R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X V I I I , N r 3-4, W A R S Z A W A 1977
A PO LO NIA OSTROW SKA
A K U M U LA C JA AZOTU W GLEBIE RD ZA W EJ BIELICO W A N EJ POD DRZEW OSTANEM SOSNOW YM NAW OŻONYM (NH4)2S 0 4
Z akład G leboznaw stw a i N aw ożenia In s ty tu tu B adaw czego L eśnictw a, W arszawa-^Sękocin
K ierow nik Z ak ład u — doc. dr hab. A. K ow alkow ski
W STĘP
N aw ożenie m in eraln e lasów m a na celu zaopatrzenie roślin w sk ład niki pokarm ow e oraz podniesienie ogólnej zasobności środow iska leś nego.
W spółistnienie kilku w arstw roślinności run a, podszytu i drzew ostanu oraz ich w zajem na ko n k u ren cja w p o bieraniu składników pokarm ow ych z gleby stanow i o specyfice środow iska leśnego zarów no pod w zględem możliwości zastosow ania różnych sposobów naw ożenia, jak rów nież w y korzy stania składników pokarm ow ych z nawozów. D latego m etody naw o żenia p rzy ję te w rolnictw ie, jak np. stosow anie lokalne pod korzenie, p rzy k ry w an ie naw ozu w arstw ą gleby itp., w p rak ty ce naw ożenia lasów
nie m ają większego znaczenia.
B adania nad naw ożeniem lasów idą w k ieru n k u opracow ania now ych technologii naw ożenia zapew niających n ajb ard ziej ekonom iczny wysiew nawozów i ich najw yższą efektyw ność. O statnio najw ięcej uw agi pośw ięca się lotniczej technice w ysiew u nawozów. Budzi ona jednak szereg w ątp li wości co do praw idłow ości zaopatrzenia korzeni roślin w skład nik i po karm ow e oraz s tra t składników u latn iający ch się z naw ozu wysianego tym sposobem na pow ierzchnię dna lasu [3, 4].
Naw ozy w ysiew ane przy zastosow aniu techniki lotniczej z reguły opadają na pow ierzchnię dna lasu. W zw iązku z tym postanow iono zba dać, w jak im stopniu z w ysianego z sam olotu (NH4)2S 0 4 azot w nim z aw arty przem ieszcza się do stre fy korzeniow ej roślin.
86 A. O strow ska
M A TERIA ŁY I M ETODYKA
B adania przeprow adzono na pow ierzchni dośw iadczalnej w N adleś nictw ie Sław a Śląska w około trzy dziestoletnim drzew ostanie sosnowym w siedlisku boru świeżego. Na pow ierzchni dom inują gleby rdzaw e bie- licowane o składzie m echanicznym w górnych poziom ach genetycznych Ap, AE, IBv, B v , B v C piasków luźnych i słabo gliniastych, p rzew arstw io - nych na niższych głębokościach sm ugam i piasków gliniastych i glin spiasz- czonych. G leby te są silnie zakw aszone w poziom ach FH, A p i A E w k tó
ry ch p HKC1 w aha się w granicach 2,9-3,9. Stosunek С : N, wynoszący
około 25 : 1, św iadczy o słabym stopniu ro zk ład u su bstancji organicznej. Dośw iadczenie założono w 1972 r. m etodą zrandom inow anych bloków
kom pletnych w trz e ch pow tórzeniach, przy wielkości poletek 2 ha. O b
szerną c h a ra k te ry sty k ę gleb pow ierzchni dośw iadczalnej oraz opis w a run k ó w dośw iadczenia podano we w cześniejszej pracy [5].
Siarczan am onu rozsiew ano z sam olotu ty p u AN w daw kach 40, 80, 160, 320 i 640 kg (NH4)2S04 na h e k ta r na rok: jednorazow o w term in ach w iosennym , letnim , jesiennym lub zim ow ym albo tę sam ą ilość naw ozu dw u k ro tn ie w ciągu rok u w term in ie w iosennym i letnim , albo tę sam ą ilość naw ozów cztero krotn ie w ciągu ro k u w czterech w ym ienionych term inach. W rezu ltacie uzyskano zróżnicow anie daw ek siarczanu am onu od 40 do 2560 kg/ha na rok. W ysiew nawozów we w szystkich kom b in a cjach pow tórzono dw u k ro tn ie w ciągu dw u lat, tj. w ro k u 1972 i 1973.
Z aw artość m in eraln y ch fo rm azotu w glebie z uw agi na ich d y n a m ikę sezonową badano w ty m sam ym okresie, tj. przed rozpoczęciem naw ożenia w m arcu 1972 r., po pierw szym cyklu naw ożenia w m arcu 1973 r. i po drugim cyklu naw ożenia w m arcu 1974 r. N astępcze działa nie siarczanu am onu badano w lecie i jesieni 1974 r.
P ró b k i gleby do analiz pobierano m etodą m ikrom onolitów z poziomów FH, A E i B v , przygotow ując n astępnie z 10-15 próbek pojedynczych średnią próbkę m ieszaną dla poszczególnego poziom u genetycznego.
Azot w fo rm ie N H4 i N 0 3 oznaczano w świeżym m ateriale glebo w ym w w yciągu 0,03n kw asu octowego przy stosunku gleby do roztw o ru
jak 1 : 10 w edług m etody B rem nera (destylacja z parą wodną do kw asu
borowego).
W jesieni 1974 r. próbki gleby (pow ietrznie suchy m ateriał) dodatkow o analizow ano na zaw artość azotu ogółem, k tó ry oznaczano m etodą K je l- dahla.
U zyskane w yniki opracow ano statystyczn ie i przedstaw iono w postaci rów nań reg re sji (m etodą analizy w arian cji z uw zględnieniem efektów krzyw oliniow ych) oraz w y b ran ych c h a ra k te ry sty k b ad any ch zm iennych
Z aw artość N w p ro filu gleby rdzaw ej naw ożonej (NH4)$S04 87
OM ÓW IENIE W YNIKÓW
Zastosow ane naw ożenie w ilości od 8 do 512 kg N na ha po pierw szym
roku w ysiew u istotnie podwyższało ilość azotu m ineralnego w glebie (rys. 1). Z aw artość azotu am onow ego na pow ierzchni dośw iadczalnej przed naw ożeniem b y ła na ogół w yrów nana. W poziom ie FH c h a ra k te ryzow ało ją ró w nanie drugiego stopnia z niew ielkim i w spółczynnikam i: dodatnim dla X i u jem n y m dla X 2, co n a krzyw ej uw idacznia się niew iel
kim podw yższeniem zaw artości N -N H4 (około 0,5 mg N na 100 kg gleby,
w stosu n k u do w artości w yjściow ej 2,99 mg) na poletkach p ro je k to w a nych do naw ożenia daw kam i 600-2000 kg (NH4)2S 0 4 n a ha. Zaw artość
N -N H4 w poziom ach A i B v ch arak teryzo w ały rów nan ia stopnia zero
wego n a poziom ie odpowiednio 2,0 i 2,1 mg N na 100 g gleby.
