Mikrokomputery w rachunkowości : materiały na konferencję, Szczecin, wrzesień 1985r.

P O L I T E C H N I K A S Z C Z E C I Ń S K A Instytut Inform atyki i Z arzq d z an ia

S T O W A R Z Y S Z E N I E K S I Ę G O W Y C H W P O L S C E

ODDZIAŁ W O JEW Ó D Z K I W r SZ C Z EC IN IE

I#» W Ę m t * 111 • • * |Si@ © ® »* w • • • S 8 H f © © © ^ « © © a l l a • ® s Igi» « l i l i i • ¡i§ J l l P l l i a ® • « $ & ¡gS • ® i p a .

ssl» •• ©@s&s © lll P P S ®

9sk>» B H B p • •BK; •• ■ ' o • « « © M U

H h M » H H j t « M B t e E i M a B ł • « • • • B I • B B B *

i i * • H ©e L.

- • « • • • ■ • » W

fP?|s f§S|P eegAg« Pil

-: r- • i-o ! ■•" ; •■;■•:■.-. . ■.•■ j o ? j * e !v.;. ;C H o • • w | ^ H '•• rasaaSiKfl . R H • • H I

9 K :* ! H * • J H H * • B B • 8 9 § R 9 *

MIKROKOMPUTERY W RACHUNKOWOS(

AA t i 1 i r w. ' & J m f f l

M ateriały na k o n fe re n cją pod redakc|q

dr Habj,|Ignacego Dzifedziczaka v § § ós © 1 1 1 % i i

9 m s & * ® * n

©&sS9©0®iS t W c ■' i

Szczecin — wrzesień 1985

® iw> tś> 0 ‘

POLITECHNIKA SZCZECIŃSKA Instytut Informatyki i Zarządzania STOWARZYSZENIE KSIĘGOWYCH W POLSCE Rada Naukowa w Warszawie

ODDZIAŁ ffOJEWbDZKI W SZCZECINIE

MIKROKOMPUTERY W RACHUNKOWOŚCI

Materiały na konferenoję pod redakcją

doc;dr hab. IgnaoergtrDziedziozaka

Do użytku służbowego

Szczecin - wrzesień 1985r.

SPIS TREŚCI

atr, Przedmowa *...v...a.»«...«.»»....' I 1. Doc.dr hab.' Ignacy Dziedziozak, Kierunki Zastoso­

wania mikrokomputerów w rachunkowości ... 2 2. Prof.dr hab. Henryk Sobls, Organizacja zastosowań

mikrokomputerów w rachun k o w o ś c i ... 10 3.' Dr Antoni Nowakowski, Uwarunkowania zastosowań

mikrokomputerów w rachunkowości ... ....w 34 4.- Dr Jaoek Ochman, Doskonalenie rachunkowości przy

zastosowaniu mikrokomputerów /Na podstawie badań prowadzonych w Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu/,52 5. Dr Andrzej Bytniewski, Efektywność zastosowania

mikrokomputerów w rachunkowości ... ...64 6. Mgr Romuald Poźniak, Mikrokomputery ELWRO serii

500, sprzęt oprogramowanie ... 73 7. Doc.dr hab.'Ignacy Dziedziozak, Mikrokomputery z

wystawy SIC0B'B4 ..».'i 88

8. dpi.ekon.Marceli Rzymski, Praktyozne doświadczenia z wdrażania i eksploatacji systemu ewidencji FK epd\~

w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Handlu Wewnętrznego w Szczeoinle .... ... ... ... 94 9. Mgr Jan Noskowski, Problemy wdrażania skomputery­

zowanej rachunkowości w Polskiej Żegludze Morskiej.105 10.Jan Janiszewski, Stan, kierunki i problemy rozwoju

mikrokomputerów w rachunkowości .... 121

11.Mgr Edward Depa, Zautomatyzówany system finansowo- księgowy Jako narzędzie wspomagające funkcje

zarządzania V 134

(

PRZEDMOWA

Na INFR^'85 przygotowano głównie referaty związ^ije.j^,^, zastosowaniem w rachunkowości mikrokomputerów ale nie związane z problematyką tak wycinkowego /referat M.Rzymskiego/ jak 1 kompleksowego /referat J;Koskowskiego/ oraz zintegrowanego /komunikat P.Mijala/ stosowania komputerów w rachunkowości.

Problematyka zastosowania w rachunkowości mikrokompu­

terów ma charakter głównie rozważań teoretycznych, które po­

dejmujemy z uwagą na właściwe ukierunkowanie tych zastosowań.

Mikrokomputery, których Jest w naszym kraju coraz więcej, otwierają nowe możliwości wspomagania pracy księgowej, wspomagania działań finansowych i nowe możliwości informowania kierownictwa.

W referatach tropi się i ukazuje niektóre z tych możli­

wości. Liczymy na ich uzupełnienie i przekuwanie w realne kon­

cepcje na naszej konferenoji, która pozostaje platformą koope­

racji informacyjnej, przepływem idei między nauką a praktyką rachunkowośoi i organizacji przetwarzania danych.

Znaczenie tej wymiany informacyjnej wzrosło z Postanowieniem nr 70/84 Prezydium Rządu z dnia 17 grudnia i984r. według które­

go tak produkcja Jak i import środków technicznych przetwarza­

nia danych w rachunkowości jak też programy kształcenia z tego zakresu są opiniowane przez Stowarzyszenie1 Księgowych w Polsce.

Nasza konferenoja jest ważną okazją do kształtowania tego rodzaju opinii.

Zatem - pomyślnych obrad.

Ignacy Dziedziozak

Doc.dr hab.'Ignaoy Dziodziezak Prof/dr hab.Tadeusz Wierzbicki Instytut Informatyki 1 Zarządzania Pollteahnikl Szczecińskiej

KIERUNKI ZASTOSOWANIA MIKROKOMPUTER i>W W RACHUNKOWOŚCI

l.; Wzrost kompleksowości 1 integracji w systemach informatyosnyeb.' W rezultacie komputeryzowania systemów informacyjnycb, w tym rachunkowości, powstają systemy Informatyczne;

W miarę opanowywania nowych środków informatyki następuje wzrost kompleksowośol 1 integracji systemów informatycznych/

Wzrost kompleksowości oznaoza ekspanoję teohnologil komputerowej na- obszary do toj pory zdominowane przez praoę człowieka, wlęe rozszerzanie zakresu automatycznego przetwarzania danych w sze­

rokim rozumieniu tego pojęcia.' Wzrost integracji oznaesa zwię­

kszenie liozby sensownych powiązań składników systemu informa­

tycznego i jego powiązań z otoczeniem/ Wzrost kompleksowości rozszerza pole lntegraojl/

Wymienione tendenoje stwarzają możliwości nowych rozwiązań organizacyjnych, są też czynnikami zakreślania obszaru 1 zarazem wyznaczania kierunków stosowania mikrokomputerów w rachunkowości/

2/ Potenojalny obszar zastosowań mikrokomputerów w rachunkowości.

Dziedziny 1 fazy prooesu informacyjnego w każdej z dzie­

dzin rachunkowości wyznaczają potenojalny zakres stosowania w tym systemie mikrokomputerów/

Dziedziny rachunkowości wykształolły się na osnowie m c h u okrężnego środków gospodarczych w przedsiębiorstwie i przedmio­

towo pokrywają się ze względnie autonomicznymi obszarami zarzą­

dzania przedsiębiorstwom/ Mamy tu na uwadze takie dziedziny jak gospodarka materiałowa /na osnowie czynnika przedmioty pracy/, gospodarka finansowa /na osnowie środków pioniężnyoh/.’Bardziej szczegółowym podziałem systemu rachunkowości są tew/raobnnki problenowe/Choolaż różny może być zakres przedmiotowy dziedzin, zależny od przyjętyoh kryteriów wyodrębnienia, to względnie je­

dnolite są fazy procesu informaoyjnego w kkżdej dziedzinie/

.Proces Informacyjny /ściślej zaś inforEaoyjno_dccyzyjao- atorujący/ standardowo możemy podzielić na fazyt

1/ dokumentowania /lub automatycznej rejestracji/,

2/ ewidencjonowania /tworzenia względnie moyeteaatysewacyeh zbiorów danych/.

3/ zestawianie informacji sprawozdawoaej, 4/ obliczeń analitycznych ex post,

5/ obliczeń analitycznych ex ante, 6/ obliczeń planistycznych,

7/ wyborów decyzyjnych, 8/ sygnałów wykonawczych,

Wymienione fazy składają się'na pętlę obiega informaoji między odzwierciedleniem procesu gospodarczego a zasterowaniem Jego przebiegu* ; Pierwsze aztery fazy odnoszą się do zaszłośoi, które już tradyoyjnie obejmuje raohuukowośó.Cztery ostatnie z wymienionych faz odnoszą się do przyszłości, której w zasadzie raohunkowośó nie obejmuje, chociaż współoześnie pojawiają się i powinny byó pogłębiane tendencje rozszerzania zakresu fazo­

wego rachunkowośoi^Przykładem jest choćby raohunek kosztów nor­

matywnych.'

