S 1 t i p hMcl t e M l t - ’% m i f g f p ^ '* V® ? w ^ Ö 1 § " C £
;. ..v;. j- SćĘśż
1 1 | | | | | t l :| | i l ;
I p ä f c p t
S T O W A R Z Y S Z E N I E K S I Ę G O W Y C H W P O L S C E Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności
RADA NAUKOWA STOWARZYSZENIA KSIĘGOWYCH W POLSCE Z A R Z Ą D O D D Z I A Ł U W O J E W Ó D Z K I E G O
w S z c z e c i n i e
Integracja komputeryzowanej ewidencji gospodarczej
M ateriały na kursokonferencję
pod redakcją
Doc. dr I G N A C E G O D Z I E D Z I C Z A K A
Do użytku wewnętrznego
S Z C Z E C IN - PAŹDZIERNIK 1981
m m ? « Î 1 .
: C O 2 :■1 A f ć vv 3 t o V ■/ U i A ; : . 0 :t O - V ■> ■; A 1
■V; ,:■• O S 'íü M tM'i V A '.;': :'
5 K 'I t - v - îi L-v-î:;
\ / ‘ 0 : A A- j . • ,: A = ': O À r £ > r 't b O ;v'i
; ¿u. ¿ f f f e
SPIS TREŚCI
. . .. . S t r .
P r o f . d r h a b . A. Jarugow a i d r J . Skowroński»
- PROBLEMY 111TE GRACJI RACHUNKOWOŚCI W WARUNKACH
BAZY DANYCH . . . . 3
P r o f . d r h a b . W ik to r Małe»
- ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE POWIĄZANIA TEMATYCZNE PODSYSTEMU KOSZTOWEGO W INFORH ATYCZNYM SYSTEMIE ZARZĄDZANIA . . . 3 . . . 18 Dr J a c e k Ochman» -
- FUNKCJE K IERUNKOWEJ INTEGRACJI W BUDOWIE SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH . . . . ... . . . 48 Dr A n to n i Nowakowski»
- SPÓJNOŚĆ SYSTEMU INFORMATYCZNEGO Z SYSTEMEM
ZARZĄD ZAN Ż A ... 74
Dr P aw eł M l;)alt
- INTEGRACJA WEWNĘTRZNA I ZEWNĘTRZNA W "S IR ". . . . 98 Dr B a rb a r a Muazyńflkai
- WYBRANE PROBLEMY Z FEUKTYKI INTEC2UCJI DZIEDZI
NOWYCH SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH W ZAKRESIE
EWIDENCJI GOSPODARCZEJ . . ... 112 Dr Wacław O strow Bki»
- POWIĄZANIA SKOMPUTERYZOWANEJ EWIDENCJI OBROTU MATERIAŁOWEGO Ż PLANOWANIEM I ZARZĄDZANIEM
W KOMBINACIE BUDOWNICTWA . . . ... 123
- 2 -
8 . Mgr L eszek S to c h e l:
- INTEGRACJA SYSTEMÓA INFORMATYCZNYCH EWIDENCJI
PODSTAWOWEJ RACHUNKOWOŚCI ... 136
9 . Mgr M a r c e li R zym ski:
- INTEGRUJĄCA ROLA K W SYSTEMIE INFORMATYCZNYM
GMINNEJ SPÓŁDZIELNI . 154
10. Dr G a b r ie la Id z ik o w sk a 1 p r o f . d r h a b .J ó z e f S z c z e p a n ia k : - ANALIZA FINANSOWA W ZREFORMOWANYM SYSTEMIE
ZARZĄDZANIA... 169 11. Doc. d r Ig n a c y D z ie d z ic z e k :
- OMIANY INTEGRACJI KOMPUTERYZOWANEJ EWIDENCJI
GOSPODARCZEJ . . . ... 200
J . Ja ru g o w a, J . Skow roński U n iw e rs y te t Ł ódzki
PROBLEMY INTEGRACJI RACHUNKOWOŚCI W WARUNKACH BAZY DANYCH
1 . U w agi_w stjgne
Wspomagane kom puterowe system y in fo rm a c y jn e rachunkow ości o b ejm u ją n a j c z ę ś c i e j k się g o w o ść s y n te ty c z n ą lu b tzw . fin a n so w ą . J e d n o c z e ś n ie - rozw ój d zied z in o w y ch Bystemów in fo rm a ty c z n y c h
* p r z e d s ię b i o r s t w a c h p ro w a d zi do autonom icznego ro zw o ju ra c h u n ków problem ow ych, k t ó r e p r z e s t a ł y być w y łąc zn ie podsystem am i
a n a lity c z n y m i w sto s u n k u do z b i o r u k o n t głów nych. Powoduje to n ie b e z p ie c z e ń s tw o ro z p a d u system u rac h u n k o w o śc i. J e s t to z j a w isk o , naszym zdaniem , p r z e jś c i o w e , d a ją c e s i ę z powodzeniem w yelim inow ać / l u b u n ik n ą ć / d z i ę k i te c h n ic e b az danych ze zw a la
j ą c e j n a budowę wielowym iarowego system u rac h u n k o w o śc i.
R e f e r a t s ta n o w i p ró b ę w ak azan ia d ró g i elem entów i n t e g r a c j i system u in fo rm a c y jn e g o ra c h u n k o w o śc i. Rozwalano w nowym ś w ie tle s t r u k t u r y danych k s ię g o w o ś c i s y n te ty c z n e j i rachunków p r o b le mowych o r a z f u n k c je ty c h podsystem ów .
V o p a r c iu o a n a l i z ę o b ie k tó w i io h a try b u tó w a u to rz y p r z e d s t a w ia ją i s t o t n e e le m e n ty i n t e g r u j ą c e system rac h u n k o w o śc i, f u n k - o je podsystem ów /ra c h u n k ó w / i s t r u k t u r ę danych w tym p o d s y s te mach.
2 . Rachunkowość w ielowym iarow a
I d e a w ielow ym iarow ej rac h u n k o w o śc i p o ja w ia s i ę od pewnego c z a s u p ra w ie ró w n o le g le w ró ż n y c h k r a j a c h , n p . I J i r l /1 9 6 6 ,
- A -
1975, 1 9 8 0 /, S o r t e r /1 9 6 9 / , Z i l a h i S zebo /1 9 7 9 / , S k o w ro ń sk i, Jarugow a /1 9 7 6 /. I J l r l u p a t r u j e podstawowe z n a c z e n ie w ielow y
m iarow ej rac h u n k o w o śc i w budow ie t a k i c h j e j ram , k t ó r e by n i e o p ie r a ł y s i ę n a m ie rn ik u p ie n ię ż n y m ja k o jedynym , l e c z o p e ro wały m iaram i fizy c zn y m i» p ro d u k tó w , czynników zm iennych p r o d u k c j i , czy p o t e n c j a ł u / p r z e tw ó r c z e g o /. Hie t r z e b a dodawań n a czym p o le g a ją d e fo rm a c y jn e o d d z ia ły w a n ia m ie r n ik a p i e n ię ż n e g o . Dotyczy t o ró w n ie ż z a k r e s u p r z e d m io tu ra c h u n k o w o śc i, k t ó r y n i e może byó zaw ężany do f i z y c z n i e p o s ia d a n y c h zasobów , l e c z pow i
n ie n ró w n ie ż obejmowaó z o b o w ią z a n ia z t y t u ł u k o n tr a k tó w i io h ek w iw a len ty f i z y c z n e , od momentu ic h u z g o d n ie n ia . I i d ą c d a l e j , tw ie r d z i s i ę , że można zbudować sy stem rac h u n k o w o śc i b ez c e n , le c z n ie można te g o u c z y n ić b e z danych ilo ś c io w y c h , j e s t r z e cz ą z r o z u m ia łą , że ta k p o j ę t y sy ste m rac h u n k o w o śc i o bejm uje w s z y s tk ie d z ie d z in y d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a i s łu ż y w ie
l u użytkow nikom . E le J e s t on o g r a n ic z o n y do tz w . e w id e n c ji k s ię g o w e j.
Z ró ż n ic o w a n ie odbiorców o ró ż n y c h p o tr z e b a c h in fo rm a c y jn y c h może d o ty c z y ć zarów no n ie jed n a k o w eg o s t o p n i a a g r e g a c j i danych je k i poziomu ic h wyceny c z ę s to r ó ż n e j d l a ró ż n y c h ce ló w . Obok k o sz tó w h is t o r y c z n y c h , k t ó r e n a o g ó ł używane s ą do a g r e g a o j i
w sp ra w o z d a n ia c h z e w n ę trz n y c h / u n a s w y łą c z n i e /, w w ie lu p r z y padkach p rz y d a tn e j e s t w a rto ś c io w a n ie w k o s z ta c h b ie ż ą c y c h lu b zdyskontowanym p rzy sz ły m s tr u m ie n iu p i e n i ą d z a , c o , Jek wiadomo, można d a l e j korygow ać p r z e z u w z g lę d n ie n ie zm ian w ogólnym p o zio m ie c e n . D la ty c h celów w ielow ym iarow a rachunkow ość może być tra k to w a n a Jak o "wolny od w a r to ś c i" p ó ł f a b r y k a t , k t ó r y można d a l e j kom pletow ać / w y c e n ia ją c / w edle p r z e z n a c z e n ia .
Rachunkowość b y ła 1 n a d a l j e s t n a s ta w io n a n a ocenę d z i a ł a l n o ś c i w zagregow anych, s y n te ty c z n y c h m ia ra c h fin a n so w y c h . E ie k ie d y t w i e r d z i B ię , że J e j i s t o t ą J e s t ujmowanie i p r e z e n t a c j a podstaw owych r e l a c j i ekonom icznych. D ążenie do u c z y n ie n i a z rac h u n k o w o śc i system u b a r d z i e j opisow ego J e s t zw iązane z rozwojem t e c h n o l o g i i k o m p u te ro w e j, a s z c z e g ó ln ie t e c h n i k i b az y danych.
