Lech Krzyżanowski
Wystawa Centralnego Laboratorium
Konserwacji Archiwaliów
Ochrona Zabytków 23/3 (90), 234-235
M ożna zatem o czek iw a ć, że k o n k retn e prace b u d ow lan e zab ezp ieczające k a p licę przed d ziałan iem w ód g r u n to w y ch i p o stęp u ją cy m zach w ian iem u k ład u sta ty czn eg o b u d o w li, będą m o g ły b y ć p o d jęte w ro k u 1972. W ynika stąd w n io sek , że r z eczy w ista p o p raw a w a ru n k ó w k lim a ty czn y ch w n ę tr z a kaplicy m oże nastąp ić w 1973 r. i(pełna realizacja p o stu lo w a n y ch prac b u d o w la n y ch jest w a ru n k iem u ru chom ienia p ro jek tow an ego urząd zen ia k lim a ty za cy jn eg o ). Prace k o n serw a to rsk ie przy m a lo w id ła ch b ęd ą m o g ły n astąp ić po sta b iliza cji u k ła d u w ilg o tn o ści w e w n ętrzu . D op iero w ó w czas b ęd zie m ożna p rzy stą p ić do u su n ięcia z lica m a lo w id e ł n alotów soli (które w y stą p iły w 1962 r.) i w yk o n a n ia in n y ch zab iegów k o n serw atorsk ich .
Tak odległa p ersp ek ty w a nie m oże b u d zić optym izm u i n asu w a p y ta n ie, czy użyto w sz y stk ic h s i ł i sp o so b ó w dla p rzy sp ieszen ia skuteczn ej ochrony m a lo w id e ł lu b e l sk ich .
Lech K r z y ż a n o w s k i
WYSTAWA CENTRALNEGO LABORATORIUM KONSERWACJI
ARCHIWALIÓW
W dniu 15 k w ie tn ia 1970 r. doc. dr M ich ał W ąsow icz, d yrektor A rch iw u m G łó w nego A k t D a w n y ch w W arszaw ie, o tw o r z y ł w y sta w ę obrazującą d ziałaln ość A G A D w m in io n y m d w u d ziesto p ięcio leciu . W salach na p iętrze p rzed staw ion o h isto rię zn iszczeń zb iorów w czasie o sta tn ie j w o jn y , m eto d y i śro d k i d o k u m en tacji arch i w a ln e j, b o g a te w y d a w n ic tw a i w r e sz c ie cym elia zb iorów w a rsza w sk ich . W czterech nied u żych pokojach na p arterze zlo k a lizo w a n o bardzo in teresu jącą w y s ta w ę pt. „C entralne L aboratorium K o n se r w a c ji A rch iw a lió w 1949—>1969”. Ta w ła śn ie e k sp o zycja jest p rzed m iotem n in iejszej n otatk i.
A rch iw isto m i b ib lio tek a rzo m p o lsk im , sp ecjalistom w zak resie k o n serw a cji p ap ie ru i skóry dobrze jest znana ta p la có w k a , troszcząca s ię o ochronę zagrożonych zb iorów i k ieru n ek ro zw o ju p r o fila k ty k i. P ow ażn e osiągn ięcia w zak resie k o n ser w a c ji a rch iw a lió w , in te n sy w n a d zia ła ln o ść n au k ow o-b ad aw cza, znana z liczn y ch p u b lik a c ji i refera tó w na k o n feren cja ch sp ecja listy czn y ch , i prow adzone od d łuższego czasu k u rsy szk o len io w e sta n o w ią o jej dobrze u gru n tow an ej p ozycji w środ ow isk u . P o raz p ie r w sz y jed n ak C LK A p r zed sta w iło cały sw ój dorobek na p u b liczn ej w y
sta w ie i żałow ać ty lk o m ożna, że charakter ek sp ozycji n ie p o zw a la ł na dłuższe jej ek sp lo a to w a n ie i w y sła n ie w teren , aby zaznajom ić szersze k ręgi sp o łeczeń stw a z p ro b lem a m i k o n serw a cji zb iorów arch iw aln ych .