Interesująca jest sekwenoja czterech faz począwszy od fazy 2, gdyż w fazie,2 1 3 dominuje agregaoja danych, a w fazie 4 i 5- dezagregaoja danych;' Stopień dezagregacji jest uwarunkowahy sposobem agregacji danych księgowych.1 Pojawiają się więo nowe modele rachunkowości jak na przykład "Księgowanie zdarzeń" G?

Sortera,w którym dąży się do zapewnienia algorytmicznej dezagre- gaejl złożonych wielkośoi ekonomi o 7,ny oh,' Kie trzeba dowodzić.

Jak to Jest ważne dla dochodzenia do przyczyn np.złyoh wyników /

finansowy oh przedsiębiorstwa.'

Mikrokomputery mogą byó w raohunkowośol stosowane wycin­

kowo /w określonej dziedzinie i określonej fazie/, bądź kom­

pleksowo /obejmując kilka faz 'jednej dziedziny łub kilka dzie­

dzin/ .'Zastosowania mikrokomputerów mogą odznaczać si^ mniejszym lub większym stopniem lntegraoji faz i dziedzin/ Możliwe są przy tym różne rozwiązania organizaoyjne/

3/ Możliwości podstawowych rozwiązań organizacyjnych stosowania mikrokomputerów w rachunkowości.1

Głównymi wyznacznikami podstawowych rozwiązań organizacyjnych stosowania mikrokomputerów w rachunkowości są typy stanowisk pracy księgowej i -typy technioznego ich uzbrojenia.Najbardziej ogólnie stanowiska pracy w raohunkowośol można podzielić na uniwersalne /na każdym stanowisku realizuje się wiele faz pro- oean informacyjnego/ lub specjalizowane w jednej fazie bądź

- 4 -

hawet jej części.’

Mikrokomputery jelce rodzaj uzbrojenia technicznego sta- no»lak pracy księgowej można n.-in^atosowaó Jako

1/ uniwersalne

a/ oddzielnie każdy mikrokomputer b/ mikrokomputery połączone w sieoi 2/ specjalizowane

a/ oddzielnie dla wybranyoh faz /lub funkojl/

b/ terminalne, podłączone do dużego komputera«' Możliwości te ilustruje następująca tablicat :' ł.'V *.

-r-

V stanowisk i ”71 ' nv*nnv ®

Typ * ! ^ Z i e l n e stanowisk \ !

J»acy.. . \ | ..._

Bi

połączone

.

---

Mi

oddzielne

■•

Di

połączono

1iUniwersalne w i 1 urzą—

dziedzinie j dsonie

! 1 praoow-

\ nlk

X

.

X

1 urządze­

nie 1 pracow­

nik 2 ."'Spoć jallzowane { 1 urzą—

w dziedzinie j dzenie

■; i wielu pra- } oownlków

‘

. J ---

— -i---

n

wiele i wiele urządzeń ¡urządzeń wielu j wielu praoew- ipraoow- nlków _^ników

wielo urządzeń wielu pracow­

ników

| Interesującym 1 zapewne popularnym będzie rozwiązanie 1A, w którym mikrokomputer zastąpi niejako przysłowiową jut Ascotę /w spiralnym rozwoju następuje powrót do niby tego samego puktu/ mając jednak nieporównanie większe możliwości utrzymywa­

nia zbiorów danych, przetwarzania danych i informowania« Jeden mikrokomputer może być tek w różnym czasie wykorzystywany przez różne osoby, ot przewiduje się w rozwiązaniu 2A.,&ozwląsanle B2 obejmuje sieć mikrokomputerów lub ich terminali użytkowanych

przez kóżnych specjalistów rachunkowości.? Do pomyślenia jest' również rozwiązanie /2C/w którym mikrokomputery lub ich terał-

U

nale byłyby wykorzystane do zbięrania danych na nośniku magmą—

•tycznym.* W rozwiązaniach Dl i D2 mikrokomputery wystąpiłyby w roli inteligentnych końcówek dużego systemu komputerowego, który może niejako przedłużyć i potęgować możliwośoi mikrokomputerów«'' Jest to szczególnie cenne, gdy trzeba korzystać, z parnięolochłon-

n e g o oprogramowania stałego, stwarzająoego warunki dalszego

postępu w zastosowaniu aikrokomputerów w rachunkowości.

^ ' ^ 7 s/Ź<?ćrQ ŹS *>& 4 t* 4 j £ r - J , ~ ■ /

4 ¿'|todza Je^za stosowań mikrokomputerów w rachunkowości,//

Kierują« się wymienionymi tendenojami i nakreślonym ob­

szarem zastosowań mikrokomputerów w rachunkowości oraz możli­

wościami podstawowych rozwiązań organizacyjnych w tym zakresie, .wyróżniamy następująoe rodzaje zastosowań:

I? Peryferyjne, przy rozwiązaniu 2C, do przygotowywania danych do przetwarzania na komputerze;

Ili Wyoinkowe, przy rozwiązaniu organizacyjnym 1A, na przykład rozrachunków z kontrahentami w przedsiębiorstwie nawet średniej* wielkości,

III? Kompleksowe, przy rozwiązaniu 1A lub 2A w małym przedsię­

biorstwie, obejmujące oo najmniej kilka faz w jednej dzie­

dzinie /kompleks dziedzinowy/,

IV? Kompleksowe, przy rozwiązywaniu 2B, obejmujące kilka dzie­

dzin kooperującyoh /kompleks systemowy/ nawet w dużyeh przedsiębiorstwach,

V? Zintegrowane /bazą danych/, przy rozwiązaniu ID lnb 2D, stoaowale do wlelkośol przedsiębiorstwa, możliwe Jest równie* przejście /postęp/ od zastosowań kompleksowyoh do zintegrowanych /w rozwiązańiaoh 1A i 2A a zwłaszcza 2B/

wobec pojawienia się Już na rynku systemów zarządzania ba­

zami demy oh ąa Mikrokomputery,

VI? Eksportowe /zintegrowane bazą faktów i bazą operaoji/, przy rozwiązaniu ID lub 2D stosownie do rozmiarów 1 kompli­

kacji rozwiązywany oh pr oblemów.-Chodzl tn o zastosowanie z zakresu aztuaznej lnteligenoji, wiodąoe do budowy w przy- szłośoi robota księgowego?

iii Kierunki peryferyjnego zastosowania mikrokomputerów w ra-

1 v V ; \ .

Zastosowanie mikrokomputerów do zbierania danych na noini-

Na podstawie obserwaojl praktyki gospodarozej przyjmujemy, że miesięczna liczba zdarzeń gospodarczyoh w Jednej dzie­

dzinie w małym przedsiębiorstwie nie przekracza kilku tysięcy, w średnia - kilkunastu tysięoy, a w dużym - kilku­

dziesięciu tysięcy, dopiero w bardzo dużym osiąga ponad 100 tysięcy / na przykład w gospodarce finansowej Polskiej Żeglugi Morskiej?

- 6 ^-

kach magnetycznych m o ż e by6 co n a jwyżejpołączone z rejestra­

cją zdarzeń gospodarczych i prostą ewidencją operatywną;' Ra­

cjonalnym byłoby wtedy zlokalizowanie /zdecentralizowanle/ai- krokomputerów najbliżej miejsc powstawania zdarzeń gospodar­

czy oh.Mamy tu na uwadze magazyn, kasę i biura służby finanso­

wo-księgowej oraz służb kooperujących z nią, w któryob nastę­

puje generowanie danych gospodarczych dla dalszego przetwarza­

nia w rachunkowości.Wobeo tego, te większość dokumentów, która podlegają następnie księgowaniu, powstaje poza służbą finansowo- księgową, to ten kierunek zastosowania mikrokomputerów byłby ioh zastosowaniem raczej poza rachunkowością, która wtedy zo­

stałaby obsłużona przez duży komputer na podstawie nośników z mikrokomputerów. Byłby to wariant zdecentralizowanego zbierania i w stępnego przetwarzania danych gospodarczyoh i centralnego przetwania dany oh księgowych. Mikrokomputery połączone byłyby z komputerem off-line." Do obsługi informatycznej tego wariantu p otrzeba mikrokomputerów z klawiaturą alfanumary ozną / lub mikroprocesora do zbierania wyników autoicatyoznej rejestraoji/, małą pamięcią wewnętrzną zapisywalną typu RAM oraz pamięolą zewnętrzną, wymienną na dyskietkach /dwie lub cztery 5^/2

* lub 3^/2" pojemności przynajmniej po 1/4 miliona bajtów każda/.Pamlęó typu stałego /R(Hi/ mogą być wykorzystane do "za- szyoia" w mikrokomputerze funkoji kontrolnych^

7i kierunek wycinkowego zastosowania mikrokomputerów w rachun­

kowości.