Po pierw szym ro ku naw ożenia wiosną 1973 r. zaw artość N -N H4 w poziomie FH określało rów n an ie drugiego stopnia z w artością w y j ściową 4,19 i dodatnim i w spółczynnikam i dla X i X 2. W raz ze w zrostem daw ki siarczanu am onu w zrastała zaw artość azotu amonowego osiągając p rzy daw ce 512 kg N na ha w artość 22 mg N na 100 g gleby. R ów nolegle w poziom ie A E zaw artość tej fo rm y azotu w zrastała z początkow ych 1,37 mg do 9 mg. W poziom ie B v dla badanego zakresu daw ek p rzy ro st
w ynosił około 1 mg.
Po d w u letnim okresie naw ożenia zaw artość azotu am onow ego we w szystkich b adanych poziom ach genetycznych c h a rak tery zo w ały ró w n a nia pierw szego stopnia z dodatnim w spółczynnikiem dla X, m alejącym
od poziom u FH w k ieru n k u poziom u Bv. P rz y ro st N -N H4 dla badanego
zakresu daw ek w ynosił w poziomie FH około 10 mg, w poziom ie A E około 6,5 m g i w poziom ie B v około 1 mg.
Z aw artość azotanów w glebie (rys. 2) przed naw ożeniem w poziomie AE i B v c h a ra k te ry z u ją ró w n ania stopnia zerow ego na poziom ie odpo w iednio 2,13 i 1,53 mg N. W poziomie FH podobnie jak w p rzy pad ku
form y am onow ej zaw artość N-NO3 okrela rów nanie drugiego stopnia
z d od atn im w spółczynnikiem dla X i u jem n y m dla X 2. Naw ożenie sia r czanem am onu po pierw szym rok u stosow ania w płynęło dodatnio n a za w artość azotanów w badanych poziom ach genetycznych. W zrost ten jed n ak był niew ielki i dla pełnego zakresu daw ek w poziomie FH wynosił około 3 mg N, w poziom ie AE około 1,5 mg i w poziomie B v około 0,5 mg N na 100 g gleby.
Po dw u latach stosow ania siarczanu am onu w pływ daw ki azotu na zaw artość azotanów zaznaczył się tylko niew ielkim p rzy rostem w po ziomie A E (rów nanie pierw szego stopnia ze w spółczynnikiem dla X w y noszącym + 0,002). W pozostałych poziom ach zaw artość N -N 03 ch arak tery z u ją rów nan ia sto pnia zerowego. W okresie w prow adzania siarczanu am onu do środow iska najw iększe zaw artości azotu m ineralnego w mg N na 100 g gleby stw ierdzono w poziom ie FH , niższe w A E i najniższe
g w Oï'o Oî о о СП . _т 1 т— у — ~, 1 , г - - , -, ( 20 60 100 КО 180 220 260_т. 20 г — ! ! ! J !.. 1 r } 60 100 1W 180 220 260 “ I " ! “ 1 I I [ Г 1 Г 1 1 60 100 1W 180 220 260 Dowka (NH, )2 SO, k g /h a /ro k x 10 , (NH^ )2 SO4 rate in kg per hectare a year x 10
Rys. 1 .. O st r o w sk a
g le b y mg N /1 0 0 g Qf S{ j// 00 co Rys. Z a w a rt o ść N w profilu g le b y rd z a w e j n a w o ż o n e j (N H 4) 2S 0 4
Rys. 1. W pływ siarczanu am onu na zaw artość N -N H4 w poziom ach genetycznych FH, AË i B v gleby rdzaw ej bielicow anej pod d rz e w ostanem sosnowym
a — s t a n w y jś c io w y p r z e d n a w o ż e n i e m — w io s n a 1972: 1 — F H , y = 2 ,9 8+ 0,0096x — 0,00004x2, 2 — A E , y = 2,02, 3 — B v , y = 2,13
b — p o p ie r w s z y m r o k u n a w o ż e n ia — w io s n a 1973: l — F H , y = 4 ,1 9 + 0 ,O ll.r 0,0002x 2, 2 — A E , у=1,37+0,00044х+0,00012х* 3 — B v , 2/=0,67+0,0054x
с — p o d w u l a t a c h n a w o ż e n ia — w io s n a 1974: l — F H , y = 4 ,2 1 + 0 ,0 3 9 x , 2 — A E , y = l , 2 1 + 0 ;025x, 3 — B v t/= l,0 6 + 0 ,0 0 5 4 x
A m m onium su lp h a te effect on the NH4 content in genetic horizons of FH, A E and B v of podzolized ru sty soil u nder a pine sta n d a — i n i t i a l s t a t e b e f o r t e r t i l i z a t i o n — s p r i n g 1972, b — a f t e r t h e f i r s t y e a r o f f e r t i l i z a t i o n — s p r i n g 1973, с — a f t e r tw o y e a r s o f t e r t i l i z a t i o n — s p i r i n g
1974; 1, 2, 3 — a s in P o li s h
Rys. 2. W pływ siarczan u am onu na zaw artość N -N 03 i N -N 0 3 + N -N H 4 w poziom ach genetycznych FH, A e i B v gleby rdzaw ej bielicow anej pod drzew ostanem sosnow ym
