rodziców względem szkoły
Beata Florek
Odpowiedzialność prawna i obowiązki rodziców względem szkoły
Redakcja językowa: Piotr Salewski
Autorką warsztatów, w trakcie których wykorzystane zostały niniejsze materiały, jest Beata Florek.
Copyright by Akademia GWO
Wydawca: Akademia GWO, 80-309 Gdańsk, al. Grunwaldzka 413, tel. 58 340 63 53 www.akademia.gwo.pl
Gdańsk 2022
Materiały przeznaczone są wyłącznie dla uczestników szkolenia. Zabrania się rozpowszechniania ich w internecie bez zgody wydawcy.
2 Akademia GWO
Rodzice mają prawo i pierwszeństwo do wychowywania swoich dzieci – akty prawne
W polskim systemie oświaty prawa i obowiązki rodziców regulują następujące akty prawne:
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej Art. 48
1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.
Art. 70
2. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne.
Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół
niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.
Powszechna deklaracja praw człowieka
1. Każdy człowiek ma prawo do nauki. Nauka będzie bezpłatna, przynajmniej na szczeblu podstawowym. Nauka podstawowa będzie obowiązkowa. Oświata techniczna i zawodowa będzie powszechnie dostępna, a studia wyższe będą dostępne dla wszystkich na równych zasadach w zależności od uzdolnień.
2. Rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze rodzaju nauczania, którym objęte będą ich dzieci.
Konwencja o prawach dziecka
Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r. Polska ratyfikowała Konwencję 7 lipca 1991 r.
Art. 18
1. Państwa-Strony podejmą wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski.
Europejska karta praw i obowiązków rodziców
1. Rodzice mają prawo do wychowywania swoich dzieci w duchu tolerancji i zrozumienia dla innych, bez dyskryminacji wynikającej z koloru skóry, rasy, narodowości, wyznania, płci oraz pozycji ekonomicznej. Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w duchu odpowiedzialności za siebie i za cały ludzki świat.
2. Rodzice mają prawo do uznania ich prymatu jako „pierwszych nauczycieli” swoich dzieci.
Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w sposób odpowiedzialny i nie zaniedbywać ich.
3. Rodzice mają prawo do pełnego dostępu do formalnego systemu edukacji dla swoich dzieci z uwzględnieniem ich potrzeb, możliwości i osiągnięć. Rodzice mają obowiązek
zaangażowania się jako partnerzy w nauczaniu ich dzieci w szkole.
4. Rodzice mają prawo dostępu do wszelkich informacji o instytucjach oświatowych, które mogą dotyczyć ich dzieci. Rodzice mają obowiązek przekazywania wszelkich informacji szkołom, do których uczęszczają ich dzieci, informacji dotyczących możliwości osiągnięcia wspólnych, (tj. domu i szkoły) celów edukacyjnych.
3 Akademia GWO 5. Rodzice mają prawo wyboru takiej drogi edukacji dla swoich dzieci, która jest najbliższa ich
przekonaniom i wartościom uznawanym za najważniejsze dla rozwoju ich dzieci. Rodzice mają obowiązek dokonania świadomego wyboru drogi edukacyjnej, jaką ich dzieci powinny zmierzać.
6. Rodzice mają prawo domagania się od formalnego systemu edukacji tego, aby ich dzieci osiągnęły wiedzę duchową i kulturową. Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w poszanowaniu i akceptowaniu innych ludzi i ich przekonań.
Ustawa Prawo oświatowe (Dz.U z 2020 r. poz.910 ze zm.) Art.1
System oświaty zapewnia w szczególności:
2. wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny.
Rodzic biologiczny a opiekun prawny
W polskim prawie rodzicami są dwie osoby wpisane odpowiednio jako matka lub ojciec do aktu urodzenia i innych aktów stanu cywilnego, a na ich podstawie do innych dokumentów urzędowych.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi, że władza rodzicielska przysługuje tylko i wyłącznie obojgu rodzicom dziecka. W związku z ustaniem małżeństwa sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, określając uprawnienia drugiego z rodziców do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.
Każdemu z rodziców przysługuje pełnia władzy z wyjątkiem istotnych spraw dziecka, o których rozstrzygają rodzice wspólnie. Do takich spraw należą m.in.:
• wybór imienia dla dziecka,
• określenie miejsca jego pobytu,
• wybór szkoły i ścieżki kształcenia,
• decyzja dotycząca leczenia dziecka,
• decyzja co do wyjazdu dziecka za granicę.
Nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej skutkuje ingerencją sądu rodzinnego i opiekuńczego, który w zależności od stopnia zagrożenia dobra dziecka może wydać stosowne zarządzenie, m.in.:
• zobowiązać rodziców do określonego zachowania,
• poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora sądowego,
• ograniczyć władzę rodzicielską,
• zawiesić ją,
• pozbawić władzy rodzicielskiej,
• pozbawić rodziców osobistej styczności z dzieckiem.