3 . Jd ea_ b ąz2 _ d an y c h _ ra ęh u n k o w o i£ i
W sy stem a ch in fo rm a ty c z n y c h o d r ó ż n ia s i ę t r z y poziomy lu b Jak w olą n i e k t ó r z y , m odele danychi
1 . w ew nętrzny - zw iązan y z f i z y c z n ą s t r u k t u r ą zapisów p r z e chowywanych v p a w ię o i m aszyn,
2 . k o n c e p tu a ln y / l o g i c z n y m odel d a n y c h / - sta n o w ią c y r e p r e z e n t a c j ę c a ł e j z a w a r to ś c i in f o rm a c y jn e j system u w fo rm ie ab s t r a h u j ą c e j od s t r u k t u r y f i z y c z n e j zap isó w / n a c i s k n a f u n k c jo n a ln e m o ż liw o śc i s y s te m u /,
3 . z e w n ę trz n y - zw iązany ze sposobem , w k tó ry m z a w a rto ść i n fo rm a c y jn a J e s t ro z p a try w a n a z p u n k tu w id z e n ia każdego z użytkow ników , J e s t t o m odel k o n k re tn e g o system u / p r z e d s i ę b io r s tw a i t p . / i w y stę p u ją c y c h w nim p ro ce só w .
W sz y stk ie t r z y m odele danego system u kom puterowego mogą s i ę z n a c z n ie r ó ż n i ć od s i e b i e , ac z k o lw ie k model k o n c e p tu a ln y mu6i m odele w ew nętrzne i ze w n ę trz n e p o łą c z y ć . W ielowymiarowa r a chunkow ość, w y s ta rc z a ją c o o p iso w a , p o zw ala n a p r o s t e otrzym y
w anie i n f o r m a c j i , k t ó r e n a s tę p n i e mogą sta n o w ić w e jś c ia do m o d e li o c e n ia ją c y c h / a n a l i t y c z n y c h / p o s z c z e g ó ln y c h u ż y tk o w n i
ków bez p o tr z e b y w yraźnego w z r o s tu k o sz tó w p r z e tw a r z a n i a p rz y
- 6 -
Jednoczesnym u n i k n i ę c i u r e d u n d a c j i . P rz e d s ta w io n e p o d e j ś c i e do w ielow ym iarow ej rach u n k o w o śc i ja k o system u i n t e g r u j ą c e g o s t a now i r e z u l t a t s k u te c z n e g o z a s to s o w a n ia w b a d a n ia c h ra c h u n k o w o ści ekonom iki in f o r m a c ji«
Ba o g ó ł w ielow ym iarow a rachunkow ość j e s t proponow ana ja k o b a r d z i e j o p le o w a , f a k t o g r a f i c z n a , J e d n o c z e ś n ie je d n a k zachowu
j e s i ę j e j z d o ln o ś ć g e n e ro w a n ia i n f o r m a c j i o c e n ia ją c y c h g o spo
d aro w an ie . / d z i a ł a l n o ś ć / o r g a n i z a c j i . J u ż w 1969 ro k u p r o f e s o r S o r t e r za proponow ał " t e o r i ę z d a r z e ń " . S 1971 r . C o l a n to n i , E an e s i W hin sto n o p u b lik o w a li p ra k ty o z n e sp o so b y w y k o rz y s ta n ia
t e o r i i z d a rz e ń i i d e i w ielow ym iarow ej ra c h u n k o w o śc i, p r z e d s t a w ia ją c z d a r z e n ie ja k o w e k to r m ia r f iz y c z n y c h i b in a rn e g o kodu k o n t a , o p is u ją c e g o r o d z a j z d a r z e n i a .
W hinston 1 llb e r m a n /1 9 7 5 / z b a d a l i s t r u k t u r ę sy stem u ra c h u n k o w ości z d a rz e ń zbudow anej n a b a z ie masowych dan y ch p o łą c z o n e j z wewnętrznym modelem opartym n a s t r u k t u r z e l i s t o w e j .
B udując m odel dowolnego sy ste m u , t j . s p ó jn e g o z b i o r u e l e mentów musimy o p is a ć zarów no t e e le m e n ty ja k i w y stę p u ją c e m iędzy n im i z w ią z k i, t j . s t r u k t u r ę sy ste m u .
J e ś l i n p . b ę d z ie t o system p ro d u k c y jn y , k tó r e g o celem J e s t o trzym yw anie p ro d u k tó w 1/ , w yróżnimy zw y k let
1 / z b i ó r celów /z a d a ń , t r a n s a k c j i l t p . / o ząstk o w y o h , n i e zbędnych d l a u z y s k a n ia głów nych celów sy ste m u ,
2 / podm ioty u c z e s tn ic z ą c e w r e a l i z a c j i z a d a ń ,
3 / c z y n n ik i p r o d u k o jl, n ie z b ę d n e d l a o s i ą g n i ę c i a oelów , K/ o r g a n iz a c y jn e lu b te re n o w e o g r a n i c z e n i a p ro c e só w ,
1 / w r z e c z y w i s t o ś c i z b i ó r oelów j e s t w ięk szy
5 / p r o c e s y / d z i a ł a l n o ś c i / podejmowane d l a o s i ą g n i ę c i a ce ló w .
I t e n sp o só b uzyskamy l i s t ę zb io ró w Je d n o ro d n y c h obiek tó w w y stę p u ją c y c h w opisywanym b y ste m ie / p r o c e s y , c e l e , po d m io ty , J e d n o s tk i o r g a n iz a c y jn e lu b te re n o w e , c z y n n ik i p r o d u k c j i / .
Każdy o b ie k t p o s ia d a pewne w ła ś c iw o ś c i lu b a t r y b u t y t a k i e n p . Jak i l o ś ć 1 J e d n o s tk ę m ia r y , w a r to ś ć , in d y w id u a ln y w yróż
n i k , r o d z a j w ram ach s t r u k t u r k l a s y f i k a c j i i t p . O b iek tam i w s y s te m ie in form acyjnym s ą ta k ż e dowody p o sz c z e g ó ln y c h z d a rz e ń . I c h a tr y b u ta m i b ęd ą m .i n . d a t a , num er o r a z o z n a c z e n ia ty c h o b ie k tó w , do k tó r y c h o d n o s i s i ę z d a r z e n i e .
1 p r o c e s a c h w y stę p u ją c y c h w s y s te m ie ró żn o o b ie k ty w y stę
p u ją w o k r e ś lo n y c h w zajem nych z w ią z k a c h , tw o rz ą pewne r e l a c j e n p . i
T m a t e r i a ł *j . _________ T z l e c e n i e 1
" i " i * ” i p r o d u k c ji I
L---1 I 111 I
R e la c ja t a o z n a c z a m a t e r i a ł y zużywane do w ykonania z l e c e n i a . Z u ży c ie t o może byó zam ierzo n e /p o s tu lo w a n e / lu b r z e c z y w is te . Otrzymujemy w ięc d a ls z y a t r y b u t z d a rz e ń g o spodarczych«
s t o p i e ń i c h a k t u a l i z a c j i .
4 . S tr u k t u r a bazy danych rach u n k o w o ści
Aby d a l e j n i e r o z s z e r z a ć te g o w prow adzenia załdżm y, n ie c o t y l k o u p r a s z c z a ją c r z e c z y w is to ś ć , że k aż d o z d a r z e n ie g o sp o d a r
cz e możemy p r z e d s ta w ić Jak o fu n k c ję « z / p , c , r , m , n , t , w , d / = / q , v /
- 7 -
- 8 -
R unkoja z * Z w yraża Jed n o *o z b i o r u z d e r z e ń / Z / n a z y wanego zw ykle ro d z a je m o p e r a c j i , k t ó r e s i ę s k ł a d a j ą n a o p i s y - weny p ro o e e .
Z n ac ze n ie p o z o s ta ły c h w yrażeń j e s t n a B tę p u ją c e i
p m p odm iot d z i a ł a ń / o s o b a , l n s t y t u o j a , o śro d e k odpow ie
d z i a l n o ś c i / / p p /
c * szczeg ó ło w y c e l d z i a ł a n i a , n a le ż ą c y do h i e r a r c h i c z n i e uporządkow anego z b i o r u C o b ejm u ją c e g o zarówno c e l e głów ne i pom ocnicze sy ste m u j m a ją one zw ykle p o e ta ó n ośników k o sz tó w lu b t r a n a a k o j i handlow ych / c 0 / r « e le m e n t s t r u k t u r y ro d z a jo w e j n p . ro d z a jó w m a te r ia łó w ,
p ro d u k tó w i t p . / r R/
■ - e le m e n t s t r u k t u r y o r g a n iz a c y jn e j lu b t e r y t o r i a l n e j . / a M/
n « s t o p i e ń a k t u a l i z a c j i z d a r z e n i a , n a le ż ą o y do z b i o r u B, w y ró ż n io n y c h m o ż liw o ś c i a k t u a l l z a o j i / p l a n , w z o rz e c , z a a n g a ż o w a n ie , r e a l i z a c j a /
t » o k r e s n a l e ż ą c y do w y ró żn io n y ch w s y s te m ie in f o rm a c y j
nym p r z e d z ia łó w c z a s u / t 1/
w * e le m e n t wykazu W z a w ie r a ją c e g o i d e n t y f i k a t o r y p o s z c z e g ó ln y c h o b ie k tó w w z b i o r z e n p . num er inw entarzow y /w « /
d « num er dowodu o p is u ją c e g o .k o n k r e tn e z d e r z e n i e , n a l e ż ą cy do p l i k u p r z e tw a r z a n y c h dowodów D / d D /
q « r o z m ia r y z d a r z e n i a w je d n o s tk a c h n a t u r a l n y c h , n a le ż ą c e do z b i o r u l i c z b rz e c z y w is ty c h 0 / q 0 /
t m w a rto ś ć p i e n i ę ż n a z d a r z e n i a , o trz y m a n a zw ykle p r z e z z a s to s o w a n ie o d p o w ie d n ie j p ro c e d u ry wyceny /v«<f s , q /
g d z ie s J e s t zbiorem r e g u ł 1 wzorców wyceny. W artość n a le ż y do z b i o r u l i c z b r z e c z y w is ty c h Y / r Y /.
