Lucyna Czyżniewska
Studium planu rewaloryzacji
Nieszawy a ochrona krajobrazu
przyrodniczo-kulturowego doliny
Wisły
Ochrona Zabytków 37/1 (144), 8-14
LUCYNA CZYŻNIEWSKA
STUDIUM PLANU REWALORYZACJI NIESZAWY A OCHRONA KRAJOBRAZU
PRZYRODNICZO-KULTUROWEGO DOLINY W ISŁY*
N ieszaw a jesit m iasteczkiem m ałym — liczba jej m ieszkańców w g ru d n iu 1978 ir. wynoisiła 1970 osób. Położona jest n ad W isłą w połow ie odległości m ię dzy dw orna m iastam i w ojew ódzkim i {po około 30 km) — T o runiem i W łocławkiem , iw pobliżu dw óch w iększych od n iej ośrodków m iejskich: A leksandro wa K u jaw sk ieg o i Ciechocinka, o liczbie ludności p rzekraczającej nieco 10 tyis. m ieszkańców w k aż dym z nich. M iasto w yróżnia się .szczególnymi (war tościam i ja k o zespół krajóbrazow o-przestnzenny z zaohowainymi po dziew iętnaStów iecznej re g u la cji niem al bez przekształceń — dawinym rozplano w a niem i zabudow ą bardzo dobrze rozw iniętego u k ła du przestrzennego, stanow iącego w Skali reg ion u przy k ład in d y w id u aln y i w yjątkow y. H a rm o n ijn y w w y ra zie zespół zabytkow ej i trad y c y jn ej zabudo w y m ieszkaniow ej w zbogaca kilka (budowli o w yso kiej w arto ści zabytkow ej i znaczeniu u rb an isty cz nym — kościół farn y , zespół klasztorny , ratusz. M iasto zachow ało daw ną skalę, c h a ra k te r i klim at. P oczątki N ieszaw y sięgają 1230 ir., k ied y to m iejsco wość nosząca tę sam ą nazw ę, a położona 'około 40 km w dół rz ek i, naprzeciw P rzysieka, d aro w an a zos tała przez K o n rad a M azowieckiego w raz z p a ru in nym i w siam i rycerzom krzyżackim , którzy w znieśli tu n a m iejscu Starszego grodu m u row any zamek. Po p o k o ju mełneńsfcim (1422 r.) zamelk te n zastał zburzony. .W 1425 r. nieco w yżej, n a w prost k rz y żackiego jeszcze T orunia zbudow ano polski zam ek (Dybów), u stóp (którego w yrosła w n e t p rę żn a osada han d lo w a o c h a rak terze m iejskim , stanow iąca dla to ru n ia n silną k o nkurencję. P o pow rocie T orun ia pod p an o w an ie polskie w ym ogli oni n a k ró lu K azi m ierzu Jagiellończyku zgodę na zburzenie Nieszawy, Jej m ieszkańcy zastali przeniesieni na te re n y w si Rozkolchi.no, P rzy p u st i Dymiec, gdzie założono m ia sto, (które w 1460 r. Otrzymało p raw a m iejskie (cheł m ińskie) i liczne przyw ileje. Dzięki handlow i żbo- żem i pośred n ictw u handlow em u rozw ijało się ono bardzo szybko.
W latac h 1463— 1467 sprow adzeni z T orunia fran cisz k an ie w znieśli w Nieszawie d re w n ian y kościół i klasztor, k tó re p o ro k u 1611 zastąpiono b u d ynkam i m urow anym i. W ro k u 1468 m iała m iejsce fundacja ceglanego kościoła parafialnego.
M iasto osiągnęło najw iększe (znaczenie w pierw szej połow ie X V I w . ja k o .siedziba istarostwa niegrodow e- go. Jeg o u padek rozpoczął się w d rugiej półow ie X V II w. Nie pow strzym ały go now e przy w ileje k ró
* A rtykuł napisany został w lutym 1980 r. Studium jest fragm entem jednego z etapów zadania zleconego P racow ni U rbanistycznej toruńskiego Oddziału Pracowni K onser w acji Zabytków przez W ojewódzkiego K onserw atora Za bytków w e W łocławku. Celem wykonanego w 1979 r. opracow ania było przygotowanie szczegółowego planu re w aloryzacji zespołu starom iejskiego w N ieszawie.
lew skie, zezw alające n a odbyw anie dorocznie aż 11 jarm ark ów . W 1788 .r. sp rzed ano należące do Nie szawy wsie.