a — s t a n w y j ś c i o w y p r z e d n a w o ż e n ie m — w io s n a 1972; N - N 0 3: l — F H , у = 2 ,9 8 + 0 ,O llx — 0,00006x2, 2 — A E , y= 2 ,1 3 , 3 — B v , y = l,5 3 ; N - N 0 3+ N - N H 4: 4 — FH , y = 5 ,9 7 + 0 , 021X — 0,00009X 2, 5 — A E , y =4 ,1 5 , 6 — B v , y =3,14 b — p i e r w s z y m r o k u n a w o ż e n i a — w io s n a 1973; N - N 0 3:1 — F H , y = 2 , 7 5 + 0 ,027x — 0,0002x2+0,0000006x3, 2 — A E , y = l,0 9 + 0 ,0 0 5 9 x , 3 — B v , y = 0 ,6 5 + 0 ,0 0 2 5 x ; N - N 0 3+ N - N H 4: 4 — F H , y = 6 ,6 2 + 0,073x — 0,0004x2+0,000002x3, 5 — A E , y = 2,40 +0,0092x + 0,0001x2, б — B v , г,-=1,32+0,0078х с — p o d w u l a t a c h n a w o ż e n ia — w io s n a 1974; N—NOs: 1 F H , y = 4 , l l 2 — A E , 2 /= l,5 9 + 0 ,0 0 2 x , 3 — B v , y = 1,59; N—N O s + N —NH<: 4 — F H , y = 8 ,3 3 + 0,039x, 5 — A E , y = 2,80+0,027x, 6 — B v , y = 2,59 r0,0064x
A m m onium sulp h ate effect on the N-NO3 and N -N 0 3H-N-NH4 concent in genetic horizons of FH, A E and B v of podzolized ru sty soil u n d er a pine stan d
a — i n i t i a l s t a r e b e f o r f e r t i l i z a t i o n — s p r i n g 1972, b — a f t e r t h e f i r s t y e a r o f f r e t i l i z a t i o n — s p r i n g 1973, с — a f t e r tw o y e a r s o f f e r t i l i z a t i o n — s p r i n g 1974; l, 2, ...6 — a s i n P o l i s h
Z aw arto ść N w p ro filu gleby rdzaw ej naw ożonej (NH4)2S 0 4 91
w Bv. D om inującą form ą azotu ak um u low aną w w yniku naw ożenia w e
w szystkich badanych poziom ach genetycznych jest azot am onow y
(rys. 1, 2). Po zakończeniu naw ożenia następcze działanie daw ek od 16
do 1024 kg N n a ha na zaw artość azotu w glebie określono w lecie (lipiec) i w jesieni (październik) 1974 r. W pierw szym przy p ad k u ozna czono zaw artość N -N H4 i N -N 0 3 w poziomach genetycznych FH, AE i Bv, w okresie jesiennym zaś oprócz w ym ienionych fo rm azo tu m ine ralnego rów nież zaw artość azotu ogółem. W obu badanych term in ach stw ierdzono dodatnie działanie zastosow anych daw ek siarczanu am onu
na zaw artość azotu am onow ego w glebie.
W poziom ie FH p rzy ro st N -N H4 dla pełnego zakresu daw ek w ynosił w okresie letn im około 4 mg, a w jesiennym około 7 mg. W poziom ie AE w ynosił on odpow iednio około 5 i 4 mg, a w B v w obu te rm in a c h kształ tow ał się n a poziomie 1 mg (rys. 1 ).
P o ró w nu jąc w poszczególnych poziom ach genetycznych rozm ieszczenie zaw artości azotu am onow ego w okresie naw ożenia i po jego zakończeniu (rys. 1 i 3) w idzim y w yraźn e przem ieszczanie się tej form y azotu z po ziom u FH do poziom u AE. Po zakończeniu naw ożenia w obu b adanych
term in ach w poziom ie A E i B v zaw artość N -N H4 charak tery zu ją rów
nania drugiego stopnia z u jem n y m w spółczynnikiem dla X i dodatnim dla X 2, co n a krzyw ej uw idacznia się znacznym przy ro stem tylko w za kresie w ysokich dawek. N astępcze d ziałan ie siarczanu am onu n a zaw ar tość azotanów w glebie je st niew ielkie, podobnie jak w przy p ad k u
N -N H4 m a m iejsce szybszy przyrost w raz ze w zrostem daw ki w pozio
m ach A E i B v niż w poziom ie FH.
Z aw artość azotu ogółem w glebie, oznaczona po około półrocznym okresie od zakończenia w ysiew u siarczanu am onu, b y ła istotnie zależna od wysokości daw ki naw ożenia (rys. 3). W poziomie FH zaw artość N ogółem w zrastała n a najw yższej dawce siarczanu am onu z w artości w yjściow ej 1,04 do 1,36%, co stanow i p rzy ro st dla pełnego zakresu daw ek 320 m g N n a 100 g gleby. W poziomie AE p rzy ro st ten jest znacznie niższy i w ynosi 20 mg N na 100 g gleby. W m in eraln y m poziomie Bv siarczan am onu w zastosow anych daw kach nie w pływ ał na ogólną za
w artość azotu.
C h a ra k te ry sty k i cech badanych zm iennych N -N H 4, N -N 03 i N ogółem
w poziom ach genetycznych FH, A E i B v obliczono we w szystkich b ad a nych term in ach dla n astęp u jący ch gru p obserw acji: w kom binacji nie naw ożonej, we w szystkich kom binacjach naw ożonych, w kom binacjach
naw ożonych daw kam i od 40 do 320 kg (NH4) 3S 0 4 i w kom binacjach n a
wożonych daw kam i od 640 do 2560 kg siarczanu am onu na ha na rok (tab. 1 ).
W środow isku n ie zakłóconym oddziaływ aniem naw ożenia w spółczyn niki zm ienności dla badanych testów pom iarow ych w ahały się w sto sunkow o szerokich granicach w zależności od term in u pobierania próbek.
