System informacji gospodarczej : materiały na konferencję

h m a

• • • «

hIS&Ibh

i

S T O W A R Z Y S Z E N I E K S I Ę G O W Y C H W P O L S C E Stowarzyszenie Wyższej Użytecznoici

O D D Z IA Ł W OJEW Ó DZKI W S Z C Z E C IN IE

S Y S T E M

INFORMACJI GOSPODARCZEJ

Materiały na konferencję pod redakcję

Doc. dr hab. I G N A C E G O D Z IE D Z IC Z A K A

Do użytku służbowego

Szczecin, październik 1983

z . ¡ i '• ' -• ; c » Y vv : : 5 , 1 "<.1« ? v .-.-v : , c • w - » ?.

-• - .. ; " . , 'V i -

j -

* ' \

i ÍllC- •> tí ^{| l i}

i:? ’

L W . }¡¡?, >míj

S t r . Przedmowa . ... . . . . . . 3 1. P r a f . d r h a b . A. Jarug»*?« - T en d en cje ra z w a ju

rach u n k o w o ści . . . 5 2 . Dr J . S tę p n ie w s k i, P r » f . C. R » lla n d - Rachunkowość

w c z a s i e r z e c z y w is ty » ... 22 3 . Dr A. Nowakowski - I n f » r « a c j a w s te ro w a n iu

ekonomicznym reform ow anego p r z e d s ię b i o r s t w a . . . . 49 4 . Dr J . Ocbaan - K o n s tr u k c ja o b iek to w eg o s y s te » u

in f o r m a c j i ek o n o m iczn ej w a s p e k c ie w ew n ętrzn ej

i n t e g r a c j i ...71 5 . D o c .d r h a b . I . D z ie d z ic z e k - I n t e g r a c j a w s y s t e » i e

in f o r m a c j i g a s p a d a r c z e j . . . . ... 91 6 . P r o f . d r h a b . T. W ie r z b ic k i - K e » p u te ry z a c ja

a n a l i z y ek o n o m iczn ej w s y s te m ie i n f o r m a c j i

g a s p a d a r c z e j ... 109 7 . P r o f . C. R o lla n d - M odelowanie k a n c e p c y jn e

w k a n te k ś c ie ra z w a ju systemów in f o rm a ty c z n y c h . . 129 8 . Dr P. M i ja ł - I n f o r » a c j a o w d ra ż a n iu p r a t a t y p u

s y s te » u SIR w ZWCh "ELANA"... 174 9 . Mgr E. Depa - S y s te » fin a n so w o -k o sz te w y źródłem

i n f o r m a c j i ek o n o m iczn ej ... . 179 1 0. Mgr J . M ajew ski - P r a b le * i n f o r m a c j i d la

g a s p a d a r o n a n i« sa« o ch ad aw y » i c z ę ś c ia m i

z a » ie n n y » l w r e g i o n i e ... 200 11. Dr W .O strow ski - In fo rm a c y jn a r o l a d o k u m e n ta c ji

k a l k u l a c y jn a - k o s z to ry s o w e j ... . . . 212 12. S t r e s z c z e n i a r e f e r a t ó w /w j ę z . f r a n c . / ... 223

SPIS TREŚCI

• •

J , • = i ■ . - » -»i ' i ; ,.

. »i.-?« . . í - í j i - e i - i i v x í , ‘ y v " rs í.: ' ..-it ■ .v ..: ‘ - • 1 •: ï

• . ...-1 , . V , - , i ?. a ' '.ü îp i

■ > a ;.;'--jt - ■ ; - isSX ■ ' . ■

.

... Ś.t ” t'.À .'*4 ’

• h . . ::,ioiï . . ï "

i « 5-' - . :

. - . *. . . . >■ ..

. . . . , £?'• c;?>'-síáü»ií ..¿' • . ÎS;' -V.: ĆSV%--' - s.»o.-5'll

■ ...

î : s é i.j : « i i«rfe - , • '

. » .■ . . ï j . ' i j á g s p v a . i c s ; ; c î - . , $ 9 3 ;

- 3 -

PRZEOMOUA

Pro bierna ty k a k o n f e r e n c j i IfiFRA'63 p o w s ta ł a z oceny K o n ic ji P o stęp u naczepo o d d z i a ł u S t o u a r z y s z e n i a Księgouych u P o l s c e , oceny p o u s t a ł e j z o b s e r u a c j i p o t r z e b p r a k t y k i g o s p c d a r c z e j . Obserwujemy bowiom niedom agania u p r z e p ł y u i a i zapew nie niu od­

p o w ie d n ie j i n f o r r . a c j i g o s p o d a r c z e j k i o r o u n i c t u u u s a m o d z i e l n i a ­ j ą c y c h s i ę u toku u p ro u a d z a n e j re form y g o s p o d a r c z e j , j e d n o s t e k g o sp o d a r c z y c h . I s t n i e j e n ie b e z p i e c z e ń s t w o , że niedom ag an ia u in form acyjn ym u s p a r c i u k ie r o w n i c tw a go sp o d a r c z e g o rnoŻB hamouać n o o e r n i z a c j ę g o s p o d a r k i i niweczyć owoce reformy g o s p o d a r c z e j .

I ta kim i p r z e s ła n k a m i podejmujemy nadzwyczaj z ł o ż o n ą pro blema­

t y k ę tw o r z e n i a sys temu i n f o r m a c j i g o s p o d a r c z e j . TworzeniB t a ­ kiego sys temu n i e j e s t możiiuB w s p ó łc z e ś n ie t e z żmudnych p r a c podstawowych, pod w alin t e o r e t y c z n y c h . Lispółczesne systemy i n ­ f o r m a c j i g o s F c d a r c z e j n i e s ą te ż co p o m y ś len ia bez komputerów.

U m a t e r i a ł a c h na n a s z ą k o n f e r e n c j ą p re z e n t u je m y zatem wyniki p r a c tą daw czych, r e z u l t a t y p rz e m y śle ń z te go z a k r e s u au to rów n i e ty l k o księgowych a l e r e p r e z e n t a n t ó w m y ś li naukowej z F ran ­ c j i .

P r o f . C .R o lla n d w przedłożonym t u m a t e r i a l e systemowo, z wy­

k o r z y s t a n i e m w sp ółc zesnych o s i ą g n i ę ć z te g o z a k r e s u , a n a l i z u j e w ła ś c i w o ś c i syste m u, s z c z e g ó l n i e systemu i n f o r m a c y j n e g o . R e f e r a t t e n możemy z a l i c z y ć do p r a c fundam entalnych u budowie nowoczesnego sys temu i n f o r m a c j i g o s p o d a r c z e j . O e ś l i mamy ambi­

c j e p o s t ę p u w z a r z ą d z a n i u t o n i e możemy p o m i ja ć o s i ą g n i ę ć i n ­ nych k ra j ó w .

P r o f . A.Oarugoua wskazuje k i e r u n k i rozw oju rachunkow ośc i

u t r z y m u j ą c , że s t a n o w i on tuorzywo ro zw iązań systemowych u u i ę k s z e j s k a l i c z y l i u budowla syatemu i n f o r m a c j i g o s p o d a r c z e j . P roblem atyka p o s t ę p u u rach unkow ośc i j e s t b ardzo c z ę s t o p o d e j - roouana za g r a n i c ą , m niej c z ę s t o u naszym k r a j u . Tendencje u r o z ­

woju rachunkow ości z a s ł u g u j ą więc na s z c z e g ó l n ą n o s z ą uwagę.

Dr A.Nowakowski a s z c z e g ó ł o w i e j dr 3 , Ochman up ro w ad zają n os u p r o b l e m a t y k ą budowy systBmu i n f o r m a c j i g o s p o d a r c z e j , lia pewno n i e d a j ą oni u swych r e f e r a t a c h r e c e p t a l e p o d j ę t e p r z e z n i c h z a g a d n i e n i a p r z y b l i ż a j ą n a s do problemów b l i ż s z y c h p r a k ­ t y c e g o s p o d a r c z e j .

P r o f . T. W ie r z b ic k i uprowadza n a s ju ż do p r a k t y c z n i e uży­

t e c z n y c h r o z u i ą z a ń z z a k r e s u komputerowej a n a l i z y w s y s te m i e i n f o r m a c j i g o s p o d a r c z e j .

M o d e r n is t y c z n e p r o p o z y c j e r o z u i ą z a ń rachunkowych u s y s t e ­ mie i n f o r m a c j i g o s p o d a r c z e j p r e z e n t u j ą d r 3. S tęp n iew s k i i

p r o f . C. R o l l a n d .

Doc. I . D z i s d z i c z a k p o d e jm u je p r ó b ę z n a l e z i e n i e wspólnych wy­

miarów d l a p r o b l e m a t y k i sy ste m u i n f o r m a c j i g o s p o d a r c z e j z pun­

k t u w id z e n ia j e g o s p ó j n o ś c i .

U s z e r e g u z a ś komunikatów znajd ujem y i n f o r m a c j ę na tem at p o s t ę p u p r a c wdrożeniowych Systemu I n f o rm a t y c z n e g o Rachunkowości / d r P . P l i j a l / , i n f o r m a c j e o s y s t e m i e finanso w o-k osztowym /m g r £ , D epo/, d o n i e s i e n i a na- te m a t i n f o r m a c j i , ekonomi c z n e j w g o s p o d a r c e c z ę ś c i a m i zamiennymi / m g r 3 . P ia j e w s k i/ o r a z i n f o r m a c j i ekonomicz­

n e j u d o k u m e n t a c ji p r o j e k t o w e j / d r U . b s t r o w s k i / .

Pragniem y żeb y p r z e d k ła d a n e m a t e r i a ł y d a ł y im p u ls y do d ys­

k u s j i a u ra z z e fe k ta m i d y s k u s j i p o b u d z iły do d z i a ł a n i a nad mo­

d e r n i z a c j ą rach u n k o w o ści z m i e r z a j ą c ą do budouy no j e j oenowie sys­

tem u i n f o r m a c j i g o s p o d a r c z e j u .k a ż d e j je d n o s tc e g o s p o d a r c z e j .

