Diagnoza sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Warszawie

(1)

Zalecane dla czytników ekranu: kolejność odczytu wnioskuj z dokumentu.

Diagnoza sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Warszawie

Warszawski program działań na rzecz osób z niepełnosprawnościami do 2027

MMD Milanowa S.C., Magdalena Dudkiewicz, Marek Dudkiewicz

luty 2022 r.

(2)

Spis treści

• Niepełnosprawność w Warszawie

• Wsparcie osób z niepełnosprawnościami

• Wsparcie opiekunek i opiekunów nieformalnych

• Opieka zdrowotna

• Wykształcenie i aktywizacja zawodowa

• Dostępność i mobilność

• Otoczenie osób z niepełnosprawnościami

• Informacja o wsparciu

(3)

Niepełnosprawność

w Warszawie

(4)

Źródła wiedzy o niepełnosprawności w Warszawie (wybrane materiały)

1. Ewaluacja Programu 2010-2020: Ewaluacja końcowa Warszawskiego Programu Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2010-2020, EU-CONSULT sp. z o.o., „Utila” sp. z o.o., 2021

2. Raport z badania ilościowego: Skala i struktura zjawiska niepełnosprawności w m.st. Warszawie, PBS Sp. z o.o., 2018 3. Raport z badania jakościowego: Badanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz ich nieformalnych opiekunów,

PBS Sp. z o.o., 2021

4. Ocena zasobów pomocy społecznej w m.st. Warszawie za rok 2018, 2019, 2020.

5. S. Grammenos, European comparative data on Europe 2020 and persons with disabilities, European Commission, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Inclusion, Luxembourg, 2021

6. Mapa potrzeb osób z niepełnosprawnościami w Warszawie, Magdalena Kocejko, SCWO, 2019 7. Ewaluacja efektywności i skuteczności systemu pomocy społecznej m.st. Warszawy, EGO, 2020 8. Warszawski indeks samodzielności, Krajowy Instytut Gospodarki Senioralnej, 2017

(5)

Metody badania wsparcia osób z niepełnosprawnościami

„Skala i struktura zjawiska niepełnosprawności w m.st. Warszawie” to badanie ilościowe zrealizowane w 2018 r. na reprezentatywnej, losowo-adresowej próbie 6 000 warszawskich indywidualnych gospodarstw domowych. Odpowiedzi udzieliło 1472 osób z niepełnosprawnościami (N=1472).

„Badanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz ich nieformalnych opiekunów” to badanie jakościowe zrealizowane w 2021 r. wśród osób z niepełnosprawnościami, które miały aktualne orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu

umiarkowanym lub znacznym. Były to osoby, które doznawały ograniczenia aktywności powodującego konieczność długotrwałego albo stałego wsparcia innej osoby w celu zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Badanie obejmowało 4 grupy:

Grupa 1: osoby z zaburzeniami w spektrum autyzmu (umiarkowanym i znacznym), Grupa 2: osoby niesprawne fizycznie, ale sprawne intelektualnie,

Grupa 3: osoby z innymi rodzajami niepełnosprawności oraz innym stopniem niesamodzielności, Grupa 4: nieformalni opiekunowie osób z niepełnosprawnościami (sprawujący główną opiekę nad

osobą z niepełnosprawnością).

(6)

Osoby z niepełnosprawnościami w Warszawie (slajd 1 z 4)

Gospodarstwa domowe wg obecności osoby

z niepełnosprawnością (N=6 000 gospodarstw domowych)

21,9

78,1

gospodarstwo domowe z osobą z niepełnosprawnością gospodarstwo domowe bez osoby z niepełnosprawnością

Źródło: Skala i strukturazjawiska niepełnosprawności w m.st. Warszawie, PBS Sp. z o.o., Warszawa/Sopot 2018.

(7)

Osoby z niepełnosprawnościami w Warszawie (slajd 2 z 4)

Osoby z niepełnosprawnościami według wieku Odsetek Liczba

Osoby z niepełnosprawnościami (ogółem) 12% 209 000

w tym: osoby z niepełnosprawnością tylko biologiczną 5,4% 94 000

w tym: osoby z niepełnosprawnością prawną 6,6% 115 000

Osoby z niepełnosprawnością powyżej 16 roku życia 11% 192 000 w tym: osoby powyżej 16 r. ż. z niepełnosprawnością tylko biologiczną 5,2% 90 000 w tym: osoby powyżej 16 r. ż. z niepełnosprawnością prawną 5,8% 102 000 Osoby z niepełnosprawnością poniżej 16 roku życia 1,0% 17 000

w tym: osoby poniżej 16 r. ż. z niepełnosprawnością tylko biologiczną 0,2% 4 000 w tym: osoby poniżej 16 r. ż. życia z niepełnosprawnością prawną 0,8% 13 000

Osoby z niepełnosprawnością – kobiety 13,9% 132 762

Osoby z niepełnosprawnością – mężczyźni 9,5% 76 652

(8)

Osoby z niepełnosprawnościami w Warszawie (slajd 3 z 4)

6,6% mieszkańców i mieszkanek Warszawy to osoby z niepełnosprawnością prawną. W tej grupie jest około 102 tysiące osób powyżej 16 roku życia, a 13 000 to dzieci i młodzież.

Dodatkowo 94 000 osób deklaruje, że odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności

podstawowych dla swojego wieku, ale nie posiada prawnego orzeczenia niepełnosprawności. W tej grupie są osoby, które mogą potrzebować działań wyprzedzających niepełnosprawność. Wiele z nich to osoby po 60 roku życia.