Łatwo zauw ażyć, że p r z e d s ta w io n a t u s t r u k t u r a danych o z d a r z e n i a c h g o sp o d a rc z y c h odpow iada - z zachowaniem za ło ż o n y c h u p r o s z c z e ń - 't z w . rachunkom problemowym /"ew id en cjo m a n a l i ty c z n y m " / n ależ ąc y m do rac h u n k o w o śc i Jak n p . e w id e n c ja m a t e r i a ło w a, rac h u n ek k o sz tó w , e w id e n c ja i n w e s t y c j i , ra c h u b a p ła c i l n .
H iem ń lej ła tw o d o s t r z e o , ż e podobną s t r u k t u r ę mogą m ieć in n e system y e w id e n c y jn e , do rac h u n k o w o śc i n i e z a l i c z a n e . Z r e s z tą - p r z y n a le ż n o ś ć tr a d y c y jn y c h daw n iej " a n a l i t y k " do ra c h u n k o w o śc i j e s t c z ę s to k w estio n o w an a , od c z a s u k ie d y wzbo
g a c o n e 'o nowe in f o rm a c je s t a ł y s i ę system am i d zied z in o w y m i.
Je k k a ż d y eystem in f o rm a c y jn y , rachunkow ość p o s ia d a cdcreś- lo ń ą s t r u k t u r ę I n fo rm a c y jn ą , n a k t ó r ą s k ł a d a j ą s i ę s p e c y f ic z n e m odele r z e c r y w i e t o ś c i , wyznaczone p r z e z t e m odele s t r u k t u r y
dan y ch o ra z p ro c e d u ry o b lic z e n io w e . *
D e f i n i u j ą c i t r u k t u r y in f o rm a c y jn e rac h u n k o w o śc i p o d k r e ś la s i ę zw ykle - Jak o j e j w łaściw ą m etodę - p o s łu g iw a n ie s i ę k a t e g o r i ą k o n t a ja k o w yróżnionego w m odelu procesów g o sp o d a rc z y c h e le m e n tu ay stem u .
I s t n i e j e w ięc z b i ó r k o n t X » k Ł, i ■ 1, . . . , a zwany planem k o n t . Z b ió r te n J e s t lz o m o rfio z n y względem z b io ru k l a s o b ie k tó w r e a l n i e i s t n i e j ą c e g o system u g o s p o d a rc z e g o .
Drugą m e to d ą, w łaściw ą ra c h u n k o w o śc i, j e s t o p isy w a n ie k a ż dego z d a r z e n i a z a pomocą a try b u tó w o k r e ś la ją c y c h k ie ru n e k je g o p rz e p ły w u m iędzy dwoma k o n ta m i / z a s a d a podw ójnej k l a s y f i k a c j i / .
Rachunkowość p o s łu g u je s i ę m ia ra m i p ie n ię ż n y m i, będącym i
- 1 0 -
w arunkiem o g ó ln e j a g r e g a c j i danych o p r o c e s a c h i z a s o b a c h . S o śn ik am i d anych o z d a r z e n i a c h , s k ła d a j ą c y c h s i ę n a p r o c e s y g o sp o d a rc z e s ą dowody k s ię g o w e , W e w id e n c ji w y ró ż n ia s i ę pod
z b i o r y dowodów ty c h z d a r z e ń , k t ó r e w y s tą p iły w o k reślo n y m p r z e d z i a l e c z a s u .
l a k r ó t k a a n a l i z a m etod rac h u n k o w o śc i p ro w a d z i dc pow szech
n i e przyjm ow anego z a ł o ż e n i a , ż e k a ż d e z d a r z e n i e k się g o w e można o k r e ś l i ć ja k o f u n k c j ę :
I - / k i f k j t d , t / . t g d z i e :
*1* * j 02aa0Zn j ą k o n t a S n 1 Ma A ^ » k^ K /
d - o z n a c z a dowód, n a l e ż y do z b i o r u dowodów / d D / z a w ie r a j ą c y c h dane o w s z y s tk ic h z d a r z e n i a c h w o k r e s i e " t "
t - o z n a c z a p r z e d z i a ł c z a s u , w yróżniony w z b i o r z e ok resó w I / t 1 /
▼ - j e s t l i c z b ą , n a l e ż ą c ą do z b i o r u l i c z b r z e c z y w is ty c h V.
Łatw o je d n a k zauw ażyć, że ta k w yrażona s t r u k t u r a d anych wyzna
c z a je d n o z n a c z n ie s t r u k t u r ę in f o rm a c y jn ą c a łe g o sy ste m u , odpo
w ia d a ją c ą jo d y n ie tz w . k s ię g o w o ś c i s y n te ty c z n e j / g ł ó w n e j / , z ł o ż o n e j z k o n t n a le ż ą c y c h do z b i o r u £ .
Równie ła tw o s t w i e r d z i ó , ż e p r z y u ż y c iu k o n t s y n te ty c z n y c h A / można o p is a ć je d y n ie s i l n i e za gregow ane in f o r m a c je o e t a n i e sy stem u i f u n k c ja c h je g o p r z e j ś c i a z je d n e g o s ta n u do d r u g ie g o . W p l a n i e k o n t K w y ró ż n ia s i ę pewne p o d z b io r y , do k t ó r y c h n a le ż ą k o n t a środków p r o d u k c j i , e f e k tó w ; zo b o w iązań lu b n a l e ż n o ś o i
o r a z fu nduszów .
G ru p u jąc odpow ied n io k o n t a i ł ą c z ą c j e w je d n o ro d n e p o d -
- 11 -
z b i o r y , uzyakujem y m ożliw ość k l a s y f i k a c j i z d a rz e ń 1 w glądu w s t r u k t u r ę p ro c e só w .
Każdy p l a n k o n t w y zn a cia t a k l s s t r u k t u r y 1 n i e J e s t naarym zam iarem r o z w i j a n i e te g o te m a tu . I s t n i e j e t e ż w l i t e r a t u r z e w ie le m o d e li s t r u k t u r y z d a rz e ń k się g o w y ch .
V n a s z y c h ro z w a ż a n ia c h przyjm iem y m odel I . P echego, k t ó r y d a s i ę op ro w ad zić do t r z e o h p o d zbiorów k o n t ro d za jo w y ch i
- w a r to ś c i m a t e r i a l n e - w a lo ry p ie n ię ż n e
- o s z c z ę d n o ś c i / p l a c e , u s ł u g i n i e m a t e r i a l n e i a k u m u la c ja / o r a z dwóch p o d zb io ró w k o n t k ie ru n k o w y c h
- w y n ik i - r o s z c z e n i a .
P ozw ala t o n a w y ró ż n ie n ie w śród s b i o r u z d a rz e ń k sięgow ych 6 p o d zbiorów !
- o p e r a c je /w e w n ę trz n e / m a t e r i a l n e - o p e r a c je /w e w n ę trz n e / p ie n ię ż n e - o p e r a c je /w e w n ę trz n e / tr a n s f e r o w e - t r a n s a k c j e /z e w n ę t r z n e / m a te r ia ln e - t r a n s a k c j e /z e w n ę t r z n e / p ie n ię ż n e - t r a n s a k c j e /z e w n ę t r z n e / tr a n s f e r o w e .
D e z a g re g a c ja ty c h p o d zb io ró w p o zw a la n a s p o r z ą d z e n ie l i s t y z d a r z e ń 1 p r z y p i s a n i e każdem u elem en to w i t e j l i s t y o k r e ś lo n e j
" k o r e s p o n d e n c ji k o n t " .
la k j u ż p o p rz e d n io zauw ażyliśm y z s k r e s i n f o r m a c ji n ie z b ę d nych d l a z a r z ą d z a n i a j e s t je d n a k z n a c z n ie w ięk szy 1 obejm u je z r e g u ły o b ie k ty n a le ż ą c e do k l a s i
- c z y n n ik i p r o d u k c ji
- 12 -
• c e l e / j a d a n i a , t r a n s a k c j e / - p r o c e s y
- p o d m io ty / j e d n o s t k i o r g a n iz a c y jn e lu b o soby e lb o i n s t y t u c j e / .
H ale ż y t e k i e zauw ażyć, ż e k ie r o w a n ie p ro c e s a m i g o sp o d a ro z y m i wymaga z n a c z n ie r o z w in ię ty c h s t r u k t u r ro d z a jo w y c h zarówno cz y n ników p r o d u k c j i / m a t e r i a ł y , u r z ą d z e n i a , p r a c a , s i ł a ro b o c z a , u s ł u g i / ja k i e fe k tó w /p r o d u k t y / o r a z p ro ce só w / c z y n n o ś c i / .