Zastępując maszyny tzw. średniej mechanizacji, mikrokom­

putery z n a j d ą w naszym kraju najwcześniej i chyba najszersze zastosowanie; Głównym polem wycinkowego zastosowania mikrokom­

puterów w raohunkowośoi

są

stępowania zdarzeń gospodarczych, jak na przykład ewidenoja ilośoiowo-wartośoiowa materiałów, ewidenoja finansowa, ewiden­

cja kosztów;'

Realizacja tego rodzaju zastosowania jest możliwa już /podobnie Jak w peryferyjnym zastosowaniu/ na mikrokomputerach osobistych wyposażonych w klawiaturę alfanumeryczną, RAM' wiel- kośoi kilkudziesięciu kilo-bajtów, EPROU wielkości kilku kilobajtdroraz pamięć wymienną na 2-4 dyskietkaoh /5 Ł/2 Inh

3^/2" po oonajmnlej' 1/4 kilobajta każda/«1

Wycinkowe zastosowanie mikrokomputerów w rachunkowości Jest porównywalne do tzw, systemów FK.

\ /A ~ \ \

7.* Kierunek kompleksowego zastosowania mikrokomputerów w raohunkowośoi.

Kompleksowe zastosowanie mikrokomputerów w rachunkowości III rodzaju, a więo na raaszynaoh przyjętych już w zastosowaniu wycinkowym, obejmuje wybrany kompleks dziedzinowy i jest reali­

zowane ze względu na rzadkość maszyn w sposób scentralizowany;

Zastosowanie III rodzaju może byó traktowane Jako kolejny etap - rozwoju zastosowania II rodzaju /wycinkowego/,'

Ląoząo zaś mikrokomputery w sieć /w zastosowaniu IV/ uzyska się moo obliczeniową porównywalną z komputerami woale nie mały­

mi, oo umożliwi obejmowanie mikrokomputeryzaoją oałego kompleksu dziedzin raohunkowośoi i faz procesu informacyjnego w tyob dziedzinach,

Do realizacji zastosowania IV potrzebne są mikrokomputery^ , profesjonalne, wyposażone nie tylko w RAM rzędu 1MB,EPB0M wiel­

kości kllkudzleslęolu KB, dyskietki po 1/2 MB każda, ale 1 dyski na przykład typu Winchester pojemności od 5 do 60 MB, jak również styki standardowe do rozwiniętych peryferii /stanowisk ekr&nowyoh dla ładowania danyoh oraz Informowania/ i teletrans­

misji?

Zastosowanie IV rodzaju jest porównywalne do tzw/ systemów FKK, ozego^ptzykład nakreślony teoretycznie w 1979r.; jest Obeoniśi wdrażany w Polskiej Żegludze Morskiej;4

1

8J Kierunek zintegrowanego zastosowania minikomputerów w rachun-

l / k ^ o Ś o l / / V

Zastosowanie V rodzaju Jest wynikiem koncentrawjl dużych zbiorów wysoko zorganizowanych /różnorodnie powlązanyoh - zin­

tegrowany o h / d a n y c h przy wykorzystaniu rozwiniętego oprogramo- wania stałego w postaci Systemu Zarządzania Bazą Danyoh /SZBD/

1 odpowiednich języków def 1 n 1 oji struktur danych 1 mańlpglaojl 8ąnymi?^ąkkolwiek. na mikrokomputery są jut przygotowane SZBD oparto na relacyjnym modelu danych, to jodna^k ftóiM realizaoJa zintegrowanego zastosowania wymagać będzie dużego komputera, * 81a którego mikrokomputer lub mikrokomputery s p ełniąrólę

teledatora albo Jeszcze ponadto koncentratora. Jeśli rozwar-

Zastosowanie V może być porównywalne z Syteoem Informatycznya Rachunkowości /SIR/,

Problem jest nowy, a Jego istota sprowadza się do budowy bardziej niż dotychczas zaawansowanej bazy danych, obejmującej n ie tylko bazę danyoh /faktów/ ale i bazę wiadomości /działań, operao.11/. Baza faktów odzwieroledla w zdefiniowanyob klasach sytuacji /kryteria/, których zaistnienie /spełnienie/ powoduje

• automatyczne wykonywanie operaojl określonych w bazie wiado­

mośoi. Na przykład w systemie eksportowym opartym na tzw.'

ale co ważniejsze - w funkojl informacyjnej'- do przygotowywa­

n i złożonych, ą nawet generowania zrutynlzowanyeh decyzji

gospodarczych, ■

Budowa bazy wiadomośoi opiera się na nowej jednostoe informaojl nazywanej granulą.' Jest to szczególny typ danyob o konkretnym zastosowaniu /działaniu/ w określonej klasie sy­

tuacji, które to dane mogą być eksploatowane pżsez pewien generalny model rozwiązywania problemćw zwany motorem wniosko­

wania lub maszyną dedukoyjnąj-

V zastosowaniu VI rodzaju musimy gromadzić nia tylko dane er post 1 er ante składające się na wiadomośoibierne, pasywne, ale również wiadomości operacyjne,, aktywne /granule/

w których odbija się'działanie systemu raohunkowoścl / na przykład na dekretowaniu/ lub zawieraj* się reakej* tego' syste­

mu na.działalność gospodarczą, której system raehonkowoicl ma przeelei służyć«

etwimy lub rozproszymy bazę danych.

określone akóje /wiadomośoi

j p y , —Jl — a — L . f _ j

THEN

co w raehunkSWSści może być wykorzystywane nie tylko dla uspraw­

nienia technologii /na przykład do automatyozbej łekretaoji/,

!

V tej sytuacji rosną zbiory danych i komplikuje się oprogramo­

wanie stał«, obejmując« nie tylko- SZBD, ale i maszynę dedukcyj­

ny.

Do realizaoji zastosowania VI fcyaagane-są duże komputery i mi­

krokomputery w charakterze końcówek Inteligentnych,

Osobnym problemem Jest zastosowanie eksportowe mlkrokom- : puterów do kontroli, zwłaszcza rewizji gospodarczej 1 weryfi­

kacji bilansu. Z istoty zastosowań eksportowych można wniosko­

wać o możllwośol efektywnego wsparcia mikrokomputerem badania bilansu, kontroli i rewizji gospodarazej tak zewnętrznej, jak i wewnętrznej.

~ 10«*i Podsumowaniey—V- -

Wyodrębniono tu cztery zasadnicze kierunki zastosowania mikrokomputerów w raohunkowości, a mianowicie:

1/ zastosowanie wycinkowe mikrokomputerów osobistych, które może się w małyoh zwłaszcza przedsiębiorstwach rozwijać «

zastosowanie kompleksowe, >

2/ zastosowanie kompleksowe mikrokomputerów profesjonalnych, działających, w sieci nawet w rachunkówośoi dużych przed­

siębiorstw,

3/ zastosowanie zintegrowane mikrokomputerów jajko teledatorów 1 koncentratorów w bazach danych gospodarczyoh na dpżyob komputerach, a

4/ zastosowania ekspertowe mikrokomputerów Jako końoówek inte­

ligentnych dużyob systemów liozącyoh.

Trzeoi i czwarty a zwłaszcza nie wymieniony tu kierunek peryferyjnego zastosowania mikrokomputerów wykracza poza

zakres tradyoyjnej rachunkowośoi, jednak może i powinien być realizowany łącznie z jej mikrokomputery za o ją,’ Wskazano też na ciekawą możliwość ."zaszycia" w pamięci stałej mikrokompute­

rów procedur kontrolnych, wymaganych systemem ekonomiczno- finansowym, systemem budżetowym i systemem rachunkowości.-

-lo-

Prof/dr hab.Henryk Sobis Instytut Informatyki Akademii Ekonomicznej we Wrooławiu

ORGANIZACJA ZASTOSOWAĆ MIKROKOMPUTER&W W RACHUNKOWOŚCI

Przyjmuję umownie, że głównymi czynnikami, które od- działywują na zastosowania mikrokomputerów w gospodarce są:

- rozwój współczesnego świata, szczególnie tej najbardziej rozwiniętej części idącej w kierunku budowy społeczeństw informacyjnych,

- założenia i efekty wprowadzanej u nas reformy gospodarczej*

Gospodarka nasza Jak i inne gospodarki są systemami względnie odosobnionymi tworząc system naczyń mniej lub więcej połączonych, a zatem oddziaływujących na siebie lecz w różnym stopniu. W pierwszej kolejności i to w wielkim myślowym skróoie przedstawię trendy występujące w rozwoju społeozettatw informacyjnyoh/

Celem zobrazowania tych światowyoh trendóp, pozwolę sobie przytoczyć fragnenty wypowiedzi dotyczące wybranych tez zawartych w książoe Johna Haisbitt'a1^. Jednym ze znacznych twierdzeń, które pozwalam sobie zacytować to uznanie, że Infor­

macja zajmuje dziś taką dominującą pozycję w rozwoju.epołeozno- gospodarozym, jaką w społeczeństwie przemysłowym zajmował

kapitał/ Wartość Jest kreowana nie przez pracę, a przez wiedzę. - Wiedza decyduje o tempie i jakości rozwoju, zmienia radykalnie przyszłościową wizję świata"/

Występujące w rozwoju społeczeństw informacyjpyoh trendy powodują, że tradycyjna i hołubiona u nas struktura zatrudnienia w produkcji i poza produkcją w świetle powyższego twierdzenia ulegać powinna, a raczej będzie, znacznym.przesu­

nięciom. Jedną z ważniejszyoh bowiem cech społeczeństwa infor­

macyjnego jest rosnąca liczba zatrudnionyóli poza produkcją/

1/ John Nalsbitt: The New Directions Transforming Dur Lives.