P r o f r d r h ab p A l i c j a Jaru g o w a U n iw e r s y te t Ł ó d zk i

TEKDEHCJE ROZWOJU RACHUTOWOŚCI

1 .' W prow adzenia

Rachunkow ość j e s t z a l i c z a n a do n au k s p o łe c z n y c h , s t o - oowanychp J e j ro z w ć j z a l e ż y w dużym s t o p n i u cd z m i e n ia j ą ­ cy c h a i ę p o t r z e b p r a k t y k i , sto su n k ó w sp o łe o z n o -e k a n o m ic z - n y e h , p o l i t y c z n y c h , sy stem u w a r t o ś c i k u ltu ro w y c h , p raw a, s t r u k t u r o r g a n iz a c y jn y c h i t p r

W w aru n k ach u s t a b il iz o w a n y c h uwaga rachunkow e ów b y ła s k u p io n a n a ro z w ią z y w a n iu k w e s t i i w e w n ę trz n y c h , a w ięo na p y t a n i u Ja k ? J e d n a k ż e w n a g ły c h , zn a c z n y c h zm ian ach s y t u a ­ c j i ró w n ie ważne s t a j ą s i ę p y t a n i a co i d la c z e g o ? D o ty ch ­ c z a s w lę o e j s i ę zajmowano u sp ra w n ia n ie m u s t a l a n i a j a k i e s ą k o s z t y i z y s k i d an eg o p r z e d s i ę b i o r s t w a n i ż o d p o w ie d z ią n a t r u d n i e j s z e p y t a n i e *co t o j e s t k o s z t 1 z y sk ? * T a k ie p o s ta ­ w ie n ie o p ra n y w ią ż e rach u n k o w o ść z system em w a r t o ś c i , w za- Jemnyml s to s u n k a m i i z a c h o w a n ia m i, k t ó r e a k c e p t u je s p o ł e ­ c z e ń s tw o i k t ó r e s ą k o d y fik o w an e w J e g o p ra w a c h .' S tą d w sp ó ł­

c z e ś n i e o b s e rw u je s i ę c o r a z s z e r s z e s to s o w a n ie w i e l u m i e r n i­

ków nadw yżki /w a r t o ś ó d o d a n a , p r o d u k c ja n e t t o l t p . " / obok l u b w m ie js c e z y s k u , g d y ż z m ie n ia s i ę p o rz ą d e k s p o łe o z n y ,1 iid r ie > z a in te r e s o w a n y c h s t r e o s t a j e s i ę c o r a z b a r d z i e j z ł o - ż o n y r

S z y b k ie r-mlmny poziom u o g ó ln e g o i r e l a c j i o e n pow odują k o n ie c z n o ś ó w e r y f i k a c j i w yceny w ra c h u n k o w o ś c i, u m o ż liw ia ją -

o e j z a ch o w an ia o r g a n l o z n e j z u b s t a n o j i maj ą tk u .' Ha tym t l e r o z w i n ę ł a z l ę rach u n k o w o ść zw ana " i n f l a c y j n ą * , a o s t a t n i o

" a n ty —in f l a c y j n ą " ? K le sp o o ó b zachow ać p a ra d y g m a tu ra c h u n k o ­ w o ś c i o p a r t e j n a p i e n i ą d z u j a k o e t a ł e j j e d n o s t c e m ia ry ? Z n aczn e zm ian y z a c h o d z ą ró w n ie 1 we w zajem nych r e l a c j a c h w a l u t , c o zm usza do p rz y jm o w a n ia o k r e ś lo n y c h z a a a d ra c h u n k o w o ś c i sk u tk ó w p r z e l l o z e ń k u rsó w w alu to w y c h .' C o raz p o w s z e c h n ie js z e s t a j e s i ę d ą ż e n i e do budowy J e d n o l i t y o h sta n d a rd ó w / z a s a d / ra c h u n k o w o ś c i, a b a d a n ia naukow e d o s t a r c z a j ą re k o m e n d a c ji do i c h k s z t a ł t o w a n i a . '

Ze w z g lę d u n a w z r o s t 1 z n a c z e n i e m iędzynarodow ych k o r­

p o r a c j i i i c h c z ę s t o e k s p l o a t a c y j n y c h a r a k t e r w k r a j a c h ro z - w i j a j ą c y c h z i ę , OKZ J u ż w 1975 r o k u p o p a r ł a i n s t y t u c j ę m ię­

dzynarodow ych s ta n d a rd ó w ra c h u n k o w o ś c i, k t ó r e rauBzą być p r z e s t r z e g a n e p r z e z t e k o r p o r a c j e . ' W t e n ep o só b r e g u l a c j e ra c h u n k o w o ś c i u t r w a l a j ą a k c e p to w a n y p o rz ą d e k s p o - łe o z n y a rty k u ło w a n y w s ta n d a r d a c h / z a s a d a c h , r e g u ł a c h / ?

Tak w ięo obok p r o j e k to w a n ia system ów ra c h u n k o w o ś c i, wspom aganych kom puterow o / o s t a t n i o p r z y u ż y o iu m ik ro-kom pu t e r ó w / r o z w i j a s i ę d r u g i n u r t ra c h u n k o w o ś c i - p r o je k to w a n ie i k s z t a ł t o w a n i e p ra w a /r a c h u n k o w o ś c i/ .'

Z u w a g i n a o g r a n ic z o n e ram y o p ra c o w a n ia n i e c o s z e r z e j p rzed staw im y » a / t e n d e n c j a ro z w o ju w y s p e c ja liz o w a n y c h d z i e ­ d z in ra c h u n k o w o ś c i, b / k i e r u n k i ro z w o ju o g ó ln e j t e o r i i r a ­ c h u n k o w o ści w ś w i e t l e w s p ó łc z e s n y c h p o d e jś ó , o / głów ne o r i e n ­ t a c j e w ro z w o ju ra c h u n k u k o sz tó w ?

Rachunkow ość d z i e l i s i ę w s p ó łc z e ś n ie n a s z e r e g d z i e ­ d z i n , zw anych g a ł ę z l a m l i

* rach u n k o w o ść fin a n s o w ą /s a m o d z ie ln y c h p r z e d s i ę b i o r s t w / ,

* ra c h u n e k k o sz tó w 1 dochodów okaz w y ro s łą z n ie g o ra c h u n ­ kow ość z a r z ą d c z ą ,

* rach u n k o w o ść b u d ż e to w ą , nazyw aną a d m i n is tr a c y j n ą , rz ą d o w ą , a n i e k i e d y fu n d u szo w ą,

‘ rach u n k o w o ść m akroekonom iczną, nazyw aną ró w n ie ż ra c h u n k o ­ w o ś c ią s p o łe c z n ą l u b ra c h u n k o w o śc ią ro z w o ju ekonom icznego?

C oraz w ię k s z ą r o l ę z y s k n je s o b ie rachunkow ość o d p o w ie d z ia l­

n o ś c i s p o ł e c z n e j ? Ze w zg lęd u n a s p e c y f ik ę w y o d rę b n ia s i ę rach u n k o w o ść i n s t y t u c j i u b e z p ie c z e n io w y c h o ra z raohunkow ość p o d atk o w ą?

Z uw agi n a ram y p r a c y i n t e r e s u j e n a s p o z a zn a n ą rach u n k o w o ś­

c i ą fin a n s o w ą w y ró ż n io n y w t e o r i i , w n a u c z a n iu i w p r a k ty o e ra c h u n e k k o s z tó w , a n a s t ę p n io p o p rz e z ra c h u n e k k o sz tó w i dochodów - rach u n k o w o śó z a r z ą d c z a ? P rz o z r a c h u n k o ­ w o ś ć z a r z ą d c z ą ro z u m ie s i ę p r o c e s i d e n t y f i k a ­ c j i 1 kom unikow ania i n f o r m a c j i /g łó w n ie e k o n c m lo z n y c h / wy­

k o rz y s ty w a n y c h p r z e z k ie r o w n ic tw o do p la n o w a n ia , o ce n y i k o n t r o l i w ram ach o r g a n i z a c j i i d l a z a p e w n ie n ia w ła śc iw e g o z a s to s o w a n ia i w y k o r z y s ta n ia zasobów o ra z ra c h u n k u odpow ie­

d z i a l n o ś c i z a n i e ? J a k ła tw o zcuw ażyó w d e f i n i c j i k ł a d z i e s i ę n a c i s k n a p o m i a r /o b e jm u ją c y ró w n ie ż w y o e n ę / o r a z p r z e k a z y w a n i e i n f o r m a c j i d l a z a r z ą d z a n i a 1 w tym s e n s i e rach u n k o w o śó z a r z ą d c z a z b l i ż a s i ę do s y s t e m u i n f o r m a c y j n e g o z a r z ą ­ d z a n ia ? U w z g lę d n ia ją c s z e r o k i k o n t e k s t ek o n o m iczn y , s p o ł e c z ­ n y , p o l i t y c z n y 1 p raw ny p r ó b u je s i ę w id z ie ć rao h u n k o w o ść - J a k o u n iw e r s a ln y s y s te m zw ią z a n y z c a ł o k s z t a ł t e m a d a i n i w t r o -

w a n ia i k o n t r o l i i n f o r m a o j l d l a w s z y s tk ic h s p o łe c z n o -e k o n o ­ m iczn y ch d z i a ł a ń 1 w arunków , zarów no w m ik ro J a k i m akro­

ek o n o m iczn y ch s e k t o r a c h , p o k ry w a ją c e j p o tr z e b y ró ż n y c h g rup n a uwagę z a s ł u g u j e w łą c z e n ie do ra c h u n k o w o ś c i ró w n ie ż p o m i a r u wpływów z e w n ę t r z n y c h o ra z u - w z g lę d n ia n i e t r z e c h p ła s z c z y z n czasow ych d z i a ł a ń s p o ł e c z n o - ek o n o m iczn y ch » p r z e s z ł y c h , b ie ż ą c y o h i p r z y s z ł y c h ?

