Budowa grzbietu cieszyńskiego w świetle ostatnich wierceń prac geofizycznych

Konrad iKONlOR

Budowa grzbietu cieszyńskiego

w świetle ostatnich wierceń prac geofizycznych

'Nazwa "grzbiet cieszyński" przyjęła się w litera:turze dla C1harakte- rystycznego. morfO'logicznegQ wzniesienia paleoZlOicznegO' podłoża, wystę­

pującego. lpod nasuniętymi utwO'rami fliszowymi w rejonie Cieszyna.

Wzniesienie to wstaroodkryte przez stare wierceni.a węglowe, wykonane jeszcze W początkach >bieżącego stulecia. Stanowi OIIl.o najbardziej wy-

SU!lliętą ku południowemu .obrzeżeniu Górnośląski~o Zagłęhia Węglo­

weg.o wybitną jednostkę jpal,eomo:rfQlogiczną. Nic więc dziwnego, że. jed- nOlStka 'ta musiała zwrócić uwagę hadaczy zajmujących się całokształtem

budowy geologicznej Górnośląskiego. Zagłębia W ęgl()lwego, a szczegól:ni-e

uksz1lałtoJW.a:D!iem porwierzchnii kaTbooiu. Bada'cze ci j,ak: A. Staihl (1931), H. Beck, G. Gotzinger (193'21), J. Jiittner (1'942) podali 'na OIpuhHkowam.Y'dh przez siebie lllaiPach powierzchni karbonu przypusz·cza1ną konfigurację

paloomorfo.lOIgic2lnego grzbietu cieszyńSkiego.. Wedłu~g interpretacji wy- mieniotnyoh badaczy, a zwłaszcza J. Jiittner.a z 1942 r., grzbiet cieszyńsIki

wy;kazuje ;botga1e morlolOigiczne ukształtowanie swej powierzchni, roz-

ciąga się w kie.r:uJnik.u, mdhodnim w ·stronę Ptiboll'a, a obni·ża, się dość szyblm na wschód od Cieszyna. Z prz·eglądow,ej mapy geologicznej J. JiittJ;lera (1942) wynikałoby, że ·grzbiet ci,eszyńJSki, jako pogrzebany grzbiet pod-

loża, wymodelowany Został w niższych 'Ogniwach warstw brzeimych, za-

padających mo.nokliąalnie ku północy pod .pojawiające się coraz młodsze

serie karbonu produktywnego. Napotkanie w wierCeniu w Oldrzycho.- wicach, połomnydh w odległości nieapełn.a l{)'ikm na południe od Cieszy- na, wapieni śroid'kowo.dewońskicoh lIla głębokości 1i247 m~W. Petrascheck, 1928) wska.zywałoby lIla przebiegający niezbyt daleko. od Cieszyna połu­

dniowy 'brz'eg :górnośląskiej niecki węglO'wej.

:WykOlThalle w la1ac:Q. 1953-195'5 przez przemysł naftowy w tzw. "pro- filu cieszyńsltim~' .otwory Cieszyn 1, Kończyce Wielkie R 1, Cieszyn 2, Z'eibrzydowice R 1 i !Puń<:ów 1 dostarczyły nowych dam.Y'ch na tema1 hu- dOlWy południowej, ipery-ferycznej części Górnośląskiego. Zagłębia Węglo­

wegO', a szczególnie igrzbietu cieszyńskiego.. W otwo.rach ltydh stwierdmllo

nasunięcie brzeżnych jednostek fliszowych na autochtoniczne -utwory mio.-

c·eńsikie, ;pokrywające paleo.Z'O'i<:zoe podł1Oże, dostarezajączupełnie ^nJQ-

wych materiałów na temat budowy tego podłoża. W OItworZie wiertniczym

Kwartalnik Geolo&iczny, t. 9, nr Z,, 1965 r.

'Budo.wa .gn7Jbietu 'oIeszyńsikiego 325 Cieszyn 1 wykonanym w 1953 r., po przebiciu warstw młO'dszych, illapot- kanO' zu:pełnie nieoczekiwaalie ~ą'gO'wą część warstw rudzkich i(iK.. Ko- nklr, materiały niepublikowane), ,warstwy siodłowe, a dopierO' pod nimi coraz starsz,e ogniwa warstw ;brzeżnych (A. Tokarski, 1954; K. KaniOT, A. 'Tokarski, 1'957, 1959). 'Podalny profil ;podłoża zootal ku dołO'wi rO'z- szerzony przez wyniki z O'tWOTU wietrtniczego Puńców 1, który po' :prze- biciu nasuniętych jednostek fliszowych, nie na.potykając już na utwO'ry

mi{)ceńskie, przebił nie tylkO' warstwybrzeŻI1e, lecz również utwO'ry do,l- negO' 'karbonu O'raz dewon, aż dO' podstawy metamO'rficznej (K. KaniO'r, A. Tokarski, 1957, 195'9). Duże luki między .pobranymi rdzeniami nie

Pozwoliły w pełni wyjaśnić szczegółów stratygrafii paleozO'icznegO' pod-

łO'ża, zwłaszcza zaś kwestii ewentualnego występowania piętra tuxriej- skiegO' (w stre.fie mO'żliwości jegO' występowania nie pobranO' w ogóle

~dzenia). W świetle ówczesnych danych z wierceń wydawać się mQgłO', ż'e od:lcryte za pomocą otworu wiertniczegO' Cieszyn 1 'warstwy rudzkie i siodłowe wskazują na dalszy ku południO'wi zasięg, wspomnianyc'h warstw aniżeli przedstawiony na mapie J. Jiittnera (1942). Seria do~no­

karbońskO'-dewońska pOlIlad 700 m mią~zości, ~godnie zapadająca mJOII1o- klinalnie ku N, wraz z nadległym zespołem warstw ,brzeżnych uzupeł­

niona została w ten sposób ,przez warstwy siodłO'we (A.TO'karski, 1954;

K. Konior, A. Tokarski, 1957, 1959) oraz warstwy rudzkie.

WspomnialIle wiercenia nie dały jednak wystarczających materi.ałów

dla bliższego sprecyzowania morfologii ,gI'Zlbietu cieszyńskiegO'. N a prze- kroju w pra'cy A. TO'karskiegO' '(1954) nBlpotkanie karbonu produiktyWlIlegO' w otwO'rze wiertniczym Cieszyn 1 (X) na głęboiroości 534 m (-1'9¹6 m) nie wskazujeoowiem na najwyższą część wzniesienia grzbietu cieszyńskiego

w 1:ym rejO'nie. We wspomnianym przekrO'ju najwyższa część tego grzbietu, osiągająca -130 m, występuje w odległości okołO' 500 m na !pół":'

n{)c odO'twoTU Cieszyn 1, w kietrunku OItwO'ru Cieszyn 2.