Obok m ia r p ie n ię ż n y c h - mogą w y s tą p ić m ia ry n a t u r a l n e , z a ś a k t u a l i z a c j a z d a r z e n i a bywa p o p rz e d z o n a u s ta le n ie m w zo rca , z a c ią g n ię c ie m z o b o w ią z a n ia i t p .
P oza z b io re m k o n t s y n te ty c z n y c h / n a le ż ą c y c h do z b i o r u K / muszą w ięc w ystępow ać d a lB z e - odcinkow e - sy stem y Ł n f o m a - o y jn e . I c h zw iązek z ra c h u n k o w o śc ią bywa k w estio n o w an y ze w zględu n a odm ienną s t r u k t u r ę d a n y c h , w y n ik a ją c ą z wprowadze
n i a nowych k l a s o b ie k tó w / c e l e , p o d m io ty /, z n a c z n ie p o s z e r z o nych s t r u k t u r ro d z a jo w y c h , m ia r n a t u r a l n y c h i r ó ż n y c h " s t o p n i n k t u a l i a a o j i " / p l a n , w z o rz e c , r e a l i z a c j a / .
Celem ty c h ro zw ażań j e s t p r ó b a u d o w o d n ie n ia t e z y , ż e s y s t e my t e mogą być uw ażane z a c z ę ś c i składow e /p o d s y s te m y / ra c h u n k o w o śc i.
5 . Mo ż l iw o ś c i w zm ocnienia in f o rm a c y jn e j fu n k c j i ra c h u n k o w o śc i
I s t n i e j ą t r z y sposoby d o s to s o w a n ia s t r u k t u r y ra c h u n k o w o śc i do zw iększonego z a p o trz e b o w a n ia n a in f o r m a o je i
1 / P o d z ia ł k o n t n a le ż ą c y c h do z b i o r u K , t j , u tw o r z e n ie nowych elem entów p la n u k o n t . '
2 / O tw o rz en ie d le i - t e g o k o n ta s y n te ty c z n e g o z b i o r u p o z y o j i
- 13
a n a lity c z n y c h ! « b ^ , b1 2 , . b
3 / O tw o rz en ie odrębnego podsystem u ra c h u n k o w o śc i, k t ó r y b ę d z ie my t u nazyw ać "rachunkiem problemowym".
Z b io ry p o z y c j i a n a lity c z n y c h w y stę p u ją zw ykle wówczas, gdy zw iększony z a k r e s i n f o r m a c ji d o ty c z y w y łą c z n ie " f i l t r o w a n i a "
s tr u m ie n ia przepływ ów m iędzy k o n ta m i n a elem e n ty sk ła d o w e, bez u ż y c ia ln n y o h m ia r n i ż p i e n i ę ż n e . M etoda t a j e s t sensow na p rz y n i e w i e l k i c h z b io r a c h p o z y c j i a n a l it y c z n y c h . Mówimy w tedy zwyk
l e o " k o n ta c h a n a lit y c z n y c h " .
E a to m la s t " r a c h u n k i problem owe" n i e eą w y łą c z n ie z b io ra m i p o z y c ji a n a lit y c z n y c h /s s o z e g ó ło w y c h /. .
W ystępują w n io h bowiem odm ienne, im ty lk o w łaściw e k l a s y o b ie k tó w , a t r y b u t y i s t r u k t u r y l o g i c z n e .
I c h m lejB ce w f u n k c jo n a ln e j s t r u k t u r z e rach u n k o w o ści p r z e d s t a w ia t e b . E r 1.
Możemy t u w yodrębnić r a c h u n k i /p o d e y ste m y /
- zasobów / m a t e r i a ł y , n a r z ę d z i a p r a c y , p ro d u k ty e w e n tu a l
n i e ta k ż e - zasoby s i ł y r o b o c z e j /
- pro cesó w / k o a z t y , i n w e s ty c j e , za k u p , s p r z e d a ż , p ł a c e , r o z r a c h u n k i / .
A n a liz u ją c s t r u k t u r ę danych k ażd eg o rach u n k u można d o s tr z e c , że mimo odm iennych f u n k c j i - w y stę p u je z n a c z n a j e d n o l i t o ś ć l i s t y a try b u tó w .
J e ś l i s t r u k t u r a danych ty c h rachunków j e s t podobna, a je d n o c z e ś n ie z u p e łn ie r ó ż n a n i ż t a , k t ó r a j e s t typow a d la k s ię g o w o ści " g łó w n e j" opartym n a w y łą c z n ie w artościow ym z a p i s i e dwu
stro n n y m , c z y możemy z sensem mówić o je d n o lity m ey e te m ie r a chunkow ości ?
- 14 -
P r z e c ie ż naw et dość p o w sze ch n ie do n i e j z a l i c z a n y rac h u n ek k o sz tó w p o s ia d a s t r u k t u r ę d an y c h w ła śc iw ą rachunkom p ro b lem o wym, może by<£ prow adzony b ea p o s łu g iw a n ia s i ę k o n ta m i /n p . p r z y sto s o w a n iu ra c h u n k u m a c ie rz o w e g o / a je d y n ie odpow iednio zagregow ane w ie l k o ś c i s ą p rz e n o s z o n e na k o n ta k się g o w e .
K a le ty je d n a k zauw ażyć, t e każdem u ro d z a jo w i z d a r z e ń / k a ż d e j f u n k c j i " z " / odpow iada zw ykle - ohoó n i e zaw sze - je d n a p a r a k o n t A ^ » ** k t ó r e j n a l e ż y dokonać zapisów w s y s t e m ie k o n t s y n te ty c z n y c h /&/. O o z y w iśc ie , d l a je d n e j p a ry k o n t może w y s tą p ić w ie le typów z d a r z e ń .
Kotemy w ięc w y ró ż n ić t r z y r o d z a j e r e l a c j i m iędzy rachunkam i dziedzinow ym i /pro b lem o w y m i/ a k s ię g o w o ś c ią głów ną / s y n t e - t y o z n ą / i
S g a łfti, .1
ł y s t ę p u j e im p lik a c ja «
s s — k ^ k j
In a c z e j« d l a k a ż d e g o ty p u z d a rz e ń " z " I s t n i e j e o d p o w ia d a ją c a mu p a r a k o n t Wn i Ha n a l e ż ą c a do z b i o r u zwanego planem k o n t . 0 ta k im ra c h u n k u / s y s t e m i e / możemy p o w ie d z ie ć , że j e s t on w p e ł n i elem entem sy stem u «rachunkow ości.
s s --- k i t k }
I n a c z e j « I s t n i e j e w s y s te m ie t a k i ty p zda«rżeń " z " , k tó re m u od
pow iada p a r a k o n t Wn i Ma n a le ż ą c y c h do sy stem u k o n t a y n t e ty o z - n y ch /t/, 0 ta k im s y s te m ie powiem y, t e cz ęścio w o / z e w zględu n a pewne d a n e / n a l e ż y do sy stem u ra c h u n k o w o ś c i. I pewnym s t o p -
u l u /różnym d l a ró ż n y c h system ów / j e s t on względem rac h u n k o w o ści au to n o m ic zn y .
R odzaj 3
Hi* w y stę p u je t u w o g ó le im p l ik a c ja
z — k j , k j
co o z n a c z a , że sy stem n i e ma żadnych związków z ra c h u n k o w o śc ią . K a rto zauw ażyć, d l a u n i k n i ę o l a z b y t pochopnych o g ra n ic z e ń p o j ę c i a ra c h u n k o w o śc i, że naw et d l a k s ię g o w o ś c i głów nej / s y n t e t y c z n e j / n a le ż a ło b y p r z y p is a ć cechy r o d z a ju 1.
Każdy dokument księgow y w yraża bowiem zaw sze ty lk o pew ien r o d z a j z d a rz e ń g o sp o d a rc z y c h . S t r u k t u r ę "danych księgow ych"
o trz y m u ją t e dokumenty d o p ie ro w w yniku " d e k re to w a n ia " , t j . p r o c e d u ry , k t ó r e j s ą poddawane ta k ż e zagregow ane w a r to ś c i p o sz c z e g ó ln y c h typów z d a r z e ń , w y stę p u ją c y c h w rac h u n k ach p r o b le mowych /s y s te m a c h d z ie d z in o w y c h /.
W g r u n c ie r z e c z y , pow szechny w ięc j e s z d l a c a ł e j rach u n k o w o ści model
grupow anie z d a rz e ń w edług ro d za jó w d e k re to w a n ie
wprow adzanie do system u k s ię g o w o ś c i s y n te ty c z n e j
Ea z a k o ń c z e n ie , uwaga d o ty c z ą c a p ra k ty o z n y c h zastosow ań pow yższych s p o s tr z e ż e ń w rem ach system u in fo rm a ty c z n e g o ra c h u n k o w o ści o p a r te g o n a b e z ie danych.
Zagregowane w a r to ś o i typów z d a r z e ń , generowane p rz e z d z i e dzinowe r a c h u n k i problem owe, n a l e ż ą c e /w p e ł n i lu b c z ę ś c io w o / do system u ra c h u n k o w o śc i, powinny sta n o w ić z b ió r buforow y,
- 16 -
z k tó r e g o k się g o w o ść głów ne c z e r p a ła b y , za p o ś re d n ic tw a » odpo
w ied n ieg o i n t e r f e j s u , dane p r z e k s z ta łc o n a w edług s t r u k t u r y
■yeteisu k o n t s y n te ty c z n y c h .
STRUKTURA FUNKC30NALNA RACHUNKOWOŚCI w a r t o ś c i m a t e r i a l n e
P r o d u k ty
N a r z ę d z ia p ra c y
U s łu g i m a t e r i a l ne
.T y n ik i o s z c z ę d n o ś c i
U s łu g i n ie m a t e r i a l n e
Akumulo cjo
Ś r o d k i p i e n i ę * '
ne Rachunek
k o s ztó w 1 e fe k tó w
Rachunek s p rz e d a
ży
Rachunek p ro d u k c j i g o to w e j Rachunek
środków t r w a ły c h i p rz e d n n l c t rw .
