"Nowoje w restawracji tiempiernoj żiwopisi", G. H. Tomaszewicz, "Woprosy restawracji", 1960 : [recenzja]

Władysław Ślesiński

"Nowoje w restawracji tiempiernoj

żiwopisi", G. H. Tomaszewicz,

"Woprosy restawracji", 1960 :

[recenzja]

Ochrona Zabytków 14/3-4 (54-55), 129-130

Z PIŚMIENNICTWA TECHNOLOGICZNO-KONSERWATORSKIEGO ZA ROK 1960

P U B L IK A C JE W JĘZY KU R O SY JSK IM

W. H. K A R A SIE W A . U k rep len ije krasocznago s ło ja i g ru n ta w osk o- sm o la n n y m i m a sty k a m i, „W oprosy r e sta w r a c ji”, 1960, str, 27—38. A u ­ torka za jm u je się w ażn ym p rob le­ m em dla k o n serw a cji m alow id eł, a m ia n o w ic ie przych w y tyw ani em r o zw a rstw ień m a la tu ry i zapraw y. A rty k u ł w sw ej części zasadniczej p o św ięco n y jest o m ó w ien iu d z ie w ię ­ cio letn ich d o św ia d czeń k on serw a­ torów rad zieckich , od 1950 r., w GCHRM (P a ń stw o w a C entralna P ra ­ co w n ia A r ty sty czn o -K o n serw a to r- ska) w zak resie sto so w a n ia sp oiw w o sk o w o -ży w iczn y eh . W ykład p r o ­ w adzony je s t w y ją tk o w o ja sn o i p rzejrzyście. P rzech od ząc od w y li­ czen ia u jem n y ch cech k le jó w , w y ­ m ien ia K arasiew a o siem w yp ad k ów , w k tórych za sto so w a n ie lepiszcza w o a k o w o -ży w iczn eg o jest n ieo d zo w ­ n e dla dobrej k on serw a cji, a także sytu acje, w k tórych n ie n a leży ich stosow ać, jak np. przy n iep ełn ym w y sch n ięciu ob iek tu . W spom ina w dalszym ciągu o d w óch rodzajach spoiwa: w o sk o w o -d a m a ro w y m i

w o sk o w o -k a la fo n io w y m , sto so w a ­ nych przez C en traln ą P racow n ię oraz podaje ich recep tu rę i sposób sporządzania. S p o iw o w o sk o w o -k a - tafoniow e jest n iżej sta w ia n e od w osk ow o-d am arow ego, a to ze w zględ u n a k r y sta liz o w a n ie się k a­ la fo n ii i zażółcen ia ja k ie ona daje. A utorka k ład zie w ie lk i n acisk na konieczność in d y w id u a ln e g o sto so ­ w ania lep iszczy do p oszczególn ych obiektów , to zn aczy n a p roporcje

sk ła d n ik ó w spoiw a, odpow iednio d ob ran e — w z a leż n o ści od rodzaju pod ob razia, sposobu w y k o n a n ia m a ­ lo w id ła itd. Sporo m iejsca zajm u je o m ó w ie n ie narzędzi oraz sam ego p o stęp o w a n ia przy p r z y c h w y ty w a - n iu m a la tu r y i zap raw y (np. jak i czy m p rasow ać, ja k zd ejm ow ać k a lk i za b ezp iecza ją ce, zach ow an ie s ię p od ob razia d rew n ia n eg o , m e ta ­ lo w e g o i in. w cza sie w sp o m n ia n y ch w y żej z a b ieg ó w itd.

W. W. FILATO W . U k rep len ije proiziw iedienij so w rem ien n o j tiem - p iern oj żiw op isi, „W oprosy r e sta w ­ ra cji”, 1960 (s. 39— 48). W rok u 1956 P a ń stw o w a C entralna P racow n ia A ry ty sty czn o -K o n serw a to rsk a o trzy ­

m ała z C en traln ego M uzeum T e ­ atru trzy cen n e d ek oracje teatraln e m a lo w a n e tem perą, m ięd zy in n ym i d ek orację F ied o ro w sk o w a d o scen y „P etersb u rsk i b a l” z opery C zaj­ k o w sk ieg o „E ugeniusz O n iegin ”. Jak w iad om o, m a lo w a n ie tech n ik ą, w k tórej u ży w a n o sp oiw a em u lsy jn eg o b y ło bardzo łu b ia n e i często sto so ­ w a n e na p rzełom ie X I X i X X w ie ­ ku , za ró w n o n a teren ie Europy za­ chodniej jak i R osji. P rzy czy n a tego leża ła w ła tw o ści i p ro sto cie tej tech n ik i, w jej sz y b k in . w y sy ch a ­ n iu oraz lek k iej m atow ości. Z w ła sz­ cza c h ę tn ie b y ła ona u ży w a n a dla m a lo w a n ia dekoracji teatralnych. W. W. F iła to w zajął się p rzed sta­ w ie n ie m w y n ik ó w do jakich d oszli k o n serw a to rzy w GCHRM, za jm u ­ jąc się p rzez trzy la ta u trw a la n iem i p rzy ch w y ty w a n iem ro zw a rstw ień m alatu ry i zapraw y oraz zab ezp ie­ cza n iem przed p leśn ią w yżej

