FENOLOGIA BOTANICZNYCH GATUNKÓW I ODMIAN TULIPANÓW

(1)

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2004 z. 497: 369-374

FENOLOGIA

BOTANICZNYCH GATUNKÓW I ODMIAN TULIPANÓW

Agnies;Jca Knymińska 1, Dariusz Sochacki 2, Lidia Lamcha ¹

1 Katedra Roślin Ozdobnych,

Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu

2 Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach

Wstęp

Zwiększająca się corocznie liczebność odmian tulipanów utrudnia dokładne

ich poznanie i określenie zastosowania. Starsze odmiany, pomimo cennych cech,

zostają wycofywane z uprawy. Tymczasem projektanci terenów zieleni poszukują roślin cebulowych o znanych cechach, takich jak długość okresu dekoracyjności,

wysoki współczynnik rozmnażania czy dokładnie określony termin kwitnienia.

Możliwy jest dzięki znajomości tych cech dobór gatunków i odmian uwzględniają

cy następstwo kwitnienia. Wiedza o występowaniu kolejnych pojawów fenologicznych może być wykorzystana także w hodowli przy uzyskiwaniu nowych odmian.

Botaniczne tulipany należące do czterech grup klasyfikacyjnych: Kaufman- na, Fostera, Greiga oraz Innych gatunków i mieszańców [VAN SCHEEPEN 1996), opisywane są najczęściej w literaturze bardzo ogólnie. Są to grupy liczące wiele odmian czy gatunków. Zyskują one w ostatnich latach na popularności.

Badania dotyczące fenologii tulipanów prowadzono w Polsce w latach 60. i 70. ubiegłego stulecia [OSZKINIS i in. 1968; DĄBROWSKI, DĄBROWSKA 1971). W Miło

bądzu prowadzono ocenę morfologiczną i badano plonowanie 48 odmian tulipa- nów, uwzględniając także porę kwitnienia [DĄBROWSKA i in. 1983). Nie oceniano jednak wielu odmian uprawianych obecnie w polskich kolekcjach i koncentrowa- no się na odmianach z innych grup klasyfikacyjnych. Tylko badania OszKINIS i in.

(1968] obejmowały częściowo tulipany botaniczne. Podjęto zatem badania mające

na celu opracowanie charakterystyki fenologicznej 32 gatunków i odmian botanicznych tulipanów w warunkach klimatycznych centralnej Polski.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w kolekcji tulipanów w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach w sezonie 1999/2000 oraz 2002/2003. Do doświad

czenia wzięto 10 odmian z grupy Kaufmanna: Scarlet Elegance, Showwinner, The First, Vivaldi, Cimarosa, Tortini, Golden Earrings, Ouverture, Rose d'Amour, Ungurs, 13 odmian z grupy Fostera: Agamemnon, Athens, Cantata, Cherry Flip, Czardas, Feu Superbe, Gałata, Princeps, Purissima, Red Emperor, Rockery Beauty, Salut, Juan, 4 odmiany z grupy Greiga: Cape Cod, United States, Misko-

(2)

370 ^A.Krzymińska, D. Sochacki, L. Lamcha

deed, Fatuma oraz 5 gatunków i odmian z grupy Innych: Tulipa eichleri, T. eichle- ri Excelsa, T. hageri nitens, T. whittallii, T. praestans Fusilier.

Cebule tulipanów w pierwszej klasie wielkości sadzono do gruntu na po-

czątku października 1999 r. i 2002 r. Wiosną każdego sezonu prowadzono obser- wacje dotyczące następujących faz fonologicznych: ukazania się roślin nad po-

wierzchnią ziemi, rozchylania się liści, stadium zielonego pąka, stadium zabarwionego pąka, początku i końca kwitnienia. Określono czas ich trwania w kolejnych tygodniach roku. Za początek kwitnienia przyjęto czas rozchylania się pąków

kwiatowych, a za koniec zasychanie listków okwiatu. W sezonie 1999/2000 oceniono także liczbowy współczynnik rozmnażania. Kombinacja doświadczenia obejmowała 10 ^roślin.Wszystkie rośliny zostały poddane ocenie.