Osoby z niepełnosprawnością prawną i biologiczną stanowią 12% populacji (wśród kobiet 14%, a wśród mężczyzn prawie 10%), mieszkają w co piątym gospodarstwie domowym.

(9)

Osoby z niepełnosprawnościami w Warszawie (slajd 4 z 4)

Osoby z niepełnosprawnością prawną wg wieku poniżej

16 lat

12% 16-39 11%

40-59 18%

60 lat i więcej

59%

poniżej 16 lat 16-39 40-59 60 lat i więcej

Osoby z niepełnosprawnością prawną powyżej 16 r.ż. wg stopnia niepełnosprawności

znaczny stopień

32%

umiarko wany stopień

59%

lekki stopień

9%

znaczny stopień umiarkowany stopień lekki stopień

(10)

Osoby, które potrzebują pomocy w funkcjonowaniu

Warszawski indeks samodzielności, Krajowy Instytut Gospodarki Senioralnej, 2017.

Ponad 90% osób powyżej 16 roku życia z niepełnosprawnością prawną (92 700 osób) ma orzeczony umiarkowany (60 400 osób) lub znaczny (32 300 osób) stopień niepełnosprawności. Według Warszawskiego Indeksu Samodzielności są to osoby, które mają różny stopień sprawności intelektualnej i fizycznej. Ich samodzielność może być ograniczona m.in.

z powodu możliwości poznawczych, poruszania się, dbania o siebie, jakości relacji społecznych, aktywności życiowej oraz przez bariery architektoniczne, cyfrowe i komunikacyjne.

Potrzebują różnej intensywności wsparcia, np. stałej opieki, kilka godzin dziennie o różnych porach dnia lub jednorazowo powyżej pięciu godzin. Korzystają z niego głównie osoby, które nie mogą samodzielne wykonywać czynności z zakresu higieny osobistej, przygotować posiłków, jeść itp.

(11)

Rodzaje niepełnosprawności w Warszawie, osoby z orzeczeniem powyżej 16 roku życia

Rodzaj niepełnosprawności Odsetek Uszkodzenia i choroby narządu ruchu 66%

Schorzenia układu krążenia 32%

Schorzenia neurologiczne 21%

Uszkodzenia i choroby narządu wzroku 14%

Uszkodzenia i choroby narządu słuchu 12%

Schorzenia psychiczne 5%

Inne 18%

Dane nie sumują się do 100% ponieważ można było wskazać do trzech różnych rodzajów niepełnosprawności.

(12)

Osoby z niepełnosprawnościami w Warszawie na tle UE i Polski

UE 27 Polska Warszawa

Odsetek osób z ograniczeniami w wykonywaniu codziennych czynności w populacji w wieku 16 lat i więcej

24,5%

(2018)

24%

(2018)

NSP 2021 brak danych Odsetek osób z poważnymi ograniczeniami w wykonywaniu

codziennych czynności w populacji 16 lat i więcej

7% (2018) 7,5%

(2018)

12% (2018) Odsetek pracujących w populacji osób z niepełnosprawnościami

w wieku 20-64 lata

48,1%

(2015)

37,6%

(2016)

około 41%

(2018) Odsetek pracujących w populacji osób bez niepełnosprawności

w wieku 20-64 lata

73,1%

(2015)

72,6%

(2015)

około 88%

(2018) Relacja między odsetkiem pracujących osób bez

niepełnosprawności w wieku 20-64 lata a odsetkiem pracujących osób z niepełnosprawnościami w wieku 20-64 lata

1,52 1,93 2,15

Źródło: Stefanos Grammenos, European comparative data on Europe 2020 and persons with disabilities Skala i strukturazjawiska niepełnosprawności w m.st. Warszawie, PBS Sp. z o.o., Warszawa/Sopot 2018

(13)

Potrzeby osób z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia

• Świadczenia pomocowe

• Opieka środowiskowa i wsparcie opiekunów

• Warunki mieszkaniowe

• Wsparcie i opieka środowiskowa

• Ogólnodostępna opieka zdrowotna

• Aktywność zawodowa i edukacyjna

• Znoszenie barier

Fot. DG EMPL

Warszawa zajęła pierwsze miejsce w edycji 2020. konkursu Access City, w którym nagradzane są miasta działające na rzecz zwiększania dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Nagrodę przyznaje Komisja Europejska.

Źródło: Strona Komisji Europejskiej, Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego

(14)

cytat

Musi się czuć bezpieczny w rodzinie. Musi mieć swoje środowisko, bo starzy rodzice to za mało dla młodego człowieka. Więc chodzi do ośrodka na kilka godzin dziennie, zapewnienie wszelkich warunków

zdrowotnych i względnie normalnego życia, to znaczy,

żeby nie było nudne, żeby w miarę jego możliwości

były atrakcyjne, w miarę normalne. Staramy się, żeby

było dosyć intensywnie i normalnie, chociaż jest to

trudne w tym stanie. [Gr 3, M, 36 lat]

(15)

Wsparcie osób

z niepełnosprawnościami

(16)

Ocena systemu wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami

Ocena systemu wsparcia dla OzN, w opinii osób z niepełnosprawnościami powyżej 16 roku życia (dane w %).

1

25

45 14

1 13

Bardzo dobrze Raczej dobrze Średnio

Raczej źle Bardzo źle

Nie wiem, trudno powiedzieć

Próba: osoby z niepełnosprawnościami powyżej 16 roku życia (n = 1 349). Nie uwzględniono osób (n = 1), które odmówiły odpowiedzi.