92 A. O strow ska
Wybrane cechy c h a r a k te r y sty k badanych zmiennych
Terminy badań Obser v a t io n d a te s Poziom gene ty c z n y G en etic h o r iz o n Zmienna V aria b le s Kombinacje n ie nawożone Treatm ents w ith o u t f e r t i l i z a t i o n
Kombinacje nawożone ogółem T reatm ents o f f e r t i l i z a t i o n , t o t a l lic z b a o b s e r -w a o ji number o f o b se r v a t io n s X Sx w sp ół c zy n n ik zmien n o ś c i % v a r ia b i l i t y c o e f f i c i e n t l i c z b a o b se r w a c ji number o f o b se r v a tio n s X Sx w sp ó ł czy n n ik zmien n o ś c i % v a r ia b i l i t y с о е f f 1 -c l e n t , Л ' " I Ż i 4 b i . - g ..._ 9 — 175--- l i Wiosna 1972 Sp rin g 1972 FH N-UH4 H-B03 Н-ННЛ N-N03j 104 103 103 3 ,1 5 2 ,9 9 6 ,1 8 0 ,1 3 0 ,2 7 0 ,3 4 4 3 ,1 9 2 ,9 5 7 ,4 “ ** AE U-ВНд 106 1 ,7 8 0 ,0 9 5 6 ,2 _ _ _ -Н-Ы03 104 1 ,8 9 0 ,2 1 1 1 5 ,4 - - - -н-ны.л H-HOjf 105 3 ,6 6 0,26 7 3 ,8 Bv ïï-dh4 106 1 ,4 5 0 ,0 8 5 8 ,3 _ _ _ _ Ы-Н03 105 0 ,9 4 0 ,1 2 1 4 1 ,7 - - -в -а н .1 Н - Ц } 106 1 ,7 2 0 ,1 7 7 1 ,4 ’ Wiosna FH H-HH4 18 4 ,8 3 0 ,6 8 6 0 ,3 88 4 ,5 4 0 ,4 8 7 5 ,3 1973 N -S03 18 2 ,9 7 0 ,2 9 4 1 ,2 88 3 ,4 0 0 ,1 7 4 6 ,5 Spring П-ЯНЛ 1973 s-ho3| 18 7 ,8 1 0 ,8 9 4 8 ,7 83 5 ,7 3 0 ,6 1 6 0 ,7 AE U-HH4 IB 1 ,2 7 С j 16 j! 53*8 89 2 ,1 4 0 ,2 0 9 0 ,8 b-N03 13 1 ,0 0 0 ,0 9 3 7 ,3 89 1 ,3 5 0 ,0 7 5 1 ,7 К-1ШЛ 18 2 ,2 8 0 ,2 4 4 4 ,e 6Э 3 ,4 9 0 ,2 6 7 0 ,9 Bv и - ш 4 18 0 ,6 5 0 ,0 8 5 6 ,7 90 0 ,9 0 0 ,0 5 5 8 ,2 N-NO, 18 0 ,6 4 0,06 3 5 ,7 90 0 ,3 1 0 ,0 5 5 7 ,6 Н-ННЛ lî-HC3j 13 1 ,2 9 0 ,1 4 4 5 ,7 90 1 ,7 1 0 ,1 0 5 5 ,6 Wiosna FH n-nh4 17 2 ,1 4 0 ,2 7 5 1 ,6 87 7 ,2 7 1 ,0 9 1 4 0 ,4 1974 H-H03 15 3 ,3 3 0 ,2 1 2 4 ,8 84 4 ,2 6 0 ,2 1 4 4 ,5 Sp rin g 1 - 1 . ] 1974 и- Но
;}
15 5 ,5 8 0 ,3 6 2 5 ,2 84 1 1 ,7 1 1 ,2 2 9 5 ,6Z aw arto ść N w p ro filu gleby rdzaw ej naw ożonej (NH4)2S 0 4 93
T a b e l a 1 S e le c te d f e a t u r e s o f c h a r a c t e r i s t i c s o f th e v a r ia b le s in v e s t i g a t e d
Kombinacje nawożone dawkamit 4 0 ,8 0 ,1 6 0 ,3 2 0 kg /HH^/gSO^. na 1 ha w c ią g u roku Treatm ents o f f e r t i l i z a t i o n w ith th e r a t e s o f 40 , 8 0 , 160 and 320 kg /HHA/« S 0 A per h e c ta r e
a year * 4
Kombinacje nawożone dawkcmis 6 4 0 ,1 2 8 0 1 2560 kg /HH^/gSO^ na 1 ha w c ią g a roku
Treatm ents o f f e r t i l i z a t i o n w ith th e r a t e s o f 6 40, 1280 and 2560 kg /SHA/ 9S0Â per h e c ta r e
a year* c щ l i c z b a o b s e r w e c ji number o f o b s e r v a tio n s X Sx w sp ó łczy n n ik zm ien n o ści v a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t % l i c z b a o b se r w a c ji number o f o b s e r v a tio n s X Sx w sp ó łczy n n ik zm ien n o ści % v a r i a b i l i t y c o e f f l o i e n t % 12 13 14 i 5 lb IV * - : - - - - -- - -* -* * “ 62 4 ,8 8 t 0 ,3 6 5 8 ,9 26 8 ,7 6 1 ,2 4 7 2 ,6 62 3 ,0 2 0 ,1 6 4 3 ,9 26 4 ,3 2 0 ,3 5 4 1 ,3 62 7 ,9 0 0 ,4 9 4 9 ,2 26 1 3 ,0 8 1 ,4 9 5 8 ,1 62 1 ,5 2 0 ,1 2 6 2 ,2 27 3 ,5 5 0 ,5 3 7 8 ,1 62 1 .1 5 0 ,0 6 4 5 ,0 27 1 ,8 1 0 ,1 6 4 6 ,7 62 2 ,6 8 0 ,1 7 5 1 ,3 27 5 ,3 7 0 ,6 4 6 2 ,2 63 0 ,7 8 0,06 6 2 ,3 25 1 ,1 8 0 ,0 9 4>t 24 63 0 ,7 4 0 ,0 6 6 3 ,4 27 0 ,9 7 0 ,0 8 4 2 ,4 6 3 • 1 ,5 3 0 ,1 2 6 1 ,7 27 2 ,1 5 0 ,1 6 3 9 ,2 44 5 ,7 2 0*90 1 0 4 ,8 43 8 ,8 4 1 ,9 9 1 4 7 ,9 43 4 ,4 3 0 ,3 4 5 0 ,6 41 4 ,0 1 0 ,2 3 3 5 ,8 43 1 0 ,1 6 1 ,1 8 7 6 ,2 41 1 3 ,3 3 2 ,1 6 1 0 3 ,9