W 1793 r. (weszła ona w g ran ice zaboru pruskiego. Od 1815 r. zaś n ależała d o K ró lestw a Kongresowego, w k tó ry m jak o jed n o z pierw szych m iast otrzym ała w 1821 r. p lan reg ulacji u k ład u przestrzennego (autorem p ro je k tu b y ł geo m etra S tanisław Zawisza). R ealizację planow anego zam ierzenia przeprow adzo no w latac h 1822— 1850. W iązało się to z rów noczes nym dużym nasileniem ru ch u budow lanego. W iele starych, d re w n ian y ch (budynków zastąpiono m u ro w anym i. W 1849 ir. w zniesiono synagogę (obecnie już nie istnieje), a w 1888 r. kościół ew angelicki (roze b ra n y po wojnie).
Pew ne ożywienie m iasta n astąp iło p o budow ie linii kolejow ej warszawsko-ibydgaSkiej u ruchom ianej w 1862 r. W rolku 1867 N ieszawa została stolicą pow ia tu. W 1932 r. fu n k cję tę p rz e ją ł jed n ak w iększy już, położony p rz y linii kolejow ej A leksandrów K u jaw ski. Przem ysł dziew iętnastow iecznej Nieszawy r e prezentow ały: b ro w ar, d esty larn ia i fab ry k a octu. Obecnie m iasteczko pełn i fun kcję ośrodka g m inn e go, siedziby urzędów i ra d narodiówych m iasta i gmiiny. Od linii kolejow ej 'oddalone jest o blisko 5 km; podobna odległość dzieli je od głów nej d ro gi tranzy to w ej (E 16).
Zasięg oddziaływ ania tego w ielofunkcyjnego (bralk w yraźnej dom inacji fu nkcjonalnej) ośrodka je st n ie w ielki, w yposażenie w usługi ponadpodlstawawe skrom ne. B rak tu w iększej liczby p u n k tó w rzem ieśl niczych, stosunkow o dobrze n ato m iast rozw inięta jest sieć h a n d lu detalicznego i gastronom ia. W m ieś cie fu nk cjon uje (kilka n iew ielk ich zakładów p ro d u k cyjnych za tru d n iający c h łącznie Około 450 praco w ników. Baza obsługi .rolnictwa zlokalizow ana jest w pobliżu dw orca kolejow ego. Część m ieszkańców Nieszawy dlojeżdża do p ra c y do W łocławka; Ciecho cinka i A leksandrow a K ujaw skiego. M iasto pozba wione jest sieci wodociągowej (w budow ie) i k a n a lizacyjnej. Od czasów pow ojennych w y k azu je stałą tendencję do zm niejszania liczby m ieszkańców (w 1946 r. — 2403, w 1960 ir. — 2206 osób). Zasad niczo b ra k itu w a ru n k ó w tereno w y ch dla większego rozw oju tery to ria ln e g o osady. D odatkow ym o g ra n i czeniem są doskonałe gleby k u jaw sk ie, k tó ry c h nie m ożna przeznaczyć pod no w ą zabudowę.
Z ainteresow anie Nieszawą spow odow ane zositało w y darzeniam i, k tó re m iały się rozegrać w jej pobliżu w zw iązku z budow ą (kolejnego Stopnia w odnego n a dolnej Wiśle. Jeg o lokalizację w yznaczono w odle głości p a ru (kilometrów n a północ od m iasta, m iędzy Nieszawą i Ciechocinkiem , a założony poziom spię trze n ia w ody w ym aga zabezpieczenia brzegów oraz uregulow ania stosunków w odnych n a obszarze za bytkow ego zespołu m iejskiego. S tw arza to
doSko-ZINTEGROWANE WALORY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZO - KULTUROWEGO i< 100 000 s « » » t *«»*« »«»•к» яка»«
1. Dolina W isły m ię d z y Kotliną Płocką i Kotliną Toru ńską oraz w rejonie tzw. niecki ciechocińskiej — zin tegro wane w a lo ry środowiska przyrodniczo-kulturowego
1. The valley oj the Vistula b etw een Płocka and Toru ńska basins and in the region of the so-called Ciechociń ska syncline — in tegrated values of the natural and cultural environment
nałą okazję do przeprow adzenia kom pleksow ych prac rew aloryzacyjnych.
P rzystęp u jąc dio opracow ania p la n u rew aloryzacji Nieszawy, w celu sform ułow ania p raw id łow ej k o n cepcji jej przyszłego rozw oju i funkcji skierow ano uw agę n a ,szeroko po jęte tło, jak ie stanow i .region, w k tó ry m je s t ona usytuow ana. W szczególności rozw ażano p ro b lem y położenia i rozlicznych pow ią zań fu n k cjo nalno-przestrzennych (tak regionalnych, ja k i lokalnych) m iasta w dw óch płaszczyznach od niesienia: k o n serw ato rsk iej i planistycznej, biorąc pod uw agę z jed n ej stro n y w a lo ry k u ltu ro w o -k ra- jobrazow e okolicy, z d rugiej prognozy rozw oju tego obszaru w yrażone w perspektyw icznych p lan ach za gospodarow ania przestrzennego w ojew ództw : to ru ń skiego i włoołaiwislkieg o.