Odmienna kO'ncepcja profilu pogrzebanegO' grzbietu cieszyńskiegO' przyjęta została lIla przekrojach ,w pracach K. KoniO'ra i A. TO'karskiego {1957, 195'9). Według niej ptwó:r wiertniczy Cieszyn 1 znalazł się już lIla północnym zboczu grzbietu, OIpadającym kO'nsekwentnie ku :półmocy. Naj-

wyższa część ,grzbietu wznosząca się

ai

w cdl~gło.ści 420 m n:;l ,południe od O'twO'ru Cieszy.n 1. PO' O'siągnięciu tego maksimum obserwuje się doŚĆ szybkie obniżanie się zbocza ,grzbietu w !lderunllru połudJnitowym dO' ,głębokIOści 645 m (-330 m) stwi,ero.zonej O!tw{)rem 'P.uńców 1.

Wiercenia przemysłu naftowegO' wykonane w lata,ch 1953i-1955zo-

stały wykorzysta:n,e Iprzy opracowywaniu ma:pypołudnio.wej części kar- bonu Górnośląskiego Zagłębja WęglowegO' przez 'T. KucińskiegO' i Miturę

(1958). W odróżnieniu ooaUltoró:w dawniejszych (A. Stahl, i'931; J. Jiittner, 1942), którzy przyjmO'wali wyłącZlIlie erO'zyjny charakter port\ri.erzchn:i kartbonu, T. Kuciński i F. Mitura (1958) po raz pierwszy stwierdzili

wpływ tektoniki na ukształtowanie tej powierzchni, czyli jej erozyjno- -tekooniczny charakter. Stwierdzenie tO' znalazłO' swój wyraz na mapie ,powierzchni karbonu ,wykonanej ,przez tych auto!rów. Według ich inter- pretacji ,północne zbocz,e grzlbietu cieszyńskiego rozcina uskOik ohlIliża­

jący część zbocza ,położoną na północ od niegO'.

326 KOllIrad K-onror

ZailIlteresowa:nia .przemysłowe spowodowały,że w latach 19-59-1962

Przedsiębiorstwo. Geolo.giczne w Katowicach wykonało w rejonie Cieszy- na ^sześć no.wych otworów wiertniczych, a mianowicie: Cieszyn 10, Brze- zówka l, Cieszyn 12, Cieszyn 6, Cieszyn 15 i Cieszyn 5. Ponieważ wi,er- cenia "cieszyńskie", z wyjątkiem Brzez6wki 1, położone są . w obrębie gr~bietu cieszyńskiego. i jakby uzupełnione /przez otwór Goleszów XIV zrealizowany w latach 1910-1912 (W. Szajnodha, 1922) oraz ^Ustroń 1 (wy'kOlllany ;przez przemysł naftowy w lata-ch 1961~1-9621), stanowią one

łąocznie W obwili obecnej podstawę do. nowej interpretacji budO'wy ,po- grzebanego. ,grzbietu cieszyńskiegO' i jego. morfO'logii. Podczas przep~o­

watlzania "otwOll'6w cieszyńskich" bezpośredni wgląd w materiał wiert- niczy miałem jedynie w odniesieniu do O'tworu wiertniczegO' Cieszyn 10, w którym osobiście ustaliłem stratygrafię nadkładu, a w karbonie pr,o-

duktywnymstwierdziłem występowanie warstw rudzkich, siodłowych

i brzeżnych (K. Ko.niO'r, 19:60). Stratygrafię warstw ikarhOlnu ;produktyw- negO' w otworach wierlniczych: Cieszy.n 12 (stwierdziłem tu jedynie -wy-

stępowanie; 'bezpośrednio pod utwO'rami młodszymi, warstw brzeżnych),

Cieszyn 6, Cieszyn 15 i Cieszyn 5, O'raz w do.lnej części otwO'ru Cieszyn 10

podaję na podstawie badań i O'pracowania wykonaJllegO' Iprzez Przedsię­

biocstwo GeoJogiczne w Kaltiowicaoh.

'Wyniki geo]qgiczne z wierceń wyko.nanyoh w ostatnich latach w rejo- nie Cieszyna U'zupełniły sejsmiczne hadania refrakcyjne i refleksyjine przeprowadzone w 1960 ^T. iprzez Zespół Sejsmiczny Przedsiębiorstwa

!Poszukiwań Geofizycznych w Warszawie, a zestawiOtne przez A. Pe:pela.

W obrę.biegrZJbiciu cieszyńskiegO' wykOlIlano. wówczas trzy ^pOidłużne prze- krO'je re.fleksyjne, oraz jeden ,pqprz'eczny, ponadto ^zaś jeden poprzec21ny przekrój refrakcyjny, sięgający 00 DzięgielO'wa a'ż IPO okolicę Kończyc.

Niestety, refleksy zaznaczone Illa JPI'ofilach refleksyjnych są bardzo słahe

i nie umożliwiają ,geologicznej interpretacji. Również profil refrakcyjny,

prrecinający w 'PQprzek igrzbiet cieszyński zawierał dane wyraźnie s;prze- czne z wyniikami ,później przeprowadzO'nych wierceń. Ponieważ usi},o- wania geolO'gicznej i:nterpretacji wykonalIlych prO'filów refleksyjnycfu nie

dały rezultatów, zdawać ;się mo.głO', że wszystkie wykonane prace geo- fizyczne w rej<mie Cieszyna minęły się z celem. Niemniej na plXJlfilach refleksyjnych tak ;podłużnych, jak i poprzecznych zauważyć można, wśród słabych i nielicznych refleksów, mi.ejsoca wyraźnych prze.swnięć, które

mogłyby wskazywać na str·efy uskokO'we. Niestety drugi poprzeczny profil })Tzez grzbiet cieszyński .był profilem refrakcyjnym, zinterpretowanym w sposób .bardzo. lIliewystarczający. Wskutek tego niemo.żliwe było skon- frontowanie wyników zawartych na obydwu poprzecznych profilach sej- smicznych. W tej sytuacji oIkazała się niezbędna pomoc doświadczonego.

