GEOINFORMACJA Ucywilizować metadane

Ucywilizowaæ metadane

Tomasz Na³êcz

wiêkszoœæ z nas dopiero zaczyna³a przy-godê z systemami informacji przestrzen-nej, wszystko wydawa³o siê proste. Zasoby danych by³y bardzo skromne, ka¿dy wiedzia³, kto i jakimi danymi dys-ponuje. Informacje o nowych warstwach informacyjnych rozchodzi³y siê doœæ szybko wœród niewielkiej spo³ecznoœci, ale te¿ nie by³o tak wielkiej potrzeby poszukiwania danych, gdy¿ wiêkszoœæ zespo³ów dzia³a³a samodzielnie. Obecnie mamy do czynienia raczej z nadmiarem danych, a na pewno coraz czêœciej pojawiaj¹ siê trudnoœci z wybo-rem tych najlepszych pod wzglêdem jakoœci i dok³adnoœci. Dziœ raczej dyskutuje siê o obszernych zasobach danych – Big Data – i sposobach efektywnego zarz¹dzania bazami. Obecnie typowy u¿ytkownik mo¿e dotrzeæ zarówno do danych wytwarzanych przez organizacje publiczne (np. takie jak: PIG, GDOŒ, GUGiK), jak i skorzystaæ z tych oferowanych komercyjnie lub na licencji otwartej (Open-StreetMap). Ale czym nale¿y siê kierowaæ, ¿eby wybraæ naj-bardziej wartoœciowe dane, które pos³u¿¹ do naszych projektów i analiz? To trochê tak, jak w przypadku przegl¹dania gazety z og³oszeniami (dziœ raczej interneto-wego portalu og³oszeniointerneto-wego!) lub poszukiwania ksi¹¿ki w ogromnej bibliotece. Obydwa przyk³ady s¹ adekwatne do opisywanej sytuacji. Gazeta reklamuje nam produkty z krótk¹ charakterystyk¹ i kieruje do sprzedaj¹cego. W bibliotece natomiast musimy skorzystaæ z katalogu, aby wyszukaæ numer i charakterystykê poszukiwanego wolu-minu. W przypadku danych przestrzennych pomagaj¹ metadane, które porz¹dkuj¹ informacje o danych w postaci katalogu, jak równie¿ reklamuj¹ poszczególne produkty poprzez ich charakterystykê. W dodatku dziêki metada-nym nie tylko mo¿na uzyskaæ informacjê o danych, ale te¿ jesteœmy kierowani do producenta (wytwórcy). Metadane to krótka charakterystyka cyfrowego zbioru danych (np. mapa, zdjêcia lotnicze, ortofotomapa) – to chyba naj-prostsza definicja, wskazuj¹ca jasno, ¿e metadane s³u¿¹ u¿ytkownikom do szybkiego wyszukiwania informacji przestrzennej przez odpowiedŸ na zasadnicze pytania: kto? gdzie? jak? kiedy? U¿ytkownik otrzymuje szybk¹ i zwiêz³¹ informacje o zbiorze danych, czy s¹ to dane rastrowe czy wektorowe, jaki maj¹ uk³ad wspó³rzêdnych, kto jest wytwórc¹, jaka jest ich dostêpnoœæ i gdzie mo¿na uzyskaæ bli¿sze informacje, itp.

Metadane s¹ podstawowym elementem zapewniaj¹cym sprawne dzia³anie infrastruktury informacji przestrzennej (PG-2014-07), stanowi¹ tak¿e istotny cel dyrektywy INSPIRE (PG-2014-04), umo¿liwiaj¹c sprawne zarz¹dzanie zharmonizowanymi danymi geoprzestrzennymi.

Wyró¿niamy trzy poziomy stosowania metadanych i odpowiadaj¹ce im rodzaje metadanych:

– metadane wyszukiwania (ang. discovery metadata), podstawowe informacje o zbiorze danych umo¿liwiaj¹ce u¿ytkownikowi odnalezienie zbioru;

– metadane rozpoznania (ang. exploration metadata), posiadaj¹ rozszerzony zakres pozwalaj¹cy m.in. okreœliæ jakoœæ danych oraz nawi¹zaæ kontakt z wytwórc¹;

– metadane stosowania (ang. exploitation metadata), charakteryzuj¹ te elementy zbioru, które s¹ niezbêdne do odczytania danych, ich transferu oraz interpretacjê i prak-tyczne wykorzystanie przez œrodowiska systemów u¿yt-kownika.