R e p re z e n ta ty w n ą d l a t a k s z e r o k ie g o pojm ow ania ra c h u n k o w o ś c i j e s t d e f i n i c j a zap ro p o n o w an a p r z e s E n th o v e n a , d l a k t ć ig c rach u n k o w o ść t o " i d e n t y f i k a c j a , s e l e k o j a 1 a n a l i z a , p o m ia r, p r e d y k c j a , p r z e t w a r z a n i a , o c e n a , kom unikow anie i k o n t r o l a l n f o r m a o j l o k o s z t a c h i k o r z y ś c ia c h zarów no b e z p o ś r e d n ic h J a k 1 p o ś r e d n ic h w c e l u u ł a t w i e n i a e k o n o m ic z n ie u z a s a d n io ­ n y c h d e c y z j i d o ty c z ą c y c h d z i a ł a l n o ś c i i zasobów w c e k to r a c h g o s p o d a r k i" ? Z m ie n ia s i ę w ię c n i e t y l k o r o z u m ie n ie r a c h u n .k o w o śc i, j a k o sy s te m u p o m ia ru i p rz e k a z y w a n ia i n f o r m a c j i ,

l e c z z a c z y n a s i ę używ ać o k r e ś l e n i a " s y s te m in f o r m a c y jn y r a - e h u n k o w o śc i" ' d i e p o d k r e ś l e n i a f u n k c j i in f o r m a c y jn e j rach u j 2 / k o w o śc i z e w z g lę d u n a s z e r o k i e p o s łu g iw a n ie s i ę t e c h n i k ą kom puterow ą w y w ie ra ją c ą z n a c z n y wpływ n a k o n s t r u k c j e 1 mode' l e e w id e n c y jn e ra c h u n k o w o ś ć i?

2 ? Z ró ż n ic o w a n e p o d e j ś c i e do ra c h u n k o w o śc i

W m ia rę ro z w o ju r a c h u n k o w o ś c i, ja k o d y s c y p l in y s t o a o - w a jn e j,z a ry s o w a ły s i ę r ó ż n e p o d e j ś c i a do r o z u m ie n ia j e j i s t o -

1 / A ?J?H ?E nthoven, A c c o u n tin g E d u c a tio n , I n t e r n a t i o n a l Confi r e n c e o f A c c o u n tin g E d u c a ti o n , M eksyk, 1982?

2 / BTETCushlng, A c c o u n tin g I n f o r m a tio n a n d B u s in e s s G rganizi t l o n a , R e a d in g M o sa?l9 7 8 , A d d iso n -W o aley ; T?G&mbling, H o d am A c c o u n tin g , A c c o u n tin g a s t h e I n f o r m a t io n S ystem f o r T e c h n o lo g i c a l C hange, The H a c m illa n P r e s s lt d .'L o n d c u

* eyre -

9 -

t y . ' G e n o ra ln ie można J e zgrupow aó n a s t ę p u j ą c o t

p o d e j ś c i e p o s tu la t y w n e , n a s ta w io n e n a d o s ta w o ; d a n y c h , T p o d e j ś c i e « o rie n to w a n e n a modol d e c y z y jn y u ż y tk o w n i­

k a z w y k o rz y sta n ie m e k o n o m ik i I n f o r m a c j i , i p o d e j ś c i e ra c h u n k u o d p o w ie d z ia ln o ś c i.'

W p o stu la ty w n y m p o d e j ś c i u p rz y jm u je s i ę z a ł o ż e n i e , t e m ożliw e J e s t u s t a l e n i e a p r i o r i z a s a d g ru p o w an ia i p r z e tw a ­ r z a n i a o ra z r e g u ł kom unikow ania z r o z u m ia ły c h d l a k ażd eg o po­

te n c j a ln e g o u ż y tk o w n ik a .' I m p l i c i t e w ięc z a k ła d a s i ę d ą ż e n ie do p r z y b l i ż a n i a p o m ia ru ra c h u n k o w o śc i do a b s o l u tn e j praw dy

"praw dziw ego d o c h o d u ", " c z y s te g o k o s z t u " o k r e ś la n e g o n p r w n a s z e j l i t e r a t u r z e k o sz te m in d y w id u a ln ie n iezb ęd n y m ,'

Typowe d l a te g o n u r t u s ą d e f i n i c j e ra c h u n k o w o śc i k ł a ­ d ą c e n a c i s k n a j e j w ew nętrzny p r o c e s , t j r e w id e n c ję , k l a s y ­ f i k a c j ę , w s p e c y f ic z n y s p o s ó b 1 w J e d n o s tk a c h p ie n i ę ż n y c h t r a n s a k c j i i z d a r z e ń , k t ó r e s ą /w c z ę ś c i c o n a j m n le j / o c h a ­ r a k t e r z e finansow ym i i n t e r p r e t o w a n i a u zy sk a n y c h r e z u l ta t ó w .'

Z asad y t a k ro z u m ia n e j ra c h u n k o w o ś c i mogą byó o k r e ś lo n e p r z e z praw o w j e d n o l i t e j p o s t a c i , l u b t y l k o s ta n o w ić u o g ó l­

n i e n i e p r a k t y k i , mogą t e ż byó o p a r t e n a pewnych k o n c e p c ja c h te o r e ty c z n y c h .' P r z y tym p o d e j ś c i u do m in u je p ła s z c z y z n a e r p o s t , o d z w i e r c i e d l a n i a z d a r z e ń m in io n y c h w c e l a c h k o n t r o l i m a ją tk u 1 r o z l i c z a n i a z o b o w iązań z w ła s z c z a podatkow yolW Tak u k s z t a łt o w a n a rach u n k o w o śó z tru d e m m ogła byó u z n a n a p r z e z z a r z ą d z a ją c y c h z a ź r ó d ło i n f o r m a c j i d l a r e a l i z a c j i o g ó ln y ch celówT

P a n u je p r z e k o n a n i e , ta t o p r z e d s i ę b i o r c y 1 k ie r o w n ic y p r z y s ­ to s o w y w a li sw ój sp o só b m y ś le n ia 1 k o n c e p c ja do t r a d y c y j n i e

- 10 -

p re z e n to w a n e g o u k ła d u i n f o r m a c j i p rz o z ra c h u n k o w o ść , a n ie o d w ro tn ie ." J e d n a k ż e , t e n w z g lę d n ie d o b rz e i d łu g o d z i a ł a j ą ­ c y u k ła d n i e w y trz y m a ł n a p o r u zm ian w o t o c z e n i u , w z r a s t a j ą ­ c e j n ie p e w n o ś c i, r y z y k a i in n y c h czynników k o m p lik u ją c y c h f u n k c j ę z a r z ą d z a n i a ? P o ja w ił a s i ę w ię k s z a p o t r z e b a o r i e n t a ­ c j i n a użytkow ników i n f o r m a c j i i i c h m odele d e c y z y jn e ?

P o d e j ś o i e n a k i e r o w a n e n a d o s -

t a r o z a n i e i n f o r m a c j i d o p o d e j m o ­

w a n i a d e c y z j i , -a ś c i ś l e j n a "m etodę l u b m odel d e c y z y jn y " j e s t ś c i ś l e z w iązan e z w y o d rę b n ia n ie m s i ę n a ba­

z i e ra c h u n k u k o sztó w ra c h u n k o w o śc i z a r z ą d c z e j ? I d e n t y f i k a ­ c j a k la 3 d e c y z j i , n p ? in w e s ty c y jn y c h , cenow ych, d o ty c z ą c y c h p ro g ram u p r o d u k c j i , k o m b in a c ji czynników p r o d u k c j i i t p ? o ra z ro zw ó j t e o r i i p r z e d s i ę b i o r s t w a /e k o n o m ic z n y c h , b e h a ­ w i o r a l n y c h / , J a k ró w n ie ż b a d a ń o p e ra c y jn y c h d o p ro w a d z iła dc budowy m o d e li d e c y z y jn y c h , ró ż n y c h d l a ró ż n y c h k l a s d e c y z j i M odele t e s ą n a o g ó ł p o s t u la t y w n e , a n a p o d s ta w ie wnioskowe n i a d e d u k c y jn e g o d o c h o d z i s i ę do o k r e ś l e n i a , J a k i e dane s ą o d p o w ie d n ie , i s t o t n o d l a d a n e j k l a s y d e o y z j i i J a k i sp o só b r a c h u n k u n a le ż y z a s to s o w a ć ? K aw iązu je s i ę t u do zn an e g o w l i t e r a t u r z e z w ro tu "ró ż n e k o s z t y d l a ró ż n y c h c e ló w " ?

W p r a k t y c e d o m in u ją norm atyw ne m odele d e c y z y jn e ? D o ty c z y t c ró w n ie ż n a s z y c h r o z w ią z a ń , n p ? fo r m u ły e f e k ty w n o ś c i ln w e s ty c j i , fo rm u ły l i c z e n i a c e n re g u lo w a n y c h , a ta k ż e ro z w ią z a ń w ę g i e r s k i c h , g d z ie n p ? o b l i g a t o r y j n y J e s t m odel ra c h u n k u k o sz tó w p o k r y c i a /zm o d y fik o w an a p o s t a ć ra c h u n k u k o sz tó w z m ie n n y c h /?

C h a r a k te r y s t y c z n e d l a t e g o p o d e j ś c i a J e s t r o z u m ie n ie

11 -

ra c h u n k o w o ś c i J a k o p r o c e s u I d e n t y f i k a c j i , p o m ia ru i kom uni­

k o w a n ia in f o r m a c j i ekonom icznych z e z w a la ją c y c h n a o cen ę i d e c y z je użytkow ników ty c h i n f o r m a c j i .' Owo p o d e j ś c ie w yk o rzy s­

t u j e e k o n o m i k ę i n f o r m a c j i i J e s t nazyw a­

ne p r z e z n i e k t ó r y c h rachunkow ców p o d e jś c ie m oceny in f o r m a c ji / i n f o r m a t i o n é v a l u a t i o n a p p r o a c h /1 / r F r z e d s t a w ic l e l e te g o k ie r u n k u p r z y jm u ją p o m ia r ra c h u n k o w o śc i ja k o "d o b ro ekono­

m ic z n e " .' R o z p a tr u j ą z a s to s o w a n ie npi" odm ian ra c h u n k u k o sztó w z p u n k tu w id z e n ia i c h w alorów p r e d y k c y jn y c h , a n a l i z u j ą c o i l e w ię c e j k o r z y ś c i po p o k r y c iu k o sz tó w p o z y s k a n ia i n f o r m a c j i p r z y n i e s i e w ybór d a n e j odm iany.' H a c is k j e s t w ię c p o ło ż o n y n a a n a l i z ę i n f o r m a c j i w d a n e j , zw ykle p rzew id y w an ej w w arunkach n ie p e w n o ś c i s y t u a c j i , a n i e n a o g ó ln ą r e c e p t ę n a w s z y s tk ie l u b w ię k s z o ś ó s y t u a c j i ^ W tym c e l u o p raco w u je s i ę e x p l i c i t e m odele r a c j o n a l n e g o w yboru a lt e r n a t y w y n p .' odmiany ra c h u n k u k o s z tó w , s y s te m u in f o rm a c y jn e g o ra c h u n k o w o ś c i, c z y m odelu d e o y z y jn e g o .' ff n u r c i e tym z a k ła d a s i ę w y stęp o w an ie " A n a liz a ­ t o r a " , k t ó r y d z i ę k i sw ej w ie d z y p o w in ie n m leó p r e f e r e n c j e w w y b o rze a l t e r n a t y w z b ie ż n y c h b ą d ź t o z in t e r e s e m sp o łeczn y m / k r a j e s o c j a l i s t y c z n e / , b ą d ź t o anonimowym w ła ś o l e ie l e m /n p .' k o r p o r a c j e / . ' O g r a n ic z e n ia a l t e r n a t y w w yboru mogą w o k r e ś lo ­ n y c h w aru n k ach p o c h o d z ić z norm praw nych / s t a n d a r d y , normy p raw a g o s p o d a r c z e g o , c z y p raw a r a c h u n k o w o ś c i/.' Zwykle wówczas p o w s ta j ą dodatkow e p ro b le m y p r e f e r e n c j i s p o łe c z n y c h , w zg lę­

dów e ty c z n y c h i t p r

1 / J r S i D em ski, G rA TPaltham , C o s t D é te r m in a tio n A C o n o e p tu a l Approaeh-, The Iow a S t a t e U n iv e rs i t y P r e s s , Io w a, 1 97&i