Źródło: Skala i strukturazjawiska niepełnosprawności w m.st. Warszawie, PBS Sp. z o.o., Warszawa/Sopot 2018

(17)

Korzystanie z pomocy instytucjonalnej w podziale na rodzaj niepełnosprawności (w %)

19 17 11

7 6 3 3

31 26 18

10 11 6

4 4

7 2

3

1 1 Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

(PFRON)

Ośrodek Pomocy Społecznej (OPS) Urząd m.st. Warszawy, Urząd Dzielnicy m.st. Warszawy Organizacje pozarządowe, np. fundacje, stowarzyszenia Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie (WCPR) / Stołeczne

Centrum Osób Niepełnosprawnych (SCON)

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Warszawski Punkt Informacyjno-Koordynacyjny dla Osób

z Niepełnosprawnościami, tzw. PIKON

Inne organizacje, instytucje

Ogółem (n = 1 472)

Niepełnosprawność prawna (n = 840)

Próba: osoby z niepełnosprawnościami (n = 1 472).

(18)

Najczęściej wykorzystywane elementy oferty (1 z 3)

36% osób z niepełnosprawnościami mieszkających w Warszawie skorzystało z co najmniej jednej instytucji wspierającej.

Najwięcej osób skorzystało z usług Stołecznego Centrum Osób Niepełnosprawnych, które realizuje również zadania finansowane ze środków PFRON. Centrum prowadzi kompleksową obsługę osób z niepełnosprawnościami. Wiele osób z niepełnosprawnościami korzysta też ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej (26%) i urzędów dzielnic (18%). Przyznają one usługi opiekuńcze, zasiłki i inne formy wsparcia rodzin.

10% osób z niepełnosprawnością prawną skorzystało z oferty organizacji pozarządowych. Realizują

one zadania finansowane przez Urząd m.st. Warszawa, np. prowadzą ośrodki wsparcia, kluby, aktywizację społeczną i zawodową, mieszkania chronione itp.

Natomiast osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności i ich opiekunowie deklarują, że najczęściej korzystają z usług asystenta i usług opiekuńczych świadczonych przez Centrum

Usług Społecznych, a także aktywizacji zawodowej i społecznej, zajęć klubowych oraz turnusów rehabilitacyjnych.

Raport z badania jakościowego: Badanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz ich nieformalnych opiekunów, PBS Sp. z o.o., 2021

(19)

Częstość wykorzystywania elementów oferty pomocowej przez osoby niskofunkcjonujące i ich opiekunów (2 z 3)

Mieszkania treningowe

Grupa I: Osoby w spektrum autyzmu

Grupa II: Osoby z niepełnosprawnością fizyczną,

ale sprawne intelektualnie

Grupa III: Inny typ niepełnosprawności i stopień

niesamodzielności

Grupa IV: Nieformalni opiekunowie osób z niepełnosprawnościami

Mieszkania chronione

Aktywizacja zawodowa Usługi opiekuńcze

Trening umiejętności społecznych Zajęcia klubowe Turnusy rehabilitacyjne

Rehabilitacja i aktywizacja zawodowa

Turnusy rehabilitacyjne

Program dofinansowań

Rzadziej wykorzystywane formy wsparcia

Najczęściej wykorzystywane formy wsparcia Sporadycznie wykorzystywane formy wsparcia

Specjalistyczny transport

Asystent osoby z niepełnosprawnościami

Źródło: Raport z badania jakościowego: Badanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz ich nieformalnych opiekunów, PBS Sp. z o.o., 2021

(20)

Najczęściej wykorzystywane elementy oferty (3 z 3)

Najczęściej wykorzystywaną przez wszystkie grupy badanych osób z niepełnosprawnościami formą wsparcia jest asystent osoby z niepełnosprawnością. Dzięki nim osoby te czują się pewniej i bezpieczniej.

Usługi opiekuńcze są również często wykorzystywaną formą wsparcia przez osoby z niepełnosprawnością fizyczną, ale sprawne intelektualnie, osoby z innego typu niepełnosprawnościami i stopniem niesamodzielności, jak również opiekunów nieformalnych. Z tej formy wsparcia nie korzystają często osoby w spektrum autyzmu.

Wsparcie w zakresie codziennego dbania o higienę, jak również własny dom, robienie zakupów jest badanym potrzebne niezależnie od stopnia niepełnosprawności.

Osoby w spektrum autyzmu równie często korzystają z aktywizacji zawodowej, treningu umiejętności społecznych, zajęć klubowych i turnusów rehabilitacyjnych. Wszystkie te elementy oferty pomocowej zaspokajają potrzebę kontaktu z innymi osobami i przygotowują osobę w spektrum autyzmu do samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym i społecznym.

Osoby ze wszystkich badanych grup osób z niepełnosprawnościami rzadziej korzystają ze specjalistycznego transportu na rzecz własnego środka transportu lub przemieszczania się komunikacją miejską.

Źródło: Raport z badania jakościowego: Badanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz ich nieformalnych opiekunów, PBS Sp. z o.o., 2021

(21)

Pomoc w codziennym funkcjonowaniu (slajd 1 z 3)

Potrzeby osób z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia w zakresie świadczeń pomocowych

w podziale na wiek (%).

30

5

14 2

4 9 7 6

26 11

8 5 4

5 4 2

25 21 7

9 8 5 3 3 Pomoc finansowa

Podstawowe usługi opiekuńcze Terapia usprawniająca Pomoc w formie gotowych posiłków Specjalistyczne usługi opiekuńcze Pomoc rzeczowa Pomoc prawna Środki higieniczne, opatrunkowe

16-44 (n = 158) 45-64 (n = 359) powyżej 64 (n =833)

Próba: osoby z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia (n = 1350).