sejsmika. A. Kisłow, któremu za koleżeńską przysługę wyrażam szczerą wdzięcZJIliOŚć, potljął się drO'biazgowej interpretacjd hodogra!fów refrak- cyjnych wrysowanych na POtPrzecznym profilu sejsmicznym przez ,grzbiet

cieszyński. Dzięki temu mo,żliwę \było. nakreślenie na tym profilu ko:nfi- guracji ^podło.ża w ^obrębie omawianegO' -grzbietu. Jednocześnie możliwe stało się skonfrontowanie i zidentyfiko.wanie stref uskolrowych, zaznacza-

jących się na ;poszczególnych -profilach refleksyjnydh. W ten spo5Ób czysto ,geolo.giczne wyniki wierceń ;poparte dość skromnymi, ale ~daje

Budowa gl1zibi.etJu 'cl.esz:yńslkiego 327

się dość istotnymi rezultatami badań sejsmicznych, umo,żliwiają nakreś­

lenie no.wej ' koncepcji ,pogrzebanego paleozoicznego grZibietu cie-

szyńskiego.

W świetley/szystkich nowych prac ' wiertniczyoh ,i geofizycmych grzbiet cieszyński, w obrębie 'naszego obszaru , państwowego. staJIlowi wzniesienie kar.bońskiego Po.dłoża, osiągające w najobardziej podniesiooej, szczytowej części, przypadającej w ,punkcie dawnego otworu wiertni- czego. Cieszyn l, wysokość -196 m. Ponieważ nowe dane z wierceń

ani nie za'przeczają, ani też nie .po.twierdzają żadnej z wcześniej opubli- kowaJIlych interpretacji na temat koofi,guracji grzbietu cieszyńąkiego

(A. TokaJrski, 1954; K. Kondor, A. ~ski, 1957, 1'959~, przyjąłem obec'- nde inl1:erpretacjębaxdziej ostrożną.

WydaJe się więc, że Illajwyższa część gr2Jbietu cieszyńskiego w oma- wianym obszarze ulega stopniowemu obnlżeniu w kierunkach wschod- nim, południowym i północnym. W kier.unku za.choo:nim, wohec braw danych, trudno stwierdzić: czy grzbiet ten ulega pewnemu obniżeniu na zachód od otworu Cieszyn 1 ,a następnie podnosi się w rejooie otworu 3211 na terenie Górnego Zukowa W Czechosłowacji, gdzie napotkano k~bon

na głęOOkości -168 m, czy :też najwyższaczęść grzbietu podnosi się ·stop- niowo, ale konsekwentnie od głębokości ":"""196 m w rejonie otWOiI'U Cie- szyn 1 do -168 m w otworz'e NP 321. Biorąc pod uwagę mapę po-

\V'ierzchm.i karbonu A. JUTlrovej (1961), bardziej prawdo.podobne jest iStnienie pewnego obni1Żenia między obydwu wymienionymi punktami

wchodzącymi w skład najwyższej części ,grzbietu cieszyńskiego. Obni-

żenie to wiązałohy się więc najprawdoPo.dobniej z j;akimś nie sprecyzo- wanym !bliżej poprz,ecznym południkowym uskokiem w rejonie odnoś­

nego odcinka rzeki Olzy. Ku południowi od otworu Cieszyn 1 ,grzbiet opada łagodnie, na co ,wskazuje stwie~dzenie warstw podłoża na głębo­

kości -330 m w otwOiI'ze Puńców 1, położonym w odległości 1'500 m na S od otworu Cieszyn 1. W kierUiI1Jku wschodnim grzbiet cieszyński obniża się stopniowo do głębokośd ~281,4 m w otWlOrze Cieszyn 5 i -200,4 w oltworze Cieszyn 10. W otworrach połtOżonyclh najdalej ku ENE i E stwierdzono występowanie iIJtOd,łoża na ,głęookości -411 m w otworze Cieszyn 6i -437,2 m w otworze Cieszyn 12, CD wskazuje na stoipniowe

ohniżanie się grżbietu. Najlbaroziej gwałtowne obniżanie się grzbietu cie-

,szyń:skiego ~auważa się nJa połudiIl!i.e od otWOIl"U Cieszy'n 10; od wartości

-298,4 m opada on na przestrzeni zaledwie 8'50 m do głębokości -412,2! m w otworze Cieszyn 15.

W dawnym otworze Goleszów XIV, poŁożonym na wschodnim krancu

podłużnego .przekroju jprzez .grzbiet cieszyński t{3800 m na E od otwoou ' CieszY'n 12~, :r1APOtkaJIlo warstwybrzeżn'e !Ila .głębokości -315,7 m, a więc

o 121,5 m wyżej ,aniżeli w najbardziej na wschód usy:tuowanym otwoiI'ze Cieszyn 12. Praw,Mposdotbnie rejon otworu Goleszów XIV stanowi zara-' zem miejsce-'lok.alnego morfologicznE?!go po.dniesienia warstw podłoria wmłuż osi podłużnej ,grzbietu cieszyńskiego, oddzielonego Po.przecznym uskokiem Dzięgiclów-Krruma-Kostkowice od położonej na zachód 'części

grz.bietu cieszyńskiego. Jak wskazują na to podłu1me ,przekrdje reflek- syjne, uskok ten ,przelbiega w odległości około 650 m na wschód od otworu Cieszyn 1'2 .(K. KomO!I',19;63).

328 KOllIrad Kon.iiOr

. Na wschód i ku :południowemu wsohodowi od lokalinego Wmliesienia

góleszowskiego ,grżbiet cieszyński konsekwentnie obniża' się. W otworze wiertniczym Ustroń 1, po·łożonym w odległości 6300 m w kierunku SE od otworu Goleszów XIV, obniżenie to osiąga głębokość -746,0 m.

Poprzeczne profile sejsmiczne - refrakcyjny i l'eflekJsyjny - wska-

zują, że na południowy wschó4 od otworów 'Puńców 1, Cies,zyn 1'5 i Cie- szyn 12 przebiega strefa dyslokacyjna o ogólinym kierunkuWSW - ENE,

składająca się z trzech uskoków zbliżającyCh si~ klu sobie w kierunku

południowo-zachodnim, a odd.alający,oh w kieru.niku :północno-wscoodnim.