Wyniki i dyskusja

W przeprowadzonym doświadczeniu stwierdzono wyraźne różnice w termi- nie występowania faz fenologicznych pomiędzy grupami klasyfikacyjnymi i w ich

obrębie. W sezonie 1999/2000 tulipany wcześniej ukazały się nad powierzchnią

ziemi niż w sezonie 2002/2003. Niskie temperatury powietrza w lutym i w marcu drugiego sezonu uprawy spowodowały około 2-3 tygodniowe opóźnienie wegetacji (tab. 1). Prezentowane w pracy wyniki są średnimi z obydwu sezonów.

Tabela 1; Table 1 Minimalna i średnia temperatura powietrza podczas prowadzenia doświadczenia

Minimal and mean air temperature during experiment

Miesiąc Dekada Temperatura minimalna Temperatura średnia

Month Decade Minimal temperature Mean temperature

1999/2000 2002/2003 1999/2000 2002/2003

I 4,0 -3,9 12,3 8,2

X II -1,2 -3,2 6,2 6,4

III -2,1 -1,0 8,3 7,6

I --0,1 -4,1 6,7 1,7

XI II -5,1 --0,1 --0,5 6,2

III -8,5 -3,2 0,2 5,4

I -1,9 -16,8 4,1 -5,3

XII II -2,9 -14,4 1,9 -5,2

III -7,3 -20,5 -2,1 -ó,6

I -8,5 -23,2 1,0 -9,6

I II -6,4 -15,8 --0,9 --0,5

III -15,0 -10,1 -1,9 0,9

I -1,9 -16,8 5,3 -5,2

II II -6,1 -20,8 1,0 -5,9

III -7,6 -10,6 2,0 -3,3

I -2,1 -8,6 4,3 -1,4

III II -7,3 -4,3 1,0 2,8

III -4,1 -10,0 6,5 4,7

I -4,1 -5,5 5,9 1,4

IV II 3,7 -2,2 13,9 7,9

III 7,7 1,0 17,9 11,9

I 0,5 5,0 14,4 15,4

V II -1,2 3,3 15,3 13,1

III 6,0 6,4 15,4 17,4

(3)

FENOLOGIA BOTANICZNYCH GATUNKÓW I ODMIAN TULIPANÓW 371

Gamnek, Miesiąc

I

^Luty

I

^Marzec

l

^Kwiecień ^Maj ^WR

odmiana Month Februarv March Aoril May

Species, tydzień 8 9 10 11 12 13 14 15

l

¹⁶ ¹⁷ ¹⁸ ¹⁹ ²⁰ ²¹

cultivar week

Tulipany Kaufmanna; Kaufmanniana Group

Scarlet Elegance 1t li f-..-1

*

^7,8

Showwinner l1t I ^li

.. *

^2.6

The First ^1t I ^li ^W-41-

*

^5,1

Vivaldi 1t li

-= ^*

^2,9

Cimarosa _l1t I I ^uI

~a ^-- ^*

^3,4

Tartini 1t li 1-r-

*

^1,9

Golden Earrings 1t li cf!~

*

^3,4

Ouvenure l1t I I ^li ^plff ^.

*

^4,8

Rose d' Amour _l1t I I ^li ~~

*

^4,2

Ungurs Tulipany Fostera; Fosteriana Group 1t li ---,--,,,,1,,,,

- ^*

^2.2

Agamemnon _1t u h-d,,,-

g I *

^3,2

Athens l1t I ¹¹¹ ~

*

^4,2

Cantala 1t li

~ i -* *

^3,0

Cherry Flip 1t li 3,7

c~ardas 1t I ^li

t]i_ _*

^3,5

Feu Superbe 1t li

IJ ^*

^3,6

Gałata J1t I ^li J-i--1!

*

^5,2

Princeps 1t li Ll..!1 r!jj

*

^4,3

Purissima 1t li

h;;;h-

]lt]!; ^*

^4,3

Red Emperor 1t li 5,5

Rockery Beauty ^1t li

*

^3,6

-.r "

Salut _l1t I ^li

r=;:. _*

^3,1

Juan 1t Tulipany Greiga; Greigii Group I ^li

-

^{I I}

^*

^3,5

Cape Cod J1t I ^li I ^l..ll

. *

^3,4

United States 1t li

t:

^3,5

Miskodeed l1t li 1,2

Famma 1t li

*

^2,7

Inne gatunki i mieszańce; Miscellaneous

T. eichleri _l_1t I ^-n T f-ilH

*

^2.6

T. eich/e,·i Excelsa 1t li

,.. _*

2,7

T. hageri nite11.1· l1t li Hi

ii * I

^1,4

T. whittal/ii l1t li ~

*I

^1.6

T. praestan.1· Fusilier 1t li

tilEt ^*I ^I

^4.5

7t ^Uka1,anicsię niślin nad pt,wicri'.r..:hnią ziemi

Hli

Stadium zaharwinnego pąla Anocaranci: uf lcavc~ ahovc lhc r rnund lcvcl Phasc of colourin, bud

li Stadium n1zchylania liści

1•

^Poc1,ąlckkwi1nicnia

Pha.-.c l>f lcaves oncmnl! Bc11inninn of llowcrin~

SL.ułium zickmcgo pąka

*

Konice k.witnieni.a

Phasc of l!rccn hud End or lk)WCrinP

Rys. 1. Porównanie faz fenologicznych i współczynnika rozmnażania (WR) 32 genoty- pów tulipanów botanicznych

Fig. 1. Comparision of phenolo$ical phases and coefficient of propagation (WR) of 32 genotypes of some tuhp species and their cultivars

(4)

372 A. Krzymińska, O. Sochacki, L. Lamcha

Najwcześniej rozpoczęły wegetację odmiany z grupy Kaufmanna (rys. 1).

Najszybciej, już na przełomie ósmego i dziewiątego tygodnia roku, ukazały się liście nad powierzchnią ziemi odmian z grupy Kaufmanna Cimarosa i Rose d'Amour oraz z grupy Fostera Athens. Najpóźniej rozpoczęły wegetację odmiany z grupy Fostera Cantata (12/13 tydzień) i z grupy Kaufmanna Ungurs (13 ty-

dzień). Najwcześniej, w 14-15 tygodniu roku, rozpoczęły kwitnienie odmiany Scarlet Elegance, Showwinner, Cimarosa, Tartini, Ouverture. Najpóźniej, w 17/18 tygodniu, zaczęły kwitnąć wszystkie tulipany z grupy Greiga, z grupy Kaufmanna 'Ungurs', z grupy Fostera 'Athens', 'Czardas', 'Purissima', natomiast gatunki grupy Innych T eichleri, w 18/19 tygodniu T whittallii oraz w 19/20 tygodniu T hageri nitens. Zatem termin rozpoczęcia wegetacji nie miał wpływu na termin kwitnienia. Sześć odmian, spośród badanych w Skierniewicach, poddanych było również obserwacjom w Katedrze Roślin Ozdobnych w Poznaniu. Terminy

początku kwitnienia podane przez OszKINIS i in. [1968) są identyczne lub różniące się o jeden tydzień od terminów prezentowanych w niniejszej pracy. Najdłużej,

3,5 tygodnia, trwało kwitnienie u odmian Scarlet Elegance, Cimarosa, Tartini, oraz Ouverture. Można twierdzić, że dekoracyjność tulipanów rozpoczyna się już

jednak od osiągnięcia pojawu zielonego pąka. U odmiany Athens okres ten trwał najdłużej (5,5 tygodnia). Odmiana ta charakteryzowała się trwającym tylko 2 ty- godnie kwitnieniem.

U niektórych tulipanów występuje rysunek na liściach. Cecha ta wydłuża dekoracyjność roślin. Spośród ocenianych odmian rysunek na liściach miały

Showwinner, The First, Tartini, Golden Earrings, Rose d'Amour, Ungurs, Juan, Cape Code, Miskodeed i Fatuma.

Wysokim liczbowym współczynnikiem rozmnażania, powyżej 4, odznaczały się odmiany z grupy Kaufmanna: Scarlet Elegance, The First, Ouverture i Rose d'Amour, z grupy Fostera: Athens, Gałata, Princeps, Purissima, Red Emperor oraz z grupy Innych: Tulipa praestans Fusilier.

Wnioski

l. Oceniane botaniczne gatunki i odmiany tulipanów różniły się pomiędzy sobą terminem występowania faz fenologicznych.

2. Najwcześniej, pod koniec marca i na początku kwietnia, w 14-15 tygodniu,

rozpoczęły kwitnienie odmiany Scarlet Elegance, Showwinner, Cimarosa, Tartini, Ouverture.