New York, 1981 ha podstawie Bożyk P. Szokująca przyszłość Ameryki, "polityka", 1981 nr 47.S.18. .

-11^-

Jak przebiegają zmiahy w strukturze zatrudnienia w społeczeń­

stwie informacyjnym, można to przedstawić na podstawie ich przebiegu w Stanach Zjednoczonych. Liczba zatrudnionych praoo- wników umysłowych przekroczyła tam, już-w roku 1950 liczbę pra­

cowników fizycznych. W tamtym okresie liczba pracowników umy­

słowych, zatrudnionych przy tworzeniu, przetwarzaniu i dystry­

bucji informaoji, przekroozyła 17 procent. To lata pięćdzie­

siąte.

Obecnie w Stanaoh Zjednoczonych liozba pracowników, zatrudnionych w produkcji spadła do 12 procent ogółu pracu­

jących, podczas gdy liczba pracujących w rolniotwie wynosi tylko 3 procent.. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w rol­

nictwie jest mniej zatrudnionych niż na uniwersytetach/

iłeasumująo można przyjąć, że poza produkcją zatrudnionych jest około 85 procent ogółu zatrudnionych, a w tych 85 pro­

centach zatrudnionych działa aż 65 procent osób w szeroko rozumianym przetwarzaniu danych. W takim społeczeństwie Infor­

macyjnym dominuje obok znaoznego rozwoju elektroniki także znaczny-rozwój robotyzacji pracy. Z kolei wysoki stan rozwoju elektroniki przyczynia się do powstania zinformatyzowanego społeczeństwa. Oczywiście, proces informatyzaoji społeczeństwa w Stanach Zjednoczonych nie jest jeszcze zakończony i ulega ciągłemu doskonaleniu.

Pewnym potwierdzeniem zachodzących zmian w społoozeństwaoh informacyjnych Jest także wypowiedź Kembal-Cookä1^.Wynika z niej, że w niektórych przedsiębiorstwach kośzty uzyskania informaoji przekraczają już często koszty robocizny produkcyjnej. Potwier-

2

/

dza to także J.Wiłd , który podaje, że udział kosztów infor­

macji w wytworzonej produkcji brutto w DSA wynosi 50%. Takie trendy w społeczeństwach informacyjnych powodują, że mniej zwraca się uwagę na zagadnienie pracy fizycznej, a bardziej na

potrzebę zwiększenia efektywności automatyzowania czynności produkcyjnych oraz czynności występujących m.in. przy prooesach związanych z przetwarzaniem danych w tym i.przy pracaeh tech­

niczno-biurowych.3^ ...

l/R.B.Kombal-Cook: Luka informacyjna.PWE.Warszawa 1974.8.146 2/J.Wild:Problematik der Nutzenbewertung von Informationen.

Zeitschrift fur Betrlbswirtschaft Nr.5, 1977.'

-1 2-

I u nas widoczne są pewne dodatnie przesunięcia w strukturze zatrudnienia, ale nie wiele faktów daje podstawę, aby można było twierdzić, że jesteśmy na etapie społeczeństwa informa- ' cyjnego. Jeszcze nie wiedza Jest u nas tym podstawowym czyn-, niklem napędzającym rozwój społeczno-gospodarczy. Czytając, oglądając lub słuchając niektórych wystąpień w naszych publi­

katorach odnosi się wrażenie, że o rozwoju społeczno-gospodar­

czym społeczeństwa w naszym kraju deoydują, machanie łopatą, sprzątaczki i salowe. Nie rozwijając się w odpowiednim tempie, stajemy w miejsou, a zatem cofamy się w stosunku do postaw rozwijających się, zarówno w stosunku do państw socjalistycz­

nych jak 1 kapitalistycznych. W świetle czekającego nas rozwoju w kierunku społeczeństwa informacyjnego należy dążyć do zmiany w naszym dotychczasowym nastawieniu, te.tylko praca fizyczna jest czynnikiem napędzającym rozwój społeczno-gospodarczy.

Czynnikami tymi to wiedza plus praca w ogóle.

Co zatem czynić? Czy założenia reformy gospodarczej, jak i Jej wyniki praktyczne rokują nadzieję na przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego naszego kraju, tym samym na. wzrost, zna­

czenia informacji? Jest oczywiste, że założenia reformy miały na celu stymulowanie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

Niestety,Ł praktyozne wyniki nie zawsze świadczą o ich pełnej realizacji.1^ o przyczynach niepowodzeń wiele łuż napisano 1 nie miejsce tu ną powtarzanie opinii.* •

3/ Zaprezentowaną strukturę zatrudnienia nie można aktualnie w pełni przymierzyć do naszych warunków gospodarowania.

Są one nieporównywalne tak pod względem społeczno.gospodar­

czym jśk i politycznym. Szczególnie brak nam mechanizmów automatycznie i prawidłowo wyznaczających optymalne.ekono­

miczne zatrudnienie pracowników, m.in, grup pracowników .pozaprodukcyJnych, Także 1 obliczane u nas koszty uzyskania

informacji są też "nieprawdziwe".Mimo reformy gospodarczej obowiązują u nas w większości "nieprawdziwe" lub "mieszane”

ceny. W tym przypadku będą to za wysokie ceny za sprzęt komputerowy.Powoduje to, że naliczone koszty nzyskhnla Informacji są sztucznie zawyżone ze względu na znaczne koszty amortyzacji sprzętu. Tak obliczane koszty uzyskania informacji w porównaniu do "nieprawdziwyoh" i to niskich . płac kadry techniczno biurowej prowadzą do wniosku, że kom­

puteryzacja procesu przetwarzania danych jest u nas sto­

sunkowo wysoka. Biorąc Jednak pod uwagę znaczne ilości Jak 1 Jakość uzyskiwanych lnformaojl w skomputeryzowanym pro*

cesie przetwarzania danych, wniosek taki jest też niesłu­

szny. Zresztą ustalenie ekonomiczne uzasadnionych kosztów

-13-

ilfspomniałcm Już, że rozwój 1 efekty zastosowań mikrokompute­

rów w systemie rachunkowości zależą także od wpływu otoczenia zewnętrznego, czyli także od sukcesów reformy gospodarczej.

Jestem z natury optymistą i dlatego widzę i dodatnie efekty reformy gospodarczej, 0 ile wzrosło już w pewnym sto- . pnlu zaintorosowanie w przedsiębiorstwie informacjami to tylko po to aby wykorzystań je' w rozgrywco z fiskusem, a nic dla zwiększenia np. efektywności pracy lub obniżenia kosztów produ­

kcji. Należy z kolei rozumieć trudności Centrum we wprowadza­

niu reformy gospodarczej.» kierunku decentralizacji zarządza­

nia przy Istnieniu nietypowego u nas kryzysu społeczno-gospo­

darczego. Poza tym Istnieje rynek producenta, a nie konsumonta lub rynek równowagi. Został wyeliminowany rynek konsumenta, sojusznik Centrum, gdyż rynek powinien spełniać funkcję jed­

nego z ważniejszych partnerów, regulatora w oddziaływaniu na 2

/

decyzjo producenta. Centrum zastępuje rynek. W tych warunkach Centrum musiało zrezygnować z wprowadzenia "prawdziwych" para­

metrów" /formuły parametrycznej/ na rzecz parametrów miesza- • nych, W dalszym ciągu mamy do czynienia z systemem nakazowym ldąoym stopniowo w kierunku systemu mieszanego. W konsekwencji nasze trzy duże "S" są tylko małymi "s". W. tym mieszanym sys­

temie zarządzanie formą przekaz/wania decyzji z Centrum do przedsiębiorstw powstał obok nakazów i zakazów konglomerat parametrów mieszanych to Jost parametrów ekonomicznie umow­

nych, prawdziwych i nieprawdziwych3^.

uzyskania informacji wynikowych przy istnieniu "niepraw­

dziwych" - biernych eonach, które przecież nic 3ą w ścisłym znaczeniu kategorią wartości jest niewspółmiernie trudno.