A naliza w y b ra n y ch zagadnień pozw oliła n a o k re ś lenie u w a ru n k o w ań dotyczących trw ałości efek tu planow anego zabiegu rew alo ry zacji zabytkow ego organizm u m iejskiego. Chodziło o zespół zw iązków (sprzężeń, oddziaływ ań, uzależnień, podporządkow ań), z k tó ry c h jedne, um iejętn ie w ykorzystane wspom o
gą, in n e — n ie dostrzeżone w porę, być m aże p rz e kreślą pow adzenie zam ierzonego dzieła, jeśli r e w aloryzację trak to w ać będziem y nie ty lk o ju k o je d norazow y a k t kom pleksow ego p rzyw rócenia m iastu jego utraco n y ch (walorów, lecz jąko p roces ciągły w czasie.
U św iadam iając sobie przyczyny stag n acji m iasta, dążąc do zlikw idow ania źródeł jego d eg rad ac ji po szukiw ać n ależy w szelkich po tencjaln y ch m ożliw ości k reow an ia w nim now ego życia. D ostrzeżenie i w y k o rzy stan ie tych szans w iąże się z koniecznością
sprecyzow ania licznych w niosków k o n serw ato rsk ich adresow anych do planów wyższego i niższego rzędu. Ich akceptacja pow inna być bezw zględnym w a ru n kiem podejm ow ania dalszych rozw ażań i ustaleń. Pow iązania regionalne m iasta m uszą być taik u fo r m ow ane i m uszą ta k funkcjonow ać, aiby zapew nić m u w a ru n k i w łaściw ego rozw oju; zasięg od działy w a n ia jego w pływ ów w iązać będziem y z jeg o p rz y szłym i funkcjam i m i astotw ór czyimi i p lan o w a n ą rolą w system ie osadniczym regionu.
analogię z p rojektow aniem architektonicznym , zało żeniam i do p lan u rerwailaryzacji lub pod'sita'wofwymi założeniam i p ra c rew aloryzacyjnych h
W ykonane otudirum do p la n u rew aloryzacji tego za bytkow ego, nadw iślańskiego zespołu m ałom iastecz kowego, dzięki ujęciu p ro b lem a ty k i k o n serw atorskiej w k ilk u sk alach planow ania p rzestrzennego otra'z kom pleksow em u p o trak to w an iu zagadnień ochrony i kształtow ania k ra jo b ra z u k u lturo w o-przyrod nicze go, zasłu guje być może n a przedstaw ienie k ilk u uw ag w y jaśn iają cy ch polkrótoe p rzy jętą m etodę o p ra cow ania w niosków k o n serw atorskich w zakresie, ja k i w iązać m ożna z p ro b lem aty k ą ochrony zin te grow anego środow iska re jo n u Doliny Dolnej Wisły.
M etoda opracowania
A nalizując położenie m iasta w regionie, poddano o bserw acji stosunkow o duży, bo obejm ujący około 500 k m 2 obszar, podlegający ad m inistracyjnie aż trzem w ojew ództw om (bydgoskiemu, toruń skiem u i w łocław skiem u). P u n k t w yjścia i oś u k ład u prze strzennego stanow i w n im Wisła, p rzecinająca ten
te re n z południow ego w schodu na północny zachód w raz z usytuow anym i w zdłuż jej brzegów m iastam i: Dobrzyniem , W łocław kiem , Nieszawą, C iechocinkiem i Toruniem .
Zagadnienia uszeregow ano w dw óch g ru pach pro blem ow ych i przed staw io no graficznie n a planszach w iskali 1:100 000. P ierw sza z n ich zatytułow an a „Z integrow ane w a lo ry środow iska przyrodniczego i k u ltu ro w eg o ” (wstępnie w yodrębnionego w tej fa zie opracow ania obszaru) je st w ynikiem w yk on an ia następu jących prac:
■— re je s tra c ji zaisobów przyrodniczych w postaci wód otw artych, kom pleksów leśnych, elem entów u rzeźbienia te re n u (na ty m obszarze rep rezen to w a nych przez strom e s k a rp y i kraw ędzie d olin rzecz nych), dokonanej :na podstaw ie m ap k a rto g ra fic z nych:
— re je stra c ji obszarów p od legających ochronie śro dow iska przyrodniczego, a w ięc rezerw ató w przy
-1 Por. O. S a w i c k i , T. R o g o w s k a , Plan re w a lo ry za
cji, Studium m e to d y opracowania, Ośrodek Informacji
K onserwatorskiej PKZ, Warszawa 1978.