94 A. O strow ska ■ I " --- 3 4 5 . _ b 7 5 "5 —KT ---Wiosna AE n-nh4 15 1 ,5 0 0 ,3 5 9 0 ,4 83 2 ,2 7 0 .2 3 9 1 ,1 1974 s nr 1л e 1974 H-N03 N-HHJ N-N03 ] 17 15 1 ,6 1 3 ,7 4 0 ,1 6 0 ,4 7 4 3 ,0 5 8 ,6 84 82 1 .5 4 3 ,8 5 0 ,0 9 0 ,2 8 5 1 ,0 6 6 ,9 Bv n~eh4 15 0 ,9 4 0 ,1 6 6 8 ,4 83 1 ,1 8 0 ,0 9 7 0 ,3 N-N03 17 1 ,4 5 0 ,1 7 4 8 ,6 86 1 ,6 3 0 ,0 7 4 0 ,0 m h4i N-N03 j 15 2,34 0 ,3 3 5 4 ,3 82 2 ,8 2 0 ,1 3 4 3 ,1 Lato FH n-uh4 17 6 ,1 5 0 ,3 5 2 4 ,1 86 6 ,6 0 0 ,2 6 3 6 ,2 1974 Summe г 1974 H-N03 М Н Л iz-no3 J 17 17 4 ,8 9 1 1 ,0 5 0 ,2 8 0 ,5 0 2 3 .7 1 8 .8 85 85 4 ,8 1 1 1 ,4 7 0 ,1 7 0 ,3 6 3 3 ,4 2 9 ,2 AE h-nh4 18 2 ,8 5 0,24 3 5 ,8 88 3 ,1 6 0,1b 43,3 K-H03 18 2 ,1 9 0 ,1 9 3 7 ,9 e s 2 ,2 4 0 ,1 1 4 5 ,4 H-HH41 N-EO-Л 19 5 ,0 7 0 ,3 5 2 9 ,7 87 5,42 0,23 3 9 ,7 Bv Н-Ш4 17 2 ,2 1 0,18 3 4 ,7 88 2 ,4 0 9 ,0 8 3 0 ,4 N-H03 17 2 ,0 0 0 ,1 6 3 3 ,4 87 1 ,8 7 0 ,0 7 3 5 ,8 w hJ S- H03| 17 4 .2 3 0 ,2 8 2 7 ,4 87 4 ,3 4 0 ,1 4 2 9 ,6 J e s ie ń PH H-JSH4 17 3 ,9 1 0 ,4 2 4 4 ,1 87 4 ,8 6 0 ,4 2 7 9 ,8 1974 Autumn 1974 N-N03 5 - Ш Д S -S 0 3 C 17 17 2 ,3 9 6 ,7 9 0 ,2 7 0,64 3 8 ,2 3 8 ,7 88 87 2 ,9 9 7 ,8 4 0 ,1 6 0 ,5 0 4 9 ,7 5 9 ,9 N ogółem К t o t a l - - - - - - - -AE H-HH4 17 2 , l6 0 ,1 7 3 3 ,2 86 2 ,4 2 0 ,1 4 5 3 ,7 N-N03 17 1,88 0 ,1 6 3 5 ,6 86 1 ,9 7 0 ,1 2 5 5 ,7 Ж-ШЫ H-H03 J 17 4 ,0 4 0,31 32,3 86 2 ,3 0 0 ,2 5 5 2 ,4 N ogółem H t o t a l - - - - - - - -Bv n-hh4 18 2 ,2 3 0,23 4 4 ,2 89 2 ,2 8 0 ,1 1 4 5 ,4 П-ПО о lß 1,78 0 ,2 0 4 8 ,3 89 1 .9 4 0 ,1 1 5 4 ,1 H-HOJ«S 18 3 ,9 5 0 ,4 2 4 5 ,2 89 4 ,2 1 0 ,2 0 4 3 ,6 Ы ogółem N t o t a l - - - - - - - -X - n -k h 4 i E-NO, Г - mg/100 g g leb y mg/100 g o f s o i l
Z aw arto ść N w p ro filu gleby rdzaw ej naw ożonej (NH4)2S 0 4 95 c d . t a b e l i 1 12 13 14 " i 5 - i t --- — 17 Т В - 15 43 1 ,6 3 0 ,2 0 8 2 ,7 40 2 ,9 4 0 ,3 9 8 4 ,2 44 1 .5 3 0 ,1 3 5 8 ,1 40 1 ,5 5 0 ,1 0 4 2 ,8 43 3 ,2 3 0 ,3 1 6 2 ,7 39 4 ,5 2 0 ,6 7 6 5 ,0 44 1 01 0 ,1 0 6 5 ,8 40 1 ,3 6 0 ,15 6 9 ,9 a 1 ,6 4 0 ,1 0 < 1 ,2 42 1 ,6 1 0 ,0 9 38,9 42 2 ,6 9 0 ,1 8 4 4 ,2 40 2 ,9 6 0 ,2 0 4 2 ,0 43 6 ,0 3 0 ,2 9 3 1 ,9 43 7 ,1 7 0 ,4 0 37 ,4 42 4 ,4 5 0 ,2 0 3 0 ,5 43 5 ,1 6 0 ,2 7 34,1 4P 1 0 ,5 6 0 ,4 2 2 6 ,1 4ź‘ 1 2 ,3 4 0 ,5 6 29 ,6 44 2 ,8 3 0 ,2 0 4 8 ,2 44 3 ,4 9 0 ,2 5 4 8 ,2 44 2 ,0 3 0 ,1 2 4 0 ,2 44 2 ,4 5 0 ,1 7 4 7 ,3 43 4 ,8 7 0 ,2 7 3 5 ,3 44 5 ,9 7 0 ,3 6 39,8 45 2 ,4 0 0 ,1 2 3 4 ,5 43 2 ,4 0 0 ,0 9 2 5 ,9 45 1 ,8 4 0 ,0 8 3 0,5 42 1 ,9 0 0 ,1 2 4 0 ,7 45 4 ,2 5 0 ,1 6 2 5 ,5 42 4 ,4 4 0 ,2 3 33,2 43 4 ,2 5 0 ,2 9 4 5 ,8 44 5 ,4 5 0 ,7 6 9 2 ,8 44 3 ,0 2 0 ,2 7 5 8 ,4 44 2 ,9 7 0 ,1 8 3 9 ,3 43 7 ,2 3 0 ,5 3 4 7 ,9 44 8 ,4 2 0 ,8 4 6 6 ,8 - - - - 42 1 ,0 7 0 ,0 2 6 1 5 ,6 43 2 ,2 7 0 ,1 7 4 9 ,6 6 43 2 ,5 8 0 ,2 2 5 6 ,5 43 1 ,9 7 0,18 6 1 ,6 43 1 ,9 7 0 ,1 5 5 0 ,0 43 4 ,2 3 0 ,3 5 5 4 ,2 43 4 ,: 5 0 ,3 5 5 1 ,0 - - - - 42 0 ,0 6 8 0 ,0 0 3 2 6 ,9 44 2 ,2 1 0 ,1 6 4 8 ,4 45 2 ,3 4 0 ,1 5 4 2 ,9 44 1 ,9 0 0 ,1 7 6 0 ,9 45 1 ,9 7 0 ,1 4 4 7 ,7 44 4,12 0,28 4 4 ,9 45 4 ,3 0 0 , d l 4 2 ,7 - - - - 42 0 ,0 2 0 0 ,0 0 0 5 1 6 ,7
Rys. 3. Efect następczy sia rc za n u am onu na zaw artość N -N H 4 i N ogółem w poziom ach genetycznych FH, A E i B v gleby rdzaw ej bielicowanej pod drzewostanem sosnowym
a — e f e k t n a s tę p c z y la to 1974; N —NH<: 1 — F H , y = 6 ,1 6 + 0 ,0 1 3 x , 2 — A E , y = 2 ,73—0,00006x4-0,00008x*, 3 — B v y = 2 ,4 4 —0,006х+0,00003х2
b — e f e k t n a s tę p c z y — j e s ie ń — 1974; N —NH4 1 — F H , у = 3,45+0,0 0282r, 2 — A E , у =2,33—0,0087x+0,00009x«, 3 — B v , y = 2 , 26—0,0037+0,ООООЗх* с — e f e k t n a s t ę p c z y — j e s ie ń 1974; N o g ó łe m : 1 —F H , y = l,0 4 +0,0013x, 2 — A E , y = 0 ,075+0,000075а:, 3 — B v , y = 0,020
R esidual effect of am m onium su lp h a te on th e N -N H 4 and to ta l N content in genetic horizons o f FH, A E and B v of ipodzolized r u s ty soil u n d er a pine sta n d
Z aw arto ść N w p ro filu gleby rdzaw ej naw ożonej (NH4)źS 0 4 97