Czekamy na ceny "prawdziwe" Jako wynik reformy gospodarczej, ceny które stanowią w szerokim rozumieniu katogorię wartościm 1/ Por.a.in.‘:H.Sohis, Reforma gospodaroza,-a informatyczne

aspekty rachunkowości. "Rachunkowość" 1982 n-ry 11/12:11.

Sobis. Organizacja zastosowań mikrokomputerów w systemie rachunkowości.Materiały konferencyjne pt.Systemy mikrokompu­

terowe w przedsiębiorstwie.Konferencja nr 14 TN01K' Oddział we_Wrocławiu, 1985 rok, styczoń.

2/ Centrum nie musi zastępować rynku konsumenta jako parametru.

Można przyjąć koncepcję wolnego rynku. Ale co by się stało z cenami przy istnieniu rynku produconta, rynku który nas prześladuje od lat. Jestem zwolennikiem udoskonalenia syste- nu zarządzania drogą zastosowania u nas zdecentralizowanego systemu zarządzania Jednak drogą wykorzystania zasady alter­

natywnej, albo - albo.Znaczy to, że wszelkie próby udosko-

Oczywiście taki tryb prowadzenia reformy nie może budzić za­

chwytu, ale takie są realia. Okazało się bowiem, że wszelkie, próby dochodzenia do systemu zdecentralizowanego poprzez system mieszany w zasadzie są u nas skazane na niepowodzenie.

Obym się mylił.

Co nam daje reforma? Ograniczę się przy tym tylko do zasygnalizowania wpływu reformy gospodarczej na potrzeby infor­

macyjne przedsiębiorstwa 1/^,

W pierwszym okresie reformy w przedsiębiorstwach odczuwano pewien szok, który np. w zakresie przetwarzania danych chara­

kteryzował się m.ln. tym, że:

- przedsiębiorstwa nie dysponujące sprzętem komputerowym w ogóle nie interesowały się usprawnieniem procesów przetwa­

rzania danych,

- tam gdzie posiadano sprzęt komputerowy, często likwidowano go, szczęgólnle wtedy, gdy działał on mało efektywnie,

- nie przeznaczono lub ograniczono do minimum środki na rozwój i usprawnienie procesów przetwarzania danych

Obecnie odczuwa się w przedsiębiorstwach wzrost po-

#•

trzeb informacyjnych, charakteryzujących się m.ln. tym, że:

- tam gdzie są działające ośrodki obliczeniowe, żąda się od nich nie tylko więcej informaojl, a l e .informacji szybkich i nalania formuły gospodarowania, tj. bodźców, cen /parametrów ekonomicznych/ oraz sposobów liczenia w kierunku uzyskania parametrycznej formuły gospodarowania powinny być przeprowa­

dzone w ramach systemu scentralizowanego. Potem drogą skoku przejść do zdecentralizowanego systemu zarządzania. Uożna tą drogą w części uniknąć tego niekończącego się u nas tańca na linie: dwa kroki naprzód dwa kroki w tył.Przynajmniej m.ln.' c e n ^ będa^prawdziwe", cenami w części równowagi.

3/ Bliżej funkcjowanie formuł gospodarowania opisano w:H.Soblsr Rachunek kosztów w zarządzaniu przedsiębiorstwem,PWN Wrocław

1968 oraz H.Sobis, Kalkulacja kosztów i Jej zależność od systemu zarządzania gospodarką narodową.Prace naukpwe pt.

Koszty Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu nr 2o 1970r.

1/ H.Sobis.Eksploatacja obiektywnych systemów informatycznych w świetle reformy gospodarczej.Materiały’ pókonferencyJne nt.

Problemy tworzenia i funkcjonowania systemów informatycznych zarządzania w zreformowanym przedsiębiorstwle.'AE Katowice 1982 / w druku/

-15-

bardziaj przystosowanych do potrzeb użytkownika : jednocześnie wymaga się wzrostu efektywności procesu przetwarzania

danych, '

- przeznaoza się Już środki finansowe, wprawdzie jeszcze nie dużo, na opracowanie projektów i ich oprogramowanie dla wybiórczych systemów problemowy oh,

- nieliczne, ale sprawne ośrodki obliczeniowe uzupełniają sprzęt komputerowy,

- wzrasta ogólne zapotrzebowanie na sprzęt' mi ni, a w szcze­

gólności mikrokomputerowył//,

- w pewnym stopniu i to nieznacznym wzrosło u nas zaintereso­

wanie informacjami w przedsiębiorstwie: nie można jednak je­

szcze twierdzić, że informacje posiadają jakąś tam znaczną wartość.

Przytoczyłem w wielkim skrócie uwagi dotyczące wpływu otoczenia zewnętrznego,' które bezpośrednio lub pośrednio wpływa na organlzaoję i zastosowania mini i mikrokomputerów w rachun­

kowości. '

Co oferuje nasz rynek w zakresie sprzętu mini minikompu­

terowego na potrzeby rachunkowości.Ograniczę się tylko do za­

sygnalizowania sprzętu mikrokomputerowego aktualnie produkowa­

nego przez Zakłady Elektroniczne EUYRO 500 i ELWItO 600 jest wy­

korzystywany do prowadzenia zajęć dydaktycznych w Instytucie Informatyki AE we łYrocławiu oraz prowadzi się tam prace naukowo- badawcze nad ich zastosowaniem, m. in, we współpracy z mikrokom­

puterem SM 4 dła potrzeb rachunkowości.'

Uznająo znaczenie mikrokomputerowej techniki obliczeniowej dia gospodarki krajów socjalistycznych, przyjęto w ramach państw członkowskich RWPG w połowie 1974 roku postanowienie o organizacji I/Wyrazom działania reformy gospodarczej, a" pośrednio Zarządu

Stowarzyszenia .Księgowych w Polsce w Warszawie jest Postanowie­

nie nr 70/84 Prezydium Rządu z dnia. 17.'XII.1984 w sprawie- przedsięwzięć zmierzających do sprawniejszego funkcjonowania służb finansowo-księgowych jednostek gospodarki uspołecznionej /Urząd Rady Ministrów/,0 ile "Postanowienie"będzie realizowane-,, stanowić ono będzie wsparcie dla producentów sprzętu komputero­

wego w kierunku preferowania produkcji sprzętu mikrokomputero­

wego dla potrzeb rachunkowości, rozwoju kadr rachunkowości w ramach szkolnictwa wyższego i średniego oraz prowadzenia m.iń.

badań naukowych w zakresie usprawnienia organizacji przetwarza­

nia danych dla systemu rachunkowości w oparciu szczególnie o sprzęt mini i mikrokomputerowy.

- 16 -

wspólnych prac związanych z budową tzw.ayatomów małych elektro­

nicznych maszyn cyfrowych, oznaozonyoh Jako SU EMC.'Skrót SU jest używany także w znaczeniu systemu mikrokomputer owego*1

Obecnie buduje się pięć modeli i to SU 1,SU 2,SU 3,SU 4, i SM 5, z których w Polsco najczęściej występuje SM 3 i SM 4?

Pojemność pamięci operacyjnej k-słów 16 bitowyoh dla SM 3 wynosi 32, a dla SM 4 wynosi 128.Niezwykle ważną rzeczą Jest możliwość współpracy z Jednolitym Systemem JS /RIAD/we wszy­

stkich celowych i możliwyob do osiągnięola w danych warunkach formach organizacyjnych." Istnieją także możliwośoi współpracy modeli SM z aktualnie u nas produkowanymi systemami mikrokompu­

terowymi,' Pierwszą polską maszyną, która przeszła.badania mię­

dzynarodowe i uzyskała w 1983 roku kryptonim SU-1633, jest opra­

cowany przy współpracy z ZSRR system MERA -607 Wprowadzenie do produkcji seryjnej jest przewidziane na lata 1986/1987^UERA-60 stanowi rodzinę mikrokomputerów bazujących na wspólnym 18 bito­

wym prooęsorze i o modułach funkcjonalnychi

Na najbliższe lata poważne miejsce na rynku mikrokompu­

terowym zajmie system ELWRO 500,’Rodzlna mikrokomputerów serii 500 w tym ELWRO 513 1 ELWRO 523 weszła na rynek w bardzo skrom­

nych ilościach w końou 1984 roku.-Seria ta jest nowoozesnya śro­

dkiem teęhnikl biurowej opartym na systemie mlkroprooesorowym INTEL 8080,Przyjęto metodę modułową systemu^Częśó elektroniczna składa się z mikroprocesora Jednopłytkowegoj Starownika pamięci na dysku elastyaznym, bloku monitora ekranowego 1 paalęoi opera­

cyjnej w modułach po 8 k bajtów.TJrządzenie posiada klawiaturę, drukarkę R0B0TR0N 1152, przystawkę do kart kontowyoh ROBOTRON 1161, dwie Jednostki pamięoi na dysku elastyoznym PLx450*5 oraz monitor telewizyjny wyświetlający 16 wleszy po 64 znaki* W opro­

gramowaniu można wyróżnić Podstawowy System Operacyjny /PSO/ z interpreterem języka ZIM, który jest podobny do języka ASSEMBLER oraz system operacyjny EMOS zgodnie z dyskowym systemem (opera- oyjnym CP/M1^

^Aktualnie czynnymi Językami programowania to języki ASU,BASIC 1 ZIM,Są prowadzone prace nad możllwośolą stosowania Języka

programowania MACRO, FORTRAN,PASCAL,COBOL i FORTH?