(22)

Pomoc w codziennym funkcjonowaniu (slajd 2 z 3)

Potrzeby osób z niepełnosprawnościami poniżej 16. roku życia w zakresie świadczeń pomocowych (%) 32

21 8

7 7 4 4 3

Terapia usprawniająca Pomoc finansowa Pomoc w formie gotowych posiłków Specjalistyczne usługi opiekuńcze Środki higieniczne, opatrunkowe Podstawowe usługi opiekuńcze Pomoc rzeczowa Pomoc prawna

Próba: osoby z niepełnosprawnościami poniżej 16. roku życia (n = 122).

(23)

Pomoc w codziennym funkcjonowaniu (slajd 3 z 3)

Dla osób z niepełnosprawnościami w wieku 16 lat i więcej ważna jest pomoc finansowa oraz podstawowe usługi, opiekuńcze. Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności i ich opiekunowie najczęściej korzystali z usług

opiekuńczych i wsparcia asystentów. Dzięki nim czuli się pewniej i bezpieczniej. Osoby poniżej 16 roku życia najbardziej potrzebują terapii usprawniającej oraz pomocy finansowej.

Pomocy potrzebuje 72% osób z niepełnosprawnością biologiczną i 55% osób z orzeczeniem. 96% osób deklarujących potrzebę pomocy twierdzi, że ją otrzymuje i jest ona dla nich wystarczająca.

Gdyby była taka możliwość, to chcieliby korzystać z usług w większym wymiarze godzin. Rotacja asystentów osoby z niepełnosprawnością, jest dla tych osób trudnością. Stały asystent może poznać nawyki osoby z niepełnosprawnością i lepiej reagować na jej indywidualne potrzeby. Osoba z niepełnosprawnością i jej opiekun potrzebują poczuć się

bardziej komfortowo i darzą asystenta zaufaniem.

Usługi opiekuńcze są jedną z najczęściej wykorzystywanych form wsparcia. Opiekunowie szczególnie cenią sobie pomoc w zakresie codziennego dbania o higienę osoby z niepełnosprawnością.

Powstały standardy świadczenia usług opiekuńczych i asystenta osoby z niepełnosprawnością. Dzięki temu we wszystkich dzielnicach jakość i zakres usług są podobne.

(24)

cytat

To jest dobra asystentura. Tak jak właśnie z przykładu sprzed kilku lat, jak syn miał tego asystenta, były to stałe dni, były to stałe godziny, fajnie sobie życie poukładał.

Planował, na następny dzień, na następny tydzień, wypady sobie robili, gdzieś do centrum handlowego, zawsze sobie porozmawiał bez mojego udziału. To było i było super

rozwiązanie. (…)

Na pewno ważna jest dla niego opieka, bo jest

niesamodzielny w czynnościach dnia codziennego. No

pomoc, asystent, która jest potrzebna, której nie ma, której on potrzebuje. Takie wsparcie w życiu codziennym. bo ja nie jestem w stanie tak wszystkiego sama ogarnąć. Czasem jest potrzebna osoba trzecia, taka do wsparcia, nawet chociażby jak syn pisze bloga, bo on tak troszeczkę się angażuje

w pisanie na co ja nie mam tyle czasu po prostu, brakuje mi

na to [Gr 3, M, lat 34]

(25)

Aktywizacja społeczna (slajd 1 z 4)

Potrzeby osób z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia w zakresie wsparcia i opieki środowiskowej (%)

13 9

14 2

3 2

3 9 6 5 2

7 7 6 3

4

14 8 7

9 3

5 4

5 4 Miejsca spotkań i zajęcia służące zagospodarowaniu wolnego czasu

Dzienne ośrodki z zapewnioną odpowiednią opieką i aktywizacją Dostęp do warsztatów terapii zajęciowej Towarzystwo np. w domu, na spacerze Pomoc w nawiązaniu kontaktu z innymi osobami znajdującymi się w

podobnej sytuacji

Dzienne, czasowe ośrodki z zapewnioną odpowiednią opieką Całodobowe, czasowe ośrodki z zapewnioną odpowiednią opieką Całodobowe ośrodki z zapewnioną odpowiednią opieką i aktywizacją

Opieka, wsparcie umożliwiające samodzielne zamieszkiwanie

16–44 lata (n = 158) 45–64 lata (n = 359) powyżej 64 lat (n = 833)

Próba: osoby z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia (n = 1 350).

(26)

Aktywizacja społeczna (slajd 2 z 4)

Osoby z niepełnosprawnościami potrzebują bardziej różnorodnej oferty, aby mogły z niej czerpać w zależności od swoich indywidualnych preferencji i potrzeb. Miejsc spotkań i zajęć potrzebują osoby z niepełnosprawnościami narządu słuchu (potrzebę tę wskazało 21% osób z tej grupy). Osoby te

wskazywały także często potrzebę dostępu do warsztatów terapii zajęciowej oraz możliwość spotkań i nawiązania kontaktów z osobami w podobnej sytuacji życiowej.

Wszystkie elementy oferty pomocowej zaspokajają potrzebę kontaktu z innymi osobami i przygotowują osoby z niepełnosprawnościami do samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym i społecznym. Warszawa ma bogatą ofertę wspierającą usamodzielnienie się osób z niepełnosprawnościami. Dzięki współpracy z organizacjami pozarządowymi zwiększa się jej

różnorodność. Widzą także potrzebę zwiększania różnorodności programów i miejsc, w których osoby z niepełnosprawnościami, w tym osoby w spektrum autyzmu, mogłyby uczyć się wchodzenia

i podtrzymywania relacji oraz rozpoznawania emocji drugiej strony w bezpiecznej atmosferze.

