"Ekzobiołogija Łuny", G.P. Wdowykin, Moskwa 1975 : [recenzja]

(1)

Sz. W. Ślaga

"Ekzobiołogija Łuny", G.P.

Wdowykin, Moskwa 1975 : [recenzja]

Studia Philosophiae Christianae 13/1, 228-230

(2)

dzenia naszego u k ła d u p la n e ta rn e g o k sią żk a N agy’ego za in te re su je z pew nością kosm ologów i filozofów przyrody. Dla nie sp ecjalistó w w te j dziedzinie niezm iern ie cenne są sło w n ik i te rm in ó w używ anych w każdym rozdziale i zam ieszczona po nich obszerna b ib lio g ra fia p rze d m io tu oraz końcow e ind ek sy : przed m io to w y i osobowy.

P ro p o rcjo n a ln ie do za w arto śc i m e ry to ry c zn e j stro n a g ra ficz n o -e d y to r- sk a (m. in. 110 zdjęć, 37 tablic) m onografii N agy’ego k o n ty n u u je god nie dłu g ą tra d y c ję w ysokiego poziom u zasłużonego w y d aw n ic tw a E l- seviera.

Sz. W.

Slaga

G. P. W dow ykin: E kzobiołogija Ł u n y , M oskw a 1975, s. 119. Izd. N auka, A kad. N au k SSSR. (S erija P ro b le m y n a u k i i techuiczeskogo progressa).

P y ta n ie o m ożliw ość istn ie n ia życia poza naszą p la n e tą to w arz y szyło człow iekow i od d a w n a w zw iązku z jego zain te re so w an iam i a stro - nom iczno-kosm ologicznym i. Je d n a k dopiero w o statn ich k ilk u n a stu la ta c h stało się p rzedm iotem rze teln y c h b ad a ń dośw iadczalnych w r a m ach now otw orzącej się dziedziny w iedzy — egzobiologii. Ta niezw y kle k ró tk a — ja k na rozw ój n a u k i — h isto ria b ad a ń egzobiologicz n ych posiada ju ż na sw oim koncie całkiem pokaźne rez u ltaty . P o w sta nie i obecny sta n b a d a ń w ty m zak resie w iąże się n iero zerw aln ie z gw ałto w n y m rozw ojem m eteo ry ty k i, w szczególności zaś z an alizą m a te rii organicznej z a w a rte j w c h o n d ry ta ch w ęglistych. Do n ied aw n a bow iem m e teo ry ty stan o w iły n ie m al je d y n y m a te ria ł d o stępny dla bez pośredniego bad an ia. S y tu a c ja zm ieniła się ra d y k a ln ie w ra z z o trzy m a niem p ró b ek księżycow ych oraz w zw iązku z w y k ry ciem — począw szy od la t 70-tych — licznych zw iązków organicznych w e W szechśw iecie.

Egzobiologia, k tó ra sta w ia sobie za zadanie poszukiw anie pozaziem sk ich fo rm życia i b ad a n ie w a ru n k ó w sp rz y ja ją c y c h tw o rze n iu się życia, bazuje n a dobrze ju ż dziś u g ru n to w an y m prześw iadczeniu, że p o d staw o w e założenia ew olucji chem icznej i biochem icznej m ogą m ieć zastosow anie rów nież w w a ru n k a c h pozaziem skich i że podobne do ziem skiego następ stw o procesów prow adzących do pojaw ien ia się życia m ogło i m oże zachodzić w e W szechśw iecie n a w ielu p la n eta ch . P rz e św iadczenie to zyskało solid n ą p o d staw ę n aukow ą p rzede w szystkim dzięki w szechstronnej analizie p ró b ek g ru n tu księżycow ego, u zyska n y ch przez załogow e i au to m aty cz n e s ta tk i kosm iczne.