KIERUNKI ROZWOJU REGIONU
a n a liz a r w ili w o ś e i i sa fro A e ft 1! 1 0 0 ООО elementy planu S ' . KOWAićWO' młw >e>nwc, «вскис» p п hjwo i l amcć kómP!. smÄ*1 tvfftv - шдок *Y*>tSC2Y'*50A4r>, ZA :niSś : гЛою oof** ъ т ъьмщ'л тж< .j jWr КйЫОМИК» с»ломсшй **тг ь- > \щш j uzuwxws* wma ьлнм * -ЗСЙЛ-УШn*-*ï?£c
tssmj&i vmir =>g?a ■;;
к»»* *iu : . * *, • т е к 1 SW» Y ! W-* fę«T4 rXÜACl денег* ж SKASMirY t »©ces? możliwości .родзше «амршод r«.**sr#c2w&-2 «E'Ä Ofipüft (/»:*** «л Stç
. « у я д е г е и а м к *ла wbùnv&i i т*йе»ceо м&'<л л%с е д о г в к з и ю э м м » о & я о о м * * м ш « п ( з г к * * i « «A-
■mï&Tm игвнйиюк* омедочмедо
*?f; winomjś CffoooMKA zagrożenia
Xlfe*ii«îrrsrxv r<A »YCCfNNSßC2* т&Я ZLîi*XWедЗДМ*ЛвВ0<
wpmjho■кахитн'Ю'. гг?«*** «с
* V<tó*r > ZWtAÛ са.иОГСХЛ
2. Dolina W isły m ię d zy Kotliną Płocką i Kotliną T oru ń ską w rejonie tzw . niecki ciechocińskiej — kierunki rozw oju
regionu, analiza możliwości i zagrożeń
2. The v a l le y of the Vistula b etw een Płocka and Toruńska basins and in the region of the so-called Ciechociń ska syncline — trends of the d ev elopm en t of the region, a stu dy of possibilities and endangerings
3. Ciechocinek — N ieszawa na tle planowanych przemian 3. Ciechocinek — Nieszawa aga inst th e planned changes
rady, p ark ó w (krajobrazow ych i istref k ra jo b ra z u chronionego, dokonanej na podstaw ie m ateriałó w posiadanych przez woj owódzkich konserw atorów przyrody:
— w y b o ru i re je stra c ji tych elem entów planów za gospodarow ania (przestrzennego wajerwódzitw, k tó re dotyczą p ro b lem a ty k i ochrony środow iska p rz y ro d niczego i zagospodarow ania turystycznego, a w ięc postulatów dotyczących utw orzenia dalszych park ó w k rajobrazow ych i stref k ra jo b ra z u chronionego, w yodrębniających się rejonów ko ncen tracji ru c h u turystycznego (turystyki k raj oznaw czej, w ypoczynku św iątecznego i tu ry s ty k i pobytow ej) oraz głów nych tra s turystyki' zm otoryzow anej i istniejących szla ków tu ry sty czn y ch (dla ty ch ostatnich m ateria ły zebrano w PT T K w Toruniu):
— re je stracji zalsabów k u ltu ro w y ch przeprow adzo nej na p od staw ie k atalogów zabytków w układzie daw nych pow iatów i W ojewództw oraz lite ra tu ry dotyczącej m ia st i sieci (Osadlniiazej, 2 a p rz e p ro w a dzanej w pOdziaile n a historyczne ośrodki m iejskie (m iasta i d aw ne m iasta), in n e ośrodki historyczne
2 Miasta Polskie w Tysiącleciu, t. I, W rocław—W arsza w a —Kraków 1965, Waloryzacja historycznych ośrodków
m iejskich w Polsce, oprać. K, P aw łow ski z zespołem,
IG PAN — Warszawa.
z zachow anym zabytkow ym układem p rzestrzen ny m (wsie) oraz rozproszone o b iek ty i zespoły obiek tów zabytkow ych w y stęp ujące w g ru p a ch i p o je dynczo;
■— rozpoznania i (konfrontacji za rejestro w an y ch w y żej danych w teren ie, idkreślenliia ich w a rto ści i w a lorów, stw ierdzenia stopnia zachow ania, sposobu za gospodarow ania i użytkow ania, w reszcie u stalenia atrakcy jn ości (użytkow ej, tu ry sty czn o -k rajo zn a w czej).