Rachunek g o s p o d a r
k i ma
t e r i a ł a m i
Rachunek p ła c 1 p ra cy Ra chunek
za k u p u Rachunek
l n n e s - t y c j i
R ozracnun k i / R a chunek r o z l i c z e ń f in a n s o w ych /
17—
T ab. i .— 18 -
W ik to r Melo
Z a k ła d Rachunku i A n a liz y K osztów Akad en i i Ekonom icznej
we W r o c ł a w i u
ZBWKfTRZNB I WEWHęTRZSB POWIĄZANIA TEMATYCZNE PODSYSTEYt KOSZTOWEGO W INFORMATYCZNYM SYSTEMIE ZARZĄDZANIA
/P r ó b a o k r e ś l e n i a d e te rm in a n tó w p o w ią z a ń /
1 . Zał o ż e n i a w stę p n e
Ze w zględu n a o e l i t y t u ł n i n i e j s z e g o o p ra c o w a n ia p r a g n ą ł bym w pierw szym Jego p u n k c ie z a c z ą ć od / a k r ó t o w e j / p ró b y d a n ia o d p o w ied z i n a p y t a n i e czy w obecnym s t a n i e ro zw o ju systemów za^
r z ą d z e n i a można mówić t y lk o o z a s to s o w a n iu t e c h n i k i in fo rm a t y c z n e j w ra c h u n k o w o śc i / i j e j p o d sy ste m a c h d z ie d z in o w y c h , n p . w r a c hunku k o s z tó w / czy t e ż Ju ż - o m e todologioznym z i n t e g r o w aniu ra c h u n k o w o śc i i in f o r m a ty k i .
N ale ży b e z z a s t r z e ż e ń p r z y z n a ć , że rachunkow ość s ta n o w i h i s t o r y c z n i e n a j s t a r s z ą a do czasów n a jn o w sz y c h b y ła ró w n ie ż i Jed y n ą m etodą e w id e n o ji g o s p o d a r c z e j, m ogącą p re te n d o w a ć do m ia n a a y e t e m u e w i d e n c y j n e g o , naw et w no woczesnym z n a c z e n iu te g o p o j ę c i a . U ta r ło s i ę p rz y tym /c o z n a j d u je swój w yraz z r e s z t ą w każdym n ie m a l p o d rę c z n ik u z t e o r e ty c z n y c h p o d sta w ra c h u n k o w o ś c i/ w ią z a ć z w a rto ś ć system ow ą r a chu n k o w o ści, ś c i ś l e j z a ś - k s ię g o w o ś c i podw ó jn ej z n a s t ę p u j ą cymi j e j w y ró ż n ia ją c y m i ce ch a m ii
a . Podstaw ę e w id e n c ji rachunkow ej s ta n o w ią z j a w is k a je d n o s tk o we, grupowane w p r z e k r o ja c h : ch ro n o lo g ic z n y m 1 s y s te m a ty c e -
- 1 9 -
nym; lic z e b n o ś ć z ja w is k o r a z wolumen k a ż d e j i n ic h n ie mają żadnego wpływu n a z ró ż n ic o w a n ie o b o w ią u u i sposobów pom ia
r u t u d z i e ż n a w iary g o d n o ść p rez en to w an y c h e lek tó w tego o s t a t n i e g o ,
b . E w id e n c ja rachunkow a j e s t n ie do p o m y śle n ia po za określonym podm iotem / j e d n o s t k ą g o sp o d a rc z y bądź a d m in is t r a c y jn y / ma w ięc z n a t u r y r z e c z y o b iek to w y c h a r a k t e r , J e ś l i nawet w c z a s a c h n ajn o w szy c h c o ra z s z e r s z e g o z n a c z e n ia n a b i e r a su c o w a l- n o ść danych e w id e n c ji w o k a l l b ra n ż y , g a ł ę z i i d z ia łó w g o s
p o d a r k i narodow ej /w ram ach ra c h u n k o w o śc i s p o ł e c z n e j / to i w tym p rz y p a d k u , ze w zględu n a sumowalność pionow ą, g r a n i c e p rz e d m io tu e w id e n c ji i z e s p o łu podmiotów g o epodurczyeh bądź a d m in is tr a c y jn y c h p o k ry w a ją s i ę ze so b ą c a łk o w ic ie . c . Rachunkowość ob ejm u je c a ł o k s z t a ł t d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a rc z e j
danego p o d m io tu , sp ra w d z a ln o ść k ażd eg o w ycinka p om iaru /n p .
w p r z e k r o ja c h t czasowym, sy stem a ty cz n jra 1 podmiotowym/ z a le ż y od p o w ią z a n ia z w sz y s tk im i p o z o s ta ły m i wycinkam i ew i
d e n c j i , w yrażonego k o re s p o n d e n c ją k o n t ,
d . K onsekw encją zw a rteg o system u e w id e n cy jn eg o rach u n k o w o śc i j e s t k o n ie c z n o ś ć s to s o w a n ia je d n o s te k p ie n ię ż n y c h ja k o w spól
nego m ie r n ik a i lo ś c io w e j 1 ja k o ś c io w e j s tr o n y w s z y s tk ic h z j a w isk ; n a t u r a l n e j e d n o s t k i m ia ry s łu ż ą c e poszczególnym w ycin
kom e w id e n c ji - d l a p o w ią z a n ia ty c h o s t a t n i c h w Je d e n system ew id e n cy jn y wymagają p r z e l i c z e n i a n a j e d n o s t k i p ie n i ę ż n e .
R o z p a tru ją c wczesne sta d iu m pow iązań rac h u n k o w o śc i i i n f o r m a ty k i można s t w i e r d z i ć , że początkow o t a O B ta tn la tra k to w a n a b y ł a r a c z e j 11 t y l k o w a s p e k c ie now oczeenej t e c h n i k i . Mówiło s i ę wówczas / z e mną - p r z y z n a ję - w łą c z n i e / o "rach u n k o w o ści
- 20 -
p r z y w y k o rz y sta n iu t e c h n i k i ko m p u tero w ej" lu b . . . " in fo rm a t y c z n e j " , "ra c h u n k u k o sz tó w p r z y z a s to s o w a n iu e l e k t r o n i c z n e j t e c h n i k i o b lic z e n io w e j " , "ra c h u n k u k o sz tó w w w arunkach nowo
c z e s n e j t e c h n i k i o b lic z e n io w e j " , i t p . M iało to Bwoje ź r ó d ło n ie w ą tp li w i e we wczeenym / u n a s w ręcz - opóźnionym / sta d iu m rozwojowym in f o r m a ty k i , j e j s z e r o k ic h z a s to s o w a n ia c h d l a o b l i cz eń num erycznych o r a z w sy ste m a c h m a k r o - s ta ty s ty c z n y c h i /w z g lę d n ie - a / f r a g m e n ta r y c z n o ś c i w y k o rz y s ta n ia w sy ste m a c h in fo rm a c y jn y c h o b ie k tó w g o s p o d a rc z y c h . R ych ło je d n a k o k a z a ło s i ę , t e c o r a z s z e r s z e in fo im a ty z o w a n ie e w i d e n c j i , naw et ś c i ś l e rachunkow ej wymusza na t e j o s t a t n i e j d a l s z y ro zw ó j form o r g a n iz a c y jn y c h /ro z u m ia n y c h w t e n spooób ja k t o u p r z e d n io wspom
n i a n o / o r a z z d o ln e J e s t do z a p e w n ie n ie w ię k s z e j s p ó j n o ś c i r a chunkow ości z p o z o s ta ły m i cz ło n a m i e w id e n c j i ek o n o m iczn ej b ez n ie b e z p ie c z e ń s tw a u t r a t y p r z e z rachunkow ość a naw et p r z y m o ż li
w o ści w zm ocnienia j e j z w a r t o ś c i sy ste m o w e j. H ic w ięc dziw n eg o , ż e w m ie js c e doty ch czaso w y ch o k r e ś l e ń o z a s to s o w a n iu t e c h n i k i , p o ja w iły B ię te rm in y w r o d z a ju "m odelu in f o r m a ty c z n e j k s i ę g o w o ś c i" , " k o m p u te r y z a c ji ra c h u n k u k o sz tó w " i t p .
E le b ęd ą c in fo rm a ty k ie m , n i e zam ierzam wdawać s i ę w rozw a
ż a n ia sz c z e g ó ło w e . S t a r c z y j e ś l i w yżej podaną t e z ę p o p rę t a k i mi wybranymi p rz y k ła d a m i w z b o g a ca n ia rac h u n k o w o śc i J a k i e d a j ą m o ż liw o śc i in f o r m a ty k i w p o s t a c i s p e c y f ic z n y c h d l a t e j o s t a t n i e j k o n t r o l i dan y ch n a w e jś c iu / j a k o u z u p e ł n i e n i a sp ra w d z a ł- n o ś c i o drębnych wycinków e w id e n c ji r a c h u n k o w e j/, w sp ó ln e j b a z y dan y ch /z a p e w n ia ją c e j zgodność p o s z c z e g ó ln y c h p rz e k ro jó w ew i
d e n c j i s y n t e t y c z n e j , a n a l i t y c z n e j 1 o p e r a ty w n e j/, w i e l o k r o t n o ś c i i w i e l o s t r o n n o ś c i p r z e tw a r z a n i a /u m o ż liw ia ją c e j dowolność
- 21 -
wyboru n a d r z ę d n o ś c i z a p is u sy ste m a ty c z n e g o lu b c h r o n o lo g ic z n e go i w o g ó le k tó re g o k o lw ie k z p o żądanych układów ew id e n c y jn y c h / o ra z p r z e tw a r z a n i a k o n w eraacyjnogo /m ogącego zagw arantow ać zur- p e ł n l e s p e c y f ic z n e p r z e j ś c i e od e w id e n c ji do p r e z e n t a c j i J e j efe k tó w w dowolnym m om encie/. Truizmem n a to m ia e t b y łb y wywód o obiektowym / a n a l o g i c z n i e ja k w ra c h u n k o w o śc i/ c h a r a k te rz e o k re ś lo n y c h systemów in fo rm a ty c z n y c h , o nieodzownym udokumen
to w an iu danych p o d le g a ją c y c h p r z e tw a r z a n iu , o ró w n o le g ło ś c i s to s o w a n ia je d n o s te k p ie n ię ż n y c h i tym podobnym w y ró ż n ia ją c y c h c e ch a ch ra c h u n k o w o śc i.