Osoba, z którą rodzic zawarł kolejny związek małżeński po rozwodzie lub śmierci poprzedniego małżonka, również będącego rodzicem dziecka, nazywana jest w języku polskim rodzicem przybranym. W języku prawnym taka osoba nie jest już rodzicem, lecz powinowatym pierwszego stopnia w linii prostej (tak jak ciocia lub wujek). Z rodzicem w sensie prawnym nie należy również mylić innych osób, którym sąd przyznał władzę rodzicielską nad niepełnoletnim dzieckiem. Tak samo nie jest rodzicem osoba sprawująca opiekę.
Prawo polskie przewiduje dwa wypadki ustanowienia opiekuna dla osoby małoletniej:
• gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo
4 Akademia GWO
• gdy rodzice dziecka są nieznani.
Opiekunem w miarę możliwości powinna zostać osoba wskazana przez rodziców (o ile nie zostali pozbawieni praw rodzicielskich) lub krewny albo inna osoba bliska dla małoletniego, o ile są takie osoby i nie stoi temu na przeszkodzie dobro małoletniego.
Sytuacja prawna eurosierot i obowiązki szkoły w tym zakresie
W sytuacji, kiedy obydwoje rodzice wyjeżdżają za granicę lub kiedy rodzic samotnie wychowuje dziecko i zamierza wyjechać za granicę, pozostawiając dziecko w kraju pod opieką babci, cioci, znajomej, sąsiadki, zachodzić może zjawisko zwane eurosieroctwem. Wówczas osoba, pod której opieką pozostaje dziecko, zwana jest opiekunem faktycznym, który nie posiada prawa opieki nad dzieckiem. Takie prawo jedynie przysługuje rodzicowi (któremu nie odebrano praw rodzicielskich) lub osobie, której sąd przyznał takie prawo.
Wynika z tego jednoznacznie, że babcia, ciocia itp. nie mają prawa decydować w sprawie dziecka, podejmować decyzji wiążących, dotyczących np. wyjazdu na wycieczkę klasową, przeprowadzenia badań w PPP, wykonania zabiegu operacyjnego w szpitalu, wyjazdu dziecka za granicę itd. To powoduje, że dziecko często nie może korzystać z praw i przywilejów mu przysługujących z powodu nieuregulowanej sytuacji prawnej.
Pełnomocnictwo notarialne nie ma skutków prawnych
Pełnomocnictwo notarialne nie jest dokumentem pozwalającym przekazać opiekę prawną nad dzieckiem. Ma formę upoważnienia z notarialnym potwierdzeniem podpisu. Notariusz może potwierdzić delegowanie sprawowania faktycznej opieki nad dzieckiem w formie oświadczenia.
Jednak w świetle przepisów taki dokument nie pozwala podejmować żadnych decyzji w sprawach istotnych dla dziecka, takich jak leczenie, wyjazd na wycieczkę, badanie psychologiczne, forma kształcenia itd. Także nie uprawnia to do złożenia wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania.
Aby uzyskać prawną opiekę nad dzieckiem, należy zwrócić się sądu, który zgodnie z art. 110 Kodeksu rodzinnego wobec przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej zawiesza jej sprawowanie i wyznacza opiekuna.
Obowiązki rodziców w świetle ustawy Prawo oświatowe
Art.40.
1. Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu są obowiązani do:
1) dopełnienia czynności związanych z zgłoszeniem dziecka do szkoły;
2) zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne;
3) zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć;
4) informowania w terminie do dnia 30 września każdego roku, dyrektora szkoły podstawowej w obwodzie której dziecko mieszka, o realizacji tego obowiązku spełnianego w sposób określony w art. 36 ust. 11 (spełnianie obowiązku szkolnego za granicą).
2. Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi nauki, na żądanie wójta gminy (burmistrza, prezydenta) na terenie której dziecko mieszka są obowiązani informować go o formie spełniania obowiązku nauki przez dziecko i zmianach w tym zakresie.
3. Rodzice dziecka realizującego obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą na podstawie zezwolenia o którym mowa w art.37 ust.1 (nauczanie domowe) są obowiązani do zapewnienia dziecku warunków nauki określonych w tym zezwoleniu.
5 Akademia GWO Egzekwowanie obowiązku szkolnego i nauki
2. Przez niespełnienie obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4, obowiązku szkolnego lub
obowiązku nauki należy rozumieć nieusprawiedliwioną nieobecność w okresie jednego miesiąca na co najmniej 50 %:
1) dni zajęć edukacyjnych w przedszkolu oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej, szkole podstawowej, szkole ponadpodstawowe lub placówce;
2) zajęć w przypadku spełniania obowiązku nauki w sposób określony w art. 36. ust.9 pkt 2 i przepisach wydanych na podstawie art. 36 ust. 16.
Co może zrobić szkoła, jeśli rodzice nie wykonują tych obowiązków?
Niespełnienie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki podlega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 42.1.
ustawy Prawo oświatowe).
Środki egzekucji administracyjnej
Stosownie do art. 124 §1ustawy egzekucyjnej nałożone grzywny w celu przymuszenia nieuiszczone w terminie podlegają ściągnięciu w trybie egzekucji należności pieniężnych, określonych w ustawie egzekucyjnej. Wierzycielem obowiązku szkolnego jest dyrektor szkoły podstawowej, obowiązku nauki – organ prowadzący.