w sp om n ian ych tem p ero w y ch d e k o ­ racji tea tra ln y ch . O m aw ia drogę, jaka p ro w a d ziła do w y n ik u op ra co ­ w a n ia sp e c ja ln y c h z e sta w ó w sp o iw , które poza p rz y c h w y c e n ie m ro zw a r­ stw ień n ie w p ły w a ją na zm ia n ę sw o isty ch cech m a lo w id ła tem p ero ­ w ego, ja k jeg o m a to w o ści o ra z „ w ło - sk o w a to ści”. P o d a je ró w n ież w a r ­ ty k u le sp osob y sp orząd zan ia oraz zastosow an ia w sp o m n ia n y ch le p is z ­ czy. Jak g d y b y d la stw o rzen ia p e ł­ n iejszego obrazu w ied zy k o n se r w a ­ torsk iej o te c h n ic e tem p ero w ej, n a ­ stęp n y artyk u ł w „W oprosach r e ­ sta w ra cji” d oty czy n o w y ch m etod k o n serw o w a n ia d a w n y ch ob iek tó w w y k on an ych w te j technice.

G. H. TOM ASZEW ICZ. N o w o je w resta w ra cji tie m p ie m o j żiw o p isi, „W oprosy re sta w r a c ji“, 1960 (s. 49— 64). A u tor a rty k u łu u siłu je p od k re­ ślić istn ie n ie d w ó c h eta p ó w w d z ie ­ jach m etod y k o n serw a cji m a lo w id eł w ZSRR. W p ie r w sz y m o k resie, to jest, w la ta ch 1920— 1958, sto so w a n o g łó w n ie d en atu rat, k w as octow y, am oniak, o lej ln ia n y itp„ jako środki rozm ięk czające w a r stw ę w e r ­ n ik só w lu b m alatu ry. O lbrzym ia jednak ilo ść o b iek tó w , ja k ie w ow ym czasie k o n serw o w a n o , p o ­ zw o liła rad zieck im k on serw atorom

na w y c ią g n ię c ie p e w n y c h w n io ­ sków . S tw ierd zo n o m ia n o w icie, że w sp o m n ia n e środki p rzy czy n ia ły s ię do o sła b ien ia tr w a ło śc i m a lo w id ła i tak np. k w a s o c to w y działa u je m ­ n ie na u ltra m a ry n ę i n a jasne ochry, k tóre ciem n ieją , za ś d en a tu ­ rat — na z ie le n ie m ied zio w e itd. Z arów no jeden jak i drugi

ćzaln ik jest n iew ła ściw y , gd yż - w ch o d zi w reak cje ch em iczn e ż~'ma- lo w id ła m i tem p erow ym i, w y w o łu je sp ęk a n ie m alow id ła, a n a w et działa u jem n ie na podobrazia d rew n ian e i p łó cien n e. W niosek og ó ln y do ja ­ k ie g o doszli k o n serw a to rzy rad ziec­ cy b y ł taki, że rozp u szczaln ik i te są g roźn e i n ie w sk a za n e w każdej ok oliczn ości. To zad ecyd ow ało o p o ­ szu k iw a n ia ch ro zp u szczaln ik ów o r ­ ga n iczn y ch , k tó re odzn aczałyb y się n eu traln ością, b ezw od n ością, lo tn o ­ ścią, bezb arw n ością oraz tym , że n ie w y w o ły w a ły b y rea k cji w składzie c h e m iczn y m m a lo w id e ł tem pero­ w y ch . Z n a lezien ie tych rozp u szczal­ n ik ó w — to ó w n o w y e ta p w m e to ­ dach k on serw a cji, P rzed sta w io n e bardzo szczeg ó ło w o przez F iła to w a w y n ik i p rak tyczn ych badań są in te ­ resu ją ce. -P od ob n ie jak jego p o ­ p rzed n ik w o m a w ia n y m num erze „W oprosów resta w ra cji” (Tom asze- w icz) p od aje on ze sta w rozp u szczal­ nik ów , recep ty z w y k a zem p ro cen ­ to w y m od czy n n ik ó w w chodzących w sk ład oraz sp osob y u życia. D użo m iejsca; za jm u je p rzed sta w ien ie w yższością now ej m e to d y , (now ych z esta w ó w .- rozpuszczalników ) nad starą, d o k u m en to w a n e na liczn ych p rzyk ład ach k on serw o w a n y ch o b ie k ­ tó w zarów n o przed 1958 jak i p óź­ niej.