- 12 -

Z naozfilo s z e rs z y m p o d e jś c ie m j e s t rach u n k o w o ść d l a

r a o h u n k u o d p o w i e d z i a l n o é e l í 1/,

K o n cep cja ra c h u n k u o d p o w ie d z ia ln o ś c i o p a r t a J e s t n a w ł a ś c i ­ w ej w spółczesnym sp o łe c z e ń stw o m , z ło ż o n e j s i e c i p o w ią z a ń u - p r a w n ie ń i o d p o w ie d z ia ln o ś c i , a w ię c k o n ie c z n o ś c i s k ł a d a n i a s p ra w d z a ln e g o ra c h u n k u o d p o w ie d z ia ln o ś c ią

P rz y k ła d o w o , k ie r o w n ic tw o p r z e d s i ę b i o r s t w a o d p o w ie d z ia ln e J e s t z a e fe k ty w n o ś ć ekon o m iczn ą w ram ach u s t a l e ń p raw a g o s­

p o d a rc z e g o p r z e d organem z a ł o ż y c i e l s k i m / r e p r e z e n t a n t p a ń s t ­ wowej fo rm y w ł a s n o ś c i / , z a ł o g ą , k o n s u r e n ta m i, a p a ra te m s k a r - bowym, w ła d z ą te re n o w ą l t p . ' 2 / W ram ach p r z e d s i ę b i o r s t w a , k i e ­ ro w n ic y w y d ziałó w r o z l i c z a j ą s i ę z o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a d z i a ­ ł a l n o ś ć 1 J e j r e z u l t a t y p r z e d k ie ro w n ik a m i z a k ła d ó w , a c l z k o l e i p r z e d k ie ro w n ic tw e m p r z e d s i ę b i o r s t w a ^ E achunek odpo­

w i e d z i a l n o ś c i o b e jm u je zarów no d z i a ł a n i a p r z e s z ł e J a k 1 z a ­ m ie rz o n e ;- O d p o w ie d z ia ln o ś ć o b ejm u je zarów no p la n y / b u d ż e t y / J a k i dokonaniem P o d sta w ę d o k u m e n ta c y jn ą 1 in f o r m a c y jn ą d l a s i e c i r a c h u n k u o d p o w i e d z i a l n o ś c i s t a n o w i r a c h u n k o w o ś ć « ' Mamy t u do c z y n i e n i a z tym , k t ó r y ma praw o i o b o w iązek ż ą d a ć r o z l i c z e n i a / a n g i e l s k i e A c- o o u n t e r / , za s t r o n ą o k ła d a j ą c ą r a c h u n e k , r o z l i c z a j ą c ą s i ę /A c c o u n to e / o r a z z rachunkow cem , k t ó r y d z i ę k i p ro w a d z o n e j ra c h u n k o w o ś c i ów ra c h u n e k o d p o w ie d z ia ln o ś c i u m o ż liw ia /A c c o u n - t a n t / » R achunkow ość /r a c h u n k o w ie o / J e s t t u " t r z e c i ą " s t r o n ą 1 / T . ' I j i r l , T h eo ry o f A c c o u n tin g M easurom ent, A m erican

A c o o u n tin g A s s o c i a t i o n , S a r a a o t a , 1 5 Î5 .

2 / A TJarugow a, J .'S k o w ro ń s k i, R achunek k o sz tó w w s y s te m ie l n f o ro a c jjn y m p r z e d s i ę b i o r s t w a , PWE, U w yd.', 1982, r o z d z .'I V r

13 -

p r z y czym mianem tym o k r e ś l a s i ę n ie t y l k o k się g o w y c h , l e c z ta k ż e k o n tr o le r e m / r e w i z j a / i k a ż d ą i n s t y t u c j ę , k t ó r a U B tala z a s a d y ra c h u n k o w o śc i i k o n t r o l i , ' R e la c j e ra c h u n k u o d p o w ie d z ia l­

n o ś c i nogą byó tw o rzo n e p r z e z k o n s t y t u c j ę /S e jm , R ząd , K IK /, p raw o , k o n t r a k t , z a s a d y o r g a n i z a c y jn e , z w y czaje i t p ?

Rachunkowość s p e ł n i a w tym p r o c e s i e podw ójną / d u a l n ą / r o l ę ? S łu ż y m ia n o w ic ie i przy jm u jącem u r o z l i c z e n i e i r o z l i ­ czanem u, c z y l i zd ają cem u s p ra w o z d a n ie .' I n n a n a o g ó ł J e r ', p r e s j a n a ra c h u n k o w o śó , k ie d y s łu ż y k ie ro w n ic tw u / r o z l i c z a ­ n em u / w spom agając go w podejm ow aniu d e c y z j i i k o n t r o l i k i e ­ r o w n ic z e j , a in n a k ie d y s ta n o w i ona /ra c h u n k o w o ś ó / p o d staw ę do oceny 1 r o z l i c z e n i a te g o k ie r o w n ic tw a z Je g o d e c y z j i /p la n ó w / i d o k o n ań ? Problem em tru d n y m j e s t s p r a w ie d liw e , b e z ­ s t r o n n e ro z w ią z y w a n ie ty c h z r e g u ł y ro z b ie ż n y c h n a c is k ó w .' S ie b y ło t o w id o czn e w c z a s a c h , k ie d y rachunkow ośó s ł u ż y ł a do o ch ro n y m a ją tk u p o w ie rz o n e g o , r o z l i c z a n i a p o d atk ó w , k ie d y c h o d z ił o o sp ra w d z e n ie czy z a r z ą d z a ją c y d z i a ł a z g o d n ie z u s ­ ta lo n y m i r e g u ł a m i , a k się g o w o ś ć j e s t prow adzona z g o d n ie z p r z e p i e a m i , ozy p rz y ję ty m zw yczajem ? W sp ó łc z e śn ie k o n c e p c ja ra c h u n k u o d p o w ie d z ia ln o ś c i r o z c i ą g a s i ę n a e f e k t y w ­ n o ś ć g o sp o d a ro w a n ia w ram ach u p ra w n ie ń d e c y z y jn y c h ? Z a p rezen to w an e p o d e j ś c ie ra c h u n k u o d p o w ie d z ia ln o ś c i J e s t z a te m s z e r s z e od p rz e d s ta w io n y c h w c z e ś n ie j i p o le g a ono n a te k ir a s t e r o w a n iu p ro c e s e m i n f o r m a c j i , ab y w ybrany p r z e z p r o ­ je k ta n tó w s y s te m , m odel /m e to d a , z b i ó r s ta n d a r d ó w / b y ł n a j ­ b a r d z i e j o d p o w ie d n i w o s i ą g a n i u łą c z n e g o /o g ó l n e g o / c e l u tę g o s y s te m u ? Na d o b ro te g o p o d e j ś c i a , a ma ono w ie le w sp ó l­

n eg o z k o n c e p c ją ra c h u n k u g o s p o d a r c z e g o , sa m o fin a n s o w a n ia 1

\

- U -

s a m o rz ą d n o ś c i, można z a p is a ó je g o z o r i e n to w a n ie n a r e ­ z u l t a t y a n i e n a ś r o d k i i p r o c e d u r y , w czym t e o r i e ra c h u n k o w o ś c i mogą d a ć c o ś s p e c y f ic z n e g o i k onkretnego^"

H a c is k bowiem w y łą c z n ie n a a n a l i z ę i n f o r m a c j i d l a d e c y z j i ek o n o m iczn y ch w p o d e j ś c i u in fo rm a c y jn y m p o m ija f a k t , że dano z ra c h u n k o w o ś c i s ta n o w ią t y l k o c z ę ś ć danych w y jś c i o ­ wych p o tr z e b n y c h do podejm ow ania d e c y z j i . ' P o n a d to p o m ia r r e z u l t a t ó w , w ła śc iw y ra c h u n k o w o śc i d l a ra c h u n k u odpow ie - d z i e l n o ś c i , d a je i n f o r m a c je s p r z ę ż e n i a z w ro tn e g o , u ż y te c z n e n i e t y l k o do o ceny k o n s e k w e n c ji d e c y z j i p r z y s z ł y c h , a l e ró w n ie ż do p o d ejm o w an ia p o ż ą d a n y c h d e c y z j i n a p r z y s z ł o ś ć . ' P o m ia r d okonań d o s t a r c z a ró w n ie ż dan y ch do m ie r z a ln y c h o p e - r a c j o n a l n y c h ce ló w n a p r z y s z ł o ś ć ja k o ramy o d n i e s i e n i a , s t a n ­ d ard o w ej p r o c e d u r y , b e z k t ó r e j d e c y d e n c i m o g lib y s t r a c i ć o r i e n t a c j ę w niepew nym o to c z e n iu i p r z y w ie lo z n a c z n o ś c i c e ­ lów." To w ła ś n i e rach u n k o w o ść p o p rz e z s o b ie t y l k o w ła śc iw y p o m ia r d z i a ł a l n o ś c i s ta n o w i ś r o d e k s t r u k t u r a -

l i z a c j i o t o c z e n i a w e w n ę t r z n e g o

1 z e w n ę trz n e g o .'