Do podstawowych obowiązków wierzyciela należy:
– wystosowanie upomnienia – art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji;
kosztami upomnienia obciąża się rodziców dziecka na rzecz wierzyciela – art. 15 § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
– wystawienie tytułu wykonawczego – art. 26 § 1 i art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
– wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie egzekucji – art. 26 § 1 i art. 28 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Organem egzekucyjnym jest właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego, o czym stanowi art.
20 § 1 pkt 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zasadniczą rolą organu egzekucyjnego jest doprowadzenie do wykonania obowiązków podlegającego egzekucji, czyli wymuszenie na rodzicach (prawnych opiekunach) pożądanych zachowań dziecka.
Obowiązki rodziców wynikające ze statutu szkoły lub innych dekretów prawa wewnątrzszkolnego
Zasady usprawiedliwiania nieobecności
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646 ze zmianami).
§ 8. 1. Szkoła prowadzi dla każdego oddziału dziennik lekcyjny, w którym dokumentuje się przebieg nauczania w danym roku szkolnym.
3. W dzienniku lekcyjnym prowadzonym przez szkołę dla dzieci i młodzieży odnotowuje się obecność uczniów na zajęciach edukacyjnych, liczbę godzin usprawiedliwionych i
nieusprawiedliwionych nieobecności uczniów na tych zajęciach oraz wpisuje się tematy
6 Akademia GWO przeprowadzonych zajęć edukacyjnych, oceny bieżące, śródroczne i roczne (semestralne) oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych oraz śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne zachowania. Przeprowadzenie zajęć edukacyjnych nauczyciel potwierdza podpisem.
Żaden zapis prawny nie precyzuje sposobu, w jaki sposób należy odnotowywać obecności uczniów w dziennikach lekcyjnych. Szkoły korzystające z dzienników lekcyjnych w formie tradycyjnej muszą przyjąć zasady odnotowywania obecności uczniów na zajęciach szkolnych i ich usprawiedliwiania.
Zasady te powinny być jednolite dla wszystkich klas i stosować się do nich muszą wszyscy uczący w szkole. Opis tych zasad powinien się znajdować w statucie szkoły zgodnie z ustawą Prawo oświatowe (art.99 ust.2.: Obowiązki ucznia określa się w statucie szkoły z uwzględnieniem obowiązków w zakresie: 2) usprawiedliwiania, w określonym terminie i formie, nieobecności na zajęciach edukacyjnych, w tym formy usprawiedliwienia nieobecności przez osoby pełnoletnie).
Odpowiedzialność materialna rodziców za dzieci ze względu na ich wiek
Dziecko, które nie ukończyło lat 13, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę (art. 426 kc.
– kryterium niepoczytalności ze względu na wiek). Odpowiedzialność ta została przeniesiona na osobę sprawującą opiekę nad małoletnim (zasada domniemania winy osoby nadzorującej).
Zwykle z tytułu braku nadzoru za szkodę odpowiadają rodzice sprawujący nad dzieckiem stałą pieczę z mocy ustawy lub nauczyciele zatrudnieni w szkołach, wychowawcy, domach dziecka, zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, policyjnych izbach dziecka.
Powierzenie opieki nad młodszym rodzeństwem starszemu (niepełnoletniemu) nie zwalnia rodziców (opiekunów) z odpowiedzialności odszkodowawczej.
Podstawowym aktem prawnym regulującym postępowanie z nieletnimi jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Jeżeli postanowienia tego kodeksu są jednak niewystarczające do zmiany postępowania nieletniego lub czyny nieletniego wykraczają poza ramy oddziaływania KRiO, stosowana jest ustawa.
Inne kwestie, które wymagają uregulowania w statucie
• Odbieranie dzieci ze szkoły przez osoby inne niż rodzice.
• Decyzja o samodzielnym powrocie dziecka ze szkoły.
• Zwalnianie z lekcji (zawsze na piśmie).
Postępowanie w sprawach nieletnich, którzy popełniają wykroczenia lub przestępstwa Art. 6: Wobec nieletnich sąd może:
• Udzielić upomnienia.
• Zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonych lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestnictwa w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub
szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia.
• Ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna.
• Ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania udzielających poręczenia za nieletniego.
• Zastosować nadzór kuratora.
7 Akademia GWO
• Skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmującej się pracą z nieletnimi, o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją.
• Orzec zakaz prowadzenia pojazdów.
• Orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego.
Odpowiedzialność za czyny karalne ze względu na wiek Czyn karalny – przestępstwo lub przestępstwo skarbowe:
• zamach na życie Prezydenta RP,
• zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub kalectwa,
• sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia lub mienia w postaci pożaru, rozprzestrzenienia się substancji trujących, duszących lub parzących,
• uprowadzenie statku wodnego lub powietrznego,
• sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym, powietrznym zagrażającej życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach,
• zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z innymi osobami,
• branie lub przetrzymywanie zakładnika,
• napad rabunkowy, rozbój.
Do 13 roku życia
Popełnienie czynu karalnego przez osoby, które nie osiągnęły 13 roku życia, traktowane jest jako przejaw demoralizacji i uzasadnia prowadzenie postępowania opiekuńczo-wychowawczego.
