J. Klus
Województwo stalinogrodzkie
Ochrona Zabytków 7/2 (25), 126-128
K
R
O
N
I
K
A
PRACE KONSERWATORSKIE
WOJEWÓDZTWO STALINOGRODZKIE C i e s z y n — R o t u n d a r o m a ń s k a . Wśród licznych obiektów rozsianych na te renie Śląska dwa zabytki zasługują na szczególną uwagę, a mianowicie rom ańska rotunda w Cieszynie i rom ański kościółek w Siewierzu.
Przed wojną rotunda miała charakter pa wilonu parkowego.
W okresie okupacji Niemcy rozpoczęli badania dla celów propagandowych, i po zebraniu pewnych m ateriałów dalsze prace porzucili, nie troszcząc się o przyszłość rotundy, pozostawiając ją w stanie n a j większego opuszczenia.
By ratować rotundę od ruiny przystąpio no natychm iast do prac konserwatorskich. N ajpierw podstemplowano m ury ściany południowej, które wychyliły się od pionu o 40 cm. Pod gzymsem założono trzy p ie r ścienie stalowe dla zabezpieczenia od
Ryc. 125,. Będzin — zamek. Odbudowa baszty.
pęknięć górnych partii murów, przeprow a dzono prace badawcze dla przekonania się, co było powodem wychylenia się ściany południowej od pionu, i wykonano wierce nia na zewnątrz rotundy dla zbadania wody, która ukazała się pod fundam en tami.
W drugiej fazie robót wykonano zastrzy ki do w nętrza m urów z czystego cementu, wymieniono zewnętrzną okładzinę murów wykonanych z drobnej kostki dolomitowej, odsłonięto cztery rom ańskie okna w ro tu n dzie i w yreparow ano jak również w ykona no rem ont absydy łącznie z dwoma odkry tymi oknam i przem urowanym i cegłą.
W ewnątrz rotundy usunięto wszystkie przem urow ane partie m urów cegłą, prze szyto pęknięcia w m urach, wyrem onto wano kopulaste sklepienie i okna rom ań skie od wewnątrz.
W związku z rekonstrukcją empory za kłady kam ieniarskie wykonały całą kam ie- niarkę i po ukończeniu prac w ew nątrz ro tundy zostanie ustawiona empora. Schody prowadzące na emporę zostały oczyszczone z gruzu i wyremontowane. W najbliższych dniach zostanie rotunda nakryta stożko wym dachem gontowym i zostanie upo rządkow ane otoczenie.
S i e w i e r z — K o ś c i ó ł r o m a ń s k i . Na cm entarzu siewierskim wznosi się nie duża budowla sakralna rom ański kościółek pod wezwaniem św. Jana.
Budowla z ciosu, na planie prostokąta, z półokrągłą absydą od strony wschodniej. Rzadki okaz budownictwa romańskiego ze sklepioną nawą. Okres pow stania przy pada na X II wiek (pierwsza połowa).
W skutek grzebania zm arłych pod funda m entam i kościoła ściana południowa wy chyliła się od pionu o 40 cm powodując runięcie sklepienia w XVII wieku. Ażeby ratow ać obiekt od ruiny podparto wów czas wychyloną ścianę trzem a szerokimi szkarpami, założono płaski strop, podwyż szono szczyty i nakryto dachem z sygna turką. Zabytek przez kilka wieków nie- konserwowany wymagał niezbędnego re montu. Projekty zabezpieczenia rotundy i kościółka w Siewierzu w ykonał inż. Z. Gawlik. Należało naprostow ać ścianę południową i zabezpieczyć resztę m urów przed ruiną. Dla wzmocnienia ścian wyko nano 6 filarów żelbetonowych ukrytych w m urach z własnymi stopami fundam en towymi. Na wierzchu murów, po przem u- row aniu spękań i wybrzuszeniu położono ławę żelbetową, wiążącą całość.
Przy usuw aniu skarp w części środko wej ściany płdn. odsłonięto dobrze
wane malowidło z XVI wieku przedsta wiające Madonnę z Dzieciątkiem, u dołu malowidła fundatorow ie i napis gotycki. By nie uszkodzić obrazu naprostowano ścianę południową. Praca została bardzo starannie w ykonana bez jakiegokolwiek pęknięcia murów. Kościół m iał zostać po nownie nakryty płaskim stropem.
W czasie badań ściany szczytowej od strony poddasza stwierdzono, że szczyt po siada tę samą fakturę m uru kamiennego jak ściany w ew nętrzne kościoła i zakoń czony jest półokrągłym łukiem i fragm en tami pierwotnego sklepienia. Po szczegó łowym zbadaniu szczytów oraz po przestu diowaniu m ateriałów historycznych u sta lono, że kościół pierw otnie był sklepiony przez budowniczych burgundzkich na spo sób burgundzki.
Dalszy tok prac poszedł w kierunku po nownego zasklepienia kościoła. W b. se zonie budowlanym kościół zostanie n ak ry ty dachem gontowym.
Na wzmiankę zasługują malowidła ro mańskie w ew nątrz absydy, wobec zarusz- towania w nętrza dostęp do nich jest u tru d niony i do tej pory nie zostały szczegóło wo zbadane, zrekonstruow ana również zo stanie kam ienna empora.