W term in ach w iosennych w spółczynnik zm ienności dla N -N H4 we wszys tkich b adanych poziom ach genetycznych znajdow ał się w granicach od 43 do 90%; w okresie letn im obniżał się do około 24-36% , a w okresie jesieni w ynosił 33-44% . Podobnie u k ład a ły się zakresy w spółczynnika zm ienności dla fo rm y azotanow ej: najszersze w okresie w iosennym (od około 25 do 140%) zaw ężały się w okresie letnim do około 23-33% , a w o kresie jesieni do około 35-48% .
N aw ożenie siarczanem am onu podnosi w spółczynnik zm ienności głów nie dla azotu amonowego, k tó ry p rzy w ysokich daw kach naw ożenia w aha się w b adanych poziom ach genetycznych od około 70 do 150% w term in ach w iosennych, w około 26-48% w okresie letnim i w około 43-93% w je sieni. W spółczynnik zm ienności dla azotu azotanow ego w ynosił odpo wiednio: około 36-47% , 34-47% i 39-50% . W kom binacji odpow iadającej g rupie niskich daw ek naw ożenia zakres w ahań w spółczynników zm ien ności, szczególnie dla fo rm y am onow ej, był bardziej zaw ężony i w b a danych poziom ach genetycznych we w szystkich term in ach m ieścił się w granicach około 32-105% . W spółczynnik zm ienności dla zaw artości azotu ogółem w poziom ach FH, A E i B v obliczony dla gru p y kom binacji naw ożonych w ysokim i daw kam i w ynosił odpow iednio 15,6, 26,9 i 16,7%.
D Y SK U SJA
Azot m in eraln y w glebie jest n a jb a rd zie j lab ilną fo rm ą tego sk ład nika. Szybkość przem ian związków azotu w środow isku glebow ym d e te r m in u ją m iędzy in nym i jej te m p e ra tu ra , w ilgotność, kwasowość, któ re w pły w ają zarów no na aktyw ność biologiczną, jak rów nież n a procesy chem iczne i fizykochem iczne zachodzące w glebie. N iejednorodność leś nego środow iska glebow ego pod w zględem w ym ienionych czynników po w oduje, że tem po przem ian azotu w glebie jest różne nie tylko w czasie (w zależności od okresu w egetacji), ale rów nież w p rzestrzeni. W yrazem tego są w ysokie w spółczynniki zm ienności uzyskane zarów no dla form y am onow ej, jak i azotanow ej w poszczególnych okresach sezonu w ege tacyjnego. N atom iast w spółczynnik zm ienności d la zaw artości azotu ogółem w glebie, uzysk any w przeprow adzonym dośw iadczeniu n a po ziomie około 15-26% (w poszczególnych poziom ach gentycznych), jest stosunkow o niski. U l r i c h [7] podaje, że dla N ogółem różnice m iędzy
rów noległym i p ró bk am i m ogą przekraczać 60%.
Z aw artość m in eraln y ch fo rm azo tu w glebie m im o w ysokich w spół czynników zm ienności stanow i jeden z testó w pom iarow ych dla określe nia zaopatrzenia roślin w azot.
P rzeprow adzone b ad an ia w ykazały jednoznacznie (rys. 1-4) w pływ wysokości daw ki n a zaw artość azotu m ineralnego w glebie, zwłaszcza azotu am onowego. W zrost zaw artości azotanów w w y n ik u zastosow ania daw ek naw ożenia od 16 do 1024 kg N n a ha był niew ielki i wynosił
m g N /1 0 0 g ^ СО 00 15- 13-\ 11- 9 - 7 - 5 - 3 - 1-.-б —1 —2 — 3 I 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 i 1 20 60 100 1W 180 220 260 ~~\ 20 i 60 100 i \ i i i 1W 180 220 260i ~i i i i i
Dawka (NHi )2 SOL k g /h a /ro k x 10 (NHi )2 S04 rate in kg per hectare a year.x 10
.. O st ro w is k a
Z aw artość N w p ro filu gleby rdzaw ej naw ożonej (NH4)2S 0 4 99
w zależności od daw ki i te rm in u p o m iaru około 1-3 m g N n a 100 g gleby. Ma to istotne znaczenie z p u n k tu w idzenia możliwości s tra t azotu przez
w ym yw anie do w ód gru n to w y ch ruchliw ego jonu N 03 [1, 2]., a następnie
jego toksycznego oddziaływ ania na organizm y zwierzęce. U zyskane przez nas w yniki p o tw ierdzają dane lite ra tu ry [6] o niskiej intensyw ności p ro cesu n itry fik a c ji w kw aśnych glebach leśnych.