Od 13 do17 roku życia
Ukończenie 13 lat w chwili popełnienia czynu karalnego powoduje pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności i zastosowanie środków wychowawczych lub poprawczych.
Od 15 do 17 roku życia
Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuści się czynu zabronionego określonego w artykułach Kodeksu karnego, może odpowiadać jak dorosły, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy za tym przemawiają, a w szczególności jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
Ochrona nauczyciela jak funkcjonariusza publicznego
Od 1 września 2007 r. Ustawa Karta nauczyciela przewiduje gwarancję ochrony nauczycieli przewidzianą w kodeksie karnym jak dla funkcjonariuszy publicznych (art. 63 ust. 1 KN):
• Prezydenta RP, posła, posła Parlamentu Europejskiego, senatora,
• radnego, sędziego, ławnika, prokuratora, notariusza, komornika,
• kuratora sądowego, syndyka, policjanta, osobę pełniąca czynną służbę wojskową,
• pracownika administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego (…),
• funkcjonariusza ochrony bezpieczeństwa publicznego albo służby więziennej.
Funkcjonariuszem publicznym jest osoba zajmująca kierownicze stanowisko w instytucji państwowej – wynika z artykułu 115 § 13 ust. 6 Kodeksu karnego. Zapis ten wskazuje, że dyrektor szkoły lub innej jednostki oświatowej jest funkcjonariuszem publicznym. Nauczyciel korzysta z ochrony, ale nie jest funkcjonariuszem publicznym. Oznacza to, iż nauczyciele nie ponoszą odpowiedzialności karnej za
8 Akademia GWO przestępstwa, za które w myśl przepisów Kodeksu karnego odpowiada funkcjonariusz publiczny, i nie są zagrożeni wyższymi sankcjami karnymi za popełnienie niektórych przestępstw.
Ochronie podlegają wszyscy nauczyciele objęci Kartą nauczyciela, bez względu na wymiar
zatrudnienia, rodzaj zatrudniającej placówki i rodzaj organu prowadzącego (art. 91b ust. 2 pkt 2 KN).
Ochrona prawna funkcjonariuszy zapewnia:
• ochronę z urzędu czyli oskarżenia publicznego,
• ściganie sprawców z urzędu,
• nie ponoszenie kosztów przez nauczycieli,
• uproszczony tryb postępowania.
Prawo chroni nauczyciela tylko podczas wykonywania obowiązków służbowych, czyli podczas:
• lekcji,
• wycieczek,
• spotkań z rodzicami
• innych zadań.
Organ prowadzący szkołę i dyrektor szkoły są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone (art. 63 ust. 2 KN).
Gdy dojdzie do znieważenia, dyrektor szkoły zobowiązany jest do złożenia zawiadomienia odpowiednim organom, przedsięwzięcia niezbędnych czynności – aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa – do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia.
Kary za przestępstwa przeciwko nauczycielowi
Naruszenie nietykalności cielesnej – kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3 (art. 222 k.k.); popchnięcie, kopanie, uderzenie.
Naruszenie nietykalności oznacza mniej niż uszkodzenie ciała. To przestępstwo, które nie musi powodować zmian anatomicznych ani fizjologicznych organizmu, nie musi pozostawić na ciele żadnych śladów trwałych ani chwilowych. Najczęstsze czyny naruszające nietykalność osobistą to:
oplucie, uderzenie (nie powodujące uszczerbku na zdrowiu), rzucenie w kogoś przedmiotem, szarpanie, oblanie jakimś płynem, ciągniecie za włosy, poklepywanie; jednak funkcjonariusz (lub osoba mająca taką ochronę) musi być bez winy.
W § 2 tego samego artykułu k.k. zawarty jest zapis mówiący, że jeżeli czyn naruszenia nietykalności osobistej został sprowokowany niewłaściwym zachowaniem funkcjonariusza lub osoby do pomocy mu przybranej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej
wymierzenia.
Czynna napaść – kara pozbawienia wolności od roku do 10 lat (art. 223 k.k.).
Kto, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami lub używając broni palnej, noża lub podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Czynna napaść na funkcjonariusza publicznego to każde działanie podjęte w celu wyrządzenia krzywdy fizycznej, cel może nie zostać osiągnięty, dla istoty czynu nie ma znaczenia, czy w wyniku działań sprawcy (sprawców) powstały u funkcjonariusza obrażenia ciała.
9 Akademia GWO Znieważenie – grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 (art. 226 k.k.).
Zniewaga to zachowanie obraźliwe wobec osoby, do której jest kierowane, wyrażające pogardę.
Może być wyrażona poprzez epitet, wulgaryzm, obraźliwe pismo, list, uwłaczający, spreparowany wizerunek, obelżywy gest.
Zniewaga podlega karze także wówczas, gdy dochodzi do niej pod nieobecność osoby znieważanej.
Wynika to z zapisów art. 216 § 1 k.k., zgodnie z którym ten, kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
Stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej – kara pozbawienia wolności do lat 3 (art. 224 k.k.).
Chodzi o stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia funkcjonariusza publicznego albo osoby mu przybranej do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej.