3. Długim okresem dekoracyjności, dzięki rysunkowi na liściach lub długiemu

okresowi kwitnienia, charakteryzowały się odmiany Scarlet Elegance, The First, Cimarosa, Tartini, Golden Earings, Ouverture, Rose d'Amour, Un- gurs, Juan, Cape Cod, Miskodeed, Fatuma.

4. Do uprawy na terenach zieleni ze względu na długość okresu dekoracyjnoś

ci oraz duży współczynnik rozmnażania można polecić odmiany Scarlet Ele- gance, The First, Ouverture i Rose d'Amour.

(5)

FENOLOGIA BOTANICZNYCH GATUNKÓW I ODMIAN TULIPANÓW 373

Literatura

DĄBROWSKA S., WRÓBLEWSKA C., SZCZEPAŃSKI K. 1983. Wyniki badań porównawczych z odmianami tulipanów. Prace Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Ser. B, 8:

47-60.

DĄBROWSKI J., DĄBROWSKA S. 1971. Ocena odmian tulipanów w uprawie gruntowej zgromadzonych w Kolekcji Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puła

wach. Biuletyn IHAR 3-4: 5-28.

OSZKINIS W., ABSAL0N

s.,

OSZKINIS0WA K., KAŁWIŃSKA K. 1968. Charakterystyka mor- fologiczna i fenologiczna 383 gatunków i odmian tulipanów (Tulipa L.). Biuletyn

IHAR 3-4: 11-43.

VAN SCHEEPEN J. 1996. Classified list and international register of tulip names. Royal General Bulbgrowers' Association, Hillegom, The Netherlands: 623 ss.

Słowa kluczowe: gatunki tulipana, odmiany tulipana, fazy fenologiczne Streszczenie

Doświadczenie wykonane w sezonie 1999/2000 i 2002/2003 miało na celu opracowanie charakterystyki fenologicznej 32 gatunków i odmian botanicznych tulipanów w warunkach klimatycznych Polski Centralnej. Określono czas trwania pojawów fenologicznych: ukazanie się roślin nad powierzchnią ziemi, stadium rozchylania liści, stadium zielonego i zabarwionego pąka, rozpoczęcie i zakończe

nie kwitnienia. Oceniono także współczynnik rozmnażania. Ze względu na długą dekoracyjność i duży współczynnik rozmnażania można polecić dla terenów zieleni odmiany z grupy Kaufmanna: Scarlet Elegance, The First, Ouverture i Rose d'Amour.

PHENOLOGY OF SOME TULIP SPECIES AND THEIR CULTIVARS Agnieszka K1zymińska 1, Dariusz Sochacki 2, Lidia Lamcha ¹

1 Department of Ornamental Plants, Agricultural University, Poznań 2 Research Institute of Pomology and Floriculture, Skierniewice Key words: tulip species, cultivars, phenology

Summary

The aim of research was phenological estimation of 32 tulip species and their cultivars in climatic conditions of Central Poland. The experiments were performed in the seasons of 1999/2000 and 2002/2003. The time of phonological phases of tulips was determined by measuring of the following: the appearance of leaf above ground level, phase of leaf opening, phase of green and colouring

(6)

374 A Krzymińska, D. Sochacki, L. Lamcha

bud, the beginning and the end of flowering. Coefficient of propagation was also ~

recorded. On those bases the usefulness for landscaping was estimated. The best · ¹ cultivars were from Kaufmanniana Group: Scarlet Elegance, The First, Ouvertu- re and Rose d'Amour.

Dr inż. Agnieszka Krzymińska

Katedra Roślin Ozdobnych

Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu ul. Dąbrowskiego 159

60-594 POZNAŃ

FENOLOGIA BOTANICZNYCH GATUNKÓW I ODMIAN TULIPANÓW

FENOLOGIA

BOTANICZNYCH GATUNKÓW I ODMIAN TULIPANÓW

I

I

l

l

*

.. *

*

-= *

~a -- *

*

*

*

*

- *

g I *

*

~ i -* *

t]i_ *

IJ *

*

*

]lt]!; *

*

-.r "

r=;:. *

-

*

. *

t:

*

*

,.. *

ii * I

*I

tilEt *I I

Hli

1•

*

s.,

-= ^*

~a ^-- ^*

- ^*

t]i_ _*

IJ ^*

]lt]!; ^*

r=;:. _*

^*

,.. _*

tilEt ^*I ^I