-IT

Producent przewiduje produkoję całej gamy modeli serii 500; które zn-ijdą szerokie zastosowanie w przedsiębiorstwie jako urządzenia automatyczne lub nieautomatyczne m.in,' do prac w rachunkowości, obliczaniu płac, na potrzeby gospodarki materia­

łowej, fakturowania lub Jako inteligentno terminale dla kompu­

terów serii R U D względnie SM/ Obeonie ZE ELWRO we Wrocławiu przygotowują wzbogaconą wersję systemu mikrokomputerowego o nazwie ELWRO 600.

Mikrokomputer ELWRO 600 jest w swym rodzaju pewną ewo­

lucją w stosunku do ELWRO 500, która w szczególności dotyczy możliwości przestrzennego rozproszenia modułów tej serii mikro­

komputerów. Modułami tymi są: moduł mikrokomputera, klawiatury, wyśwlellaoza ekranowego, pamięci na dyskach elastyoznyoh i modu­

łu drukarki.

Jednostkę centralą zbudowano na bazie 8-bitowego mikroprocesora

!JCY 7SS0 /odpowiednik INTEL 80S0/, dynamiczną pamięć operacyjną RAM o pojemności 61 k bajtów,Moduł wyświetlacza ekranowego sta­

nowi monitor NEPTUN 150 o przekątnej 12? Moduł na dyskaoh elasty­

cznych zawiera zasilacz oraz dwie jednostki pamięci na minidy- skach elastycznych o pojemności 125 k bajtów każdy? Modułem drukarki jest drukarka D-lOO.tlikrokomputer ELWRO 600 dysponuje systemem operacyjnym kompatybilnym z systemem CP/M wraz z kom­

pilatorami języków ASSEMBLER,' BASIC i PASCAL. Należy jeszcze dodać, że zgodnie *z naszymi sugestiami produoent podjąt się produkcji tzw. "rejestratorów danych" /na wejściu/ jako ozęsoi składowych ELWRO 500 i ELWRO OOO ^ . J e s t to duże osiągnięcie po­

wodujące, że jednostanowiskowy dotychczas mikrokomputer przeisto­

czy się w urządzenie wielostanowiskowe.Ma to olbrzymie znaczenie przy organizowaniu systemów rozproszonego przetwarzania danych dla potrzeb rachunkowości.

To co przedstawiłem odnośnie do produkoji sprzętu mini i minikomputerowego będzie brzmieć dumnie pod warunkiem, że n.inV producenci:

- zabezpieczą w maksymalny sposób możliwość współdziałania sprzętu mini i mikro z innymi komputerami,

- zabezpieczą ilościowe potrzeby r y n k u , ^ ’

^Rejestratory danych usuną obecny mankament mllmtokomputerów ELWRO 513 i 523 przy których wprowadzenia danych można było

-1 8-

- uelastycznią i dostosowują "wejścia" do różnych potrzeb użytkownika,

- dążyć będą do zwiększania pamięci operacyjnej, - stopniowo obniżać będą ceny sprzedaży,

- sukcesywnie usprawniać będą system operacyjny,

- rózbudowywać i usprawniać będą architekturę połączeń.

Rachunkowość staje się dylematem, co b ę d z l o z dalszym usprawnieniem procesu przetwarzania danych? Sprzęt średniej techniki /ASCOTY,SOEMTRONY itp/szeroko stosowany u. nas od lat w rachunkowości w m a ł y e h i- średnich przedsiębiorstwach, sta­

rzeje się.Kończy się,poprostu jego produkcję się zawiesza.Na­

tomiast systemy przetwarzające dano dla rachunkowości oparte na dużych komputerach naszej produkcJi/ODRA 1305,RIAD 32 lub RIAD 34/ nie odpowiadają potrzebom małych i średnich przedsiębiorstw.

Poza tym sprzęt ten obok licznych zalet posiada także i wady, zwłaszcza takie, że przetwarzają dane okresowo. Kierownictwa przedsiębiorstw wymagają dzisiaj od rachunkowości najczęściej już informacji bieżących - o o wymaga przetwarzania w cyklu dobo­

wym. Umożliwiają to mini 'i mikrokomputery, które zastępują z powodzeniom sprzęt średnioj techniki, a poza tym są 6 wiele łatwiejsze w eksploatacji aniżeli komputery, gdyż m.in.:

- może Jo obsługiwać przeszkolony personel przedsiębiorstwa, - istnieje możliwość bezpośredniego Instalowania.mikrokomputer-

rów w zwykłych pomieszczeniach biurowych i to bez klimaty­

zacji,

- poszczególne zastosowania można wdrożyć w stosunkowo krótkim

czasie,. . :

- łatwa rozbudowa-zestawu,

'- występuje możliwość przetwarzania w cyklu dobowym przy Jedno- dokónać tylko bezpośrednio z klawiatury mikrokomputera.Reje­

stratory danych pozwolą na wprowadzenie danych do mikrokompute­

ra także ‘drogą pośrednią m.in," przy pomocy dysku |elastycznego, tośmy magnetycznej itp. w zależności od zastosowanych rozwią­

zań konstrukcyjnych.

2/ 7.V. ELY.RO '.Yrocław zamierzają produkować mikrokomputery serii ELWRO 500 /koniec roku 1981/oraz ELWRO 600 /przełom lat 1985/

1986 w najbliższych latach przeciętnie rocznie około 2500

sztuk, aby w dalszych latach osiągnąć pułap roczny 10,000 sztuk.1 Są to ilości, które liczyć się będą na naszym rynku i życzę producentowi w tym zakresie sukcesów.

-19-

ozesnym bezpośrednim kontakcie ze sprzętem?

Aby system rachunkowości mógł zaspokoić rosnące potrzeby i wymogi przedsiębiorstw w zakresie llozby, szybkości 1 jakości informaoji dla zarządzania zreformowanym przedsiębiorstwem na­

leży bezwzględnie dla tych celów wykorzystać sprzęt mini i mi­

krokomputerowy,1 Celem zwiększenia efektywności działań w kie­

runku opraoowania nowych założeń, koncepcji, projektów wraz z ich oprogramowaniem, wdrożeniem i eksploataoją konleozne jest porozumienie między rachunkowcami, informatykami i producentami sprzętu w kierunku uwzględnienia wzajemnych wymogów 1 racji?

Zastosowanie mini i mikrokomputerów na potrzeby ra^

chunkowośoi wymaga rozszyfrowania Jej struktury i związków?

Inaczej bowiem przedstawia się organizacja prooesu przetwa­

rzania danych w rachunkowości przy technice tradycyjnej inna będzie przy stosowaniu mini i mikrokomputerów, a jeszcze inna przy dużych komputerach,.-'1'11"

Rachunkowość zajmuje centralne miej3ce w systemie informacji ekonomicznoJ.Rachunkowość, mimo ogólnyoh procesów' powodująoyob rozczłonkowanie funkcji działalności gospodarczej w przedsiębiorstwie i w ślad za tym powstanie nieraz bardzo złożonych i samodzielnych systemów problemówych, zaohowała w dalszym ciągu swą spoistość tematyczną /przedmiotową/ i syste­

mową? Do najczęściej wyodrębnionyoh systemów problemowych, z którymi współpracuje raohunkowośó należą a.'in? gospodarka śro­

dkami trwałymi, gospodarka materiałowa, produkoja podstawowa, produkcja pomoonieza, zatrudnienie i płaoe oraz koszty?

^ R yzygnuję z opisywania ceoh systemu rachunkowości a. in.; uła­

twiający proces jego informatyzowania.Zaintoresowanyoh odsy­

łam m?in? dosH/Sobis Systemy Informatyozne Rachunkowości?

WjMatoriały seminaryjna pt? "Zastosowanie techniki kompute­

rowej w sferze produkcji i zarządzania zakładem".Organizator:

Zrzeszenie Producentów Armatury Maszyn i Urządzeń Chemicznych MECALCHEM przy współpraoy PTI, Oddział we Urooławiu, 19Si, s?39-59.‘H,-Sobls jSy Stern rachunkowości Jako podstawa, budowy systemu ewidencyjno-informatycznego przedsiębiorstwa? W;

Materiałach konferenoyJnych PAN.i AE we Wrocławiu pt? Koncepcja systemu informatycznego rachunkowości, a metodologia projekto­

wania informatycznych systemów zarządzanlapPraca naukowa AE?