,■ W ORONINA. P rim ien ien ije a n tisie p tik o w d la za szczy ty ot m i­ k roorgan izm ów n iek otorych m a tie- r ia ło w - u p otreb lajem ych pri r e sta w - racji, jjW oprosy resta w ra cji“ 19(50 (s. 168— 172). O rgan iczn e sk ład n ik i m a te r ia łó w , w ch o d zą ce w 'skład m a lo w id ła , sta n o w ią d oskonałą p o­ ż y w k ę d la rozliczn ych m ik roorga­ n iz m ó w , R ó w n o cześn ie z d ziałaln o­ ścią. d estru k cy jn ą m ik roorgan izm ów zachodzą reak cje fizy czn e i c h e­ m iczn e w d ziele sztuki, p rzy czy n ia ­ jącż;się d o zn iszczen ia obiektu. K aż­ dy- -z^ szereg u a n ty sep ty k ó w , dotąd zn an ych i- sto so w a n y ch p rzez k o n ­ serw a to r ó w m a lo w id eł, chroniących p r z e d d ziałan iem m ik roorgan izm ów ja k np. form alina, p osiad ał p ew n e sp e c y fic z n e w ła śc iw o śc i ujem ne. F a k t ten n a k ła n ia ł p ra co w n ik ó w n

a-■ u k ow ych -la b o ra to riu m chem icznego P a ń stw o w e j C entralnej P racow ni A rtystyczn o-K on jserw atorsk iej do szukania n ow ych , lep szy ch środków . N a p ie r w sz y m m iejscu p lan u b a ­ dań lab oratoriu m p o sta w io n o szu ­ k a n ie a n ty se p ty k u dla k leju , który b y w a w ła ś n ie n a jch ętn iej a tak ow a­ ny przez m ik roorgan izm y. W w y n i­ ku żm u d n ych badań za n a jlep szy a n ty sep ty k dla celó w k o n serw a cji d z ie ł sztu k i uznano С 8Н 2С13СШа, oraz C8Cl5ONa, k tó re u ży te w 0,5— l°/o w a g i su ch eg o k leju zab ezp iecza­ ją go. A u tork a słu szn ie jed n ak zw ra ­ ca u w agę, że n ie w y sta rcza dla k o n ­ serw a cji d zieła sztuki za b ezp iec ze­ n ie przed m ik ro o rg a n izm a m i sam e­ go tylk o k leju . W d alszych b ad a­ niach Stw ierdzono, że u ż y c ie l°/o w o d n eg o roztw oru jed n ego z dw óch w sp o m n ia n y ch w y ż e j a n ty sep ty k ó w zabezp iecza np. p łó tn o n a d łu gi czas od p leśn i. W w y p a d k a ch '.'gdzie : w o d n y roztw ór n ie m o że być .w p ro­ w adzony, za m ien ią się go na spiry-..- tu so w y , , W ła ściw o ścia m i zarów no C6H2C ł3ONa, - ja k i C6Cl5ONa, je s t -

ich sta ła k o n sy ste n c ja i ła tw a r o z ­ puszczaln ość. W odny ich roztw ór p osiada za b a rw ien ie od żółtego do ta b a czk o w eg o , m im o jed n a k tego za b a rw ien ia rnie p o w o d u je zm ian b arw n y ch m a lo w id ła . A u tork a zw raca u w a g ę w artyk u le, że C8H 2Cl3ONa jest le p sz y dla celó w d ezy n fek cji, n atom iast C eCisONa jest b ard ziej w sk a za n y dla k o n ser­ w acji. D ruga w a ż n a w sk a zó w k a do­ ty czy u ży w a n ia obu a n ty sep ty k ó w w postaci ro ztw o ró w — nie są one b ow iem o b o jętn e dla zdrow ia l u d z ­ k iego. ..

E. B. T R O S T IA N S K A JA , G. H , TOM ASZEW ICZ, E. W. SO R O K I­ N A . K le jo w y je so sta w y d la du - b lio w a n ija (D u b lirow oczn yje b ieł- k o w y je. kle.i. i . m ie to d y ' ich m o­ d y fik a cji), „W cprosy' • r e s ta w r a c ji“, 1960 (s. 173— 182). D o św ia d cze­ n ia rad zieck ie w yk azały, że ob­ razy d u b lo w a n e k le je m ryb im z czasem stają się n ieela sty czn e,, k r u ­ c h e i m a lo w id ło d efo rm u je się. K lej ry b i w y sy ch a ją c k u rczy się i traci n a w a d z e — zd a n iem a u to ró w a r ty ­

k u łu — od 60" do U6°/o sw e g o p ier­ w otn ego ciężaru. W ielu k o n se r w a ­ torów na teren ie Z SRR p o sta n o w i­ ło w p row ad zić m iód pszczeli jako p la sty fik a to r dla k le ju rybiego. M iód ten p rzez sw ą higiroskopijność w strzy m y w a ł p roces w y sy ch a n ia i u trzym yw ał elastyczn ość, w reszcie p o w ięk sza ł lep k o ść k leju w czasie d u b low an ia. Przed C en traln ą P r a ­ co w n ią sta n ą ł problem u stalen ia jak n ajlep szych proporcji m iędzy spoi­ w em a jego p lastyfik atorem . P r z e ­ p row adzono szereg badań la b o ra to ­ ry jn y ch celem u sta le n ia stopnia lep k ości, drożności, w y sy c h a n ia itd. P róby p rzep row ad zon o z trzem a w a ria n ta m i sp o iw a dublującego, a)

8

1

D r W ł a d y s ł a w S lesiń ski A k a d e m i a S z t u k Pię kn ych , K r a k ó w _