P o m ia r ra c h u n k o w o ś c i w ed łu g p o d e j ś c i a t r z e c i e g o j e s t r o z p a ­ try w a n y z p u n k tu w id z e n ia u m o ż liw ie n ia g ła d k ie g o f u n k c jo n o ­ w a n ia g o s p o d a r k i o p a r t e j w s p ó łc z e ś n ie n a u k ł a d z i e ra c h u n k u o d p o w ie d z ia ln o ś c i;" P o m ia r zasobów k t ó r e k o n t r o l u j e p o d m io t, l u b p o m ia r 1 r o z l i c z a n i e podm iotów , k tó ry m z a so b y s ą św ia d ­ c z o n e / o r g a n i z a c j e u ż y te c z n o ś c i p u b l i c z n e j i t p . ' / w r e l a c j i r a c h u n k u o d p o w ie d z ia ln o ś c i może fayó u zn an e z a w y ró ż n ik r a ­ c h u n k o w o ści od in n y c h system ów in f o r m a c y jn y c h .' Uważamy, że w s o c j a l i s t y c z n y m p a ń s t w i e , d ą ż e n i a n u r t u t r z e c i e g o z a a łu g U ”

15 -

j ą n a uwagę zarów no p r z y rekom endow aniu i tw o r z e n iu z a s a d /s ta n d a r d ó w / ra c h u n k o w o śc i i praw a fin a n s o w e g o , j a k i w p r o ­ je k to w a n iu system ów in f o rm a c y jn y c h ra c h u n k o w o ś c i, z w ła s z c z a wspomaganych kom puterow o?

W s z y s tk ie omówione p o d e j ś c i a w s p ó ł i s t n i e j ą i każd y s ta n o w i p rz e ja w tw ó rc z e g o ro z w o ju ra c h u n k o w o śc i.'

Rachunkowość j e s t w s p ó łc z e ś n ie r o z p a try w a n a w t r z e c h p ła s z c z y z n a c h « o p e r a c y j n e j , s t r a t e g i c z n e j 1 p o l i t y c z n e j o ra z z p u n k tu w id z e n ia p r z e d s i ę b i o r s t w a i s p o łe c z e ń s tw a / j e g o ' i n s t y t u c j i / , co i l u s t r u j e m y w t a b l , ' 1? Zw raca t u uwagę d u ż a 1 z ró ż n ic o w a n a r o l a ra c h u n k o w o śc i n i e ty l k o ekonom icz­

n a l e c z i s p o ł e c z n a .'1^ Obok ra c h u n k o w o śc i d l a ra c h u n k u odpo­

w i e d z i a l n o ś c i z a e fe k ty w n o ś ć ekonom iczną w y k s z ta ł c a s i ę r a ­ chunkow ość o d p o w ie d z ia ln o ś c i s p o ł e c z n e j .'

P rz e z rach u n k o w o ść o d p o w ie d z ia ln o ś c i s p o ł e c z n e j r o z u ­ m ie s i ę i d e n t y f i k a c j ę , p o m ia r i kom unikow anie i n f o r m a c j i w ew n ętrzn y ch 1 z e w n ę trz n y c h , z w ią z a n y c h z wpływem p o d m iotu

/ p r z e d s i ę b i o r s t w a / i je g o d z i a ł a l n o ś c i n a s p o łe c z e ń s tw o ? D o ty c z y ona za te m zarów no pracow ników d anego p r z e d s i ę b i o r ­ s tw a j a k i s p o łe c z e ń s tw a w o g ó le . P r z y czym obok m ia r f i n a n ­ sow ych s t o s u j e s i ę t e ż n ie fin a n B o w e o z ró ż n ic o w a n e j s t r u k ­ t u r z e ? 1 ,

1 / A TJaruęow a. J ? S k o w ro ń s k i, H achunkowość s p o łe c z n a we P r a n e j i , “R achunkow ość" n r 3 , 1979?

- 16 -

© i i.

■rt *d Ol

u l

a dl

>>o h a l W _

O *ra © CD 41 O *H

>>*H Cf C

£ O r j © O BJtM

© O Ł3 d c * © *h

H O E t ) O A i O - c J

>>C o.

p d ra

■H 43 -

r-ł O O d . fH U ¿i

-»■O— *H l O S S i

OtP ©*i Cl 43 P ' es u o a - C o >*>>c i

w » Q O -H fj D O d r l O ©

“3 0© G 'iii (X l) d O * O fcP £-H

■M Q . P i O O - o

© O © « C d >>44 o i»h c 3 s

^ « «r

4d © O ~ © 44

© -H *H N a _

§

• Hj O « © 4 3 o V H c£ M .* 0 d

o s a j f c i - H o - « . « CJ O l O ? O i O - H

Pi CJcuta a s «

o G 'H O *H *rl *H C C "H O ta o o •o»©

o p44 o o aj d co >»*o

© *a eri o +> 1h-H C rM aj o o ci aj

*4 440 bO^H P >>0 h «

\ 043

aj d K " O o

•H rH -c i O >;

S

5 N J U D f l J d O

O >>'© s *rl O S

E O H 5 O C D ) - o © © 'O 44 drS1 d

© U O i CC D«*H

»d o c o o c 043 © Ł) 43 44 O Cu o *h aJ o >> © p

> > C N fli & H c o c d h c > , s

■H UH fl C dM 'C tl ia-df-łfM aj rH f-ł »o

•d +» o o d *h d o o a» o> > , h C S P 4 i a

« P A J - N © o O S O J

S

■H S•o p

w a s

>»»00 Q

O 0 3 ^ 1 c O 'P 1 -H

©■H O o O rfO C - d i o ^ o C + i d i

o aj c cj *H S *0

O H « « n o % O i H

•H © . >»*H O te +» P O h CI Q OH O W h

(!) C j H d O ffl

c >s d i «,¡4 a E euAi <

© OH S H rtJ ca d*H o.f« o o

( X CU I 1

'HTJ a -h I

>» o ta ho o aj h o t o n o 5 © *H

44 O SH

>>44 W C S C O © *H

3 o

©43P 'O) C 044 d o T3 fi OH C

>»U U 65H o cu1© ci

d © OrM

h H O d d

© ©44 u-n o* a d o ta O p r^C*d

© C

-H C M

O * N 1 O

"Ci « n O H >>

042 CHH+>

S o C Wo O firjffl Pt 44 C >»P

CM C d-rt 3 >»d *

43 M

O O O ©

d M CU

* § ° d H f-i CUo

* * > , - fc tOrH O f c i

41 ©

4*SM >»o O -«*rt «a D C?«

C'oi T-J>> aJ

o C d ta o

44-Hc

•P O ero aJ C C

«-» w d E rH ^ s p >> aJ o d -o o 0 4 » C C >p-H © i;

•H Q r j r j G « 5 - • >,« o *d OH •

H fcOO+> 0 3 1 H O, E O d d 43 *H P O 4>

*3H4>-P o S cf Cł Tł aj © o o o T>+>

43 © c o* d c *o d C -P O o -O E O ©

H H d 4 4 ^ 3 0 ^v4 4 C

t“ K H U

d +>

43 d

© 'd

n ©

O N

M U

W Ot

>> O Od *r1 -p-h-5 n o © d H ^ '3 4i C O © >>

*H S M-P«H U E O O 044 O

»3 44 © d q rM 4-> d*H

C o d*d ta d 43 CUP o o h o to a cufc

o aj t t t i

lyca

*do*«

■H CU

^ E P e *h

© >■»

p p ©

5 - 3 1

»d fc-d Cp o C H o ał

«44 £5

Si©

©N O©

OCU iabinrTypologiarolirachunkowości wgużytkownikówi pianrczyznodniosienia iródłot opracowaniewłasne

17 -

3r Dwie o r i e n t a c j e w ro z w o ju ra c h u n k u k o sztó w i wynlków

W sp ó łc z e śn ie z a d a n ia ra c h u n k u k o sztó w można z g ru b s z a s p r o w a d z ić do d o s t a r c z a n i a in f o r m a c j i n ie z b ę d n y c h d la«

1.' U s t a l a n i a , k o n t r o l i i p o l i t y k i c e n ,

2? Wyboru w a ria n tó w p ro g ram u p r o d u k c j i i in n y c h rachunków d e c y z y jn y o h ,

3 r P la n o w a n ia i k o n t r o l i g o s p o d a r n o ś c i,

4." O b lic z a n ia w a r t o ś c i zapasów 1 w yniku fin a n so w e g o .' Z n a c z e n ie p o s z c z e g ó ln y c h z a d a ć j e s t zm ienne i z a le ż y od w ie lu czynników o k r o ś la ją c y c h fu n k c jo n o w a n ie p r z e d s i ę ­ b io r s tw a w danym s y s te m ie społeczno-ekonom icznym ;* D la i c h r e a l i z a c j i s t o s u j e s i ę o d p o w ied n ie ty p y ra c h u n k u k o sztó w ,' W t e o r i i zn an y ch J e s t w ia l c m o d e li ra c h u n k u k o sztó w o ra z k o sztó w i efektów ;* Te z n i c h , k t ó r e z n a j d u j ą p r a k ty c z n e z a - ' s to s o w a n ie można p o d z i e l i ć ze w zg lęd u n a o r i e n t a c j ę / a / w e w n ę t r z n o - k o n t r o l n ą 1 / b / z e w n ę t - r z n . o - r y n k o w ą na« ra c h u n e k k o sztó w p e łn y c h i r a ­ ch u n ek k o sztó w zm iennych /nazyw any ró w n ie ż ra c h u n k ie m p o k ry ­ c i a lu b rac h u n k ie m p o k r y c ia k o sz tó w s ta ły c h /;*

W pierw szy m t y p i e ra c h u n k u n a d rz ę d n y j o s t p o d z i a ł n a k o s z ty b e z p o ś r e d n ie i k o s z t y p o ś r e d n i e , w drugim - n a k o s z t y zm ien­

n e 1 k o s z ty s t a ł e ? * ram ach ka żdego ty p u ra c h u n k u mogą wys­

tęp o w a ć s y s te m a ty c z n e r a c h u n k i o p a r te na« / 1 / k o s z t a c h f a k ­ ty c z n y c h / r z e c z y w i s t y c h / , / 2 / k o s z ta c h plan o w an y ch /n o r m a l­

n y c h / , / 3 / k o s z t a c h norm atyw nych /s ta n d a r d o w y c h /?