Wrocław 1979? nr 151 8,117-135?.

-20-

We w?poranianychsystenach /podsystemach/ podstawową ich funkcją są: produkcja, planowanie oraz dokumentacja zdarzeń względnie prowadzenie ewidencji operatywnej, które są taw wykonywane z ró-żnya natężeniem i zakresie. Działają one w aferze planowania /przewidywania/ i wykonawstwa Za to system raohunkowości speł­

nia dla tych systemów funkcje kompletnoj ewidencji gospodarczej i to zdarzeń zachodzących w aferze wykonawstwa.

Bez względu na obowiązujący system zarządzania gospodar­

ką narodową, rachunkowość powinna spełniać w pierwszej kolejno­

ści swe funkcje ewidencyjno kontrolne? Staje się obecnie znowu modna sprawa tzw? rachunkowości zarządczej. Jak zatem przygoto­

wać dane, aby nie tylko spełniały one swe podstawowe funkcje ewidencyjno kontrolne, ale aby informacje wynikowe w rachunkowo­

ści były także przydatne dla podejmowania różnorodnych decyzji gospodarczych? Jest to do zrealizowania właśnie dzięki zasto­

sowaniu komputerów w procesie przetwarzania danych.* Bowiem na bazie uzyskanych informacji wynikowych w rachunkowości, a przy­

stosowanych do spełniania funkcji ewidenoyjno-kontrolayoh, należy w oparciu o określone metody, Informacje te przekształ­

cać w informacje odpowiadające potrzebom deoezyJnym/ Do speł­

niania tych zadań można wykorzystać różne znane już zbiory mo­

deli podejmowania decyzji, uzupełniając je i wykorzystują« do tego metody matematyozno ekonomiczne, metody optymalizacji, symulacji, prawdopodobieństwa, przekształoóń, przepływów itp.' Dla takich /sposobów przetwarzania decyzyjnego" konieczna jest współpraca racbunkowców i informatyków z przedstawicielami cy­

bernetyki, statystyki, matematyki, finansów, ekonometryków, zarządzania i Innych specjalności?

Uwzględniając powyższe spostrzeżenia, można rachunkowość dzielić na;

1; Rachunkowość gospodarki finansowej /ex post/ przygotownjąoa dane dla potrzeb ewldenoyjno-kontrolnyoh i analitycznyoh1^?

^ T e r m i n rachunkowość gospodarki finansowej w moim rozumieniu Jest pojęciem szerszym od rachunkowości finansowej.Eaohunko- wość uzupełniona oneną finansową /analizą finansowej działal­

ności/ tworzy raobunkowość gospodarki finansowej/

-21-

“• Rachunkowoś- decezyjna /ex anto/ przetwarzająca i przygoto­

wująca wtórnie Informacje dla potrzeb deeezy Jny oh.

Rachunkowość gospodarki finansowej spełnia w pierwszym rzędzie swe funkcje ewidencyJno-kontrolno i analityczne dla kontroli gospodarki finansowej sensu largo.- Jest to rachunko­

wość, która ewidencjonuje /przetwarza/ i analizuje zdarzenia i operacje gospodarcze przeszłe. Lecz dzięki zastosowaniom mi­

krokomputerów przy Jednocześnie sprawnoj organizacji, w tym 1 obiegu dokumentów, przetwarzanie danych w rachunkowości gospo­

darki finansowej powinno, a raczej musi przebiegać w cyklu dobowym.

0 zaistniałych przeszłych zdarzeniach lub oporacjacfa gospodar­

czych Informacja powinna być zaewidencjonowana natychmiast,' tylko takie podejście pozwala na bleżąoą konwersację z mikro­

komputerem celem uzyskania szybkloh informacji wynikowych i dopiero na ich bazie Jest możliwy rozwój rachunkowości deoe- zyjnej.' W rachunkowości decezyjnej w oparciu o określone algo­

rytmy przy pomocy mikrokomputera- następuje proces przekształca­

nia danych z wejścia w lnformaoje wynikowe dla potrzeb bieżących 1 przyszłych deoyzji wykorzystując dla tych celów m.ln? proce­

dury optymalizacyjne i symulacyjne?

Biorąc za podstawę przyjęty powyżej punkt odniesienia, którym mą potrzeby aktualne /bieżące/ i przyszłe użytkownika, rachunkowość można umownie określić Jak w rys.- 1/

RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

RACHUNKOWOŚĆ DECYZYJNA

! ex ante } RACHUNKOWOŚĆ ’

GOSPODARKI FINANSOWEJ lex post) _

• Rachunkowość .Rachunkowość Rachunkowość przyszłych optymalizocyjna sym ulacyjna

zamierzeń l >.

Rachunkowość inflacyjna R y * . l.Rachunkowość w jej rozwoju uwzględniająca bieżące i przyszke potrzeby informacyjne

i decyzje użytkownika .

W zależności od potrzeb Istnieje możliwość dalszej rozbudowy

zarówno rachunkowości gospodarki finansowej Jak 1 rachunkowości decyzyjnej na dalsze Ich odmiany? Jako przykład dalszych podała—

łów rachunkowości deoezyjnej to m.in, przekształcenie określo—

• nych informacji wynikowych z rachunkowości gospodarki finansowej, a wycenionych w cenach bieżących dla obliczenia efektywnośoi produkcji wyrobów X w przyszłych latach symulując proces postę­

pującej lub cofającej się inflaoji. Taką ozęść rachunkowośoi symulacyjnej możnaby określić mianem rachunkowości inflacyjnej 1/7

Zagadnieniem odrębnym jest j- sprawa, czy uzyskiwane z rachunkowości decyzyjnej informacje wynikowe mogą w całości lub w części podlegać ponownej ewidencji w rachunkowości gospodarki finansowej lub być wykorzystane do weryfikaojl lnformaoji ewi- dencyJno-kontrolnyoh. Aktualnie nie? Jest to sprawa przyszłości, o której decydować będzie Ministerstwo .Finansowó?

Spoglądając z perspektywy 1 w pewnym uproszczeniu na po­

wiązania rachunkowości z jej otoczeniem wewnętrznym tJ? s pod­

systemami jedno lub- wieloteaatycznymi, uwidaczniają się pod­

systemy styczne jak i nieetyczne z rachunkowością? Podsystemy styczne są związane z raohunkowosolą w większym lub Mniejszym stopniu? Zachodzące bowiem w tyoh podsystemach zdarzenia lub

operaoje gospodarcze, rachunkowość ewidencjonuje w części na podstawie tam sporządzonej dokumentaoji źródłowej lub innyoh danych 1 to najczęściej w rachunkowości analltyczno-probleao- wej /funkcjonalnej/ II stopnia? Natomiast systemy niestyozne.

Jak sama nazwa wskazuje, zakładają, że zachodzące tam zdarze­

nia nie są ewidencjonowane przez rachunkowość? Taką wyjśoiową strukturę rachunkowości i Jej związki z podsystemami stycznymi leoz nie uwzględniające podsystemów nieetycznyeh, przedstawia, zys? 27

Por.A?Jarugowa, Rachunkowość społeczna na tle tendencji rozwoju rachunkowości, w: Zeszyty teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, nr, 7 Rarszawa I98ó.’s?5?

Rys. 2 w umowny sposób przedstawia olbrzymi fragment sys­

temu informacyjnego przedsiębiorstwa, obejimijąoy rachunkowość

-23-

j sensu largo oraz częśoi bloków informacyjnych 1/^z podsystemów macierzystych, a stycznych z rachunkowością. Ten systom infor­

macyjny podzielono na 10 dużych podsystemów, które nazwaleu

•podsystemy macierzyste"?

Tym podsystemom macierzystym nadano nazwę odpowiadające w za­

sadzie nazwom zespołów kont /rachunków/ z Typowego Planu Kont /PTK/? Każdy z podsystemów macierzystych składa się z określo- nyoh bolków informacyjnych? Maksymalna il.oś_ w naszym przypadku wynosi pięć bloków, a może ich być mniej lub więcej.

Co obejmuje wspomniany, a okrojony system informacyjny : przedsiębiorstwa i Jaka jest w nim struktura rachunkowości?