(27)

Aktywizacja społeczna (slajd 3 z 4)

Potrzeby osób z niepełnosprawnościami poniżej 16. roku życia w zakresie wsparcia i opieki środowiskowej (w %)

27

26 17 Miejsca spotkań i zajęcia

służące zagospodarowaniu wolnego czasu

Dzienne ośrodki z zapewnioną odpowiednią opieką i

aktywizacją

Całodobowe, czasowe ośrodki z zapewnioną odpowiednią

opieką

Próba: osoby z niepełnosprawnościami poniżej 16. roku życia (n = 122).

(28)

Aktywizacja społeczna (slajd 4 z 4)

Potrzeby wskazywane przez osoby z niepełnosprawnościami do lat 16 dotyczą najczęściej działań

zapewniających kontakty społeczne, aktywizację i zagospodarowanie czasu, opiekę w ciągu dnia. Dzieci są objęte wszechstronnymi działaniami w systemie edukacji, w tym w przedszkolach, szkołach oraz poradniach psychologiczno-pedagogicznych.

Zdaniem realizatorów Programu system wczesnego wspomagania rozwoju dziecka jest jednym z sukcesów poprzedniego Programu wsparcia na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Są to kompleksowe działania na rzecz wspomagania rozwoju dzieci.

Ewaluacja Programu 2010-2020: Ewaluacja końcowa Warszawskiego Programu Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2010-2020, EU-CONSULT sp. z o.o., „Utila” sp. z o.o., 2021

(29)

cytat

To jest młody mężczyzna (…). On musi gdzieś wyjść, gdzieś się ruszyć, gdzieś tę energię wyładować. Nie może siedzieć

w domu z dwójką emerytów. Więc to jest dramatyczna

sytuacja, jeśli nie ma takich możliwości. [Gr 1, K, 65 lat]

(30)

Mieszkania (slajd 1 z 2)

Potrzeby osób z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia w zakresie warunków mieszkaniowych w podziale na wiek (w %)

12

10

5

6

5

6 9

10

7

6

5

4

14

15

9

6

4 Posiadanie mieszkania na parterze

Likwidacja barier architektonicznych w budynku

Montaż windy w budynku lub jej dostosowanie do potrzeb osoby niepełnosprawnej

Dostosowanie mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej

Remont mieszkania ze względu na jego zły stan techniczny

Zamiana mieszkania ze względu na jego niewystarczającą powierzchnię

16–44 (n = 158) 45–64 (n = 359) powyżej 64 (n = 833)

(31)

Mieszkania (slajd 2 z 2)

Rozwijane jest wsparcie środowiskowe, które pozwala osobie, pozostać jak najdłużej we własnym

domu. Powstają mieszkania chronione, w których specjaliści prowadzą trening samodzielności oraz

integrację ze społecznością lokalną. W Warszawie w 2020 roku działało 19 mieszkań chronionych

o charakterze treningowym (dla osób z zaburzeniami psychicznymi, dla osób z niepełnosprawnością

intelektualną oraz w spektrum autyzmu).

(32)

cytat

Myślę, że niedługo postaramy się dla syna

o mieszkanie chronione. To byłby chyba następny

krok. Regularnie bierze udział w zajęciach z innymi

ludźmi, podjął pracę. No trzeba byłoby teraz się

przymierzyć do samodzielności. [GR 4, M, 25 lata]

(33)

Wsparcie opiekunek

i opiekunów nieformalnych

(34)

Potrzeby w zakresie opieki środowiskowej i wsparcia opiekunów osób z niepełnosprawnościami powyżej 16 roku życia (dane w %)

9 9 7 7 4

3 2 2

8 8 6 6 3

3 3 2

11 10 9 9 4

3 1

1 Wsparcie opiekunów w sprawowaniu opieki, codziennych obowiązkach

Poradnictwo dla opiekunów, np. informacje o dostępnych formach pomocy, wsparcia

Kontynuacja opieki w przypadku braku opiekuna Nabywanie dodatkowych umiejętności związanych z pielęgnacją, opieką Pomoc w nawiązaniu kontaktu z innymi osobami znajdującymi się w

podobnej sytuacji

Wolny czas dla siebie na wytchnienie od opieki nad osobą niepełnosprawną

Pomoc psychologa dla opiekuna Pomoc prawna dla opiekuna

Ogółem (n = 1 350) OzN prawną (n = 741) OzN tylko biologiczną (n = 609)

(35)

Pomoc dla opiekunów

42% osób z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku nie dostrzega braków w dostępnych formach pomocy dla ich

opiekunów. Pozostali wskazują na potrzeby związane z podnoszeniem umiejętności i wiedzy opiekunów oraz wsparcie lub okazjonalne zastępowanie opiekuna.

Od 2019 roku rozwijany jest program wsparcia dla opiekunów. Daje on możliwość zostawienia podopiecznego pod opieką na kilka godzin w ciągu dnia lub całodobowo. Opiekun może mieć czas dla siebie.

Opiekunowie wykonują inne obowiązki również podczas wyjść podopiecznych z asystentem lub podczas zajęć w dziennych placówkach.

31% rodziców lub opiekunów osób z niepełnosprawnościami poniżej 16. roku życia nie odczuwa żadnych braków w dostępnych dla nich formach pomocy. Pozostali najczęściej wskazują na potrzebę zdobycia wiedzy, informacji lub

podniesienia umiejętności. 19% rodziców dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami potrzebuje wolnego czasu dla siebie na wytchnienie od opieki. To sześć razy więcej niż w przypadku opiekunów osób z niepełnosprawnościami powyżej

16 roku życia.