K o n k lu d u ją c t ę o z ę ść rozw ażań s ą d z ę , że A o n ie c z n a w warun
k a c h now oczesnych m etpd z a r z ą d z a n i a / in f o r m a ty z a c ja rac h u n k o w ości w tym i rac h u n k u k o sz tó w wymaga c o ra z p e ł n i e j s z e g o z i n te g ro w a n ia p r o c e d u ra ln e g o obu ty c h systemów in fo rm a c y jn y c h . Chciałbym p rz y tym s tw ie r d z ić /w sposób ja k n a j b a r d z i e j l a p i d a rn y , że z in te g ro w a n y syatem In fo rm a c y jn y /p r z y n a jm n ie j w swym początkowym o k r e s i e / k o r z y s t a j ą c z p r o c e d u r p r z e tw a r z a n ia k ażd eg o z obu do n ied aw n a o d ręb n y c h system ów , m u si rów nocześnie n ie k ie d y sto so w a ć p ro c e d u ry n ie z u p e ł n i e w łaściw e d l a je d n eg o z n i c h . Ja k o n i e je d y n e a l e n a j b a r d z i e j c h a r a k te r y s ty c z n e wymie
niam w tym m ie js c u p rzy k ła d o w o t
- wmontowanie do t e c h n o l o g i i p r z e tw a r z a n i a in fo rm a ty c z n e g o :
"m iędzyfazow ych" wydawnictw /c z a s o c h ło n n y c h i r a c z e j zbędnych w ś w i e t l e p o tr z e b in f o rm a c y jn y c h , a l e / m ających zapew nić r e a l i z a c j ę n o t a r i a l n e j f u n k c j i ra c h u n k o w o śc i, z je d n e j s tr o n y , a z d r u g i e j z a ś s t r o n y :
- o b ję c ie in fo rm a ty c z n y m i podsystem am i dziedzinow ym i p rz e tw a r z a n i a p rzedm iotow ych danych d l a u z y s k a n ia in f o r m a c ji z ob
- 22 -
sz& ru, n i e k ie d y d o ść o d le g łe g o od tr a d y o y jn y c h , /p o w i e d z i a ł bym naw et - o r to d o k s y jn y c h / z a in te re s o w a ń ra c h u n k o w o śc i.
Ja k o n a j l e p s z e d l a s y t u a c j i , z p u n k tu w id z e n ia rac h u n k u k o sz tó w - z e w n ę tr z n e j, w ydaje mi s i ę obrazowe p r z e d s ta w ie n ie
z a k r e s u 1 s t o p n i a z in te g r o w a n ia in f o r m a ty k i i ra c h u n k o w o śc i w p o s t a c i dwu k ó ł z a z ę b ia ją c y c h s i ę , w k tó ry m p o le w spólne o z n a c z a rachunkow ość z in fo rm a ty z o w a n ą , p o la n a t o m ia s t n ie po k ry w a ją c e s i ę i l u s t r u j ą p ro c e d u ry n ie z in te g r o w a n e / l u b n a r a z i e n ie z i n te g r o w a n e / w łaściw e t y l k o d l a Jednego z w ym ienionych systemów ew id e n cy jn y ch / d l a p r z y k ła d u : i s t n i e n i e in f o r m a ty c z nych systemów n le o b ie k to w y c h i t p . z je d n e j s t r o n y o ra z m e ry to ry c z n ą i fo rm a ln ą k o n t r o l ę d o k u m e n ta c ji k s ię g o w e j - z d r u g i e j / .
Powyższą t e z ę t r a k t u j ę ja k o p ie rw s z e z a ło ż e n ie w yjściow e d l a o k r e ś l e n i a n a jw a ż n ie jc z y c h z e w n ę trz n y c h i w ew nętrznych po
w iązań te m aty cz n y ch in fo rm a ty c z n e g o ra c h u n k u k o s z tó w 1^ .
D rugie z a ło ż e n ie d o ty c z y sp o so b u om aw iania czynników d e c y - d u ją c y c h o z a k r e s i e w ię z i te m a ty c z n y c h ra c h u n k u k o ez tó w w i n form atycznym s y s te m ie z a r z ą d z a n i a . O tóż p o s z c z e g ó ln e d e te r m i
n a n ty w ię z i te m aty cz n y ch a tym samym p rz e p ły w u z e w n ę trz n y c h i w ew nętrznych i n f o r m a c j i w ra c h u n k u k o sz tó w p r z e p l a t a j ą s i ę ze so b ą ta k mocno, i ż uważam z a k o n ie c z n e , po ekrótowym s fo rm u ło w aniu k ażd eg o z n ic h po k o l e i , om aw ianie i c h n i e o d rę b n ie l e c z w g ru p ac h te m a ty c z n y c h m a ją c y c h , po z a s y g n a liz o w a n iu ta k a k t u a ln y c h ja k i p rz y s z ło ś c io w y c h asp ek tó w p o r u s z o n e j p r o b le m a ty k i, p r z y b li ż y ć moje ro z w a ż e n ia do k o n k re tn e g o m o d e lu . E le s i l ą c fcię na u sz e re g o w a n ie p o s z c z e g ó ln y c h czynników w edług i c h m a le ją c e g o
1 / * op raco w an iu mowa b ę d z ie o ra c h u n k u k o sz tó w p r z e d s ię b i o r s t w przem ysłow ych.
- 23 -
wpływu n a z a k r e s , i s t o t ę o ra z k ie ru n e k p o w iąz ań tem aty cz n y ch in fo rm a ty c z n e g o rac h u n k u k o s z tó w , p ra g n ę w ym ienić n a s tę p u ją c a z n i c h , a m ia n o w ic ie t
1 . Sam f a k t k o m p u te r y z a c ji ra c h u n k u k o sz tó w w inform atycznym s y s te m ie z a r z ą d z a n i a i s t r u k t u r ę k o n s tr u k c y jn ą te g o o s t a t n ie g o .
2 . Z a k re s i f u n k c je ra c h u n k u k o sz tó w o r a z je g o a u to n o m iz a c ję w a k tu a ln y c h ro z w ią z a n ia c h c i ą g u kosztow o-w ynikow ego.
3 . P r z y j ę t y m odel ra c h u n k u k o sz tó w .
4 . S t r u k t u r ę te c h n o lo g ic z n ą in fo rm a ty c z n e g o system u z a r z ą d z a n i a i wynikowy c h a r a k t e r podsystem u k o sz to w e g o .
Ba k o n ie c muszę z a z n a c z y ć , i ż w m e ry to ry c z n e j c z ę ś c i rozw a
żań /J a k o ln f o r m a ty z u ją c y k o e s to w ie c a n ie in fo rm a ty k se n su s t r i c t o / będ ę s t a r a ł s i ę b a r d z i e j p o d k r e ś la ć i s t o t ę i c h a ra k t e r czynników d e te rm in u ją c y c h w ię z i te m a ty c z n e podsystem u k o s z tow ego a n i ż e l i k o n k rety z o w ać 1 o k r e ś l a ć szczegółow o same pow ią
z a n i a .
2» A utono m iz a c ja 1 z a k r e s te m a ty c z n y r achunku k o sztó w a j e go m i e j s c e w s t r u k t u r z e s y s temu z a r z ą d z ani a
B aaze ro z w a ż a n ia w tym m ie js c u zacz n ę od z a s y g n a liz o w a n ia m o ż liw o śc i / i k o le jn e g o s to s o w a n ia w p r a k t y c e / dw o jak ieg o po
w ią z a n ia c ią g u kosztow o-w ynikow ego z c a ło k s z ta ł te m e w id e n c ji rac h u n k o w e j: w p e ł n i z in te g ro w a n e g o w p o s t a c i je a n e g o k rę g u e w id e n cy jn eg o /R y s . 1 / o r a z w z g lę d n ie autonom icznego /R y s . 2 / . P rz e d s ta w io n e z ró ż n ic o w a n ie ju ż naw et p r z y s to s o w a n iu t e c h n i k i m a n u a ln e j pow oduje odm ienność k s z t a ł t u pow iązań in fo rm a c y jn y c h ra c h u n k u k o sz tó w z e sty c z n y m i d la ń d z ie d z in a m i tem atycznym i
- 24 -
Rys.t
In te g r a c jo . c i^ g u k o s zto w o -u /y n i k o w e jo
Konta irodkiw Rodzaj« Przeniesienia Koszty
irwazhyntóa kosztow kosztów produkcji Produkty
— © - * — — © — — ( D — •
A- Koszty poniesiono
2 . Przeniesienie kosztów W
3
n x L za .jó ti 3. SKalkulowana produkty4. Roczne zamknięcie kont ukfradu npdzcjoWijo
A u t o n o m i a clq.gu k o s z t o w o - w y n ik o w e g o
Rys. 1
Ksnta irodków Rodzaje Kocz- Rozliczenie l rozrachunków tów (l straty kosztów
Kosztowe ejekty Wynik cłziotatnodd finanse.^
—<D->
4. K oszty ( l s t r a t y ) p o n ie s io n e
i . R o d z a jt kosztów (l s t r a t ) j d'0 e le m e n ty Mj;niKcv/c
3. Wprowadzania c ^ r n e n t a r n c j o y k ta d u p s z t d w t a ć lic k a ir A ic i W W ytokoóel ich p o n lc p lc n la
4 Skalkulowany k oist K tw *g s p r K d a iy ,rc c U a e n ia B^ędzydwsou»« iip.
po rozliczeniach
- 25 -
e w id e n c ji rac h u n k o w e j.