Strefa ta ~wOodow.ała prawdopodobnie uformowanie się wąskiego i dOlŚć

nieregularnego rowu telkroniczne,go wohręhie obniżającego Się ku połU/­

dniowi ~bocza grzbietu cieszyńskiego, wymodelowanego w Illiższej części

wa:rstw brzeżnych o północnym nachyleniu. PaniewalŻ daln.e geofizyCZlIle

wskazujące na istnienie wspomnianej strefy dyslokacyjlllej nie są dość wyraźne, a pOllladto rejiOin nie został zbadany wierceniami, wspomnianej strefy uskokowej Illie można 'bli'żej scharakteryzować, określam ją ,więc

j.ako uskokową· strefę puń.oowsiko-goleszow.ską. IPIOWistać ona molgła pod- czas miocenu. Nie j-est również wykluczone, że podobnie jak Illskok 'Dzię-

19ielów - Krasna - Kostkowice, mlOże to 'być staTa hercyńska strefa usko- kowa, odmłodzona w miocenie .

.obniżający się z wolna ku północy morfologiczny grzbiet cieszyński

ulega w pewnym momencie gwałtownemu obniżeniu. Obniżenie to stwier- dzono w otworze Cieszyn 2, w którym osiągnąwszy głębok.ość -5·36 m,

!IlJie napotkano jeszcze utWlO!l"ÓW kaxbonu produ'kty;wm.ego !pod.łoŻia. A więc

na przestrzeni około Hr50 m, oddzi,elającej otwory Cieszyn 2 i Cieszyn 1,

!powierzchnia gr2lbietu cieszyńskiego obniża się CI<> najmniej o 340 m.

OkoUcmlOlŚĆ ta, a prawdopodobnie również głębokie występowanie pod-

łoża w otw,o:Dze .ogrodzona 1 (-690 m), oddalonym I() a650 m w kierunku NNW od staxego o.tworu Goleszów XIV, w którym podłoże napotkano na

głębokości -315 m, dały podstawę do zazrnaczenia na mapie powi.erzdh.n.i karbonu uskoku przecinającego ,północne zbocze grzbietu cieszyńskiego

(T. Kuciński, F. Mitwra, 19'58). Ostatni.o przeprow.adzone wiercenia, a 2lWIłaszoza hadania sejSmlicmle nie tylko potwierdziły istnienie uskoku

między otwoTami Ci.eszyn 1 i. Cieszyn 2, lecz stwierdziły schodowate

obniżanie się .północnego zbocza grz1;>ietu cieszyńskieg.o w~dłuż strefy dyslokacyjnej. Strefa ta składa 'Się z dwóch ulrośnie :nachylonych ku pół­

nocy uskoków, prawie do siebie :równoległych i .obrzeża ,grzbiet ciesżyń'ski

od północy. Olcreślam ją nazw.ą strefy dyslokacyjnej Cieszyn - Krasna- Godziszów .. Na jpÓmoc od opismej strefy dyslokacyjnejpowier:whnia

podłoża karbońskiego obniża się konsekwentnie, osiągają.c w Zamarskach . głębokość -713 m.

Na podstawie niedość wyraźnych dwóCh najbardziej południ.owych

profilów ref1eksyjnycm moina przypuszozać,' 'że południowo-zachodnie

zbocze .elewacji ciesżyński.ej morfologicznego ·grzbietu cieszyńskiego prze- cina uskok o kierunku WNW - ESE, przechodzący w bezpośredniej ,bliskości otwOTlUPuncóW 1. Us1rok ten, który zdaje się wskazywać na /pewien związek z kierunkiem rzeczki Puńcówki w d.olnym j,ej odcinku, moma 'by określić mia!Ilem uskoku puńclowskiego. -

Pogw.l

o

Brtz.1 . o

Bud!clIWa . grzbietu oie'SlZyń8kiego

KWKRl

o

/I

K ..

Kp - - ...

_--~~---1----~--~

"

.>00_ - - - -

-og".1... .

-350

\1 '

V ...

1

I II

Kj

. ·4 •• I ::'::':::.2· - 3 _ _ _ ~ ._

0-- _--

329

--IV

Fig. L !Ma.pa powier:?JCłmi !kaT.borńskiego podłoża w obrębie elewa:cj~ oies:zyńslktej

po.grzeJba.nego :gr2'Jbie,tu cieszyńskiego.

Surla,ce map of the Ca:r:boni!ferous s'Ulbstratum within the Cies;zyn e1evla.,tion

()(f the 'buried Cieszyn r.idge .

Kr - warstwy rudzkie; Ks - warstwy siodłowe; Kp - warstwy porębskie; Kj - warstwy jaklowieckie; Kgr - warstwy gruszowskie; 1 - izobaty powierzchni kar- bonu; 2 - przypuszczalne granice poszczególnych ogniw karbonu produktyWnego;

3 - ważniejsze uskoki; 4 - linie przekrojów geologicznych

Kr - Ruda beds, ~s - saddle beds, Kp - Poręba beds, Kj - .Taklowice beds, Kgr ~

Gruszewo beds. 1 - isobaths of the Carboniferous substratum, 2 - supposed boun- daries of individual members of the· productive Carboniferous, 3 - more important faults, 4 - line of geological cross sections .

Wymienione strefy dyslokacyJne i uskoki .przecinające morlologiczny pogrzebany grzbiet cieszyński stanowią .przypuszczalnie tylko część usko- ków, które tam wy.stępują. Niemniej wskazują one,' jak skom;pliJmwane

były cZYlIlniki kszt,ałtujące omawianą formę ipaleomarfologiczną i jak zło~

tona jest jej budowa. ^Załączona mapa (fig. 1) przedstawia ukształtowamie Kwartalnik Geologiczny - 7

330 Kanil"ad Konior

powierzCiłmi karbońskiego podłoża w obrębie elewacji cieszyńskiej po.- ,grzebanego grzbietu cieszyńskiego, dokładni,ezbadanej za pomocą wier-

ceń. Interpretacja !przedstawiona na mapie stanowi aktualną w chwili obecnej sYIIltezęuzyskanych do tej pory danych. .