W w y n ik u przeprow adzonego rozeznania m ożna b y ło sform ułow ać n astęp ujące stw ierdzenia odnoszą ce się do om aw ianego re jo n u d oliny W isły (bez w niosków dotyczących bezpośrednio Nieszawy): T eren doliny W isły n a odcinku przełom ow ym m ię
dzy K otliną Płocką a K otliną T oruńską jest Obsza rem bardlzo ciekaw ym z p u n k tu w idzenia urzeźbie nia i p o rastającej go roślinności. O stro podcięte
kraw ędzie wysoczyzn lub w ysokie Skarpy, opada jące po krytym i sadam i terasam i k u głęboko w cię tej i szeroko rozlanej (rzece, płynącej w śród piasz czystych łach i k ęp p orośniętych roślinnością łę gową, tw orzą niezw ykle m alow niczy k ra jo b ra z o ch arak terze naturaln ym . U rozm aicają go g ru p y p o tężnych, silnie rozgałęzionych topoli czarnych, d rzew ch arak terystyczny ch dla tego k rajo brazu . Obie k o t lin y za jm u ją zaś duże kom pleksy b o ru sosnowego, wchodzące w (skład gostynińsko-w łocław skiego p a r
NA TUE «UNOWANYCH Р*2*М Ш < - («ГОИЮ» WODNY. лЩК**ПШМ mm
4. Ciechocinek — Nieszawa — p o stu la ty ochrony krajobrazu do liny W isły (w szy stk ie zdjęcia: W. Górski)
4. Ciechocinek — Nieszawa, p o stu lates on th e protection of land scape in the va lley of the V istu la
ku (krajobrazów eg o i strefy k ra jo b ra z u chronionego Puszczy B ydgoskiej, z w ydm am i śródlądow ym i na południe od T orunia i rejo n em uzdrow iskow ym Cie chocinek — Otłoczyn. Na uw agę zasługuje także, położony n a p raw y m brzegu Wisły, n a w p ro st Nie szawy bogaty kompleiks lasów bobrow nickich. Obszar (ten je s t rów nież tere n em silnego zagęszcze nia historycznej sieci osadniczej i licznego w ystę pow ania zespołów i obiektów zabytkow ych (Szpe- tal, B obrow niki, Brzypust, W aganiec, Nieszawa, Sie- rzchowo, Ciechocinek, Raciążek, Słońsk, Służewo, A leksandrów K ujaw ski). Część z nich usytuow ana jest n a sk ra ju k ra w ęd zi d olin y rzeki i stanow i w a r tościowe w zbogacenie jej panoram y. Większość tych zespołów i ob iektów oddalona jest od uczęszczanych trak tó w tury styczn ych. Stosunkow o silnej p e n e tra cji, z uw agi n a łaltwą (dostępność k om unikacyjną i niew ielk ą 'odległość od obu m iast w ojew ódzkich, ulegają te re n y (prawobrzeżne rzeki, jak o Obszary k oncen tracji w ypoczynku świątecznego.
W nioski:
— rozw ażyć możliwość w szechstronnego w yk o rzy sta nia cennych w aloró w tego teren u :
— bezw zględnie utrzym ać kom unikację m iędzy obu
brzegam i W isły p rz ep ra w ą prom ow ą w Nieszawie: — m iejscow ości: T o ru ń — Otłoczyn — Słońsk — Ciechocinek — R aciążek — N ieszawa — Prtzypust oraz Nieszawa (prom) — B obrow niki — Szeptali — W łocławek połączyć odpow iednio zagospodarow anym i trasa m i tu ry sty czn y m i W arnego ruchu, z w yk orzy staniem m ożliwości o d bioru ekspozycji p ano ram y k ra jo b razu i sy lw et zespołów zabytkow ych;
— stosując liczne .środki in fo rm acji i rek lam y ro z propagow ać w arto ści p rzy ro dn icze i 'kulturow e te go obszaru, jego historycznych m iast zespołów i o biektów architektonicznych.
D ruga g ru p a problem ów p rzed staw iona graficznie na p lan szy p t. „K ieru nki ro zw oju regionu, analiza m ożliwości i zagrożeń” jest syntezą rozw ażań prze prow adzonych w aspekcie przem ian, jak ie m ają się dokonać n a w y b ra n y m Obszarze w zw iązku z rea lizacją .perspektyw icznych p lan ów zagospodarow ania p rzestrzen neg o w ojew ództw z uw zględnieniem k o n
ty n u acji „p ro g ram u W isła”.