W ystaw a m ia ła ch arak ter sp ecja listy czn y , chociaż sp ełn ia ła rów n ież fu n k cję d yd ak tyczn ą, o czym św ia d czy ł zarów no sp o só b zorganizow ania ek sp o zy cji, jak i ch a ra k ter p od p isó w in fo rm u ją cy ch o ek sp on atach . P rzeciętn y w id z jed n ak m ó g ł o b ejrzeć ją z k orzyścią dopiero po u zy sk a n iu d od atk ow ych inform acji. T rzeba tu dodać, że w trak cie w y sta w y każdy z w ied za ją cy b y ł oprow adzony p rzez p ra co w n ik ó w C LK A. P ie r w sz y pokój — „Z n iszczenia a r c h iw a lió w ” — ilu stro w a ł różne rod zaje d estru k cji (w ojen n e, sp o w o d o w a n e p rzez c zy n n ik i m ik robiologiczne). W śród ek sp o n a tó w s z c z e gólną w y m o w ę m ia ła w sp ó łc z e śn ie w y d a n a książka będąca p rzyk ład em z a sto so w a nia n iep ra w id ło w eg o k leju (podatnego na m ikroorganizm y), co w k o n sek w en cji do prow ad ziło do rozkładu p apieru. S p is 90 naukow ych p u b lik a c ji p ra co w n ik ó w C LK A i w itry n a z częścią tych prac (w śród nich także w y d a w n ic tw a zagraniczne, p o d sta w o w e p od ręczn ik i k o n serw a cji i p r o fila k ty k i zbiorów arch iw aln ych ) d o k u m en to w a ły p ok aźn y dorobek n a u k o w y p ra co w n ik ó w Laboratorium .
D rugi pokój — „Prace m ik ro b io lo g iczn e CLK A przy u d ziale In sty tu tu P rzem y słu O rg a n iczn eg o ” — w zb u d za ł n a jw ię k s z e za in teresow an ie. N a tab licach p rzed sta w io n o z e sta w ie n ie n azw g r z y b ó w n iszczą cy ch b łon n ik i środ k ów słu żą cy ch do ich z w a lcza
-234
nia, na in n ej — fu n g ic y d y w y ty p o w a n e do och ron y m a teria łó w a rch iw a ln y ch . S ą sie d n ie p la n sze ilu str o w a ły zagadnienia ochrony tk an in , g a tu n k i g rzy b ó w atak u jące tw o rzy w a sztu czn e itp. W oszk lon ej sz a fie u staw ion o p rob ów k i z h od ow lam i m ik r o flo r y atak u jącej p a p ier, sk órę, p ergam in i tw o rzy w a sztu czn e. U kazano ró w n ież próbki m a teria łó w zaatak ow an ych i zn iszczon ych m ik ro flo rą , obok próbek uprzednio u od p orn ion ych na d zia ła n ie m ik ro o rg a n izm ó w i n ie u szk od zon ych . S z czeg ó ln ie p rze kon u jąco p rz e m a w ia ły do w id za p rzed sta w io n e w sta n ie zaaw an sow an ego rozkładu n iek tó re m a te r ia ły a rch iw a ln e zak ażon e m ikroflorą — k lej, atram ent, m ik ro film (przy ty m ostatn im w y o d ręb n io n o 8 g a tu n k ó w n iszczących m ik roorgan izm ów ). T rzeci pokój — „N au k ow e op racow an ie k o n se r w a c ji” — ukazał środki ochronne m a teria łó w k o la g en o w y ch (skóry i pergam in u ). N ieduża plansza w y lic z a m eto d y k o n serw a to rsk ie o p racow an e w OLKA. J est ich d w ad zieścia jed en , a jed en a ście z nich m a ch a ra k ter opracow ań o ry g in a ln y ch , k tóre p o w in n y b y ć chron ion e p a ten tam i. W śród nich — m eto d a la m in a c ji na zim no, m etod a trw ałego zab ezpieczenia pism a o łó w k o w e g o p rzed ścieran iem i inne, m a ją ce isto tn e zn aczen ie dla ochrony i k o n serw a cji zb iorów a rch iw a ln y ch . Z ask ak u jące dane zaw iera nieduża p lan sza, z k tórej m ię d z y in n y m i d o w ia d u jem y się , że w d w u d ziesto letn im o k resie sw e j d zia łaln ości p ra co w n icy CUKA m ie li m o żn o ść poznać ty lk o sied m io k ro tn ie zagraniczne p racow n ie k o n serw a to rsk ie i u czestn iczy ć za le d w ie w dw óch m ięd zy n a ro d o w y ch k o n feren cjach sp e c ja listy c z n y c h . P o w y ższe dane, zw łaszcza w p orów n an iu z cy to w a n y m w y żej dorobkiem C LK A (pulblikacje k ra jo w e i zagraniczne, orygin aln e m eto d y k o n serw atorsk ie) n ie n a su w a ją o p ty m isty czn y ch reflek sji, T rudno n ie zd ziw ić się i nie zastan ow ić, d laczego tak prężna i p ow ażn a p laców k a nie znajduje uznania w sw oim resorcie, d laczego w ta k m a ły m stop n iu u m o żliw ia się jej k on tak ty zagraniczne. M o g ły b y te k o n ta k ty sp o p u la ry zo w a ć o sią g n ię c ia CLK A, a tak że ipomóc w r o z w ią z y w a n iu n iek tórych sk o m p lik o w a n y ch p ro b lem ó w k on serw atorsk ich .