(36)

cytat

Wsparcie opiekuna jest dla mnie bardzo

ważne. Jeśli zostanie z moim synem, to ja

mam czas wyjść do sklepu, ugotować obiad,

czasem trochę posprzątać. Mogę to zrobić ze

spokojną głową, bo wiem, że z synem jest ktoś

zaufany i nic się nie wydarzy. [GR 4, K, 56 lat]

(37)

Opieka zdrowotna

(38)

Potrzeby osób z niepełnosprawności powyżej 16. roku życia w zakresie ogólnodostępnej opieki zdrowotnej w podziale na wiek (w %)

57 31

30 16

16 22 4

5 9 3

65 36

28 18 14

17 10 4 2 2

75 35

29 28 16

12 9 2 1

1 Lekarze specjaliści Zabiegi rehabilitacyjne Nowoczesne metody leczenia, leki Badania diagnostyczne Podstawowa opieka zdrowotna Turnusy rehabilitacyjne Sanatoria Opieka psychologa Opieka psychiatry Opieka dentystyczna

16–44 (n = 158) 45–64 (n = 359) powyżej 64 (n = 833)

(39)

Potrzeby osób z niepełnosprawności poniżej 16. roku życia w zakresie ogólnodostępnej opieki zdrowotnej w podziale na wiek (w %)

56 44

34 28 13

10 9 8 4 2

Lekarze specjaliści Zabiegi rehabilitacyjne Turnusy rehabilitacyjne Nowoczesne metody leczenia, leki Badania diagnostyczne Sanatoria Opieka psychologa Podstawowa opieka zdrowotna Opieka psychiatry Opieka dentystyczna

Próba: osoby z niepełnosprawnościami poniżej 16. roku życia (n = 122)

(40)

Potrzeby w zakresie opieki zdrowotnej

Zapotrzebowanie na specjalistyczną opiekę lekarską jest wśród osób z niepełnosprawnościami najczęściej zgłaszane i zwiększa się wraz z wiekiem. Niewiele placówek medycznych jest wyposażonych w specjalny sprzęt, np. podnośniki dla osób z czterokończynowym porażeniem ruchowym. Ogranicza to możliwość samodzielnego realizowania wizyt i poczucie niezależności.

Niewystarczająca jest dostępność rehabilitacji. Oferowana liczba godzin rehabilitacji nie zapewnia ciągłości i doboru odpowiednich ćwiczeń usprawniających. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną potrzebują więcej czasu, żeby nauczyć się ćwiczeń, żeby wykonywać je samodzielnie.

Największe zapotrzebowanie dotyczy dostępu do lekarzy specjalistów i rehabilitacji. Młodsze pokolenie częściej zgłasza potrzebę korzystania z turnusów rehabilitacyjnych. Osoby z niepełnosprawnościami chętnie brałyby udział w turnusach rehabilitacyjnych, ale wyjazdy tego typu są dla nich zbyt kosztowne i musieli je ograniczyć. Turnusy zaspokajały potrzebę zmiany otoczenia, odpoczynku połączonego z pracą nad własną sprawnością oraz miały wymiar społeczny.

(41)

cytat

Dzięki wyjazdom, jak wracam do domu, to zawsze mam lepszą motywację, żeby później w domu ćwiczyć. Zawsze na takich wyjazdach ktoś coś podpowie, albo na przykład jest w podobnej sytuacji, albo powie swoje pomysły jak on sobie radzi ze swoimi przeciwnościami, tak z problemami, ja mówię o swoich i tak po takich wyjazdach to mi się

lepiej wraca do domu. [Gr 2, M, lat 38]

(42)

Wykształcenie i aktywizacja

zawodowa

(43)

Wykształcenie w zależności od wieku i niepełnosprawności, w %

42

100 23

31 40

31

99 5

17 33

43

55 45

33

1 35

49

47

15

34 14 15

36

60

34 20 Osoby z niepełnosprawnością

Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny mobilny Wiek produkcyjny niemobilny Wiek poprodukcyjny

Osoby sprawne Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny mobilny Wiek produkcyjny niemobilny Wiek poprodukcyjny

Zawodowe lub niższe Średnie Wyższe

Próba: wszyscy członkowie badanych gospodarstw domowych (n = 12 965). Nie uwzględniono osób, które odmówiły odpowiedzi (n = 125).

(44)

Pracujący zawodowo wg wykształcenia, w %

14 5

17 26

73 41

69

89 Ogółem osoby z niepełnosprawnością

powyżej 16 r.ż. (n = 1 317)

Zawodowe i niższe (n = 469) Średnie (n = 634) Wyższe (n = 214)

Ogółem sprawni powyżej 16 r.ż. (n = 9 843)

Zawodowe i niższe (n = 1455) Średnie (n = 4 062) Wyższe (n = 4 326)

Próba: osoby powyżej 16 r. ż. (n = 11 160). Nie uwzględniono osób, które nie udzieliły odpowiedzi na pytanie o aktywność zawodową lub o wykształcenie (n=151).

(45)

Wykształcenie a sytuacja na rynku pracy

15% ogółu osób z niepełnosprawnościami ma wykształcenie wyższe, natomiast w wieku produkcyjnym mobilnym (18–44 lata) już 34%.

Wykształcenie zwiększa szanse na pracę, niezależnie od niepełnosprawności. Pracuje 26% osób

z niepełnosprawnościami z wykształceniem wyższym, 17% z wykształceniem średnim i 5% z wykształceniem zawodowym.