O bserw acji po ddano następ ujące elem enty:
1) sieć osadniczą, ro le i fuńkoje jej poszczególnych ogniw:
2) te re n y k o n ce n tracji procesów u rb an izacyjny ch — ko n urbaeji b ydg aśk o -to ru ń śk iej i w łocław skiego ze społu m iejskiego;
3) przeznaczenie terenów : ' — obszary in ten sy w n ej p ro d u k cji rolnej,
— te re n y o przew adze funkcji turystyczno-w ypo czynkowych,
— kom pleksy turystyczno-w ypoczynkow e kalt. I, II, III,
— obszary ochronne uzdrow isk,
— istniejące i planow ane pozam iejskie te re n y p rz e m ysłow e i iskładowe (port przeładunkow y n a Wiśle przy „A zotach” , zapora w odna, elektrow nia w R y bitw ach, zakłady celnlozowcHpapiernicze w B obro w nikach, zespół przem ysław o-składow y Lubanie) z gran icam i stref ich uciążliw ości;
4) istn ie ją cą i p lan o w an ą kom unikację, w ty m d ro gę szybkiego ru c h u Ś ląsk -P o rty (autostrada Północ -Południe) z odgałęzieniam i do Bydgoszczy i W ar szawy.
B adany obszar w yróżnia się doskonałym i glebam i p rzy rów noczesnym m ałym udziale pow ierzchnio w ym lasów 'zlokalizow anych głów nie w obu k o t linach rzeki. W okół jego ośrodków centralnych — T orunia i W łocław ka, rozw ijają się stre fy silnie zurbanizow ane i urbamizujące się. Na południow o- -w schcdnim sk ra w k u k o nurbacji bydg osko-toruń - skiej leży uzdrow isko o znaczeniu k ra jo w y m i m ię dzynarodow ej renom ie — C iechocinek (o w y czer panych już w zasadzie m ożliw ościach lo kalizacyj nych), w iążące się fu nkcjonalnie i p rzestrzen n ie w w yraźnie w yodręb n iający m się paśm ie z C zernie w icam i — Otłoczynem i N ieszaw ą (w ynikają stąd określane m ożliwości funkcjonalne dJla Nieszawy). Obszar te n w ra z z praw obrzeżnym i (terenami lasów bobraw nick ich wchodzi w iskłald kom pleksu tu r y styczno-w ypoczynkow ego I kateg o rii k rajow ej, o optym alnej jednorazow ej pojem ności 28 050 osób. M iędzy Nieszawą i C iechocinkiem p ro je k tu je się re a lizację kolejnego stopnia w odnego, zaporę spiętrza jącą zbiornik, a p o jej koronie przepuszczenie a rte rii szybkiego ruchu. Poniżej n iej m a przebiegać droga lokalna łącząca Oba brzegi rzeki.
Za okoliczności niosące w sobie nowe w artości i stw arzające pozytyw ne m ożliwości efektyw nego ich w yko rzy stan ia uznano:
— m ożliwość połączenia k om pleksu -Turystyczno-wy poczynkowego lasów bobrow nickioh z lew obrzeżnym
pasm em uzdrowiskowym C zerniew ice — Otłoczyn — C iechocinek—N ieszaw a drogą lokalną po koronie za
pory;
— m ożliwość w y k orzystania m ającego pow stać zbior nika d la sportów w odnych.
Za zjaw iska niepokojące, niosące chronionym s tru ktu ro m potencjalne zagrożenia, uznano:
— przecięcie pasm a funkcjonalno-przestrzennego С zer n i e wi ce— O tłuc zy n—С ieeh oicin ek—Niesz awa airte -
rią szybkiego ru c h u (autostradą m iędzynarodow ą), — w yznaczenie zbyt szczupłych stref ochronnych wclkół uzdrow isk W C iechocinku li W ieńcu Zdroju, — planow aną w R ybitw ach elektrow nię, ze względu na n iek o rzy stn y w pływ na k lim a t i środowisko doliny (możliwość spow odow ania zastoin m gieł w niecce ciechocińskiej),
— p ro jek to w a n ie zespołów przem ysłow ych i składo w ych w bliskim sąsiedztw ie 'S truktur k rajo b razo w o -k u ltu ro w y ch o dużych w alorach oraz stref ochron
nych obu uzdrow isk.
W w yniku przeprow adzonych analiz sform ułow ano w stosunku do m iasta i regionu liczne p o stu la ty k on serw ator skie.