D zięki m ożliw ości bezpośredniego b a d a n ia la b o ra to ry jn eg o g ru n tu o trzym anego z p o w ierzchni K siężyca uzyskano in te re su ją c e w y niki

(3)

w z a k resie geochem ii, p etro g rafii, m ineralogii, a w dalszej k o n se k w e n c ji w dziedzinie p ro b lem aty k i pochodzenia i ew olucji K siężyca.

K siążk a Egzobiologia K siężyca n a p isa n a przez znanego m e te o ry ty k a radzieckiego, prof. G. P. W dow ykina n aw ią zu je do w spom nianych b a d ań księżycow ych. Nie og ran icza się je d n a k do z re fe ro w an ia danych p rze d staw io n y c h w dość już licznych p u b lik a c ja c h w ty m p rze d m io cie. A u to ra in te re su ją szczególnie aspekity biologiczne i biochem iczne b a d a ń K siężyca, w k tó ry ch sam m a pow ażne zasługi.

Po k ró tk im naszkicow aniu h isto rii b a d a n ia pow ierzchni K siężyca, u zy sk iw an ia p ró b ek p rzy pom ocy sta c ji a u to m aty cz n y ch i sta tk ó w k o s m icznych p ilo to w an y ch przez człow ieka (r. 1) oraz po om ów ieniu obec nego środow iska księżycow ego, w a ru n k ó w p rze b y w a n ia człow ieka n a Księżycu, analizy porów naw czej sk ał księżycow ych i ziem skich (r. 2) a u to r przechodzi do p rze d staw ie n ia w y n ik ó w b ad a ń w za k resie biologii K siężyca (r. 3). K olejne części p rac y pośw ięca W dow ykin b a rd z ie j szczegółow ej analizie sk ła d u izotopow ego p ie rw ia stk ó w organogennych (r. 4,) głów nych fo rm w ęgla i zw iązków organicznych biologicznie w aż nych (r. 5) oraz źródeł w ęgla i jego połączeń w m a te ria le p o w ierzchnio w ym K siężyca (r. 6).

Isto tn ą zasługą W dow ykina je st ja sn e i p rzy stę p n e p rz e d sta w ie n ie w ynik ó w najn o w szy ch b ad a ń w e w sk azan y m zak resie i pró b y ich in te rp r e ta c ji w o parciu o dan e u zyskane w b a d a n ia c h egzobiologicznych in n y c h ciał kosm icznych.

Z w róćm y uw agę n a n ie k tó re ogólniejsze tw ie rd z en ia za w a rte w om a w ian ej pracy. P rz ed e w szystkim po d k reślić należy, że b a d a n ia p o w ierzchni K siężyca w sposób niezb ity potw ierd ziły w cześniejsze w ia dom ości dotyczące b ra k u a tm o sfery tlenow ej oraz w ody w sta n ie w ol nym . N iek tó re cząstki m in e ra ln e za w ierają znikom e ilości w ody zw ią zanej. W iek tw orzenia się sko ru p y K siężyca, określony na p o d sta w ie b a d a n ia n a jsta rsz y c h okazów , w ynosi 4,4— 4,6 m ld la t, je st w ięc ta k i sam , ja k w iek m eteorytów . Czas tw o rze n ia się m órz księżyco w ych oblicza się na 3,6 m ld lat. K ształto w a n ie się ak tu aln eg o o brazu pow ierzchni K siężyca dokonyw ało się p rzy udziale „b o m b ard o w an ia” m eteorytow ego.

Z arów no b a d a n ie przez człow ieka pow ierzchni K siężyca, ja k i a n a liza la b o ra to ry jn a przyw iezionych p ró b ek tam tejszego g ru n tu d ały n e g aty w n ą odpow iedź odnośnie obecności ja k ich k o lw iek form życia i śla dów życia przeszłego. Nie znaleziono żadnych sk am ien iały ch m ik ro organizm ów , a pew ne elem enty w y k ry te w cienkiej fra k c ji reg o litu okazały się — podobnie ja k w m e teo ry ta ch — s tru k tu ra m i m in e ra l nym i. R egolit te n nie w y kazuje n ad to żadnej toksyczności w zględem ziem skiej fo rm y życia.