Szantaż, zmuszanie
Nauczyciela wykonującego zadania zawodowe nie wolno szantażować ani zmuszać do zaniechania wykonania czynności, na przykład wymuszania pozytywnych ocen, zdania egzaminu, przekazania informacji o pytaniach egzaminacyjnych, odstąpienia od wymierzenia kary, udzielenia nagany i innych zadań wynikających z pełnionej funkcji.
Przykłady z orzecznictwa wydane na podstawie art. 63 ust.1 KN
20 stycznia 2010 r. w Sądzie Okręgowym w Lublinie ogłoszono wyrok w sprawie znieważenia nauczyciela szkoły zawodowej w Rykach.
Jarosława O. (głównego sprawcę) sąd uznał za winnego pięciokrotnego znieważenia nauczyciela słowami wulgarnymi i obelżywymi oraz naruszenia jego nietykalności cielesnej przez kopnięcie w ramię. Został on skazany na rok i trzy miesiące pozbawienia wolności w zawieszeniu na okres pięciu lat oraz na 600 zł grzywny. Sąd orzekł wobec niego także dozór kuratora.
Sąd w Katowicach skazał ośmioro gimnazjalistów, którzy przez kilka miesięcy znieważali pedagogów.
Sąd uznał, że podejrzani o znieważanie nauczycieli gimnazjaliści są zdemoralizowani. Połowa
ukaranych 15-latków została skierowana do młodzieżowego ośrodka wychowawczego lub na leczenie psychiatryczne, trzem wyznaczono dozór kuratora.
Rozpatrywanie skarg i wniosków
Podstawa prawna:
• Ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz.
735, 1491,2052.)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz.U. z 2002 r. nr 5, poz. 46).
Skargi i wnioski mogą być składane w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą (art.
221 k.p.a.). Dyrektor powinien wyznaczyć termin przyjmowania skarg i wniosków. Informacja o terminie powinna być publicznie dostępna. Dyrektor może upoważnić inne osoby do przyjmowania
10 Akademia GWO skarg i wniosków – może to być sekretarka lub wicedyrektor. W wypadku skarg na dyrektora
właściwym organem jest rada gminy (za pośrednictwem Wydziału Edukacji).
Skargi i wnioski mogą być wnoszone:
• pisemnie,
• telegraficznie za pomocą telefaksu,
• za pomocą innych środków komunikacji elektronicznej,
• ustnie do protokołu.
W wypadku zgłoszenia ustnego przyjmujący skargę lub wniosek:
• sporządza protokół (data, imię i nazwisko składającego skargę, adres zamieszkania oraz zwięzły opis treści sprawy),
• potwierdza złożenie skargi lub wniosku na życzenie składającego.
Jeżeli z treści nie można należycie ustalić przedmiotu skargi, wzywa się wnoszącego do uzupełnienia lub złożenia dodatkowych wyjaśnień w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania. Nieusunięcie tych braków spowoduje pozostawienie skargi lub wniosku bez rozpatrzenia.
W wypadku gdy skarga lub wniosek dotyczą różnych spraw podlegających rozpatrzeniu przez różne organy, organ, do którego wniesiono skargę lub wniosek, rozpatruje tylko sprawy należące do jego właściwości, pozostałe przekazuje niezwłocznie nie później niż w ciągu 7 dni właściwym organom, zawiadamiając o tym wnoszącego.
Dokumentacja zgromadzona w toku postępowania skargowego nie jest informacją publiczną.
Zwrócenie się przez rodziców ucznia, którzy wnieśli skargę, o udostępnienie dokumentacji
zgromadzonych w postępowaniu w sprawie skargi (np. wyjaśnienia nauczyciela) nie jest wnioskiem o udostępnienie informacji publicznej lecz o udostępnienie akt postępowania skargowego. Rodzic nie ma roszczeń o wydanie pisemnych wyjaśnień nauczyciela złożonych w toku postępowania
wyjaśniającego sprawę skargi. Dyrektor może zatem odmówić rodzicowi udostępnienia pisemnych wyjaśnień nauczyciela złożonych w toku postępowania skargowego, ograniczając się jedynie do zapewnienia wglądu do tego dokumentu.
Skarga powinna być rozpatrzona bez zbędnej zwłoki, nie później niż w ciągu miesiąca. Jeśli nie dotrzymany zostanie ten termin, organ rozpatrujący sprawę jest zobowiązany zawiadomić strony o tym fakcie, podać przyczynę zwłoki i wskazać nowy termin.
Zawiadomienie o sposobie załatwienia skargi powinno zawierać:
• oznaczenie organu, od którego pochodzi,
• wskazanie, w jaki sposób skarga została załatwiona, oraz
• podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego osoby upoważnionej do załatwienia skargi lub,
• jeżeli zawiadomienie sporządzone zostało w formie dokumentu elektronicznego, powinno być opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
Zawiadomienie o odmownym załatwieniu skargi powinno zawierać ponadto uzasadnienie faktyczne i prawne (art. 238 k.p.a.).