Wobec 'Stosunkowo niedużej liczby m ieszkańców , Nieszawa jak o ‘ośrodek gm inn y pełni w y sta rc z a ją cą ro lę w system ie osadniczym w ojew ództw a. P re feren cje funkcjonalne m iasta w y n ik a ją z jego po łożenia i licznych w alorów . P ostu lu je się podjęcie przez Nieszawę fu nk cji Obsługi tu ry sty k i k ra jo z n aw czej i p obytow ej (w ty m w ypoczynku świątecznego). Należy tak że dążyć do p rzejęcia przez n ią części fun kcji pobliskiego uzdrow iska poprzez ściślejsze pow iązanie fu nkcjonalno-przestrzenne i gospodarcze obu jednostek, z k tó ry ch Nieszawa m ogłaby przejąć obsługę przypadków lżejszych, nie w ym agających codziennych zabiegów (sugeruje się w prow adzenie n iskiej zabudow y p en sjo n ato w ej, w y n ajem pokoi w adaptow anych starych obiektach, w yk up i k o n serw a cję obiektów najcenniejszych). Połączenie w ah ad ło w ą linią m ikrobusow ą zapew niłoby stałe pow iązania kom unikacyjne. N iew ielka odległość od dw u dużych ośrodków m iejskich stanow iących cen tra k ra jo z n a w cze sk łan ia d o m yśli o podjjęciu p rzez Nieszawę fu n k cji obsługi tu ry s ty k i w zakresie żyw ienia (z 'wyko rzystaniem istniejącej bazy gastronom icznej).
Wobec b ra k u predyspozycji teren ow ych (doskonałe gleby przeznaczone pad w ysO kaintensyw ną p ro d u k cję ro ln ą i ogrodniczo-sadowniiczą) /wokół m iasta — dla potrzeb re k rea cji należy w ykorzystać p raw ob rzeżn e te re n y leśne. Z akładane w p lan ie zagospodarow ania przestrzenn ego w ojew ództw a w łocław skiego u tw o rze n ie w połażonym na w p ro st Nieszawy N ow ogródku lokalnego ośrodka obrługi w ypoczynku w ym aga jed nak op racow ań specjalistycznych z uw agi n a koniecz ność w kom ponow ania go w re p rez en tu ją cy w ysokie w alory k ra jo b ra z doliny, a także ze w zględ u na fak t, że przeciw legły brzeg stanow i jedną ze ścian O tw ar tego k u W iśle w nętrza zabytkow ego zespołu u rb a n i s ty ciznego. P o stuluje się zwiększenie s tre fy o ch ro n n ej uzdrow isk, a także objęcie n ią -całej doliny rze ki ma jej .odcinku przełom ow ym , co zobow iązyw ało by do zagospodarow ania jej zgodnie z w a ru n k am i ochrany środow iska n a tu ra ln eg o i k ultu ro w ego. W m iarę m ożliwości należałoby dążyć d o zan iech a nia realizacji elektrow ni w R ybitw ach i odsunięcia tra s y 'autantra'dy (drogi szybkiego ru ch u) poza rej.on form ującego się izespołu uzdrowiiskow o-wypoczynko- wego niecki ciechocińskiej ze w zględu n a ich n ie ko rzy stn y w pły w n a ekosystem tej części regio nu , a n a w e t zakłócenia, jakie m ogą w nim ispowodofwać (w tym przew idyw aniu pogorszenie w aru n k ó w bio- klim atycznych doliny), przyczyniając się ty m sam ym do spadku w aloró w leczniczych uzdrow iska.
Inw estycje przem ysłow e należałoby od p o łu d n ia za kończyć na „A zotach”, zm niejszając rów nocześnie te re n y składow e w L ubaniu. W ramiach „prog ram u W isła” n ależy podjąć studia n ad k ra jo b raze m do lin y na analizoiwanym odcinku. Obszar m iędzy Cie chocinkiem i Nieszawą k w a lifik u je isię do opracow a nia szczegółowego. Dopuszczenie n a n im zabudow y może się odbyć ty lk o n a 'określonych w a ru n k ach i w edług p ro jek tó w specjalistycznych.
Zakłada się konieczność przeprow adzenia studiów krajo brazo w y ch p rz y p ro jek to w an iu zbiornika, za pó r bocznych, nadbrzeży i b ulw arów o ra z e w e n tu a l nej au tostrady. Ich u k ształtow anie i przebieg będą w ym agały podporządkow ania się w alorom
kra/jobra-zu. A u to strad ę (drogę iszylbkiego ruchu), jeśli n ie u niknio ny ibędzie jej przebieg rw poprzek istrefy uzdrowiisko(weij, inaileży międizy ikrafwędzią w ysoczyz ny i zapo rą prow adzić n a estakadzie.
Staw ia isię w niosek, ab y óbjąć ochroną w szystkie, naw et 'niew ielkie, zesipoły 'leśne, stw arzające izolację m iędzy stre fa m i zurbanizow anym i i uprzem ysłow io nym i a stru k tu ram i' chronionym i.