Samo wykształcenie nie przekłada się na włączenie osób z niepełnosprawnościami do rynku pracy. Pracuje bowiem 89%

sprawnych osób z wykształceniem wyższym, 69% osób z wykształceniem średnim i 41% z zawodowym. Odsetek

pracujących osób bez niepełnosprawności w wieku 20-64 lata jest ponad dwa razy wyższy (2,15) niż odsetek pracujących osób z niepełnosprawnościami w tym samym wieku.

Ważne jest tworzenie miejsc pracy dopasowanych do zróżnicowanych potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

(46)

Potrzeby osób z niepełnosprawności pow. 16. roku życia w zakresie aktywności zawodowej (w %)

5 4 3 3 2 1 1 1 0,3

19 15

11 9

Oferty pracy dostosowane do potrzeb i możliwości OzN Stanowiska pracy odpowiednio wyposażone i dostosowane dla OzN Pomoc w znalezieniu pracy Dostęp do informacji o możliwościach zatrudnienia, dostępnych

ofertach pracy

Możliwość zdobycia niezbędnych umiejętności, np. pisanie CV Wsparcie w założeniu własnej działalności gospodarczej Pomoc w przekwalifikowaniu się lub zdobyciu określonych kwalifikacji Asystent w miejscu pracy lub inne wsparcie potrzebne do utrzymania

pracy

Wsparcie w uzyskaniu doświadczenia zawodowego

Ogółem (n = 1 350)

OzN w wieku 16 - 44 lat (n = 158)

Próba: osoby z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia (n = 1 350)

(47)

Wsparcie w zakresie aktywności zawodowej

Największe zainteresowanie wsparciem w zakresie aktywności zawodowej zgłaszają osoby z niepełnosprawnościami w wieku 16-44 lat. Jest to grupa, która ma mniejsze ograniczenia w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych, więc ma też większe potrzeby w zakresie aktywności zawodowej. Osoby te często szukają pracy samodzielnie lub przez znajomych, ponieważ zwiększa to szanse na znalezienie pracy zgodnej z wykształceniem i zainteresowaniami. Ich zdaniem brakuje ofert pracy kreatywnej, rozwijającej umiejętności, zgodnej z zainteresowaniami i zaspokajającej dodatkowe

potrzeby, jak np. kontakt z ludźmi.

Relacje w miejscu pracy są dla osób z niepełnosprawnościami bardzo ważne, ponieważ wpływają na satysfakcję

z wykonywania pracy. Osoby w spektrum autyzmu i opiekunowie osób z niepełnosprawnościami w stopniu znacznym uważają, że współpracownicy i pracodawcy w większym stopniu powinni dbać o aspekt społeczny, a w szczególności przekazywanie informacji zwrotnej na temat wykonywanych zadań.

(48)

cytat

Praca, praktycznie i dostęp do tej pracy to jest ważne. Druga

rzecz, dostęp do rehabilitacji. Dlaczego pierwsza praca, a dlaczego druga rehabilitacja, bo praca jest rehabilitacją w jakiś sposób

w głowie, nie? Bo tam jest akceptacja i wokół osób pełno jest

sprawnych, a rehabilitacja, no to że tak powiem jest konieczna, bo pomaga mi chodzić. [Gr 3, M, lat 65]

Na pewno najtrudniej jest znaleźć pracę właśnie jakąś adekwatną do umiejętności, do swojej wiedzy, bo najczęściej dla

niepełnosprawnych osób, szczególnie ruchowo, które nie mogą

pracować na ochronie albo przy sprzątaniu, to najczęściej są takie

zdalne prace typu telefoniczne, obsługa klienta albo wypełnianie

tabelek w Excelu. A trudno jest znaleźć taką wyspecjalizowaną

pracę, to może być trudne. [Gr 2, M, lat 38]

(49)

Dostępność i mobilność

(50)

Potrzeby osób z niepełnosprawności pow. 16. roku życia w zakresie znoszenia barier w podziale na wiek (dane w %)

32 24

7 13 6

6 4 1

4

36 28 8

10 3 2 1 1 1

46 35

17 14 8 2

2 2 0,4 Chodniki, przejścia podziemne i przez ulicę, bez barier architektonicznych

Budynki użyteczności publicznej bez barier architektonicznych Transport specjalistyczny dla osób z niepełnosprawnością „od drzwi do drzwi”

Środki komunikacji miejskiej i przystanki przystosowane do OzN Pomoc asystenta w poruszaniu się po mieście, załatwianiu różnych spraw Możliwość korzystania z tłumaczenia migowego w urzędach i innych

instytucjach publicznych

Uczestnictwo w kulturze, np. dzięki możliwości korzystania z audiodeskrypcji Dokumenty urzędowe sformułowane w zrozumiałym języku i w odpowiednim

formacie

Dokumenty elektroniczne i strony internetowe urzędów dostosowane do potrzeb OzN

16–44 (n = 158)

45–64 (n = 359)

powyżej 64 (n = 833)

Próba: osoby z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia (n = 1 350)

(51)

Przewozy specjalistyczne

Dane dotyczące przewozów 2018 2019 2020

Liczba wykonanych kursów 32 966 33 790 18 899

Kursy osobowe (od 21 lipca do 17 grudnia) nie dotyczy nie dotyczy 6 899

Łącznie liczba wykonanych kursów 32 966 33 790 25 798

Wydatki łącznie z kursami osobowymi 2 262 293 PLN 2 559 798 PLN 1 885 723 PLN

Ryczałt płacony przez osobę z niepełnosprawnością 15 PLN 15 PLN 15 PLN

(52)

Mobilność

Miasto jest dostępne w coraz większym stopniu. Warszawa zajęła 4. miejsce w rankingu miast z najbardziej

zrównoważonym transportem miejskim w Europie (Sustainable Mobility Index). Wyprzedziła Paryż (5) i Wiedeń (7).