(4)

P ró b k i księżycow e za w ie ra ją różne elem en ty organiczne. W niew iel kich ilościach w y stę p u je węgiel, w odór, azot, nieco w ięcej sia rk i i fo sfo ru , w chodzących w sk ład różnych zw iązków chem icznych. Dla biologii i egzobiologii znaczenia n a b ie ra ją b a d a n ia zw iązków w ęgla i organogennych składników sk ał księżycow ych. P rz y zastosow aniu m e tod e k stra k c ji, hydrolizy, p irolizy czy ro zd ra b n ia n ia w pró żn i stw ie r dzono obecność gazów (np. m e tan , etan) i licznych zw iązków w ieloato- m ow ych m. in. CHNO, C2H6N, C H 0 2, CH3NO, CH4NO, C2H2CN,

C3H7NO CgH^N itp. D okładne an a liz y w y k azały obecność w niew iel kich ilościach am inokw asów (glicyny, a lan in y , seryny, w alin y , treoniny, leucyny, k w asu asparaginow ego i glutam inow ego). B adano też p róbki K siężyca n a zaw artość p o rfiry n , ale ich śladow a obecność je st w ą t pliw a.

P rz y jm u je się, że w ęgiel je s t endogenną częścią reg o litu i sk a ł k się życow ych oraz że różne zw iązki w ęgla tw orzyły się w e w czesnych e ta pach rozw oju K siężyca w tra k c ie procesów degazacyjnych. Z achow ała się n ie w ielk a ilość m e tan u , am o n iak u , wody, tle n k u i d w u tle n k u w ęgla, w chodząc w sk ład np. k arb id ó w , k arb o n a tó w , g ra fitu itp., resz ta u lo t n iła się w p rz e strz e ń kosm iczną w sk u te k niskiej g raw ita cji, nie tw o rząc h y d ro atm o sfe ry , niezbędnego środow iska życiowego. Poza p ro c e sam i degazacji w ęgiel m ógł być p rzyniesiony przez m e teo ry ty , k om ety czy w ia tr słoneczny i n a pow ierzch n i K siężyca tw orzył różne zw iązki organiczne. Z nikom a ich ilość u w a ru n k o w a n a je st bardzo n isk ą z a w a r tością wody, n aw e t w sto su n k u do ilości p ie rw o tn e j w ody, ja k ą obec nie stw ie rd z a się w m e teo ry tach .

W yniki b ad a ń nad za w arto śc ią zw iązków w ęgla w p ró b k ac h księży cow ych w zestaw ien iu z analogicznym i b a d a n ia m i m e teo ry tó w oraz stw ie rd z a n a przy pom ocy m etod radio astro n o m iczn y ch obecność ta k ich zw iązków w p rze strzen i kosm icznej, w sk az u ją na pow szechność ich w y stę p o w a n ia w e W szechśw iecie o raz n a podobieństw o przebiegu ew olucji chem icznej i biochem icznej w K osm osie. I chociaż tego ty p u b a d a n ia egzobiologiczne n ie d oprow adziły do stw ie rd z en ia istn ien ia życia poza Ziem ią, ich isto tn e znaczenie zasadza się n a tym , że po zw a lają lep iej zrozum ieć p rocesy ew olucji chem icznej zw iązków orga nicznych, a ty m sam ym p rzy c zy n ia ją się do w y ja śn ie n ia w aru n k ó w p o w sta w a n ia życia na Ziem i, i e w e n tu aln ie na innych p lan etach . W szystko w sk az u je na to, że w y stę p u jąc e obecnie na K siężycu zw iąz ki organiczne tw orzyły się bez u d ziału isto t żyw ych, na drodze sy n tezy czysto chem icznej.