, Uwzględniająo podział na zespoły kont składników majątkowych 'oraz stopień szczegółowości zapisów 1 wychodząc od ogółu do

2

/

szczegółów, można rachunkowość sensu largo dzielić na:

I? Sprawozdawczość finansową w tym bilans i rachunek wyników II. Rachunkowość finansową w tym:

1. Raohunkowość bilansowa tj. grupa kont syntetyczno- przed-, młotowych wraz z uzupełniającą analityką przedmiotową w układzie poziomym.Podwójny zapis łączy analitykę przedmio­

tową poprzez syntetykę w integralną całość i zarazem Jest punktem wyjścia do syntezy konieoznej dla sporządzenia sprawozdawczości, a zwłaszcza w sporządzeniu balansu i 1/ Poszczególne póła bloków /ozłonów/ informacyjnych ozy to w rachunkowości bilansowej, rachunkowości analityki podmiotowej I stopbia, czy rachunkowości problemowej II stopnia ozy w blo­

kach z nimi stycznymi, tak w rys. 2 jak i w innych rysunkach nie odzwierciedlają prawidłowej ich pojemności informacyjnej to Jest takiej Jaka występuje w praktyce. Tan bowiem posiadają one

niejednolitą pojemność informacyjną, a w rys.- 2 Jest ona prawie JodnolitafNa przykład w bloku informacyjnym pt. Gospodarka ma­

teriałowa /3/- dot? analityki problemowej II stopnia' łub z nią styczna blokiem ich pojemność informacyjna'Jest w praktyce duża, -a ozęsto wprost olbrzymia? Natomiast blok informacyjny pt? Fun­

dusze zasadnicze /&/" są na poziomie czy to analityki problemowej II stopnia lub w bloku z nią stycznym jest w praktyce znikoma?

2/ Jest to podział uwzględniający a. In? wymogi stawiane przez informatykę, ułatwiające proces komputeryzacji rachunkowo-- soi w ogóle, a w szczególe przy stosowania mikrokomputerów?

-24-

i rachunku wyników o

•

* Anal itykę , pr zedmi ot ową dot. rozrachunków i roszczeń. Jest "to tak zwana analityka I stopnia 1 przeprowadzana Jest na pod-

2

/

stawie zapisu pojedynczego - zapisu pow-tarzanego . Nazywana Josttakze rachunkowością analityczną I stopnia.

III, Analitykę problemową II stopnia do kont przedmiotowych /ad.' II.I./ w układzie funkcjonalnym, którą określa się takie

jako rachunkowość analityczną II stopnia.

Uzupołnieniom wymienionych czterech członów, które składają się na rachunkowość sensu.largo jest piąty człon obejmująoy bloki informacyjne styczne z rachunkowością, a składający się, z rybranych części podsystemu macierzystego. Gdyby z tych członów wybrać Jeden podsystem macierzysty, to w przekroju będzie się on przedstawiał jak « rys. 3.

Jak wynika z rys. 3. rachunkowość senetr largo składa się z członów śoiśle ze sobą zintegrowanych.' Natomiast blok informacyjny styozny z rachunkowością stanowi odrębną całość;

Wybiórczo rachunkowość może korzystać z powstających tam Infor­

macji pod warunkiem, te odpowiadają one regułom i zasadom rachunkowości,4

^Określenie konto przedmiotowe dot. kont tworzonych w oparciu o TPK o odpowiedniej treści ekonomicznej Jak np.środkl trwałe, materiały, przedmioty nietrwałe, koszty, produkty, dochody itp.' Konta przedmiotowe obejmują zarówno konta syntetyczne Jak na

ich podstawie tworzonych kont przedmiotowych analitycznych w układzie poziomym. Na przykład; w grupie konta syntetyoznego pod nazwą ’’rozliczenie" zakupu" /zespół 3/ mogą wystąpić konta

przedmiotowe analityczne Jak rozliczenie zakupu materiałów, rozliczenie zakupów robót i usług, rozliczenie zakupu towarów handlowych itd. Obroty dla kont syntetycznych tworzone są auto­

matycznie przez sumowanie analitycznych kont przedmiotowych.

Konto podmiotowe obejmuje określoną osobę fizyczną lub prawną z którą są prowadzone rozraohunkl 1 rosllozenia finansowe, Oznaoza ono podmiht ewidencji'/

2

- 25 -

O bjośnlenkr

0-5 — N um ery ze*Vołdw .kont rachun ków wg TPi< in.

S * = * Obszor cbe}mu}qcy rachunkowość t e m u la rg o (c z ę ś ć ruchom a) z * -“ *», ‘ = Obszar obejm ujący rachun kow ość f in a n s o w ą .

= W zajem n e ko rzystan ie ze strum ieni informacyjnych.

= Podsystem m acierzysty z Je go poszczególnymi blokami(cztonaml Jlnformacyjnyml .

R y s .2. S tru k tu ro rachunkowości wg. T P K w s y s te m ie inform acyjnym przedsiębiorstwo l Jej zw ią z k i z blokomi informacyjnymi w ramach podsystem ów m acierzystych ! schemat ideowy J

-26-

Raohunkowość korzystając z takich informacji zwiększa zakros swego działania. Jednak rachunkowość przy tradycyjnej technice przetwarzania dany oh w zasadzie rzadko kiedy korzystała z takiej możliwości, a raczej rozbudowywano analitykę II stopnia/

. v -

RocJmnkowaM m a c u toręo i w % k * r anto

zofcrwm rockwnłcAwftrfcJ

fły* J . Prrekroj dowota* *rytww*ge pod»y»U»a •o cm T jr» l« f« i ł«9® skvktw m p a y Jrtxłycy;it*J tmOwilcr przrtwnrzonio da»*yc*>

Wykorzystująo mikrokomputery w procesie przetwarzania w ogóle, a w szczególe dla potrzeb rachunkowości, należy się liczyć z mniejszymi lub większymi zmianami w organizacji Jak 1 strukturze systemu rachunkowośoi.Problen napewno złożony 1 zależy od wielu czynników, którymi u.in.- to cechy jakimi dyspo­

nuje dany typ mikrokomputera, gdzie i co podlegać będzie prze- twarzanln;

Mikrokomputery naszej produkcji ze względu na ich niewiel­

ką jeszcze pamięć operacyjną, niejednolite zasady wprowadzania danyoh, słabo rozbudowaną arehitektnrą połączeń, Jednostanowl- skowość 1 jednoprogramowość, wolne sortowanie powoduje, te obszar objęty przetwarzaniem przez indywidualny mikrokomputer Jest ograniczony, a organizację procesu przotwamzania nałoży

■27-

dostosować do wspomniauycli cech mikrokomputera*^.

W inny z kolei sposób organizowany będzie proces przetwa­

rzania, gdy się uwzględni branżo, rozmiar i charakter produkc.1l, wielkość podmiotu gospodarującego ltp, Odsienna będzie organi­

zacja procesu przetwarzania w małych, a inna w średnich lub wielkich przedsiębiorstwach, a Jeszcze inna w jodno lub wielo­

zakładowych przedsiębiorstwach.

Generalnie można twierdzić, że przy stosowaniu mini i mi­

krokomputerów w procesie inforroatyzowania systemu informacyjne- go przedsiębiorstwa w tym i'rachunkowości najhardziej przydatna Jest motoda indukcji lub metoda mieszana biorąca za punkt

O /

wyjścia metodę indukcji“' . Inforraatyżujemy stopniowo blo.ci informacyJne-człony lub ich moduły /por»rysV2 i 3/, aby je 'na­

stępnie w określonej kolejności łączyć w jednolitą zintegrowaną całość. Wymaga to, aby przed rozpoczęciem prooesu infornatyzo-

1 Mikrokomputery sorii ELWItO- 500 posiadają obecnie Jeszcze wejście bezpośrednie i to z klawiatury lecz zakłada się, że w ' niedalekiej przyszłośoi wystąpi możliwość wykorzystania Już z wejścia pośredniego.Odnośnie architektury połączeń,'mikrokompu­

tery tej serii mogą aktualnie działać Jako urządzenie automa­

tyczne, Jako końcówka mini lub dużego komputera względnie dwa mikrokomputery mogą ulec sprzężeniu.Podejmówane są już prace nad możliwością tworzenia sieci mikrokomputerowy cii. ("spomniałeni Już, że w niedalekiej przyszłości będą produkowane rejestratory danyoh co spowoduje, że z Jednostanowiskowego będzie on jakby wielostanowiskowym •mikrokomputereE. Także prowadzone są prace nad możliwością przetwarzania jednocześnie dwu programów.

Sygnalizowane udoskonalenia usprawnią organizację przetwarzania Jak 1 wpłyną na zmianę struktury systemu informacyjnego przed-' slębiorstwa w tym i rachunkowośoi.'

2

/

mu macierzystego, stycznego z racbunkowośoią.Takie dośrodkowe podejście do budowy systemu ewidency Jno-ir.foraatycznego na bazie rachunkowości określa się jako metodę konceiitracji.hatcmiast przy metodzie indukcji, projektowanie tematu zaczyna się od szcze­

gółów i stopniowo przechodzi do ogółu.Tys ogółem to albo rachun­

kowość bilansowa lub finansowa.Szczegółami to poszczególne indy­

widualne bloki informacyjne poasysteaów macierzystych lub ich połączenia z analityką II stopnia /nowa Jednostka przettrarzania/

leos styczne z rachunkowością.fylko odśrodkowe podejście do lu ­ dowy systemu ewidencyjno—inforaatycznogo na bazie rachunkoweśol można określić Jako metodę konoentracji.