B ę d z i n — Z a m e k . Zamek w Będzi nie, który pam ięta czasy Kazimierza Wiel kiego przechodził różne koleje.
W ielokrotnie zdobywany i burzony, w pierwszej połowie XIX wieku został odbudowany dla celów mieszkalnych i w tym charakterze przetrw ał do czasów powstania Styczniowego, po czym, niekon- serwowany szybko stał się ruiną, a dzieła zniszczenia dokonała miejscowa ludność rozbierając m ury i staw iając nowe osiedle dookoła Zamku.
Myśl odbudowy Zamku powstała jeszcze przed wojną, tylko brak funduszów nie pozwolił na kom pletną odbudowę.
Obecny projekt odbudowy Zamku w y konał inż. arch. Gawlik Z. Pomimo dużych trudności rozpoczęte prace posuwają się naprzód.
Odbudowano w ew nętrzny pierścień m u rów oraz nadbudowano narożną basztę. W toku prac jest nakrycie baszty dachem oraz rem ont części mieszkalnej.
Z ł o t y P o t o k , p o w. C z ę s t o c h o wa . D w ó r. W starym zabytkowym parku w otoczeniu starych drzew wznosi się m u rowany dwór kryty gontem, miejsce po bytu poety Zygm unta Krasińskiego. W sku tek w adliwej budowy komina spłonął w r. 1952 dach na całym dworze. Obecnie nakryto zabytek ponownie dachem gonto wym, i w ykonuje się rem ont wnętrz.
S k o c z ó w — r a t u s z . Rozpoczęte zo stały prace rem ontowe przy wieży ratuszo wej z połowy XVIII wieku. Po zbadaniu
127
Ryc. 126 i 127. Kościół rom ański św. Jana w Siewierzu i rotunda rom ańska w Cie
Ryc. 128. Simoradz — spichrz drewniany. Stan z r. 1953.
obiektu w ynikła konieczność wymiany zniszczonych m urów najwyższej kondygna cji konstrukcji drew nianej hełmu. Prace w toku.
C z e l a d ź . Przeprowadzono generalny rem ont domu mieszczańskiego przy ulicy Kościelnej 7 z pocz. XIX wieku. W domu tym na pocz. XX w ieku przebywali Feliks Dzierżyński i Julian M archlewski w okre sie kierowania w alkam i rewolucyjnym i
Ryc. 129. Malowidło na pdn. ścianie kościoła św. Jana w Siewierzu.
robotników Górnego Śląska. Obiekt ten ma podcień na słupach m urowanych o fo r mach naśladujących porządek toskański Po odbudowie dom przeznaczony zostanie dla celów kulturalno-społecznych.
B u d o w n i c t w o d r e w n i a n e . W ro ku sprawozdawczym objęto robotam i k o n serw atorskim i kilka obiektów budownictwa regionalnego. Dwa charakterystyczne spichrze drew niane w Simoradzu (pow, Cieszyn) i w Czernicy (pow. Rybnik) od rem ontowano pokryw ając nowym gontem z w ym ianą podwalin ścian i ułożeniem no wych podłóg. Naprawiono również p okry cie gontowe na drewnianych kościółkach w Wiśle Małej (pow. Pszczyna), budowli z XV III w. z sobotami, i w Zamarskich (pow. Cieszyn).
Z e s p o ł y u r b a n i s t y c z n e . U stalo no wytyczne konserw atorskie dla rozpo czętej w 1953 r. odbudowy z kredytów ZOR ośrodków historycznych w Żorach i G liwi cach. W obu tych miastach, poważnie znisz czonych w czasie działań wojennych w 1945 roku zachowany zostanie gabaryt obudo wy rynków, zasadniczy podział parcel oraz charakterystyczne regionalne formy arch i tektoniczne dostrojone do zachowanych fragm entów dawnej architektury.
J. Klns
KONSERWACJA SZYBÓW GÓRNICZYCH W KRZEMIONKACH OPATOWSKICH
Kopalnie neolityczne krzemienia p a siastego -— kultury pucharów lejkow atych w Krzem ionkach Opatowskich, odkryte w 1922 r. przez J. Samsonowicza i badane przez J. Żurowskiego, Z. Szmita i S. K ru kowskiego, zostały uznane przez w ładze konserw atorskie w 1945 r. za rezerw at jako rzadki a dobrze zachowany przykład ko palnictw a pierwotnego. Pierw si badacze starali się o należyte zabezpieczenie zba danych przez siebie szybów górniczych. Z a bezpieczenie wykonane przez S. K rukow skiego w postaci szałasów drew nianych nad trzem a szybami runęło w okresie wojny. Po wojnie Państw ow e Muzeum Archeologiczne w Warszawie wykonało za bezpieczenie również prowizorycznie, by następnie przystąpić do obmyślenia trw a łe go zabezpieczenia.
Na podstawie opinii kilku komisji specja listów zwołanych z inicjatywy dyr. P. M. A. dr Z. A. Rajewskiego pow stają pomysły trw ałego konserwatorskiego zabezpieczenia trzech szybów górniczych, a tym samym doświadczalny prototyp konserw acji n a stępnych szybów, odkopanych po ew en tualnych badaniach w przyszłości. Równo cześnie pow stają projekty stacji naukow ej