11 Akademia GWO Jeżeli skarga została uznana za bezzasadną i jej bezzasadność wykazano w odpowiedzi na skargę, a skarżący ponowił skargę bez wskazania nowych okoliczności – organ może podtrzymać swoje poprzednie stanowisko z odpowiednią adnotacją w aktach sprawy bez zawiadamiania skarżącego.
Postępowanie w sprawie skarg i wniosków jest postępowaniem uproszczonym, nie przysługuje stronie odwołanie lub zażalenie na sposób ich rozpatrzenia do sądu. Skarżący może jedynie złożyć kolejną skargę, tym razem do organu prowadzącego.
Rozpatrywanie anonimów i donosów
Skargi i wnioski niezawierające imienia i nazwiska oraz adresu wnoszącego pozostawia się bez rozpoznania.
Żadne przepisy nie obligują dyrektora szkoły do wdrożenia procedury przyjmowania skarg i wniosków. Jeżeli w placówce taka procedura nie obowiązuje, mają zastosowanie przepisy k.p.a.
i rozporządzenia.
Jeżeli dyrektor niewłaściwie rozpatrzy skargę czy nie dopełni obowiązku poinformowania skarżącego o sposobie rozstrzygnięcia, sam podlega odpowiedzialności prawnej przewidzianej dla nauczycieli.
Rodzice – ich obowiązki i uprawnienia w pytaniach i odpowiedziach
Rodzice a pandemia
W związku z wykryciem w szkole pierwszego przypadku zarażenia COVID-19 dyrektor podjął wszystkie wymagane czynności określone w procedurze. Po przekazaniu danych osobowych do sanepidu
pojawiły się pierwsze sprzeciwy w przetwarzaniu danych osobowych. Czy są one skuteczne?
Nie. W opisywanym przypadku rodzice nie mogą sprzeciwić się przetwarzaniu danych osobowych uczniów. Dyrektor realizował obowiązki wynikające z wytycznych GIS, Ministra Zdrowia i Ministra Edukacji Narodowej.
Rekomenduje się ustalenie listy osób przebywających w tym samym czasie w części/częściach podmiotu, w których przebywała osoba podejrzana o zakażenie.
Jeżeli zatem dyrektor tworzy listę osób, które mogły mieć styczność z osobą zakażoną, i przekazuje dane tych osób do sanepidu, to tym samym wykonuje obowiązek prawny. Przetwarzanie danych osobowych jest wówczas oparte na art. 6 ust. 1 lit. c RODO (zgoda nie jest tu wymagana).
A w wypadku przetwarzania danych osobowych na tej podstawie sprzeciw jest bezskuteczny (art. 21 ust. 1 RODO).
Rodzice odprowadzający dzieci do szkoły odmawiają zakładania maseczek na terenie budynku szkoły.
Co w takiej sytuacji może zrobić dyrektor szkoły?
Należy odmówić wpuszczenia rodziców na teren szkoły.
Obowiązek zasłaniania ust i nosa, wynika zarówno z wewnętrznych uregulowań szkoły, przyjętych przez dyrektora, jak i przepisów prawa powszechnie obowiązującego. W pierwszej kolejności należy tu przytoczyć art. 68 ust. 1 pkt 6 Prawa oświatowego, zgodnie z którym dyrektor szkoły wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć
organizowanych przez szkołę lub placówkę (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 marca 2020 r.
w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, a stan ten stanowi
12 Akademia GWO zagrożenie dla osób przebywających w każdym wspólnym budynku, w tym w szkole). Oznacza to, że obowiązkiem dyrektora jest przyjęcie procedur ograniczających możliwość zarażenia na terenie jednostki, którą zarządza.
Obowiązek ten dodatkowo zostaje potwierdzony regulacją § 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, stosownie do którego dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę.
Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa dla uczniów i nauczycieli może być zrealizowany również poprzez nakaz zakrywania ust i nosa przez osoby odwiedzające szkołę, co służy ograniczeniu rozprzestrzeniania się wirusa.
Czy dyrektor we wprowadzonych procedurach w związku z epidemią może nakazać mierzenie temperatury przy wejściu, a jeżeli tak, to na jakich zasadach?
Tak. Dyrektor w procedurach obowiązujących od 1 września może wprowadzić obowiązek mierzenia temperatury. Zgodnie z zaleceniami dla dyrektorów publicznych i niepublicznych szkół i placówek w strefie czerwonej/żółtej należy:
• mierzyć termometrem bezdotykowym temperaturę ciała pracownikom przy wejściu do szkoły, a w wypadku, gdy jest ona równa albo przekracza 38°C, pracownik nie podejmuje pracy i powinien skorzystać z teleporady medycznej;
• w wypadku wystąpienia niepokojących objawów chorobowych u ucznia lub pracownika należy obowiązkowo dokonać pomiaru temperatury ciała;
• jeżeli pomiar termometrem bezdotykowym wynosi 38°C lub wyżej, należy powiadomić rodziców ucznia w celu ustalenia sposobu odebrania dziecka ze szkoły i przypomnieć o obowiązku skorzystania z teleporady medycznej,
• jeżeli pomiar termometrem innym niż bezdotykowy wynosi pomiędzy 37,2°C a 37,9 °C, należy powiadomić rodziców ucznia i ustalić ewentualną konieczność sposobu odebrania dziecka ze szkoły.