I l u s t r u j e m y t e n o g ó ln y p o d z i a ł typów ra c h u n k u k o sz tó w w t a b l ? 2 ? K ie ru n e k .ro zw o ju ra c h u n k u k o sztó w p e łn y c h c h a r a k t e ­

- 18 -

r y z u j e s i ę d o sk o n a le n ie m z d o l n o ś c i k o n t r o l n e j ? J o a t on zw rócony do w ew nątrz p r z e d s i ę b i o r s t w a ? D om inuje w nim p rz e d m io to w a g ru p o w an ie k o s z tó w , n a t o m i a s t o p o ro w an ie w k o le j n y c h f a z a c h ro z w o ju n i e t y l k o k o s z ta m i f a k t y c z n i e p o n ie s io n y m i, l e c z o p a rty m i ta k ż e n a n orm ach s t a t y s t y c z ­ n y c h i s t a b il iz o w a n y c h n a r z u t a c h k o s z ta m i planow anym i /n a ' ryw anym i t e ż n o rm a ln y m i/ o ra z b a r d z i e j n a p ię t y m i k o s z ta m i norm atyw nym i z w ię k s z a je g o w a r to ś ć k o n tr o ln ą ?

K ie ru n e k ro z w o ju ra c h u n k u k o sz tó w zm ien n y ch p o le g a n a z w ię k s z e n iu p r z y d a t n o ś c i do podejm ow ania d e c y z j i ? J e s t on n a s ta w io n y n a d o s to s o w a n ie s i ę do o t o c z e n ia z e w n ę trz n e g o ? D om inuje w nim p o d z i a ł n a k o s z t y zm ienne p r o p o r o jo n a ln a p ro d u k tó w i k o s z t y s t a ł e p r o o o s u , pokryw ane w c a ł o ś c i w danym o k r e s i e p r z e z dochody u z y sk a n e w tym o k r e s i e ? Ą achunek k o sztó w zm ien n y ch o d z w i e r c i e d l a w ię c wpływ r y n k o wych czy n n ik ó w n a w ynik f in a n s o w y ? W iększy p rz y c h ó d ze B p rz e d a iy p o z w a la n a o s i ą g n i ę c i e w y ż sz e j m arży n a p o k ry c i- k o sz tó w s t a ł y c h i z y s k u ?

O perow anie k o jz ta m l norm atyw nym i z w ię k s z a o o z y w iś c ie a n n l- ty c z n e i p re d y k c y jn e w a lo ry t e g o ty p u r a c h u n k u , l e c z n i e J e s t w arunkiem k o n iecz n y m do j e g o s to s o w a n ia ?

Do głów nych c h a r a k t e r y s t y k r a c h u n k u k o sz tó w p e łn y c h i r a ­ c h u n k u k o sz tó w zm iennych można z a l i c z y d i

R achunek k o sz tó w p e łn y c h R achunek k o sz tó w gmlenn?

? n a j p i e r w p okryw a k o s z ty m a k s y m a liz u je łą c z n y n<

a n a s t ę p n i e " o a k s y m a li- r z u t p o k ry c io w y , t j ? ms e u je z y s k , ¿ ę n a p o k r y c i e k o sz tó w

s t a ł y c h 1 z y s k u ,

- 19 -

.* s ł u ż y pomocą w d łu g o o k r e ­ sowych d e c y z ja c h ,

z ach o w u je h a rm o n ię m iędzy p r o d u k c ją i s p r z e d a ż ą w d łu g im o k r e s i e , le c z u s z ty w n ia in f o r m a c je w k ró tk im o k r e s i e , J e s t w k o n t r o l i d o k ła d n y a l e skom plikow any,

? J e s t n a s ta w io n y n a z a d a ­ w a la ją c e w y n ik i,

? s ł u ż y pomocą w k ró tk im h o r y z o n c ie czasowym,

. c h a r a k t e r y z u j e s i ę e l a s t y c z ­ n o ś c i ą w k r ó tk im o k r e s ie ta k ż e w o k r e ś l a n i u d o ln e j g r a n i c y c e n y ,

? d a je p r o s t e s y g n a ły a la rm o ­ w e,

? p o sz u k u je o p ty m aln y ch w yni­

ków p r z e z n a j l e p s z e d o s t o ­ sow anie p ro g ram u ,

J e s t r a c z e j p ro s ty m n a r z ę ­ dziem k iero w n iczy m k r ó t k i e ­ go o k r e s u , j e ż e l i p o s łu g u je s i ę t y l k o łączn y m n a rz u te m pokryciow ym ,

n a d a je s i ę do p la n o w a n ia k ró tk o o k re s o w e g o , w ew n ętrz­

n eg o p r z y n ie p e łn y m wyko­

r z y s t a n i u z d o l n o ś c i w ytw ór­

c z y c h ?

R achunek k o sz tó w p e łn y c h J e s t o p a r t y n a z a ł o ż e n i u , t e je d y n ą zm ienną o b j a ś n i a j ą c ą w ie lk o ś ó k o sz tó w j e s t r o z m ia r p r o d u k c j i d an eg o o k r e s u ? V zw ią z k u z tym n a s t ę p u j e p r o p o r c j o n a l l z a c j a k o sz tó w bez w z g lę d u n a « t o p i e ń w y k o r z y s ta n ia z d o l n o ś c i wy­

tw ó rc z y c h o r a z r e p a r t y c j a k o sz tó w p o ś r e d n ic h n a a t u t e k s t o ­ so w a n ia umownych p o d staw i c h o d n o s z e n ia n a n o ś n i k i /w y ro b y ,

s ta n o w i p o d sta w ę d łu g o ­ o k reso w ej p o l i t y k i w s f e r z e p r o d u k c j i , z a k u p u , m agazynow ania i t p ?

Błuży l e p i e j w d łu g o ­ okresowym p la n o w a n iu i d e ­ c y z ja c h z e w n ę trz n y c h ?

- 2 0 -

P o d sta w a w y jśc io w a K o szty

b e z p o ś r e d n ie - p o ś r e d n ie

K o szty zm ienne - s t a ł e

N. Z a k re s

X . r o z l i - X . c z a n i a X ^ k o s z -

\ tów C h a r a k te r n. k o sz tó w X.

R achunek k o sz tó w p e łn y c h /R K P/

R achunek ko sztó w zm iennych

/RKZ/

K o sz ty f a k t y c z n e

/K? / REP / KP RKZ / KP

K o sz ty planow ane

1 /K P /

/ s t a b l l i z owane n a r z u t y /

RKP / KP RKZ / KP

K o sz ty norm atyw ne

/KI?/ RKP / KB RKZ / KI!

P r o c e s p r o d u k c j i Rynek

O r i e n t a c j e

T a b l? 2 ? P o d z i a ł i o r i e n t a c j e system ów ra c h u n k u k o sztó w

- 21 -

u s ł u g i / ? J e s t t o n ie k i e d y nazyw ane "w alcow aniem * k o sz tó w ? P r o s t e fo rm y ra c h u n k u k o sztó w zm iennych /c z ę ś c io w y c h / m ają s z e r e g z a l e t , a l e ró w n ie ż z n a c z n e s ł a b o ś c i ? Ba d o b ro te g o ra c h u n k u można z a p i s a ó je g o p r o s t ą s t r u k t u r ę 1 e la s ty c z n o ś ć w z a s to s o w a n iu decyzyjnym i k r ó t k i e g o o k r e s u ? J e s t on p r z y ­ d a tn y z w ła s z c z a w p r z e d s ię b i o r s t w a c h o z ró ż n ic o w a n e j p ro d u k ­ c j i s e r y j n e j 1 masowej p o d a tn e j n a wpływy ry n k u ? J e g o głów ną s ł a b o ś c i ą j e s t tr a k to w a n ie k o sztó w s t a ł y c h ja k o je d e n b lo k ? B a to m la s t w aru n ek j e g o s to s o w a n ia s ta n o w i p o d z i a ł k o sztó w n a zm ienne p r o p o r c jo n a l n e i s t a ł e ?

Ba g r u n c i e i d e i ra c h u n k u k o sztó w zm iennych r o z w in ę ły s i ę n a s t ę p u j ą c e w a ż n ie j s z e sy s te m y ra c h u n k u kosztów « w ie l o s t o p ­ niow y ra c h u n e k k o s z tó w , ra c h u n e k p o k r y c ia k o sz tó w s t a ł y c h , ra c h u n e k k rań co w y ch k o sz tó w s ta n d a rd o w y c h ?

V d ą ż e n i u do le p s z e g o o p i s a n i a i o d d z ia ły w a n ia n a k o s z ty p e ł ­ n e p o w sta ły « ra c h u n e k w z g lę d n y c h k o sz tó w in d y w id u a ln y c h , r a ­ c h u n e k k o sz tó w c zy n n ik ó w p r o d u k c j i , s t r u k t u r a l n o r a c h u n k i k o sz tó w i ra c h u n e k k o eztó w s t a ł y c h d o llo z a n y o h ?

22 -

S r J a - '.» .'jp n la w a k l, U n iw e r s y te t TJ.11« x P r o f . ł G t a t t e R o ll a n d , U n iw e r s y te t P a r ł » I

RAOHtJHIOWOŚĆ W CZASIE RZECZYWISTY*

W prow adzenie

Z a p re z e n to w a n y a r t y k u ł J e s t ro z w in ię c ie m te m a tu - r e l a c y j n a b a s a d a n y c h w r a c h u n k o w o ś c i, p rz e d s ta w io n e g o w t r s o c h w o z e ś n la js z y c h p u b l i k a c j a c h 1/*. Ze w zględów o b j ę t o ś ­ c io w y c h p o c z ą tk o w a o z ę ś ć n i n i e j s z e g o o p ra c o w a n ia z o s t a ł a

* s k r ó c o n a . D la te g o o b j a ś n i e ń W B zelkloh s y m b o li n ż y ty o h w r e l a c j a c h /e w e n t u a l n i e n i e j a s n y c h d l a c z y t e l n i k a / , nalefcy s r u k a d we w spom nianych p u b l i k a c j a c h .