Grzbiet cieszyńSki wyrMm:ia się spośród otaczających go form ukształ­

towania karbońskiego podłoża swoją wysokością, oraz bogactwem u.rzeź­

:bienia ,powierzchni. Bez~ędJna wysolkość tego grzbietu przewyższa

/bowiem o 143 m naj:bliżej ,połowny 'garb Kaczyc Górnych, o 160m ,garb

'ZebrzyldioiW'łCe, :a 2'04 m .grzbiet Drogomyśla (K. KO!IlIior, 1963). Jeśli się rozważy położenie grzbietu cieszyńskiego w pobliżu południowego brzegu

Zagłębia, jasne się staJe, że tego rodzaju forma morfologiczna musi ,byc wynikiem szczególnej budowy .geologicz.nej. Po. odkryciu w 1953 r. za

pomocą otWOTU Cieszyn 1 warstw rudzkich i siodłowych 7 km na po-

łudnie od granicy tych warstw, zaznaczonej lIl8. mapie J. Jiit1mera {1942),

wydarwałosię, że pogląd o regu1atrnym tlIlIOOlJ()kl'iJnalonym ciliJa.rak!terze połu­

dniowego obrzeżenia Górn,.ośląski~ 'Za,głę bia Węglowego utrzyma się

nadal, a tylko zajdą zmiany w interpretacji zasięgu warstw młodszy.ch,

które należałoby przesunąć znac:zmie ku południowi. Tego rodzaju ro~u­

mowaJllie !prowadziło. do zinterpl'etowania budowy paleozoicznego grz,bietu

cieszyńSlciego przedstawionej w pracy K. KoniOLra i A. Toikarskiego IC1957.

19'59). W świetle wyników ostatnio przeprowadzonych wierceń interpre- tacja ta musi ulec zmiaJllie.

Stwierdzony u:kład stosunków geolo,gi~znych wskazuje, że znaJlle z otworu CiJeSZY1I1 1 warstwy silOdłJOlwe, IOOpOltytkane również w lOItwIo!rach Cieszyn '5, Cieszyn 6 i Cieszyn 10, lIlie mogą tworzyć :południowego obrze-

żenia warstw 'grupy łękowej w południowej peryferycznej części Zagłę­

ibia, j:ak to wydaw.alo się daWlIliej, lecz IllOgą wClhodzić w skład jakiejś odrębnej j'ednostki tektolIliJCżnej. Zestawienie wyników wierceń i nakreś­

lenie szeregu pr.zek!r'()jów (fig. 2) wSkJazuje,że mamy 'bu do. ,czyn,tenioa z płaską niecką w warstwa'ch 'brzeżnych, wypełnioną przez warstwy siod- rowe i Tiudzkie. Niecka ta, wslwte:k niezna<:znych różnic w upadach warstw w jej części południowej, ro,bi wrażelIlie monokliny, w północnej,

natomiast .obniżona jest przez strefę dys10ikacyjną Cieszyn - Krasna - God:zJisWw. WSkute/k ipIOstępującego IOIbniżenl1aiIlieclka ulega dwulklro:1m:emu rozszel'lZeniu, cO' ,powoduJe zwię'kszenie się obszaru zajęte.gO' przez naj-

młodsze wy,pełniająoe ją warstwy rudzkie, a również i siodłowe. Podłużna oś niecki ma kierunek prawie rÓWlIloleŻiIlikowy. Długość niecki określona występowaniem warstw siOtdŁowyCih wynosi 4 km, a jej szerokość

~+3,5 km. Wspomniane wyżej strefydyslolka.cyjne i uskoki, poza wy-

mienioną już strefą dyslo.k.acyjną Cieszyn - Krasna - Godziszów, prze-

biegają już poza zasięgiem niecki. Omawiana niecka, dla której propo-

nuję nazwę niecki cieszyńskiej, twO'rzy 'bardzo charakterysty'c:zmy, a do tej poo-y lIlie znany element składowy peryferycznej ozęści GÓrnoBląiSki~go.

Zagłębia Węglowego. .

W opairciu o wynikli wderceń w Puńoowie, Ustroniu i OldTzycłwwi­

cac'h można sądzić, :he południowa grani:ca między warstw,ami brzelŻlnymi

a serią dolniolkaJrbońSlro-dtelwlońsą przebi~ga w odległości dlro1Jo, 4,5 km na południe od otworu Puńców 1 (ftg. 3).

W otworz,e w Zamarska.dh na północ od Cieszyna nalPOtkano warstwy

brzeŻiIle na głę1boikości -713 m

fE.

I"

J

o

s

11

o

PU

P1

w

SRANiCA j!W~STWA

o

[1

o

CIESZYN

CIESZYN

C2

ZAMARSKI

N

N

I) 9

16

F,l,g. 2. PrzekrDje geolo.giczne przez 'Pogrzebany grzb~et pa'l€>o>zoiC'Zlny ^W okoJ:i:cy Cie,s;zyna Geoilogklail ,cross 'sedi1oifi through the buri,ed Pa};aeoz!O·i,c riJCtg,e in the v'ilCilnitJte:s' !O[ ctesz:y!n

1 - plaszczowina cieszynska; 2 - plaszczowina poc1s1qska; 3 -seria lupkowo-mulowcowa miocenu autochtonicznego; 4 - seria c1~bo­

wiecka i nizsze, spqgowe utwory miocenu autochtonicznego; 5 - warstwy ruc1zkie; 6 - warstwy sioc11owe; 7 - warstwy porEibskie;

8 - warstwy jaklowieckie; 9 - \varstwy gruszowskie; 10 - warstwy pietrzkowickie; 11 - utwory wizenu, ewentualnie i turneju;

12 - famen; 13 - fran; 1,± - zywet; 15 - ei:fel; 16 - podloze metamorficzne

][ Cieszyn overthrust sheet; 2 - sUb-Silesian overthrust sheet; 3 - shaly-siltstone series of the autochthonous Miocene;

4 - DE;bowiec series and lower bottom formations of the autochthonous Miocene; 5 - Ruda beds; 6 - saddle beds; 7 - PO- beds; 8 - Jaklowice beds; 9 - Gruszewo beds; 10 - Pietrzykowice beds; 11 - Visean, possibly also Tournaisian deposits;

Famennian; 13 - Frasnian; 14 - Givetian; 15 - Eifelian; 16 --, metamorphic substratum