Są to zalecenia Głównego Inspektora Sanitarnego, opracowane wspólnie z Ministrem Edukacji Narodowej, na podstawie art. 8a ust. 5 pkt 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zalecenia są wiążące dla dyrektorów, natomiast z punktu widzenia RODO należy tu zwrócić uwagę na treść art. 9 ust. 2 lit i tego aktu, zgodnie z którym przetwarzanie danych szczególnej kategorii dotyczących zdrowia jest zgodne z prawem ze względów związanych z interesem publicznym w dziedzinie zdrowia publicznego, takich jak ochrona przed poważnymi transgranicznymi zagrożeniami zdrowotnymi.
Czy dyrektor szkoły/przedszkola może upoważnić wychowawcę klasy/grupy przedszkolnej do
sprawdzania czystości dziecka? Chodzi konkretnie o sprawdzenie głowy ze względu na kilkuletnią już walkę z wszawicą. Z powodu pandemii pani higienistka prawdopodobnie nie będzie mogła takich przeglądów dokonywać w tym roku szkolnym. Czy wychowawca klasy/grupy przedszkolnej może odmówić wykonania kontroli czystości głowy u swoich uczniów?
Dyrektor może upoważnić nauczyciela do sprawdzania czystości u dziecka, ale nauczyciel może legalnie odmówić przyjęcia tego obowiązku. Obowiązki nauczyciela określone są w art. 6 Karty nauczyciela.
13 Akademia GWO Czy w związku z COVID-19 można ograniczyć (zgodnie z prawem) liczbę uczniów korzystających ze świetlicy, tj. czy można zapewnić opiekę świetlicową tylko uczniom rodziców pracujących, a reszcie odmówić?
Nie. Ograniczenie przyjęć do świetlicy szkolnej nie jest dopuszczalne. Szkoła ma zapewnić zajęcia świetlicowe dla uczniów, którzy pozostają w placówce dłużej ze względu na:
• czas pracy rodziców – na wniosek rodziców;
• organizację dojazdu do szkoły lub inne okoliczności wymagające zapewnienia opieki w szkole (art. 105 ust. 1 Prawa oświatowego).
Można zatem przyjąć, że określone wyżej warunki stanowią o pierwszeństwie w przyjęciu dzieci do świetlicy szkolnej.
Pytanie dotyczy obecności rodziców podczas prowadzonych zajęć online. Rodzic poinformował, że będzie sprawdzał metody nauczania jednej z nauczycielek. Jakie przepisy obowiązującego prawa dają taką możliwość? Dodam, że w szkole obowiązuje regulamin nauki zdalnej, co prawda nie ma w nim o tym mowy.
Przepisy prawa nie regulują takiej sytuacji w żaden sposób. Trudno zakazać rodzicom obserwacji zajęć zdalnych. Zważywszy na to, że uczniowie podczas zajęć przebywają w domu, to trudno wyobrazić sobie przepis, który zakazywałby rodzicom możliwość obserwacji poczynań własnego dziecka. Przepis taki byłby ponadto niemożliwy do wyegzekwowania. Nie jest przecież możliwe, by dyrektor szkoły nakazywał czy też zakazywał rodzicowi określonych zachowań w jego domu.
Czy rodzic może bez uzgodnienia nagrać swoją rozmowę z nauczycielem? Rozmowa dotyczyła jego dziecka, rodzic nie poinformował, że nagrywa.
Przepisy prawa nie regulują kwestii dotyczących nagrywania własnych rozmów bez wiedzy i zgody rozmówców. W szczególności brak jest podstaw, by działanie polegające na nagrywaniu własnej rozmowy kwalifikować jako wykroczenie na podstawie ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń. Działanie takie nie będzie również stanowić przestępstwa – zgodnie z art. 267 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, karą zagrożone jest uzyskanie przez daną osobę dostępu do informacji, która nie jest przeznaczona dla tej osoby. Chodzi tu również o przypadki, gdy dana osoba uzyskuje informacje, do których nie jest uprawniona, za pomocą podsłuchu, urządzenia wizualnego albo innego urządzenia lub oprogramowania. W wypadku nagrywania własnej rozmowy trudno mówić o uzyskiwaniu informacji nieprzeznaczonej dla nagrywającego.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 31 grudnia 2012 r. I ACa 504/11, LEX nr 1278076 stwierdził, że „Osobie, która sama – będąc uczestnikiem rozmowy – nagrywa wypowiedzi
uczestniczących w tym zdarzeniu osób, nie można postawić zarzutu, że jej działanie jest sprzeczne z prawem, a co najwyżej dobrymi obyczajami”.
Od kwestii związanych z możliwością nagrywania odróżnić należy kwestie dotyczące
rozpowszechniania i wykorzystania nagrania. W wypadku rozpowszechniania nagrania może dojść do naruszenia norm prawa – wskazać tu należy przede wszystkim na możliwość naruszenia dóbr osobistych chronionych na podstawie art. 23 i 24 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny oraz przepisów prawa autorskiego – zob. art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
14 Akademia GWO Zakaz rozpowszechniania wizerunku ucznia
Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
• osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
• osoby stanowiącej jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Szkoła kontra telefony komórkowe
Art. 99. Obowiązki ucznia określa się w statucie szkoły z uwzględnieniem obowiązków w zakresie:
4) przestrzegania warunków wnoszenia i korzystania z telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych na terenie szkoły.