1. S chem at k o n c e p c y jn y s y s te m u w u j ę c i u s t a t y c z n y K a to d a , k t ó r a p ro w a d z i do u z y s k a n i a sc h e m a tu o p is u ją c e g o p ro b le m I n f o rm a c y jn y o p i e r a s i ę n o u t y c i u r e l a c y j n e g o m odeli d a n y c h i n a f o r m a ln e j t r a n s f o r m a c j i r e l a c j i , u ży w ają o w ła s ­ n o ś c i m ate m a ty c z n y c h o d z w ie r c i e d la j ą c y c h z a le ż n o ś ć f u n k o j o - n a l n ą . T r a n s f o r m a c ja f o r m a ln e , nazyw ana n o r m a l i z a c j ą r e l a c j i , p o z w a la n a o tr z y m a n ie pew nej k o l e k c j i r e l a c j i , zw anych z n o r ­ m alizow anym i. H s la o j e z n o rm a liz o w a n e , e l i m i n u j ą re d u n d a n c ję w r e p r e z e n t a c j i p ro b le m u i z a b e z p i e c z a j ą s p ó j n o ś ć sy s te m u .

I s t n i e j ą t r z y t e r m j z n o r n a llz o w a n e i p ie r w s z a /1 P H /, d ru g a / 2 P 5 / i t r z e c i a /3 ? H / fo rm a z n o rm a liz o w a n a , k t ó r e m o ł- V C .R o l la n d , J . S t ę p n i e w s k i : Metoda k o n s t r u k c j i r e I r - - 'n o g o

m o d e lu danyob n a p r z y k ł a d z ie ra c h u n k o w o ś c i f i n a n r c : ; J . Cz. L. P r a c e naukowe AS w ro o łs w , n r 2 1 3 , 1932. Ce. I Ł P r a c e n a u k o m AE W rocław 1903 /w d r u k u /.

C .H o lla n d , J ,S t ę p n i e w s k i : Model d y n a m ik i sy s te m u in fo rm a ­ ty c z n e g o /n o p r z y k ł a d z i e r a c h u n k o w o ś c i /." I n f o r m a ty k a * , 1983 /w d r u k u /.

- 23

n a używać sto p n io w o w p r o c e s i e n o r m a l i z a o j i . Każdy k ro k p r o c e s u n o r m a l i z a c j i odpow iada pewnemu u p r o s z o z e n iu r o l a o j i o trz y m a n e j w p o p rzed n im k ro k u .

R e la c j e R m iędzy z b io r a m i 0 1 , B 2 , . . . P n o k r e ś la s i ę j a ­ ko c z ę ś ć p ro d u k tu k a r t e z j a ń s k i e g o ty c h z b lo rć w t

R/B 1102 , . • . 0 n / t C 01x02z. . . 0n

R j e s t w ięo z esp o łem n -c z ło n o e y m f o r n y / a i , d 2 , . v . 'd n / ta k ,ż e » d 1 ^ 01 , d2 £ 0 2 , . • • c m ^ 0n

P rz e n o s z ą c t o n a o b s z a r la n y c h można p o w ie d z ie ć , że z b io r y 0 i s ą o b sz a ra m i w a r t o ś c i T-WŁASKOŚCI, T-OBIBKTÓSf 1 T-PO ŁJ- CZElf ze sch em atu o pisow ego.

R e la o ja R /0 1 , 0 2 , . B a / zbudow ana n a B 1 ,D 2 ,...B n J e s t w ięo pewną t a b l i c ą n -w le lo c z ło n o w y c h w a r to ś c i. W t e j t a b l i c y k a ż ­ dy w ie lo e z ło n J e B t l i s t ą w a r t o ś c i , k t ć r a r e p r e z e n t u j e J e d e n T-03IEK3? lu b T-POLACZKU IB m iędzy o b ie k ta m i a k a ż d a w a r to ś ć w ie lo c z ło n u / l i s t y / r e p r e z e n t u j e J e d n ą w ła s n o ś ć danego T- WŁASNOŹCI.' P o n iż s z a t a b l i c a r e p r e z e n t u j e z a p is y o p e r a o j l na k o n c ie podmiotowymi

477350 10700103 1 5 .0 1 .8 1 ZALICZKA 133 1 0 0 0 ,0 0 O '>71350 1 0700103 15.-01.81 ROZLICZEHIB 125 O 1 8 0 , OC

477350 10700103 1 5 .0 1 .8 1 SOZL. ZAKOP 126 O 8 2 0 ,0 0 Każdy w ie lo e z ło n z p o w y ższej t a b l i c y J e s t r e p r e z e n t a c j ą J e d ­ n e j o p e r a c j i k s ię g o w e j.

1 / C .R o ll a n d , 1 , S tę p n ie w s k ii H eto d a k o n s t r u k o j i r e l a c y j n e g o m odelu d a n y c h n a p r z y k ł a d z i e ra c h u n k o w o śc i f in a n s o w e j.

O z . l . P ra c e Bankowe AE W rocław , n r 2 1 3 , 1932. C z . I I . P ra c o Fsukowo AE W rocław 1983 /w d r u k u / .

- 24

K ażda w a r to ś ć w le lo o z ło n u o p i s u j e J e d n ą w ła s n o ś ć T-FOŁACZE-

RIAł PODKIOT - OPERACJA

477350 - HRKTP 10700103 - KROP ZALICZKA 133 - TROP 1 5 .0 1 .6 1 - BATOP 1 0 0 0 ,0 0 - OBRTTB O - OBRMA

Do o p is u k a ż d e j r e l a c j i s ł u ż y sch em at r e l a c y j n y . J e s r w i e l o c s ł o n sk ła d n ik ó w S 1 , S 2 , S 3 , . . . S n , z a o p a tr z o n y w nacw ę, o z n a o z a ją c ą r e l a c j ę i o d r ó ż n i a j ą c ą J ą od in n y c h . J e d e n s k ł a d n ik S i o z n a c z a o b s z a r w ła s n o ś c i 0 1 . P r z y k ła d :

OFERACJA /UROP. DATO?. TROP, WARTOF, ROEP./

g d z ie OPERACJA j e s t nazw ą r e l a c j i

KROP, 0ATOP, 5R0F, WARTOP, ROSR - e k ł a d n l k i r e l a c j i ROBR -- r o d z a j o b r o t u Sn l u t Ka po z a d e k re to w a n iu S k ła d n ik lu b c i ą g s k ła d n ik ó w , k tó r y c h w a r t o ś c i d e t e r ­ m in u ją w sp o só b Je d n o z n a c z n y w le lo c z ło n r e l a c j i , o k r e ś la n y J e s t i d e n t y f l k a t o rem . J e d n a r e l a c j a może z a w ie r a ć k i l k a id e n ­ t y f i k a t o r ó w , l e c z zaw sze p o s i a d a minimum je d e n . T>śród n moż­

liw y c h i d e n t y f i k a t o r ó w J e d n e j r e l a c j i , w y b ie ra s i ę je d e n r s p o s ó b a r b i t r a l n y . O k r e ś la s i ę go m isncE : I d e n t y f i k a t o r - k l u c z . S k ł a dni k i w chodzące w s k ł a d w ie lo c z ło n u I d e n t y f i k u j ą ­ ce g o n i e mogą n i e ć n i e z d e fin io w a n y c h w a r t o ś c i . D la o z n a c z e ­ n i a i d e n t y f i k a t o r a w o p i s i e , n a le ż y p o d k r e ś la ć go w schem a­

c i e re la c y jn y m .

Bany s k ł a d n ik B J e s t f u n k c j o n a l n i e z a le ż n y od e k ł a d n i - k a A w danym sc h em acie re la c y jn y m F ./A ,P ,C ,0 /, gdy w danym

- 25

momencie d l a k a ż d e j w a r t o ś c i a ^ A odpow iada t y l k o je d n a w a r ­ t o ś ć b ^ B . Mówi s i ę w te d y , że i s t n i e j e z a le ż n o ś ć f u n k c j o n a l­

n a m ięd zy A i B, k t ó r ą z a p is u je m y : aU-B. Z a le ż n o ś ć f u n k c jo ­ n a l n a n i e b i e r z e p od uwagę upływ u c z a s u .' P r z y k ła d :

PODMIOT / HRKTP. HZWP, ADRP, KRET BITE, HZWBHK, TO, MA/

HRKTP—*flZWP - dany p o dm iot ma t y l k o J e d n ą nazwę w danym mo­

m encie c z a s u ,

HJ1KTP—-ERKTENK, RH, MA - dany p o d m io t ma jfcylko Je d n o k o n to bankow e, k t ć r e p o s i a d a t y l k o J e d n ą s t r o n ę RH 1 t y l k o je d n ą s t r o n ę MA o b ro tó w te g o p o d m io tu , HZWBHK— ADRBHK - bank w danym momencie c z a s u p o s ia d a t y l k o

je d e n a d r e s .

R o z ró ż n ia s i ę z a le ż n o ś ć f u n k c jo n a ln ą e le m e n ta r n ą i b e z p o ś r e d n ią ," Z a le ż n o ś ć f u n k c j o n a ln a j e s t e le m e n ta r n ą w te d y , gdy w r e l a c j i R / A , B , . . . / s k ł a d n ik B j e s t w z a le ż n o ś c i fu n k ­ c j o n a l n e j od A 1 n i e j e s t f u n k c j o n a l n i e z a le ż n y od pew nej o z ę ś c i - A. Dana z a le ż n o ś ć f u n k c j o n a ln a HRKTP, HEKTBHK — RH n i e j e s t e le m e n ta r n ą p o n iew aż I s t n i e j e z a le ż n o ś ć f u n k c jo ­ n a l n a HRKTP— UH.

Z a le ż n o ś ć f u n k c j o n a ln a b e z p o ś r e d n ia n a t o m i a s t , s k ł a d ­ n i k a B od A i s t n i e j e w te d y , j e ż e l i n i e i s t n i e j e s k ł a d n i k C, k t ó r y b y łb y z a le ż n y od A i je d n o c z e ś n ie B z a le ż n y od C /A — *0 1 O— B/ . P r z y k ła d :

ROZRACHPHKI /KRKTFRZ. HRKTP. RH, MA/

Z a le ż n o ś ć f u n k c j o n a ln a BRKTFRZ—»RH,MA n i e j e s t b e z p o ś r e d n ią p o n iew aż i s t n i e j ą dwie z a l e ż n o ś c i f u n k c j o n a ln e :

HRKTPBZ— HRKTP / A - C /

HEKTP a>HH,HA /O— - B /

K ażda r e l a c j a może w ystępow ać w fo rm ie d o w o ln ej l u b z n o r a a - l i c o w a n e j.