NW

'BudlOlWa grzbietu cieszyńslkiego 331

_1 _2

^CTIIITIa ---.9 _4

^{~5 ~6}

GeologJ,cal skekh ofthe iPaaaeozok surbstl'atum 'in the· Cieszyn - Skroczów 'a!I'ea

l - warstwy orzeskie; 2 - warstwy rudzkie; 3 - warstwy siodłowe; 4 - warstwy

brzeżne; 5 - utwory karbonu dolnego; 6 - utwory dewonu; 7 - uskoki hercyńskie odmłodzone w miocenie; 8 - uskoki karpackie; 9 - brzeg płaszczowiny podśląskiej;

10 - brzeg płaszczowiny cieszyńskiej; 11 - brzeg płaszczowiny godulskiej

l - Orzesze beds; 2 - Ruda beds; 3 - saddle beds; 4 - marginal beds; 5 - Lower Carboniferous deposits; 6 - Devonian deposits; 7 - Hercynian faults rejuvenated at the Miocene time; 8 - Carpathian faults; 9 - margin of the sub-Silesian overthrust sheet, 10 - margin of the Cieszyn overthrust sheet; 11 -margln of the Godula overthrust sheet

eono ^również w otwOł"ze OgrQdzolI18. 1 lI18. ,głębokości -690 m. W otwo!raclh

Kiończyrcre ,Wielkie R l i Brzezówka l (S. AleJOaJlld!rOlWicz, 1963) :l1IalpOftk.a:no natomiast warstwy rudzkie, przy ,czym w drugim z wymienionych oltwo- rów stwierdZOno występowanie warstw siodłowych głębiej, a pod nimi warstwy ^·brzeżne. Zdaj,e się więc, że na przestrZelIli ^między otworami w Zamarskach i Kończycach Wielkich przebiega strefa. warstw ^siJOdło­

wyclh, tworząca rzeczywiste południowe obrzeżenie warstw rud7ikich i orrzeskiohgrurpy łękowej. Na omawianym obszarze i w najbliższej oko- licy strefa ta piI"zebiegała:by ma odcinku między Marklowicami i Pierśćcem,

nieco lbardziej na południe Illiż jes't to zaznaczone na mapie J. Jiittnera (1942).

. ·KOIiJrad Konior .' .

* * *

Przedstawiona wyżej interpretacja lbudOlWY .geolo,gicznej grzbietu cie-:' szyńskiego, dotycząca zl'esztą tylko odcinka Cieszyn - Ba'żanOlWi'ce, powstać mogła jedytn.i.e ^dzięki wyJIlIilrom wierceń, U'zyskanym w osbatnJi.ch·

latach. S'podziewać się moimar że dalsze prace wiertnicze i geofizyczne

pozwolą na stopniowe ,poZ!Ilawam.ie szczegółów budowy inwersyjnej niecki

cieszyńskiej, stanowiącej ()iI'yginalny ⁱ char:akterystyczny element 'skła­

dowy w obrębie południowego obrzeżenia Górnośląskiego Zagłębia Wę­

glowego. . .

Karpacka Stacja Terenowa Instytutu Geologicznego Krak6w, uL Grzeg6rzecka 81

Nadesłano dnia 9 maja 1964 r.

PISMIENNICTWO

ALEXANDROW]CZ S. {11963) - Osady dol:nego ,tor1:Oinu w Brzez6wce koro Ci'eIS:zyna.

Kwart. ,geoL, 7, p. 3lo-a'55 , nr 2'. Wa'rs:za.wal.

BECK H., GOTZIINGER G. '(100I2I) - ErUiuterungen zur geologilSchen Karle des

·Ostraou-Karwiner S1leiillkiOhlen.becken.s, der Wesrtbelsk:ide.n un.d des su-

• de1l1~chien R,aIl1IdgebietelS.Geol. Bunoosanst. iWien.

JAHR E. (11926) - F~oz-Vb'ersichrbslkarte des (;berschleslis'chen S:beiJnlrohlenbeck,etns -1:50 000. iPreus's. Oool"bergamt in Breslau.

JUR:KOVA A. ,(11001~ - iRJelOOf kall'llxmu a vys'ky-ty miJOcennich bazal:nich klalStilk v ostravSlko-ka.rvmskem reviru. 'Ptirodovedny calsopils slezsky, 22, nr 3 ..

Opava.

JVTTNER J; (194!2a) - Hohe'Dls'chichtenkal!'lte der Kar:bOinolberfllich:e des, obers,ch1esi-

,~hen SteiJn'lroh!le!nbeclooIJ:s. Rekhslamt fur BodenfQrs'chun:g. Berlin..

JVT"IWER J. (1'!JI4I2b) ~ GeologiJsoche iibersichtskarte des IOberschlesi!schen steiJn- Ilwhlenbec1rens. Rekhsa.mrt" fur Boden:forlschung. Berlin.

KONIOIR Kl., 'IX>KA:BJSKI A. ~1957) - CI'IOSs-SectilOIl of the stru'cture of Cies'ZJ'1n.

Bull. A.caod. [Pol\. Sc. 01. 3, 5, nr 6, p. 685----'688'. ,W,al".9ZBiWa.

KONIOR K., TOKA!RSKl: A. (1'959) - Nowy w.głębny :reper !llJa pOlud[]Jie od Cie- S'zyn-a. Bilu!. JJrusll. GeoL, 14Ó. Warszawa ..

KONIOR Ki. (1960) - Konł'alkt płiaiszcżJOwiJn.y podślą'slti.ej .z miocenem i miocenu z :k:arbońSkim podłożem w 'wie.r,oerriu C 1'0 lrolo ICieszyna. Acta: gooL, pol., 10, p. 149-l1!5'9,' nr 2. W'arS'7Jawa.

KON]OR K. (1'9'62:) - O budolWle pal'eozolcznelgOpodloża w brzeżnejczęśd ~alTpat obs'za,ru CielS'Zyn - Amdryeh<>:w. Kwa,rt. ,grol., 7, p. 587-603, nr 4.

Wa'l\9zruwa.

KUCIN'SK.I T., 1VlIIITURA F. ~1008) - Ukszta'łtQwanie powierzchni ka1'100nu Górno-

śląskiego Zaglębira' Węglowego. BiuL :Imt. Grol., [bn.]. WaTs.zawa, PE'DRAISCHEClK

rwo

Z. Ober,s·chles. BeT,g. u~ Hii'tten. Ver., 67. Ka,tlow.ice.

STAlHL A. '(1'931) -:- Das Re1ieides Ober&chi}.e9i1s<:hm SteiJnkohlelIl,g,ebirg'es im llLohte·

der !Palliogeogra;phie. J'b, Pr,eUJSIS. Grol. L.-A., 53,' P. '95-111. Ber1i:n.