Z t e j o s t a t n i e j , ja k wiadomo, naw et p r z y sto s o w a n iu te c h n i k i m a n u a ln e j, w m ia rę p o d z ia łu p ra c y w y o d rę b n ia ły e i ę p r z e d miotowo w y sp ec ja lizo w a n e cz ło n y " k s ię g o w o śc i a n a lity c z n y c h " ! m a te r ia ło w e j, środków tr w a ły c h i i n w e s t y c j i , kożztów i t p . Ju ż w ram ach sz o so w a n ia te c h n ik p rz e d in fo rm a ty c z n y c h , wspomnia
n e " k s ię g o w o ś c i" mogą, o p ró c z p e ł n i e n i a f u n k c j i e w id e n c ji a n a
l i t y c z n e j /w ś c is ły m rachunkowym te g o słow a z n a c z e n iu / p o d le gać różnym formom ł ą c z e n i a z rach u n k iem ru ch u i sz e re g ie m z a p isó w o p era ty w n y ch . E a te g o r o d z a ju p r o c e s y s z c z e g ó ln ie p o d a t
ny j e s t rac h u n ek k o sz tó w , ze w zględu n a je g o p o w ią z a n ia z r z e czową e w id e n c ją ru c h u p r o d u k c ji i stosow ane w nim p ro c e d u ry t r a n s f o r m a c j i d an y c h ,
P rz e c h o d z ą c w t e n sp o só b do d r u g ie g o a s p e k tu t e j c z ę ś o l rozw ażań przypom nijm y, t e n a jp ro s ts z y m o k re ś le n ie m p rz e d m io tu podsystem u ew id en cy jn eg o ra c h u n k u k o sz tó w b ę d z ie t p o m ia r, p r e z e n t a c j a 1 i n t e r p r e t a c j a k o sz tó w . P rz ed m io t t e n je d n a k ż e r o z u m ieć można a lb o b a rd z o wąsko t j . z a c i e ś n i a j ą c go do e w id e n c ji, r o z l l o z a n i a i k a l k u l a c j i , a lb o p rz y jm u ją c sta n o w isk o p o ś r e d n ie , t j , zgodne z "Wytycznymi w sp ra w ie za sa d rac h u n k u k o sz tó w p r o d u k c j i p rzem ysłow ej p r z e d s ię b i o r s t w państw owych" - w łą c z a ją c doń p la n o w a n ie i a n a l i z ę , a lb o t e ż b a rd z o sz e ro k o t j . o b ję c ie nim rachunków p ro b lem o w o -in fo rm ac y jn y ch a naw et - e k o n o m etry cz - n e j a n a l i z y k o sz tó w i w y k o rz y sta n ie k o ez tó w w ra c h u n k a c h d e c y - z y jn y c h . J u ż p r z y sta n o w isk u po śred n im m ożliw e i k o n ie c z n e s t a j e s i ę i n t e r d y s c y p l i n a r n e / a więc i - w ie lo p o w ią z a n io w e / t r a k t o w anie n i e t y lk o ja k d o ty c h c z a s - k o sz tó w l e c z ró w n ie ż c a ło k s z t a ł t u io h po m iaru 1 i n t e r p r e t a c j i .
S I« p o s z e r z a ją c o p ra c o w a n ia o u d o w ad n ia n ie e ł u e z n o s c i p r z y ję te g o s ta n o w isk e , uważam z a n a j b a r d z i e j w łaściw e p r z y j ę c i e ro z w ią z a n ia p o ś r e d n ie g o , k t ó r e / p o m i ja j ą c J e d n o s tk i s a m o d z ie l
n ie b i l a n s u j ą c e o m ało skom plikow anych p r o c e s a c h n a r a s t a n i a i t r a n s f o r m a c j i k o s z tó w / p ro w a d z i ja k o d ru g a p r z e s ła n k a do w zględnego w y o d rę b n ie n ia ra c h u n k u k o sz tó w z c a ł o k s z t a ł t u ew i
d e n c j i rac h u n k o w e j. Powodem zasad n iczy m j e s t w tym z a k r e s i e wspomniana Ju ż odm ienność m e to d o lo g ic z n a p o d sy stem u k o sz to w e go, s z c z e g ó ln ie z a ś p r o c e d u r w łaściw y ch d l a z a s y g n a liz o w a n e j p ro b le m a ty k i p o s z e r z a j ą c e j wąsko pojmowaną k się g o w o ść k o s z tó " ,.
K onsekw encją ta k ie g o r o z w ią z a n ia j e s t o c z y w iś c ie ró w n ie ż po s z e r z e n ie i odm ienność p o w iązań te m a ty c z n y c h ta k p o sz e rz o n e g o rachunku k o s z tó w .
T r z e c i a s p e k t om awianej w tym p u n k c ie p r o b le m a ty k i d o ty c z y , zg o d n ie z Jeg o ty tu łe m , s t r u k t u r y k o n s t r u k c y j n e j in f o r m a ty c z nego system u z a r z ą d z a n i a i m ie js c a w n i e j p o dsystem u k o sz to w e g o . Jak wiadomo, a p r z y n a jm n ie j Jak w sk az u je d o ty c h c z a so w a 2 ^ p r a k ty k a , p o d z i a ł c a ło śc io w e g o /vr m ia rę kom pleksow ego/ system u in fo rm a ty c z n e g o n a c z ę ś c i m usi u w z g lę d n ia ć w z a s a d z ie dwa p r z e k r o j e d o ty c z ą c e : p rz e d m io tu o r a z f u n k c j i p r z e t w a r z a n i a . /B y * .3 /.
Poziom y p o d z i a ł system u w y k o rz y s tu je przedm iotow e z r ó ż n i c o w anie z a k r e s u p o s z c z e g ó ln y c h podsystem ów t a k i c h ja k g o ep o d ark i.
m a te ria ło w a , z a t r u d n i e n i e i p ł a c e , g o sp o d a rk a śro d k am i trw ały r.;., k o s z ty w łasne p r o d u k c ji i t p . W s z c z e g ó ła c h u k ła d t e n w ta k im
samym e to p n iu z a le ż y od p r z y j ę t y c h ro z w ią z a ń o r g a n iz a c y jn y c h , 2 / P odkreślam słow o " d o ty c h c z a s o w a " , gdyż b ę d ą c e w te k u p r a c e
nad Systemem Inform atycznym R achunkow ości w e k a z u ją , że o p a r c ie 6ystem u in fo rm a ty c z n e g o n p . n a w sp ó ln e j b a z ie / b a n k u / danych, nogą sz e re g o w i p o ru s z a n y c h p r z e z e m nie p r o b l e mów n ad ać c a łk o w ic ie odm ienne w ym iary.
KONSTRUKCYJNA STRUKTURA INFORMATYCZNEGO x
S Y 5 T F M U 7 A P 7 &n 7 A M iA
~7’ - y*.3.
DZIEDZINA
JEDNORODNE UteMATYSNE POOSTSTEMY CZASM0W6
POO SYSTEMY SYNTETYZUJĄCE i integrujące OPERATYWNE
ZARZĄDZANE ZAKRESAM DZ1AŁALLNOŚCI
GOSPODARKA CZYNNIKAMI PRODUKCJI
KOSZTY 1 EFEKTY DZIAŁALNOŚCI
\ fr zed-
\-MIOT
\PRZE-
\T W A -
\R Z A - Yn ia
f a z a\ P R Z E -\
TWA- \ RZANIA\
FRCDUCJA PCOSTAW}- -WA
1
LU
g
£ . U J
¿ 2 uULU CĆ1
V—
O
ZATRUDNIENE1 PtACE OPERACJEFINANSOWE <
2
i
UJo
CĆ
>
5
g ■ i
§§ i
:*o_ j
|
* i
11
PODSYSTEM PLANISTYCZNO- DECYZYJNY PODSYSTEM RACHUNKOWOŚCI
¿2
¡1
W9 >
2_j
8«g
8nU Ł U I
TECHNICZNEPRZTOOTO- WANEPRODUKCJI
2
ł
- y
U J 3
O
¡1
h Ą
11
N 5
O D
EX ANTE
RACHUNEK PLANISTYCZNY KALKULACJA NORMATYWNA
ROCZNE KDNELE- -KSOWE PLANY DZIAŁANIA
INTEMPORE
_____ J
EWICENCJA, ROZLICZANIE 1 KALKULACJA
m$Lr.
...
BLANS -WA
EX POST
VI
J Lu
_ J
SFRAWD2DW- CZOSO MOSTO
WA ANAUTNCZ- NA PREZENTA
CJA OOCHYLEN.
1 y
L ARCHI WCWANE INFORMACJISPRA WOZDAWCZYCH 1 ANALITYCZNYCH.