Dana r e l a c j a R j e s t w 1?H J a i e l i k ażdy r e s k ła d n ik ó w , k t ó r y n i e e ta n o w i c z ę ś c i i d e n t y f i k a t o r a , J e s t z a le ż n y f u n k - o j o n a l n i e od i d e n t y f i k a t o r a . R e l a c j a R

R/HRKTPRZ. KRET?. KROP. DATOP. TROP, WARTOP, ROBR/

J e s t w 1FK p o n ie w a ż i s t n i e j e z a le ż n o ś ć f u n k c J o n a ln a k aż d e g o ze sk ła d n ik ó w : TROP, WARTOP, ROBR od i d e n t y f i k a t o r a .

R e l a c j a R j e s t w 2FH j e ż e l i s k ł a d n i k i , k t ó r e n i e s t a ­ n o w ią c z ę ś c i i d e n t y f i k a t o r a są w z a l e ż n o ś c i f u n k c j o n a l n e j e le m e n ta r n e j od i d e n t y f i k a t o r a a l e n ie z a l e ż ą f u n k c j o n a l n i e od k ażd e g o s k ł a d n i k a o d d z i e l n i e . S elek cja

DOSTAWA /KROP. DATOP. TROP. WARTOP, HRKTP, HZWP, ADRP, HRKTBHK/

J e s t w 2FK p o n ie w a ż i s t n i e j ą z a l e ż n o ś c i e le m e n ta r n e n a s t ę p u ­ j ą c e : HROP, DATOP, TROP— WARTOP

HROP, DATOF, TROP— HRKTP

R e l a c j a R J e s t w 3 FE j e ż e l i s k ł a d n i k i , k t ó r e n i e s t a ­ n o w ią c z ę ś c i i d e n t y f i k a t o r a s ą w z a l e ż n o ś c i f u n k c j o n a ln e j e le m e n ta r n e j i b e z p o ś r e d n ie j od idonw yf i k a t o r a . R e l a c j a

OFERACJA /KROP, DATOP, TROP, WARTOP, ROBR, EEETFRZ/

J e s t w 3FE p o n ie w a ż i s t n i e j e z a le ż n o ś ć e le m e n ta r n a i b ezp o ­ ś r e d n i a n a s t ę p u j ą c a :

HROP, DATOF— TROP, WAP.TOF, ROBR, KBETPRZ

TROP, WARTOP, ROBR, HRKTPRZ n i e s ą f u n k c j o n a l n i e z a le ż n e oć żadnego z dwóck s k ła d n ik ó w : KROP, DATOP. E ie me t e ż z a le ż n e c i f u n k c j o n a l n e j m iędzy TROP, WARTOP, ROBR, HRKTPRZ oo ozna­

c z a , i c z a le ż n o ś ć f u n k c j o n a ln a :

- 27

HROP, DATCP—»TROP, WARTOP, ROBR, HRKTPRS j e s t b e z p o ś r e d n ią . Aby być pewnym, że r e l a c j a R /A ,E ,C / b ęd ą­

c a v: 2 ? :' J e s t je d n o c z e ś n ie w 3?K w y s ta r c z y s p ra w d z ić czy E,C są n i e z a l e ż n e , czy n i e i e t n i e j e /B— - C / m iędzy n im i z a ­ l e ż n o ś ć f u n k c j o n a ln a . P rzy p u śćm y , że i s t n i e j e B—-C a w ięo A— -C n i e j e s t z a l e ż n o ś c i ą b e z p o ś r e d n ią p o n iew aż J e s t ona e fe k te m p o d s ta w ie n i* !

R e la c y jn a r e p r e z e n t a c j a r z e o z y r i a t o ś c l o r g a n i z a c y jn e j p o le g a n i c p le a n i u T-OBJEETÓW i T-POZ4CZć:li p r z y pomocy r e l a ­ c j i r ć e r c i n t j f o n s l e p o p rz e z z a s to s o w a n ie n a s t ę p u ją c y c h r o g u ? :

- każdy 1 -OBIEKT lu b T^-POłACZEKIE J e s t o p is a n e p r z e z Je d n ą r e l a c j ę , - k ażdo T-ffŁASKOŚĆ j e s t o p is a n a p r z e z J e d e n s k ł a d n ik r e l a c j i , - nazw a r e l a c j i J e s t nazwą T-CBI3ETU l u b T-POŁACZSHIA.

R e p r e z e n t a c ję r z e c z y w i s t o ś c i z o b s z a r u ra c h u n k o w o śc i p r z e d s t a . i Ł k o le k c j a r e l a c j i w fo r m ie dow olnej / n i e z n o r m a li­

z o w a n e j/.

P ro c e s n o r m a liz a c y jn y , k tó r y p o z w a la p r z e k s z t a ł c i ć o p la r e l a c j i z form y dow olnej n a z n o rm a liz o w a n ą , b a z u je na i s t n i e n i u z a l e ż n o ś c i f u n k c jo n a ln y c h e le m e n ta r n y c h i bezpo­

ś r e d n ic h m iędzy s k ła d n ik a m i. G raf z a l e ż n o ś c i fu n k c jo n a ln y c h uw ypukla z a l e ż n o ś c i b e z p o ś r e d n ie 1 e le m e n ta r n e m iędzy s k ł a d ­ n ik a m i ro z p a try w a n y m i o d d z i e l n i e lu b w g ru p a c h , J a k t o p r z e d ­ s ta w i a r y s . 1 . ^

1 / C ,R o l la n d , J , S tę p n ie w s k i: K atoda k o n s t r u k c j i r e l a c y j n e g o m odelu danych n& p r z y k ł a d z ie ra c h u n k o w o śc i f in a n s o w e j.

Cz. I . P ra c e Kaukowe AE W rocław , n r 2 1 3 , 1982. C s. I Ł P raoe Iiaukcwe AE W rocław 1553 /w d r u k u /

- 28 -

O b ja ś n ie n ia :

~B,C

-B t z n . : B j e s t w z a le ż n o ś c i f u n k c y jn e j od A B t z n . : B n ie j e s t z t l e i n e od A

0 z e r o “w i r t u a l n e "

Z e ro /O / j e s t s k ła d n ik ie m w irtu a ln y m wprowadzonym d l a w y ra­

ż e n i a / n s y t u a c j i gdy n i e i s t n i e j e z a le ż n o ś ć f u n k c j o n a ln a HRETPRZ od KRKTP i KRKTP od NRKTPRZ/ o b e c n o ś c i p e r w a to ś c i . Bys. 1 . G ra f z a l e ż n o ś c i f u n k c j o n a ln y c h m iędzy o b ie k ta m i

In f o rm a c y jn y m i w s y s te m ie ra c h u n k o w o śc i.

G ra f s ł u ż y do o p is u r e l a c j i w fo r m ie z n o rm a liz o w a n e j O p is u je s i ę t y l e r a l a c j l z n o rm a liz o w a n y c h i l e j e s t s k ł a d n i ­ ków w g r a f i e p o w stały m z z a l e ż n o ś c i f u n k c j e n a ln y o h . K k a ż ­ d e j z t y c h r e l a o j i , B lcład n lk ź r ó d ło z a l e ż n o ś c i j e s t i d e n t y ­ f i k a t o r e m k lu c z e m . Do r e l a c j i można w łą c z a ć s k ł a d n i k i d o c e ­ low e ze s k ła d n ik a m i pochodnym i.' C z y ta ją o g r a f p r z e d s ta w io n y

^ C » E o lla c d i Ł* p r o j e t E em o ra, B a p p o rt f i n a ł de c o n t r a t IHBIA/SESCHI P a r i s 79.

1 /

29 -

n a r y s . 1 , otrzym ujem y n a s t ę p u j ą c ą k o le k c j e r e l a c j i j u t w fo r m ie z n o rm a liz o w a n e j

KOHTO SYHTETiCZNB /HRKTSYH. NZWETSYH/

PRZEDMIOT /NRKTPRZ. RRKTSYK. NZWPRZ/

PODMIOT /NRKTP. NZWP, ADHP/

OPERACJA /KROP. DATOP. TROP, WARTOP, ROBR, HRKTP, RRKTPRZ/

PRZEDMIOT - PODMIOT /HRKTPR2. HRKTP/

STAR - KOHTA - PODMIOT /DATKTP. HRKTP. OBKWH, OHRMA/

STAR - KOKTA - PRZEDMIOT /DATKTPRZ. RRKTPRZ. OBRffR, OBRMA/

STAR - KONTA - SYRT /DATKTSYR. KRKTSYM. OBRRR, OBRMA/

BILANS /DATBIL. RRBIL/

KALENDARZ - KORT /DATKT. RRKT/

Z e ro /O / j e s t s k ła d n ik ie m w irtu a ln y m wprowadzonym d la w y r a ż e n ia , /w s y t u a o j l gdy n i e i s t n i e j e z a le ż n o ś ć f u n k c j o n a ł - ' n a RRKTPRZ od HRKTP i z a le ż n o ś ć HRKTP od RRKTPRZ/ o b e c n o ś c i p a r w a r t o ś c i AiRKTPRZ, HRKTP/ r e p r e z e n t u j ą c y c h p o łą c z e n ia k o n t p rzed m io to w y ch z podm iotow ym i.

J e ż e l i p o w s ta ły g r a f j e s t g ra fe m z a l e ż n o ś c i f u n k c j o n a l ­ n y ch e le m e n ta r n y c h 1 b e z p o ś r e d n ic h , t o o trzy m an a k o le k c j a r e ­ l a c j i j e s t w 3PR 1 n o s i nazwę - sohem at k o n o ep o y ln y sy stem u / s t a t y o z n y / .

V c z a s i e p r o c e s u n o r m a l i z a c j i , a n a l i t y k o trz y m u je a c h o r mat k o n o e p c y jn y z a w le r a ją o y r e l a c j e b ez o d p o w ied n ik a w k o le k * c j i l n l o j a l n e j . P re z e n to w a n a m eto d a p ro w a d z i w iec do p o ło ż e - 1 / C. R o ll a n d , J . S tę p n ie w s k i! M etoda k o n s t r u k c j i r e l a c y j n e g o

m o d elu dan y ch na p r z y k ł a d z ie ra o h u n k o w o śc i f i n a n s o w e j.

Cz. Ł P ra c e Haukowe AE W ro c ła , n r 2 1 3 , 1982. Cz. U . P ra c e Naukowe AE Wrocław 1983 /w d r u k u /

2 / C .R o lla n d ! Le p r o j e t R em ora, R a p p o rt f i n a ł de o o n t r a t DIRIA/SBSORI. P a r l s 79.