SZAJNIOCHA IW. ,tI922) - Wapi.e.n:ie dElSlzyńskie w Golesrowi:e Dla Śląsku. RoZlpr.

PoL Alkad. 'UIIliiej. [Al, 21, p. 43-66. Kl"aków.

TOKARSKI A. Ci954) - , Wtgłębna tektOIllika ~l!ilSiZU Clies'zyńskIego .. Acta gool. poll.,. 4, p. 307-340, nr 3. W a'rszawa.

333·

KOHpa~ KOHHOP

CTPOEBHE ~EIIDIHCKOro .:XPEB'l'A

a

P e3.IOM e

Ha3BaHJ1e "u;eIIlJ1HCKJ1H xpe6eT" pacnpoCTpaHJ1JIOCb B. JIJ1TepaType ~JISI .-oqpe~e­

)IeHHJl: XapaKTepHoro MOPIPOJIOrWłeCKoro nO~HSlTJ1S1. naJIeo30HCKOro OCHOBaIm;S1, ~a:JIę­

raIOIIJ;ero B paHOHe D;eIIlJ1Ha no~ Ha~J1HYTbIMJ1;~ IPJń1:IIleBbIMJ1 OTJIOlKeHHJl:MH. STO nO;!\H.IlTJ1e 6bIJIO. BbI.llBJIeHO 6YPOBOH CKBa:lKJ1HoM. Ha yrOJIb/ npoH~eHHOH ew;e Biła,..

'łaJIe TeKyw;ero CTOJIeTJ1S1.

B CBeTe 6ypoBbIX pa60T nOCJIe~HJ1X ~eC.IlTJ1-JI.eT J1 reOIPJ13Jf'łeCKJ1X (He~oCTa TO'ł­

HbIX Bnpo.reM) J1CCJIe~OBaHJ1H u;eIIlJ1HCKJ1H xpe6eT B npe~e~aX rocy~apcTBesHoH

TeppJ1TopJ1J1 IIOJIbIIlJ1 npe~c:raBJI.IleT C060H nO,ll'll.llTJreI Kap6oHOBoro OCHOBaHJ1S1, K~­

ropoe ~OCTJ1raeT B HaJ160JIee npJ1nO~.IlT'oH BepIIlJ1HHoti 'łaCTM - B MecTe pacnOJIO- :lKeHJ1.1l CTąpOH 6YPOBOH CKBa.:lKJ>IHbI D;emHH 1 - ^BbICOTbI -:-196 .. \t. Ha'łHHa.ll cST.or,o MeCTa xpe6ęrr. nocreneHHO onycKaeTC.Il B BOCTO'łHOM, IO:lKHOM J1. ceBepHOM HanpaBJIe- HJ1.1lX. BBM~ OTCyTCTBJ1S1 ~aHHbIX aeJIb3.1l CKa3aTb onyCKaeTCH JIJ1 STO'!' xpe6eT K' 3a- na;!\y OT 6YPOBOH CKBa:lKJ1HbI D;eIIlJ1H 1 MJ.!'J1 :lKe ero BepIIlJ1HHa.ll 'łaCTb nocTeneHHo J1JIJ1 KOHCeKBeHTHO nO~HJ1MaeTC.Il B TOM :lKe HanpaBJLeHJ1J1. eTapOH 6YPOBOH CKBa~

JKKHOH rOJIemYB XIV, . pacriOJIO:lKeHHoH; Ha BOCTO'łHOM Kpae npo~OJIbHOro Paąproą, BCTpe'łeIłbI KpaeBble CJIOJ1 B 121,5.M. BbIIIle ',leM B HemOH CKBa:lĘHHe D;eIIlmi '12, Ilpoti'- )JJeIHliOH ~aJIbIIle Bcex Ha BOCTOKe. STO YKa3bIBaeT Ha ~~BOBI'l.HHe MeCTHorp MOPIPOJIOrJ1'łecKoro no,ZJ;H.IlTJ1S1, KoropbIe MO:lKHO onpe~eJIJ1Tb KaK rOJIeIIlOBCKoe riO~H.Il.­

TMe. IIonepe'łHbm c6poc ,lĘ3eHreJIIOB---KpaCHa-KocTKOBJ1Qe OT~e.JISleT STO nO~HSlTJ1e OT npOCT'Mj;>aIOIIJ;eHc.Il K 3ana~y 'łaCTJ1 i::IemJ1HcKoro xpe6Ta. IOrO-BOCTO'łHoe 06paMJIe~·

WIe SToro xpe6Ta 06pa3YeT nyHu;oBcKO-rOJIeIIlOBCKaH c6poCOBaSl 3OHa, CIPOPMJ1po,-·

BaBIIlaSlCSI, BepoHTHO, B MUOtĘeHOBGe BpeMSI. OnyCKaIO~HcSI nOCTeneHHO K ceBepy MOPlPOJIOru'iecKuH: norpe6e'HabIH u;eIIlUHCKuH: xpe6eT pe3KO norpy:lKaeTC.Il, 'łTO 6bI:"

JIO yCTaHOBJIeaO 6YPOBOH CKBa:lKHHoJ;;: D;eIIlJ1H 2. STO norpy:lKeHUe BbI3BaHO ~~Ć'JIo,..

ttau;UOHHOH 30HOH D;eIIlUH~KpacHa-rO~3J1IIlYB J1 ~OCTJ1raeT He MeHee 340 M. YKa'-

3aH'Ha.ll 30Ha OKaHMJI.IleT ~eIIlH:s:ClG'!H xpe6eT c ceBepa. IOrO-3an~HbIH CKJIOH ~eIIlJ1H­

CKoro nO~S1TJ1.1l MOp<p6JIoru'łe~oro u;eDIHHCKoro xpe6TanepeceKaeTCSI~OBCKJ1M

c6pOCOM. D;eIIlUHCKJ1H Xpe6eTBbI~eJI.IleTC.Il cpe~ OKPY:lKWoW;J1X IPOPM B peJIbe<Pe KaIr 6OHOBoro OCHOBaHU.Il CBoeH BblCOTtm J1 pa3HOo6~J1eM CKYJIbnTYPbI nOBepxHOCTJ1. Ta:..