W czw a rty m p o k o ju p rzed staw ion o dane liczb o w e ilu stru ją ce d ziałaln ość CLKA. M iędzy in n y m i d o w ia d u jem y się , że w la ta ch L9641— 1969 poddano d ezy n fek cji i d e zy n se k c ji w k om orze p różn iow ej 86 tys. jed n o stek a rch iw a ln y ch , dokonano la m in a cji na zim no 13 137 jed n o stek a rch iw a ln y ch , zak on serw ow an o 1966 p ieczę ci w o sk o w y c h i 3914 ok ład ek sk órzan ych . C yfr tych m ożn a p rzy to czy ć znacznie w ię c e j; budzą one zrozu m iałe u zn an ie, g d y w e ź m ie m y pod u w agę, że C LK A zatrudnia 7 osób (od 1956 r.). A p rzecież d zia ła ln o ści k o n serw a to rsk iej, d y d ak tyczn ej (kursy szk o len io w e), in sp ek cjo m zb iorów k ra jo w y ch to w a rzy szy in ten sy w n a d ziałalność n a u k o w o -b a d a w cza, której w y n ik ie m są m ięd zy in n y m i w y sta w io n e ek sp on aty. — W g a b lo cie p o k a zano p rzyk ład y d zieł la m in o w a n y ch na zim no, sk leja n y ch na styk , w zm ocn ion ych m asą p apierow ą (aparat do w zm a cn ia n ia m asą pap ierow ą je s t zm on tow an y w CLKA od w io sn y 1968 r.), obok zn ajd u je się jedna z lic z n ie w y k o n y w a n y c h przez m gr A nnę Sok oln ick ą, m a k ie t d ok u m en tu , k tóra słu ży celom ek sp o zy cy jn y m zastęp u jąc o r y g i nał. CLKA m a sw ój duży w k ła d w sta ra n iu o p rzy jęcie zasady eksp on ow an ia m a k iet zam iast o r y g in a łó w na w y sta w a ch k ra jo w y ch .
■Pokaz zam ykają e k sp o n a ty p ra co w n i in troligatorsk iej — różnego rodzaju p u d ła (na d ok u m en ty p a p iero w e, p erg a m in o w e, do p rzesy łek , na k arty in w en ta rzo w e itp.). Obok zn ajd u je s ię jed n o stk a arch iw aln a o grzb iecie scalon ym tech n ik ą k lejen ia (klej C-20).
W ystaw a b udzi u zn a n ie i sza cu n ek dla zesp ołu p ra co w n ik ó w CLKA i k iero w n iczk i — m gr inż. M aryn y H u sa rsk iej. N ie b ęd zie p rzesad ą stw ie r d z e n ie , że w tra k cie d w u d ziesto letn iej d zia ła ln o ści, w ob liczu w ie lk ic h potrzeb k on serw atorsk ich m ierzon o s iły na zam iary u zy sk u ją c d osk on ałe w y n ik i. M ożna sąd zić, a o ty m p rzek on u je zarów no w y sta w a , jak i zw ied zen ie sk ro m n y ch p om ieszczeń zajm ow an ych p rzez CLKA, że są to w y n ik i o p ty m a ln e. J e ż e li zatem zam ierzam y sprostać rosn ącym p o trzebom w za k resie p r o fila k ty k i i k o n serw a cji zbiorów arch iw aln ych , a o ich o gro m ie p rzek on ała o sta tn ia k on feren cja k on serw a to rsk a „K onserw acja p apieru i p e r g a m in u ” (por. B ib lio tek a M u zea ln ictw a i O chrony Z ab ytk ów , seria B, t. X X IV , W arszaw a 1969), n a su w a s ię n ieod p arty w n io sek o potrzeb ie ro zb u d o w y i p olep szen ia w a ru n k ó w pracy C LK A .
Lech K r z y ż a n o w s k i