W większości szkół obowiązuje uczniów całkowity zakaz korzystania z telefonów podczas lekcji. Uczeń przyłapany na tej czynności poniesie konsekwencje ujęte w statucie szkoły. Sytuacja, w której
nauczyciel odbiera uczniowi telefon z zamiarem oddania go na ustalonych wcześniej z uczniem lub w statucie szkoły warunkach, nie jest kradzieżą i powoływanie się na art. 278 k.k. § 1 („Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”) jest w tym wypadku bezzasadne.
Odpowiedzialność za uczniów, którzy przychodzą do szkoły lub są przywożeni i poza planem lekcji Odpowiedzialność za uczniów znajdujących się na terenie szkoły w czasie, kiedy prowadzi ona swą działalność, ponosi dyrektor szkoły, niezależnie od tego, jak wcześnie przed zaplanowanymi zajęciami przybyli oni do szkoły (art. 68 ust. 1 pkt 6 ustawy Prawo oświatowe, art. 7 Karty nauczyciela oraz § 2 rozporządzenia MENiS z 31 grudnia 2002 r.).
Problem przychodzenia lub przywożenia uczniów do szkoły na długo przed zaplanowanymi dla nich zajęciami można rozwiązać poprzez wprowadzenie odpowiednich regulacji wewnętrznych
i powiadomienie rodziców i uczniów o konieczności ich przestrzegania.
W statucie szkoły powinien znaleźć się zapis ograniczający przebywania uczniów na terenie szkoły na kilka godzin przed lekcjami. Można go umieścić np. w części zawierającej obowiązki uczniów lub powinności rodziców wynikające ze współpracy ze szkołą w zakresie opieki. Wychowawcy klas na pierwszych w danym roku szkolnym spotkaniach z rodzicami powinni nie tylko powiadomić rodziców o ustalonym dla danej klasy rozkładzie zajęć, ale także o tym, kiedy opiekę nad dzieckiem przejmują nauczyciele i kiedy bez niepokoju o jego bezpieczeństwo mogą pozostawić je w szkole.
Rodzice przeciw treściom przekazywanym w szkole
Zdarza się, że dyrektorzy szkół otrzymują oświadczenia rodziców o niewyrażaniu zgody na różne działania, które nie tylko znajdują się w programie wychowawczo-profilaktycznym placówki, ale o których mówi podstawa programowa kształcenia ogólnego (m.in. kształtowanie postawy tolerancji, otwartości, nauka o rozrodczości człowieka na lekcjach biologii, tematyka dorastania i dojrzewania).
Niejednokrotnie rodzice grożą też zawiadamianiem instytucji kontrolnych, a nawet organów ścigania za niedostosowanie się do ich żądań. Czy takie oświadczenia są skuteczne?
15 Akademia GWO Nie. Oświadczenie rodzica dotyczące eliminowania treści dotyczących tolerancji, równości płci jest sprzeczne z Konwencją praw dziecka.
Konstytucja zastrzega w art. 53 ust. 3, że rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Nie oznacza to jednak, że stosowanie tego przepisu ma prowadzić do sytuacji absurdalnych, w których narusza się godność dziecka i zagraża się jego dobru. Nauczanie zgodne z przekonaniami rodziców nie może oznaczać też zgody na negowanie powszechnie uznanych wartości moralnych, a także na negowanie wiedzy naukowej.
Konstytucja przewiduje w art. 9, że Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego, a więc także Konwencji Narodów Zjednoczonych z 20 listopada 1989 r.
o prawach dziecka. W Konwencji tej zagwarantowano m.in., że:
3) Państwa-Strony są zgodne, że nauka dziecka będzie ukierunkowana na:
przygotowanie dziecka do odpowiedzialnego życia w wolnym społeczeństwie, w duchu zrozumienia, pokoju, tolerancji, równości płci oraz przyjaźni pomiędzy wszystkimi narodami, grupami etnicznymi, narodowymi i religijnymi oraz osobami rdzennego pochodzenia;
Podobne przesłanie wynika z preambuły Ustawy Prawo oświatowe oraz z art. 6 Karty nauczyciela, który wymienia obowiązki nauczycieli, m.in.
Nauczyciel ma obowiązek:
• kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
• dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
Oświadczenia rodziców dotyczące wyłączenia tego typu treści z programu nauczania nie wywołują żadnych skutków prawnych w odniesieniu do realizacji podstawy programowej w szkole
w jakiejkolwiek formie. Jest to jedynie sprzeciw w odniesieniu do uczestnictwa ucznia w zajęciach nieobowiązkowych. Zaś obecne w treści oświadczeń sugestie dotyczące kierowania przeciwko szkole, dyrekcji i nauczycielom wystąpień do organów nadzorczych, kontroli oraz organów ścigania mogą nawet nosić znamiona gróźb bezprawnych.