KaH MOPIPOJIorM'iecKa.ll IPop'Ma S1:BJI.IlJIaCb, Bepo.llTHO, :CJIe~CTBJ1eM oco6oro' reOJIorJ1'- 'łeCKOrO CTPOeHJ1S1.

ConOCTaBJIeHJre pe3yJIbTaTOB 6YpeHJ1.1l yKa3bIBaeT Ha TO,. 'Iro UMeeTCSI 3~ecb ~eJIO c ITJIOCKOH J1HBepCJ1OHHoti: MYJIb~Oti: B KpaeBbIX CJIOSlX, 'BbIITOJIHeHHoH ce~JtOBbIMJ1 J1 py~3KJ1MJ1 CJIO.llMJ1. B ceBe<pHOH 'łaCTJ1, B pe3yJIbTaTe ~CJIOK~OHHoH3OHbI D;e:' IIlUH-KpaCHa.ll-rO,l\3ru.uyB, STa MYJIb~a onYW;eHa. IIpo~OJtbHaSl OCh MyJIb~bI J1MeeT nO'łTM WJ1pOTHOe HanpaBJIeHJ1e. ,IJ;JIUHa MyJIb~I, onpe~eJISIIOIIJ;aSICSI nJIOIIJ;a~bIO pac:- npOCTPaHeHU.Il Ce~JIOBbIX 'CJIoeB, O~eHJ1BaeTĆSI Ha 4 KM, a ee IIlJ1puHa - Ha 3 + 3,5 KAt:.

PaCCMaTPUBaeMaSI MyJIb~a, ~JI.Il KOTOPOti: HaJ160JIee no~xo~.IlII(UM HBJISleTC.Il Ha3BaHJ1e u;emUHCKOH MyJIb~bI, 06pa3YeT ,l\O CJ1X nop HeJ13BeCTHbIH O'łeHb'xapaKTepHbdł co'"

CTaBHOti: SJIeMeHT nepJ1IPepM'ieCKoH 'łaCTJ1 BepXHeCJ1JIe3CKOro yroJIblloro 6aceetłHa.

334 Kon:rad KoniJOr

Konrad KOINIOIR

STRUCTURE OF THE CIESZYN RIDGE IN TIlE LIGHT OF THE LATEST DRlLlIINGS AND GEOPHYSICAL WORKiS

The te!l"m '\Cieszyn rLdge" is appliied j,n the J:ite.rnture to defilne :the ch!l!m'c- terLstioC morphologLcal elevation of .the Palaeorok: lSubstmtuan, occoorilIlg UiIlldetr the overthrUSlt Flysdh ioI'llllations d:n the CieSlzyill regiJOln.. This, ele\"ation WIaJS dLs,eovereci du.rinJg thetSearch for coa'l s1liil.l at the fiir<st y;eall"S oOf the current century.

'It may ,be is<aid on the results of thedrjj}lialJ~ sUllllk j,n ,the last decade, and OIl f~ 'geoPhyiSdc,al surveys that IWILth'ilIl our state"s ,a~ea', the ICieszY\ll ridgeoonstitu,tes alIl eleMallionofCarbanirferoussubstratum.reachingIDthemOlstuplitftedpart.at the paLnt of the oLd bore hole CLes'zyiIl 1', aJll IaIltitude of 1196 m. From. this poilIlt, the ridge ,grIaiClIuaHy dips 11;0 the east, iSJOuth and north. Because ^of a la,ok. of daJta itils not ~ble, at preselIllt, to es't.abliiSih rwhethe!l" rtilie ridge diips from the ibore hole Cie&ZYn 1 ID ^III 'Western directioOn, or i1.s uppermost !part gradu.aHy but conse- quently rLses in 'that directilOin.

The old bore hole Golesz6w XIV situated at the e,astern. end oOf <the 101Il:gi:- tuddlna!l 'CTlCJiSlS sec'mOll, p,iereed the m,argLnal <beds rlllOOing 121,5m hi.gher thalIl those found ID the n~ easte'l'lnm'ost !located :bOIre hole Oieszyn 12. ThilS' proves, the !presence of ,a iocim morphologLcal uplift., whitch might be ca,Hed <the Golesz6IW e1e,Vlation. The tranJS.ver,se fault D.zi~giel6w~RJrasn:a-K!()stlrow.i-ce sepa:rates tMs ele\"ation

rrom

Tlris rone may ha.ve orlgilnated a't the Miocene :tLme. As lit w,as proved <by th;e bore hole Cieszyn 2, the mOrphologLcall burded Cies'zyn r;idige, dipping .sli<ghtly to the north, albruptly lSinkis. 'ThiJS ~iJndcing amounts to 340 m, at least. Tb!Ls :is caused by' a .dis;l!()ca.ttion zone CLeszyn - KraSln:a - GodzLs:z<6w, wlh:Lchembra,ces the Cie- szyIIl ,ridige from the north. The oouth-wester:n slope of the Cies:zyn elwation of the moophologLcail: Cit!SIZyttl rLdge ,is cut !by the 1Pdii<:6w .fa.Uilt.

In compa<I'!iiSOin 'Wli1th the <!lJ<Uacent 'morpbologilc3il iforms of the Call"boIl!ilfel'ous soUIbs,tmtum,the Cieszyn r.id:ge lIS chairaderistLc oOf its height alIld of il",Lch relief.

Such a moophlOlotgLcal farm mu<&t halVe been preddiSPOsed by a. peculiar geologiicaJ1 structure.

The results of driHLngs ,show that we have here toO do with alll in:veTse Iflat trough 'Which occurs Within the marrg1n:aJl beds aIIld .is f~l1ed up wHh the is<adidle and the iRuda beds. In the north, the ,trou~ 'Ls lowered, thiLs IbeilIl,g caused by a .dislocation zone 'Cieszyn - Krasna - GodziszOw. The lolIl'gitud'mal 'axis' of the ,trough is irlmost of a W - ~ diJrection. It has been estLmated that the trouIgh here ,considered ds IChalr:actemtic of a len;gth :being 4 km, restricted to the OOCUI"l'eIlJce ,a'rea of the 'sadd!le beds. Its wddth malY be .f,rom 3 :to 3,5 km. :TbLs trough, fOIl' which a temn Cies'zyill trough 'WOUld be most !COrrect, forms, here a ~ery eharacler'1stLc, so far unknown structural element of th,e peripheral pa·rt.

of .the Upper SHesian Coal -Basin.