Powyższe rozw ażania uszczegółowiono i skonk retyzo w ano w Skali 1:25 000. Ilu strac ję do n ich stanow ią plansze: „Ciechocinek — .Nieszalwa n a tle p la n o w anych p rz em ian ” oraz „Ciechocinek — Nieszafwa postulaty o ch ran y k ra jo b ra z u doliny”.
Kończąc, n ależy dodać, że zagadnień k o n serw ato r skich n ie m ożna oczywiście ro zpatryw ać w yłącznie w skali zespołów urbanistycznych. W ym agają one badań o ra z iwniosków system ow ych i strulkituralnych, odnoszących się d o w iększych jednostek fu n k cjo n al n o -przestrzennych i k u lturow o-przyro dniczy ch (arehi- tek tonie zn o-kr a jo b r a za w y ch).
Takie przyk łado w e 'opracowania w ykonano już dla w ojew ództw a toruńskiego, zespołu gm in C hełm no i gm iny K ijew o K rólew skie (łącząc, podobnie jak w w yżej opisanej p ra cy , pro blem y ochrany i w y k o rzystania dziedzictw a k u ltu ro w ego z zagadnieniam i och ro ny o ra z kształto w ania środow iska p rz y ro d n i czego) ja k o sp ra w d zian m ożliwości w drożenia w y tyczn ych k o n serw ato rsk ich dla planów zagospodaro w ania p rzestrzen n eg o w ojew ództw w ich II gen e racji 3.
dr inż. arch. Lucyna Czyżn iew ska P P P K Z — Oddział w Toruniu
3 W y ty c zn e dla II generacji pla nów zagospodarowania
przestrzennego w o j e w ó d z t w w zakresie praw idłow ego w y korzysta nia w artości ku ltu row ych , oprać. K. Paw łow ski,
J. Stępkowski, B. Dem bińska, L. Czyżniiewska, IKS, War szawa 1979.
A STUDY ON THE RENEWAL PLAN FOR NIESZAWA AND THE PROTECTION OF NATURAL AND CULTURAL LANDSCAPE OF THE VISTULA VALLEY
The article is deviated to problems o f com plex protec tion of cultural and natural environm ent of th e Vistula v alley on its ravined section betw een Płocka and To ruńska basins and in the region of the so-called C ie chocińska syimcliine. The problems w ere discussed w hen preparing a study on the renew al plan for Nieszawa, a historic sm all tow n com plex situated on the Vistula at a d istance o f 30 kms from W łocławek and Toruń. Providing that problems 'Of renew al, anid of sm all town com plexes in particular (if this is to be a continuous
process arid operation w ith perm anent e f
fects) should be considered from the view point of their regional connections (functional, spatial, transport), n e cessary studies have been m ade on several scales 'of spatial planning. As a result o f this, a number of conservation conclusions have been form ulated w ith regard to developm ental plans for W łocławek and To ruń districts and local plans for Nieszawa. Som e of them covered a find landscape o f the river valley, in tegrally combined w ith the town.
A( brief description of th e method of th e work has been illustrated w ith th e draw ings enclosed hereto.
The recording and evaluation o f the resources and v a lues of th e region under discussion made it possible to state that this is th e area abundant in natural and cu l tural values. Here w e can see a functionally and spa tially clear-cut belt 'including Czerniewice — Otłoczyn — Nieszaw a (with Ciechocinek, a health resort, in the central part) rich in mineral and saline waters.
The most im portant events that are to take place in th e future 'are: the construction of still another w ater -shed on th e Vistula (betw een N ieszaw a and Ciecho cinek) w ith an international North — South m otor -w ay running on the coping o f the dam, construction of 'power station, cellu lose and paper w orks and further developm ent of industry in the neighbourhood of W ło cławek. The im plem entation of the p lans w ill affect ad versely the ecosystem o f the valley, deteriorate bio- clim atic conditions of th e Ciechocińska syn cline and w ill cut a spa line w ith a high-w ay.
The Conclusions drawn dn the w ork w ere as follow s: — A developm ent of th e va lley on the exam ined se ction m ay be realized only on the basis -of th e condi tions w hich should be precised in a study iof the lan dscape and iprovide for an expansion o f protection zo nes for th e spa. A course of m otor-w ay should be m o ved behind a spa line. It is also necesSiairy to think over a possiblity o f abandoning the idea of building a pow er station on this site. A ll elem ents of the dam and m otor-w ay should be subordinated to natural v a lues. Touristic roads linking individual localities and historic structures 'on the tw o banks of the river should be d eveloped to enable a free contem plation of the landcape and to expose historic com plexes situated on the edge of the va lley escarpm ent. Apart from that N ieszaw a should be entrusted w ith part of the fun ctio ns of nearby C iechocinek (provided transport connec tions are improved) and the function of touristic ser vices in catering.