- 28 -
Jak i - p r z y n a jm n ie j w z a k r e s i e e w id e n c ji rachunkow ej - wspom
n ia n e u p r z e d n io k la s y c z n e w y o d rę b n ie n ie " a n a l ity c z n y c h k s i ę g o w o śc i" ! m a t e r i a ł o w e j , p ł a c , środków tr w a ły c h , k o s z tó w , i t p .
D z ię k i k om pleksow ości system u in fo rm a ty c z n e g o i s t n i e j e rówr o c z e ś n ie m ożllw ośó je g o p o d z i a łu pionow ego, r ó ż n ic u ją c e g o f u n k c e p la n is ty c z n o - d e c y z y jn e , rachunkow e o r a z in f o rm a ty c z n o - a n a llt y o z n e a w ięc o d p o w iad a ją ce g o podatanowym funkcjom z a r z ą d z a n ia p r z e d s ię b io r s tw e m . P r z e k s z t a ł c e n i e je d n e g o u k ła d u w d r u g i J e s t / m u t a t i s m u ta n d is / z ja w is k ie m an a lo g ic z n y m -do r o z k ł a d a n i a k om pleksu c z y n n o ś c i te c h n o lo g ic z n y c h /r ę c z n y c h lu b o b r a b ia r e k u n iw e r s a ln y c h / n a c o ra z to p r o s t s z e o p e r a c j e , z a b i e g i 1 ru c h y a n a s t ę p n i e ł ą c z e n i e ic h w odm ienne od d o ty c h c z a s o wych Je d n o ro d n e u k ła d y , r e a liz o w a n e p r z e z p o s z c z e g ó ln e u r z ą d z e n i a - w p rzy p a d k u a u to m a ty z a c ji p r o c e s u te c h n o lo g ic z n e g o .
J e s t spraw ą o c z y w is tą , że wybór u k ła d u te c h n o lo g ic z n e g o n ie o z n a c z a Jeg o w y łą c z n o ś c i l e c z Jego n a d rz ę d n o ś ć j w rem ach p o sz c z e g ó ln y c h f u n k c j i tw o rzy s i ę p o d u k ła d y p rzedm iotow e o r ó ż nym s z c z e b lu h ie r a r c h ic z n y m . Z k o l e i p r z y j ę c i e u k ła d u p rz e d m io towego wymaga tw o r z e n ia podsystem ów /w z g lę d n ie system ów / s y n t e ty z u ją c y c h w s k a l i p r z e d s i ę b i o r s t w a podukładów f u n k c jo n a ln y c h , w y stę p u ją c y c h / j a k o p o d p o rzą d k o w a n e/ w p o s z c z e g ó ln y c h j e d n o t e - m aty czn y ch p o d sy stem a ch p rze d m io to w y ch .
f podsumowaniu t e j c z ę ś c i rozw ażań s tw ie rd z im y , i ż J e ś l i dwa p ie rw s z e , rachunkow e a s p e k ty mogą powodować zm ianę tem a
ty c z n y c h p o w iązeń s w ew nętrznych n a z e w n ę tr z n e , t u d z i e ż p o s z e r z e n i e pow iązań z d z ie d z in a m i "pozarachunkow ym l", to o s t a t n i o p o ru szo n y in fo rm a ty c z n y a s p e k t d o ty c z y /pionow ego b ą d i p o z io mego/ k ie ru n k ó w w ię z i in fo rm a c y jn y c h pom iędzy d z ie d z in a m i tem a
ty c zn y m i.
29 -
3 . Teohnol o g l a p r z e t w arzan i a p r z y j ę te g o mode l u r a c h unku k o s z tów
3 . 1 . Problemem g e n e ra ln y m , omawianych w tym p u n k c ie pod
s ta w w ię z i te m a ty c z n y c h p o d sy stem u k o szto w eg o j e s t m ożliw ość w y jś c ia p o z a ramy t r a d y c y j n e j , z b i o r c z e j p r e z e n t a c j i p e łn y c h k o sz tó w w k ie r u n k u ro z w ią z a ń w łaściw y c h d l a ;
- ra c h u n k u k o sz tó w norm atyw nych, lu b / a r a c z e j - o r a z / - rac h u n k u k o sz tó w zm iennych.
S ie wymaga p r z y tym s z e r s z e g o om aw iania d o b rz e znana b a r i e r a p r a c o c h ło n n o ś c i s p e c y f ic z n a d l a w ym ienionych ro z w ią z a ń o ra z ró w n ie d o b rz e z n a n a t e z a o k o n ie c z n o ś c i'z a s to s o w a ń p r z e tw a r z a n i a in fo rm a ty c z n e g o d l a p r z e ła m a n ia t e j ż e b a r i e r y . P ra g n ę n a t o m ia s t z a sy g n a liz o w a ć t o ssmo z a g a d n ie n ie w in n e j p ła s z c z y ź n ie a m ia n o w ic ie w ew n ętrzn ej z g o d n o ś c i m e to d o lo g ic z n e j in f o rm a ty c z nego ra c h u n k u k o sz tó w norm atywnych ze w zględu n a w ie lo k ro tn e i w ie lo s tr o n n e k o r z y s t a n i e z a p r i o r i u s t a l o n e j i z a p is a n e j w p a m ię c i k o m p u te ra bazy danych norm atywnych z te c h n o lo g i ą bazy dan y ch w o g ó le .
V p r a k ty c e je d n a k n i e w y a tę p u ją w p r z e d s ię b i o r s t w a c h , ja k o w y łą c z n e , o k r e ś lo n e ty p y rac h u n k u k o sz tó w . Ja k o r e g u łę w ięc p r z y ją ó można k o n ie c z n o ś ć symbiozy» z b i o r c z e j 1 r o z d z i e l c z e j e w id e n c ji i p r e z e n t a c j i k o sz tó w o ra z ra c h u n k u k o sz tó w p e łn y c h i ra c h u n k u k o sz tó w zm iennych. P ie r w s z a B y tu a c ja w ynika z i s t n i e n i a s z e re g u je d n o stk o w y ch / n p . rem ontow ych/ z le c e ń p r o d u k o ji podstaw ow ej 1 p o m o c n ic z e j, d l a k t ó r y c h u s t a l a n i e k o sz tó w norm a
tyw nych j e s t n i e t y l k o n ie o p ła c a l n e l e c z w ręcz b ez p rzed m io to w e.
D ruga p ła s z c z y z n a , t o obow iązek u s t a l a n i a p e łn e g o k o s z tu j e d nostkow ego d l a ce ló w ce n o tw ó rc z y c h , podatkow ych, i t p . naw et
- 30 -
p r z y g en e raln y m e to so w a n lu ra c h u n k u k o sz tó w zm iennych. W k o n se k w e n c ji w ięc p e ł n i e j s z e w y k o rz y s ta n ie t e c h n o l o g i i i o r g a n i z a c j i w ła ś c iw e j d l a In fo rm a ty c z n e g o p r z e t w a r z a n i a , t o m o ż li
wość ró w n o le g łe g o BtoBow ania zró ż n ic o w a n y c h p ro c e d u r w r a n a c h p e rio d y c z n e g o rac h u n k u k o s z tó w , ja k ró w n ie ż u z y s k a n ie ś c i ś l e j s z e j w ię z i in f o rm a c y jn y c h z tym o s ta tn im - rachunków p ro b le m o - w o -in fo rm a c y jn y c h a w p r z y s z ł o ś c i - i rachunków d e c y z y jn y c h . S y tu a c ja t a wpływa w o k r e ś lo n y sposób n a s a k r ę s te k z e w n ę trz n ych te m a ty c z n y c h p o w iązań z p odsystem am i s ty c z n y m i ja k i we
w n ętrz n y ch - w ram ach p o d sy stem u k o sz to w e g o .
Ze w zględu n a ś c i s ł e p o w ią z a n ie ra c h u n k u k o s z tó w z s y s t e mem k s ię g o w o ś c i b ila n s o w e j i f u n k o ją dowodową t e j o s t a t n i e j , tru d n o b y ło b y mówić o p o n ie c h a n iu p r z e tw a r z a n i a p e rio d y c z n e g o n a r z e c z k o n w e rs a c y jn e g o . Tym n i e m n i e j , n i e b ę d z ie niczym od
krywczym j e ś l i s tw ie rd z im y , i ż u z u p e łn ie n ie p e r io d y c z n e g o p r z e tw a r z a n ia dan y ch k o sz to w y ch o b e z p o ś r e d n i d i a l o g “c z ło w ie k - k o m p u te r" może d o p ro w a d zić do pow ażnego z w ię k s z e n ia w a r to ś c i in f o r m a c y jn e j ra c h u n k u k o s z tó w . D ia lo g t e n Je d n ak w w arunkach z b i o r c z e j e w id e n c ji i p r e z e n t a c j i p e łn y c h k o sz tó w j e s t m ało efektyw ny z e w zględu n a w ah an ia k o s z tó w f a k ty c z n y c h , s z c z e g ó l
n i e z a ś ze w zględu n a w ystępow anie i sposób p o n o e z e n ia p o ś r e d n i c h k o sz tó w s t a ł y c h . Tsk w ięc w z r o s t e fe k ty w n o ś c i k o n w e rs a c y j
nego / a w ięc i w o g ó l e / p r z e t w a r z a n i a danych k o sz to w y c h uw arun
kowany J e s t zróżnicow anym p o d e jś c ie m d o t
- k o sz tó w zm iennych /p r z e d e w szy stk im b e z p o ś r e d n ic h / o r a z p o ś r e d n i c h k o s z tó w s t a ł y c h ,
- k o sz tó w m ie s z c z ą c y c h s i ę w g r a n ic a c h norm o r a z p r z e k r a c z a j ą cych norm y,