Coraz więcej osób z niepełnosprawnościami może być samodzielnych i niezależnych. W Warszawie wszystkie autobusy, metro, SKM oraz około 70% tramwajów są przystosowane do przewozu osób z niepełnosprawnością.

Większość przystanków jest dostępnych lub częściowo dostępnych. Usprawnienia są realizowane zgodnie z zaleceniami audytu przeprowadzonego z udziałem osób z niepełnosprawnościami.

Osoby z niepełnosprawnościami deklarują, że korzystają z komunikacji miejskiej, jeśli tylko mogą. Traktują to również jako okazję do kontaktów i treningu umiejętności. Transport specjalistyczny traktują jako alternatywę, gdy brak innych możliwości lub gdy muszą przemieścić się same, bezpiecznie i szybko. Transport prywatnym autem wybiera część

opiekunów i opiekunek osób z niepełnosprawnościami, ze względu na komfort i łatwiejszą organizację dnia całej rodziny.

Osoby w spektrum autyzmu zwróciły uwagę, że miasto jest pełne bodźców, co utrudnia im dostęp do niektórych miejsc i usług.

Źródło: Raport z badania jakościowego: Badanie potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz ich nieformalnych opiekunów, PBS Sp. z o.o., 2021 Tramwaje Warszawskie w 2020 roku, Tramwaje Warszawskie Sp. z o.o.

(53)

cytat

Przypadkowo się dowiedziałam od pani z pomocy społecznej, ona go myje całego i pomaga mi. Ona mi

powiedziała, że jest taka usługa proponowana przez miasto,

że mogę za 30 złotych, teraz to już 40, po prostu wszędzie

pojechać, trzeba się tylko umówić i korzystam z tego jeżdżąc

na wizyty do tego lekarza homeopaty. [Gr 3, M, lat 36]

(54)

Otoczenie osób

z niepełnosprawnościami

(55)

Wizerunek Warszawy jako miasta przyjaznego dla osób z niepełnosprawnościami (w %)

Czy Warszawa jest miastem przyjaznym dla osób z niepełnosprawnościami?

7

8

4

40

39

15

18

2

3

36

36 Przedstawiciele ogółem (n = 6

000)

Sprawni przedstawiciele (n = 5 048)

Niepełnosprawni przedstawiciele (n = 952)

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć

Próba: przedstawiciele warszawskich gospodarstw domowych (n = 6 000), w tym sprawni przedstawiciele i z niepełnosprawnościami Źródło: Skala i strukturazjawiska niepełnosprawności w m.st. Warszawie, PBS Sp. z o.o., Warszawa/Sopot 2018

(56)

Niewłaściwe traktowanie osób z niepełnosprawnościami

Czy osobie z niepełnosprawnością zdarzyła się sytuacja, w której została potraktowana nieodpowiednio ze względu na swoją niepełnosprawność (dane w %).

3

87 9

1

Tak Nie

Trudno powiedzieć Odmowa odpowiedzi

Próba: osoby z niepełnosprawnościami powyżej 16 roku życia (n = 1 350)

(57)

Otoczenie osób z niepełnosprawnościami

Warszawa jest dobrym miejscem do życia dla osób z niepełnosprawnościami. 47% mieszkańców Warszawy uważa, że jest ona przyjaznym miejscem dla osób z niepełnosprawnościami.

Niektóre osoby z niepełnosprawnościami (N=59) zgłaszały nieprzyjemne zdarzenia, które:

• wśród osób z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia dotyczyły:

− opieki medycznej;

− usług instytucji publicznych;

− reakcji społecznych i niezrozumienia ich sytuacji i potrzeb, np. w transporcie, na rynku pracy;

− relacji z innymi osobami z niepełnosprawnościami;

• wśród osób z niepełnosprawnościami poniżej 16. roku życia dotyczyły:

− kontaktów z otoczeniem społecznym;

− barier architektonicznych;

− braku zrozumienia niepełnosprawności przez rówieśników;

− izolacji i wykluczenia ze środowiska szkolnego.

(58)

Informacja o wsparciu

(59)

Znajomość form pomocy i wsparcia (1 z 2)

Ogólna orientacja osób z niepełnosprawnościami powyżej 16 roku życia co do form pomocy i wsparcia, z jakich mogą korzystać w Warszawie (dane w %)

8

45 42

5 Tak

Tak, ale tylko bardzo ogólnie

Nie

Nie wiem, trudno powiedzieć

Próba: osoby z niepełnosprawnościami powyżej 16 roku życia (n = 1 347). Nie uwzględniono osób (n = 3), które odmówiły odpowiedzi.

(60)

Znajomość form pomocy i wsparcia (2 z 2)

Osoby z niepełnosprawnościami i ich opiekunowie poszukują informacji o ofercie pomocowej w wyszukiwarce

internetowej oraz na Facebooku. Należą do różnego rodzaju grup, na których wymieniają się doświadczeniami, umawiają na spotkania lub informują o aktualnie dostępnych programach. Zaufanym źródłem informacji są organizacje pozarządowe i doświadczeni opiekunowie.

Nie wszyscy znają te źródła i umieją z nich korzystać. Część opiekunów potrzebuje wsparcia w poszukiwaniu informacji.

Powstał Punkt Informacyjno-Koordynacyjny dla Osób z Niepełnosprawnościami. Jego zadaniem jest zgromadzenie informacji o dostępnym wsparciu i sieciowaniu rodzin.