Metadane geoinformacyjne s¹ tworzone dla bardzo ró¿nych zakresów danych. Dyrektywa INSPIRE wymaga tworzenia metadanych dla zbiorów danych przestrzennych, serii danych przestrzennych oraz us³ug. Jednak¿e metada-ne mog¹ odnosiæ siê do znacznie bardziej szczegó³owych poziomów, tj. klas obiektów, instancji obiektu, a nawet typu atrybutów. Im bardziej szczegó³owo opisany jest zbiór danych, tym ³atwiej przeprowadziæ zaawansowane wyszu-kiwanie prowadz¹ce do uzyskania trafnej informacji.

O tym, jak wa¿ne s¹ metadane dla budowy infrastruktu-ry informacji przestrzennej, niech œwiadcz¹ s³owa zapisane w preambule dyrektywy INSPIRE: „G³ówn¹ przeszkod¹ dla pe³nego wykorzystania dostêpnych danych jest czaso-ch³onnoœæ i kosztownoœæ poszukiwania istniej¹cych danych przestrzennych lub sprawdzanie, czy mog¹ one byæ u¿yte w danym celu. Pañstwa cz³onkowskie powinny zatem do-starczaæ opisy dostêpnych zbiorów danych przestrzennych oraz us³ug w formie metadanych”. Dyrektywa poœwiêca metadanym o wiele wiêcej miejsca, poprzez dwa szcze-gó³owe dokumenty opisuj¹ce zasady wdra¿ania dyrektywy w zakresie metadanych, opisane poni¿ej:

– Rozporz¹dzenie Komisji (WE) NR 1205/2008 z dnia 3 grudnia 2008 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie metadanych – ustanawia formalne zasady tworzenia profi-lu matadanych INSPIRE.

– Zasady wdra¿ania dyrektywy INSPIRE w zakresie metadanych: wytyczne techniczne oparte o EN ISO18115 i EN ISO 19119 – oficjalna dokumentacja implementacyj-na profilu metadanych okreœlaj¹ca zale¿noœci (mapowa-nie) pomiêdzy profilem INSPIRE a profilem ISO.

Wszystkie te techniczne zasady s¹ oczywiœcie przezna-czone dla ekspertów i nie powinny w ¿aden sposób doty-czyæ u¿ytkownika. Dlaczego zatem metadane stanowi¹ dla wiêkszoœci odbiorców istotn¹ barierê i s¹ omijane z dale-ka? Wynika to g³ównie z niewielkiej popularyzacji metada-nych, mo¿e byæ tak¿e efektem b³êdnego ich kojarzenia z zapisem w kodowaniu jêzyka XML (ryc. 1). Jêzyk XML posiada niezaprzeczalne zalety, g³ównie poprzez hierar-chiczn¹ strukturê, która pozwala na szybkie i sprawne wyszukiwanie informacji. Jednak¿e jest to jêzyk, co trzeba podkreœliæ, czytelny dla maszyn (komputerów) i raczej

493

Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 10/1, 2014

GEOINFORMACJA

1

mo¿e byæ trudny w odbiorze przez u¿ytkowników. Nale¿y w tym momencie rozwiaæ wszelkie w¹tpliwoœci i katego-rycznie stwierdziæ, ¿e XML jest jêzykiem przeznaczonym dla ekspertów. U¿ytkownicy przez klienta us³ugi sieciowej (np. geoportal) otrzymuj¹ t³umaczenie XML na czyteln¹ formê HTML, czyli w postaci standardowej strony interne-towej z pogrupowanymi informacjami. Odpowiednia apli-kacja poœredniczy miêdzy u¿ytkownikiem a zapisami metadanych w XML.

Stworzono dwa narzêdzia umo¿liwiaj¹ce pominiêcie bezpoœredniego kontaktu u¿ytkownika z zapisami w XML, s¹ to – katalog metadanych (prezentuj¹cy w czytelnej for-mie wyniki wyszukiwania metadanych) oraz edytor meta-danych (s³u¿¹cy do wprowadzania informacji przez wy-twórców danych, którzy wype³niaj¹ zasoby katalogowe). Obydwa te zagadnienia zostan¹ przedstawione w kolejnym felietonie.

Metadane choæ zapisane w niezbyt przyjemnym na pierwszy rzut oka formacie (XML) mo¿na ³atwo ucywili-zowaæ, poprzez stosowanie szeregu przyjaznych u¿ytkow-nikowi aplikacji, które w sposób intuicyjny prowadz¹ proces zapytañ, a tak¿e prezentuj¹ wyniki w formie czytel-nych dokumentów. Kolejn¹ faz¹ promocji metadaczytel-nych s¹ prace, które maj¹ na celu tak¹ transformacjê z XML do HTML, aby zapytania mo¿na by³o prowadziæ bezpoœred-nio z poziomu wyszukiwarki internetowej (np. google, yahoo), a nie poprzez katalog metadanych.

