariuszow i w ojskow em u i jego prezb iteriu m o angażow aniu w iernych świeckich, zarów no poszczególnych, jak i zespolonych w stow arzyszeniach, do ak ty w nej działalności apostolskiej oraz m isyjnej w śród pozostałych w o j skow ych w danym środow isku 62.
M ając na względzie zasadę jedności w pełnieniu m isji poszcze gólnych Kościołów p arty k u larn y ch , k o nsty tu cja zachęca -— a d re sując pośrednio tę uw agę do stojących na czele ord yn ariató w w ojskow ych — do ścisłej więzi i w spółpracy o rd yn ariató w w oj skow ych z innym i Kościołami p a rty k u la rn y m i w dziele duszpa stersk im 5S.
16 Tamże, art. III.
17 Zob. kan. 4'&0< § 1 KPK.
43 Konstytucja apostolska Spirituali m ilitu m curae, art. XI.
<e Zob. konstytucja apostolska Regimini Ecclesiae universae, Typis P olyg’ottis Vat:canis 1.967, n. 82.
50 Konstytucja aposto’ska Spirituali m ilitu m curae, art. XII. 61 Zob. AAS 51 (1.95-9) s. 2712—574.
S2 K onstytucja apostolska Spirituali m ilitu m curae, art. IX. M Tamże, art. II, par. 4.
154 Ks. W. Góralski [12] Zakończenie
N owy dokum ent papieski m odyfikujący dotychczasow ą s tru k tu rę praw n ą duszpasterstw a wojskowego przynosi szereg zm ian i no wości w stosunku do postanow ień obow iązującej dotąd in stru k cji
Solerrmse sem per z 1951 r. Idą one zdecydow anie w k ieru n k u
dow artościow ania, jeśli ta k można powiedzieć, tej osobliwej fo r m y duszpasterstw a. Istotnym osiągnięcism k on sty tu cji apostol skiej J a n a P aw ła II pozostaje niew ątpliw ie podniesienie dotych czasowych jednostek organizacyjnych wym ienionego d u szpaster stw a do rang i Kościoła p arty k u larn eg o poprzez zrów nanie ich w praw ie z diecezjam i. Dyspozycje szczegółowe dokum entu stan o wią zw ykłą im plikację tej zasady, ta k w zakresie s tru k tu ry sa m ych ordynariatów , jak i urzędu ordynariusza wojskowego.
U stanow iony przy K ongregacji dla B iskupów U rząd cen traln y dla duszpasterstw a w ojskowego m a dopomóc ordynariuszom w oj skowym , a tym sam ym kapelanem jednostek, w skutecznym w y pełnieniu now ych zadań, jakie stan ęły przed nim i w zw iązku z ogłoszeniem nowego praw a. Z pew nością dużą pomocą stan ą się tu ta j s ta tu ty poszczególnych ordynariatów , k tóre w ciągu roku m ają być przedłożone w ym ienionej kongregacji. Nie da się jed nak w nich zam knąć do końca bogatej prob lem aty ki duszpasterstw a tych, k tó ry m p rzypadła w udziale m isja wojskowa. Z uznaniem więc należy przyjąć inform ację podaną podczas konferencji p ra sowej zw iązanej z prezentacją nowej k onstytucji apostolskiej, iż Stolica Apostolska zwróci w najbliższym czasie uw agę na pogłę bienie form acji teologicznej i duchow ej kapelanów w o jsk o w y ch 64. D uszpasterze ci w inni bowiem posiąść dobrą znajom ość nie tylko złożonej p rob lem atyk i w ojskow ej, lecz także, a może przede w szystkim , um iejętność skutecznego oddziaływ ania d u szp aster skiego na tych, w śród któ ry ch pełnią sw oją posługę k ap elań - ską.
La stru ttu ra giu rid ica d ella p astorale d ei m ilita ri alla lu c e d ella co stitu zio n e ap ostolica di Giovanni P aolo I I
S p ir itu a li m ilitu m cu ra e del i21 apriSe 1936
II 2(1 aprile 1,8®6 è stato pubblicato un nuovo documento pontificio su la pastorale dei militari. S i tratta del'a costńuzione apostolica S p ir itu a li m ilita r i cu rae con la quale si adempie quanto il nuo?o
Codice di Dirifcto Canoinioo aocenna ned can. E£:9 sui cappa’. aai n u l a i . Nel documento sono state opportunamente riviste le norme relative alla cu:a pastorale dei m ilitari fin qui vigenti, contenuti nella Istru- zione S olem n e se m p e r del 23 aprile lSiâl-.
[13] Duszpasterstwo wojskowe 155
N ello suo studio l’autore présenta e comm enta la suddetta costitu- zione apostolica. Dopo aver indicato la genesi, il ca attere e la strut- tura del documento si tratta délia organizzazione dei ordina iati mi litari nonchè d ell’ufficio dell’ordinario m ilitare. Secondo l ’autore la più notevole novità délia costituzione aposto'ica consiste nel riconosce- re l’ordirariaio m ilitare come la Chiesa partico’are, giuridicam ente a s s im ia .a ad una diocesi. Le aitre nuove disposizioni del documento fanno solo le eonsequenze di quel principio.