Z aw artość azotu w glebie (m g /l00 g) jesft najw yższa w poziom ie FH, znacznie niższa w poziom ie A E i najniższa w poziom ie Bv. P rz y ro st w w yniku naw ożenia u k ład a się w tej sam ej kolejności. Po pierw szym ro k u naw ożenia przy najw yższej dawce siarczanu am onu zaw artość
N -N H4 w poziom ie FH w ynosi 22 mg, w poziomie A F — 9 m g i w pozio
m ie B v — 2 mg. Po dw u latach naw ożenia siarczanem am onu ilości te
w ynoszą odpowiednio 14, 8 i 2 mg, a po praw ie półrocznym okresie od
zakończenia naw ożenia m aleją one do 10,6 i 3 mg. Po zakończeniu w pro
w adzania siarczanu am onu bezpośrednio do poziom u FH różnice w a k u m ulacji azotu w ty m poziom ie — w sto su n ku do niżej leżących poziomów A E i B v — znacznie m aleją, co św iadczy o przem ieszczaniu się m in e ral nych form azotu z FH do A E i B v oraz głębiej. Rów nolegle w w y n ik u naw ożenia m ineralnego zwiększa się zaw artość azotu ogółem w glebie, szczególnie w poziom ie FH.
Rozm ieszczenie azotu, a szczególnie jego form m in eraln y ch w w ierz chnich poziom ach FH, A E i B v gleby, w k tó ry ch rozw ija się głów na m asa korzeni drzew (w przeprow adzonym dośw iadczeniu w poziom ie A E *) m a isto tn e znaczenie p rzy o kreślaniu zasobności gleb leśnych w azot dla celów diagnostycznych. Udział bow iem poszczególnych poziomów w ogólnym zapasie azotu przeliczonym na pow ierzchnię gleby zależy od ich miąższości oraz ciężaru objętościow ego. W przeprow adzonym do św iadczeniu zapas azotu m ineralnego ogółem obliczony w jesieni 1974 r. w ynosił w poziom ie FH p rzy miąższości średniej 5 cm i ciężarze
obję-Rys. 4. E fek t następczy sia rc za n u am onu n a zaw artość N -N 03 i Z N -N 0 3+ N -N H 4 w poziom ach genetycznych FH , A E i B v gleby rd zaw ej bielicow anej pod d rzew o
sta n em sosnow ym a — e f e k t n a s tę p c z y — la t o 1974; N —N 0 3 : 1 — F H , y = 4 ,8 2 , A E , y = 2 ,1 0 + 0 ,0 0 5 1 x , 3 — B v , y = 2,13; N —N 0 3+ N —N H 4: 4 — F H , y = 10,85+0,016x, 5 — A E , y= 4,89+0,0019x+0,00009x* 6 — B v , y= 4 ,3 3 + 0 ,0 0 3 9 x b — e f e k t n a s t ę p c z y — j e s i e ń 1974; N —NO«: 1 — F H , y = 2 ,7 2 + 0 ,0 0 6 2 x , 2 — A E , y = l ,8 6 —0,0022x+ +0,00003x2, B v , y = l,7 9 + 0 ,0 0 3 7 x ; N —N 0 3+ N —N H 4 : 4 — F H , y*=6,16+0,34x, 5 — A E , y = 4,029— —0,012x2+0,00012x*, 6 — B v , y = 3,90+0,0077x
R esidual effect of am m onium su lp h a te on th e N -N 03 and N -N 0 3+ N -N H 4 content in genetic horizons of FH, A E an d B v of podzolized ru s ty soil u n d e r a pine sta n d
a — r e s id u a l e f f e c t — s u m m e r 1974, b — r e s id u a l e f f e c t — a u t u m n 1974; 1, 2, ..., 6 — a s in P o lis h
100 A. O strow ska
tościow ym rów nym 0 ,1 1 — około 3 kg N, a p rzy najw yższej daw ce sia r czanu am onu — około 8 kg. W poziomie AE przy średniej miąższości 10 cm i ciężarze objętościow ym 1,25 w ynosił odpowiednio około 50 i 120 kg, zaś w poziom ie B v przy średn iej miąższości 25 cm i ciężarze obj. 1,45 — około 140 i 200 kg N na ha. Z ty ch o rien tacy jn y ch w yliczeń w ynika, że n ajw iększy udział w ak u m u lacji azotu m ineralnego w glebie m a po ziom AE, n astęp n ie poziom B v , a najniższy — poziom FH. J a k widać, ocena zasobności gleby w azot m in eraln y, przeprow adzona w oparciu o analizę śred n iej próbki gleby p o b ran ej do głębokości 0-20 lub 0-40 cm, m oże być istotnie zniekształcona, jeśli się nie uw zględni miąższości po szczególnych poziomów genetycznych.
W N IO SK I
1. W okresie w ysiew u naw ozu najw iększą ak u m u lację azotu (w yra żoną w mg N na 100 g gleby) stw ierdzono w poziom ie FH , do którego bezpośrednio w prow adzono naw ożenie, a n ajniższą — w poziomie Bv.
2. Po zakończeniu naw ożenia różnice w akum ulacji azotu m ineralnego w poziom ie FH m aleją w stosunku do poziom ów A E i Bv.
3. Azot w niesiony n a pow ierzchnię gleby w postaci naw ożenia m ine ralnego przem ieszcza się stopniow o do niżej położonych poziomów gene tycznych A E i B v , w k tó ry ch rozw ija się głów na m asa system ów k o rze niow ych drzew leśnych.
4. Obliczono, że w w yniku naw ożenia najw ięcej azotu zakum ulow ało się w glebie w poziom ie A E , a n ajm n iej w poziomie FH. Na tak i u k ład w płynęła miąższość poszczególnych poziom ów oraz ich ciężar ob jęto ściowy.
5. M ineralne naw ożenie azotow e istotnie podnosiło zaw artość azotu ogółem w poziom ach FH i A E gleby. W zrost zaw artości te j fo rm y azotu w glebie następow ał w raz ze w zrostem daw ki naw ożenia.
Za w y k o na nie techniczne niniejszej pracy składam serdeczne podzię kowanie starszem u technikow i Joannie Lange.
L ITER A TU R A
[1] A ü b e r t i n G. M., S m i t h D. W. , P a t r i e J. H.: Q u an tity , an d q u ality of strea m flo w afte r u re a fe rtiliz a tio n on a fo rested w ate rsh ed : firs t-y e a r resu lts. USDA F o re st S ervice T echnical R ep o rt NE-3, 1973, 88-100.
[2] C o operative R esearch in F o re st F ertiliz a tio n C R IFF, A n n u al R ep o rt — 1974. P ro v id es q uidance to th e p ro g ra m an d re p re se n ts th e U n iv ersity of F lorida.