Budowa infrastruktury informacji przestrzennej (iip) jest z³o¿onym zadaniem miêdzynarodowym, a wrêcz glo-balnym wymagaj¹cym precyzji i spójnoœci pomiêdzy poszczególnymi elementami sk³adowymi. Metadane s¹ istotnym, ¿eby nie powiedzieæ podstawowym, czynnikiem zapewniaj¹cym dzia³anie ca³ego rozleg³ego systemu gwarantuj¹cego interoperacyjnoœæ informacji przestrzen-nej. Dlatego tak wa¿ne jest, aby by³y tworzone systema-tycznie i w sposób ujednolicony, zgodnie z przyjêtymi standardami. Nale¿y tu wspomnieæ o licznych zaletach wynikaj¹cych z opisu zbiorów danych przez metadane.

Istotn¹ zalet¹ metadanych jest u³atwienie zarz¹dzania danymi przestrzennymi zarówno na poziomie iip, jak i w samej organizacji, odpowiedzialnej za ich

wytwarza-nia. Jak siê okazuje, opisywanie danych przestrzennych metadanymi znacz¹co wp³ywa na usprawnienie zarzadza-nia nimi w samej organizacji, szczególnie w przypadku ogromnych iloœci informacji gromadzonych na serwerach. Dostêp do metadanych przez jeden punkt dostêpowy po-zwala uzyskiwaæ informacjê dziedzinow¹, regionaln¹ czy te¿ historyczn¹ dla ca³ego zakresu danych pochodz¹cych z ró¿nych Ÿróde³. Takie rozwi¹zanie znacznie u³atwia mo¿liwoœci dotarcia do danych, ale tak¿e wp³ywa na popu-laryzacje us³ug geoinformacyjnych.

Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e metadane to nie tylko ko-rzyœci, ale te¿ obowi¹zki na³o¿one na organy wiod¹ce w zakresie ich wytwarzania i póŸniejszej aktualizacji. Zgod-nie z zapisami dyrektywy INSPIRE, metadane dla Za³¹czni-ka I, II i III powinny byæ gotowe w krajach cz³onkowskich ju¿ pod koniec 2013 r.

Metadane, choæ pozornie nieprzyjazne u¿ytkowniko-wi, szczególnie ze wzglêdu na stronê techniczn¹ z nimi zwi¹zan¹, mog¹ w niedalekiej przysz³oœci stanowiæ o sile infrastruktury informacji przestrzennej. Ju¿ nied³ugo, w zwi¹zku z dalszym ogromnym przyrostem danych prze-strzennych, metadane stan¹ siê kluczowym elementem do pozyskiwania odpowiedniej i oczekiwanej informacji. Dla-tego te¿ nale¿y jak najszybciej rozwiaæ mity funkcjonuj¹ce wokó³ metadanych i promowaæ je jako proste i u¿yteczne narzêdzie do wyszukiwania informacji przestrzennej. Do sukcesu metadanych niezbêdne s¹ dwa elementy: prze³ama-nie przez u¿ytkowników pewnej prze³ama-niechêci do korzystania z nich oraz rzetelne opisywanie metadanymi wytwarzanych zasobów przez wytwórców.

Na zakoñczenie, ¿eby zachêciæ u¿ytkowników do korzystania z metadanych, nale¿y jeszcze raz pos³u¿yæ siê przyk³adem katalogu bibliotecznego. Obecnie wchodz¹c do biblioteki i korzystaj¹c z katalogu, nie przeszukujemy tylko zasobów lokalnych, lecz mamy dostêp do ca³ej sieci i mo¿emy otrzymaæ odpowiedŸ wskazuj¹c¹, ¿e poszukiwa-na przez poszukiwa-nas pozycja jest w innej dzielnicy lub innym mieœ-cie. W przypadku metadanych mamy ten sam mechanizm, docieramy do zasobów wytworzonych w ró¿nych miej-scach, nie wstaj¹c od biurka, przy którym pracujemy. To naprawdê potê¿ne narzêdzie.

494

Przegl¹d Geologiczny, vol. 62, nr 10/1, 2014

<gmd:CI_ResponsibleParty> <gmd:organisationName>

<gco:CharacterString>Pañstwowy Instytut Geologiczny-Pañstwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB)</gco:CharacterString> </gmd:organisationName> <gmd:contactInfo> <gmd:CI_Contact> <gmd:phone> <gmd:CI_Telephone> <gmd:voice> <gco:CharacterString>+48224592000</gco:CharacterString> </gmd:voice> </gmd:CI_Telephone> </gmd:phone>