Z aw arto ść N w prodlilu gleby rdzaw ej naw ożonej (NH4)2S04 101
[3] N ö m m i k H.: A ssessm ent of v o latilizatio n loss of am m onia fro m su rface applied u r e a of fo re st soil by N-15 recovery. P la n t and Soil 38, 1973, 3, 589-605.
[4] M a h e n d r a p p a M. K.: V olatilization of oxides of nitro g en fro m n itr a te tre a te d B lack S p ru e ro w hum us. Soil Sei. Soc. Am. Proc. 38, 3, 1975, 522-524. [5] O s t r o w s k a A., K o - w a l k o w s k i A., S z c z ę s n y P.: W y jaśnienie w pływ u
S 02 i p ro d u k tó w jego n e u tra liz a c ji am oniakiem na środow isko leśne. D oku m e n tac ja 1975 r., Bibi. IBL, W arszaw a.
[6] T h e o b a l d W. F., S m i t h W. H.: N itra te prod uction in tw o fo re st soils an d n itr a te red u c tio n in pine. Soil Sei. Soc. Am. Proc. 38, 4, 1974, 668-671. [7] U l r i c h В.: In v estig atio n on cycling of bioelem ents in fo re st of c e n tra l
E u ro p e (p re lim in ary re su lts of Soiling project). Unesco, 1971, P ro d u c tiv ity of fo re st ecosystem s. P roc. B russels Sym p. 1969.
А. О стровска А К К У М У Л Я Ц И Я АЗО ТА В Р Ж А В О Й ОП ОДЗОЛЕНН О Й ПОЧВЕ ПОД СОСНОВЫ М Н А С А Д Ж ЕН И ЕМ УДО БРЯЕМ ОМ (NH4)2S 0 4 О тделение почвоведения и удобрения, Н ауч н о-и сслед овательски й институт лесоводства, В арш ава-С енхоцин Р е з ю м е Ц ель исследований проведенны х в сосновом насад ж ении на р ж а в ы х оподзе- лен н ы х п очвах состояла в определении продви ж ен и я азота из внесенного на поверхность почвы азотного удобрения в корневую зону растений. С у л ь ф ат амм ония вы севали из сам олета в дозах от 40 до 2560 кг (NH4)2S 0 4 годично на га. Ц и кл внесения дли лся два года. С одерж ание аммонийного и нитратного азота оп ред елял и в генетических горизонтах почвы FH, А Е и B v после перво го года удобрения — весной 1973 г., после второго года — весной 1974 г., а д л я определения последействия летом и осенью 1974 года. В осеннем периоде определили тож е содерж ание общего азота в н азван н ы х генетических гори зон тах почвы. В р езу ль тате проведенны х исследований установлено, что в годы внесения су л ь ф а т а ам м ония наиболы ие м инерального азота (в мг азота на 100 г почвы) ак к ум ули ровалось в верхнем горизонте FH, затем располож енном н и ж е гори зонте А Е и наим еньш е в горизонте B v . П озднее разн и ц ы в п ользу горизонта FH ум еньш ались. Господствую щ ей ф орм ой минерального азота накопляем ой во всех испы тан н ы х генетических горизонтах почвы я в л я е тс я аммоний азот. У ч и ты в ая мощ ность отд ельны х генетических горизонтов испы таний почвы и их объемны й вес, наибольш ее н акопление м инерального азота из удобрения обнаруж и валось в горизонте А Е , в котором находится гл авн а я масса корневой системы деревьев, затем в горизонте B v и самое низкое в горизонте F H . У ста- невлено тож е сущ ественое повы ш ение сод ерж ан и я общего азота в горизонте FH и А Е под влиянием возрастаю щ их доз су л ь ф ат а амония.
102 A. O strow ska
A . O S T R O W S K A
N ITR OG EN ACCUM ULATION IN PO D ZO LIZED RUSTY S O IL UNDER A P IN E STAND F E R T IL IZ E D W IT H (NH4) 2S 04
D ep a rtm e n t of Soil Science and F e rtiliz a tio n F o re st R esearch In s titu te at W arszaw a-S ęk o cin
S u m m a r y
T he nitro g en d isp la c e m e n t from fe rtiliz e r ap p lied on th e su rfa c e of soil to root zone of p la n ts w as d eterm in ed . The ex p e rim e n ts w ere c a rrie d a u t in pin e s ta n d on podzolized ru s ty soils. T he am m onium su lp h a te w as sp rea d from p la n e a t th e r a te v a ry in g w ith in 40-2560 kg (NH4) 2S 0 4 a y ea r per hectare, d u rin g tw o years. The am m onium a n d n itra te n itro g e n co n ten t w a s d e te rm in e d in genetic horizons of th e soil: FH, A E and B v in sp rin g 1973 a fte r th e f irs t y ea r of fertiliza tio n , in sp rin g 1974 a fte r th e second y ea r of fe rtiliz a tio n and th en , to d eterm in e th e re sid u a l effect — in su m m er an d au tu m n 1974. In th e a u tu m n p eriod th e to ta l n itrogen co n te n t in g enetic horizons in v e stig a ted w as d eterm in e d a d d itio n ally.
T he in v e stig a tio n s h av e p ro v ed th a t d u rin g th e am m onium su p lh a te ap p licatio n m ost m in e ra l n itro g e n (in m g N p e r 100 g of soil) w as accu m u lated in th e FH horizon, less in th e A E horizon an d th e le ast in th e B v horizon. U pon fin ish in g th e fertiliza tio n , th e d ifferen ces decreased in fa v o u r of th e FH horizon. The p re d o m in a tin g m in e ra l n itro g e n fo rm accu m u latin g in all genetic horizons of soils in v e stig a ted w as am m onium nitrogen.
W hile ta k in g into co n sid eratio n th e thick n ess and b u lk d e n sity of p a rtic u la r genetic horizons of th e soil inv estig ated , it has been proved th a t th e h ig h est m in e ra l n itro g e n accu m u latio n in consequence of fe rtiliz a tio n o ccurred in th e A E horizon co n tain in g th e m a in b u lk of root system s, som e w h at lo w er in th e B v horizon, and th e low est in th e FH horizon. A lso a sig n ific an t to ta l n itro g en in crease in th e FH an d A E horizons u n d er in fluence of in c re asin g am m onium su lp h a te ra te s w as observed.
Dr A polonia O strow ska I n s ty tu t B a d a w czy L eśn ictw a w S ękocinie
