Dolnodewońskie tentakulity z otworu wiertniczego Ciepielów IG-1

UKD 56.016.3:551.734.2:550.8'22 (438Jl32-202 Cieple16w - wiercenie)

Barbara HAJLASZ

Dolnodewońskie tentakulity

Z

otworu wiertniczego Ciepielów IG-1

'WSTĘP

W osadach dolnego dewonu z otworu wiertniczego Ci:epielów 1tG-l stwierozono

obecność

tenta'kulitów.

Materiał

!paleon tologiczny wy\brano

z osadów

przejściowych między

sylurem i dewonem oraz dewonu dol- n'ego.

Część

okazów

otrzymałam od

dr 'E. TIomczyJmwej i dra H. Tomczy- ka, za co

wyrażam

Im

pod:zię:owanie.

Opis litologiczny

'został

mi uprzej- mile

udostępniony

!przez mgra L.

iMiłaczewskiego

i dra lH. Tomczyka.

Zdjęcia wykonała

J. Modr:2iejewSka, za które

pragnę

Jej

złożyć

.serdeczne

poclzięllrowanie.

OPIS L1TOLOGlIidZN'Y WIERCElN1A CIElPIELÓW 11G-1

Lokalizację

otworu wiertniczego Ciepielów 1G-1 !przedstawiono na fig. 1. Opis litologicmy warstw

dolnodewońskich

z otWlOTU wiertnd.czego

STARACHOWIC[

Fig. l. Mapa sy.twacyjna .otw()Il'U wiertrucze~o Cie- pie16w'IG-l

Si:tuatLon map ,af bOll'e hole Ciepieló.w IG-l

Cilepielów lO ... !

!(od ,głębok,ości2135,8-f.12;343,9'

Wig L.

Miłac'zewskiego,

a od 234'3.9+

¹

2406,0 wg H. Tomczylka.) !przedstawia

się. następująco:

Głębokość w m Opis litologiczny

2m5,8+12142i2 Iłowce ciemnoszare, bezw,apnLste z muskoWli,tem. Liczn'e cienkie smugi piaszczysto-dolomityczne, wall'SItwowande r6wnoległe. Dość

liczne małże gŁadk~orupowe, ndeliczne rynchonellidy, lin,gule .i tentakulity. CieIllkie warBteWJki detrytusu m'llszlOiWe,go. Upad 2J5Io. Na głębOkości 2135,8+2100,0 m znaleziono Tentaculites absi- milis sp. nov. oraz nieoznaczalne szczątki tentakulit6w.

Kwartalnik Geologiczny, t. 12, nr 4, 1968 r.

2142,2+2146,3

2146,3-H.11149,5

2149,5 +2158,1

2158,1 +2168,5

2Hi8,5+21'73i6

2173,6+2177,8

2177,8+2183,0

2100,0+21208,3

2208,3+2C/J10,1

2210,1"';'-2212,9

221~2234,5

2234,5+2240,5

2240,&72rl45,7

2245,7 +2f2'63,4

213143,9+21406,0

DolnodeWońSikie tentakulity

813

,nowce czarne, bezwapmoS:te, zlustrowane. Liczne drobne małie,

nieliczne ramienionogi li. tentalkuliity -

Tentaculites absimilis

sp.

nov. Mułowce ciemnoszare, ndeoo piaszczyste i dolomityczne, bM- dzo twarde.

Piaskowe e szare i mułowce ciemnoszare. Problematyc:me ["urki

!robaków i ślady pełzań. .

Mul,owce ,ciemnoszare b8il'ldzo twede, przew.lI1'stwione piaskow- cami jasnoszarymi z małiami, ramienionogami, .tentakulitami i rybami. . Na głębokości 0l5G,6 m -

TentaclIJite6 absimilis

sp.

nov.

nowce czarne, silnie strzaskane. Li'c:me małże, nielic:me !['amd.e'- nionogi iten>takulity -

T. absimilis

sp.

oov.

i

T. et. antarcticu.s

Fli.sher.

Iłowce ciemnoSUlre, twarde z przeWlarstwieniami mułowcowo­

-dol<llnitycznymi, przechodzące w mułowce zlic:mym mUSlkowi- tern d fauną jak wyżej. .

Mułowce ilasto-dolomi!tyczne ciemn.oszare, ,zwięzłe ,z licznym

mus-

koWlitem, z ramieIllionopmi i tentaikulitami -

T. absimilis

sp.

nov.

i

T.

cf.

antarcticus

F i

s

h

e r.

Iłowce ciemnoszare bezwapIlliste, mdejsoami wa1's:tewki ł~ko do- lomirtyczne z niezbyt liczną f,auną. Na głębokości 21177,8 m. - T.

absi'rnilis

sp. nov. d

T.

cf.

antarcticus

F i s h e T.

Mułowce ciemnos'za'l\e z nie]d,czną fauną )ak wyżej. Na głębokości

2196,1 ID znaleziono poo.adto

T. et. attenuatus

oH alI.

Mułowce i:laste szaroniebieskie oraz przeławicenia. piaskowców kwarcowych. Skała silnie wapnds1ia z wkład~ami .nastymi i licz- nym pirytem. Dość lic:me szczątki fauny.

Piaskowce kwarcytowe, zwięzłe, z eienkimi laminarni muł<lwe6w

(0,3 m), mułowce ciemnosza.re z nderegUilarnymi eienik:rimi prZJe- warstwienliami jasneg'o pi,aSik,owca (0,3 m) oraz mu:Łowce siWe piaszCzyste, bardzo zwięzłe z dużą d'lością gndazdowo rozmiesz- czonego pirytu i przewarstwieniami piaSlkowca o(~O m). Cienkie

wlkładki iłowca.

Mułowce ciemnoszare z przewarstwien.iJami piaszczystymi i wkladik.amiwapnistymi. Liezna fauna - małże, tentakulity, rarnd·endonogi. Z tentaikulit6w o:maczon<l n,astępujące gatunki:: T.

d.

antarcticus

F li s h'e r,

T. absimilis

sp. nov.

T.

d.

attenatus

H al ,1 i T.

mirabilis

sp. nov.

Mu);owce i iłowce ciemnoszare z cienild.mi przewars-łwiend,ami

wapnistymi. DUŻ<lszcząrtk6w fauny. Tentalkulilty jak wY'Żej . . Iłowce czarne z wkładkami mułowe6w i cienJkimi pr,zewarstwie-

udami j:asny,ch ilowc6w wapnistych. lAczne małże, łodziki, szcząt­

ki ryb,

T. absimilis

sp. nov.i

T. et. antarcticus

F i s h e r i nie- ozn.aezalne szczą,t;kd.

nowce niebieskoszare, złupkowane, miej.sc,ami lekko wapniste.

;Dość liczna fauna. 'Ilen<taku:lity jak wy:hej.

Dowee. ciemnoszare. z nderegularnymi' przewarstwieniami wap- nistymi. Liczne małże, ramienionogi i tentakulity:

T. absimilis

sp. nov., T. d.

antarctwus

F i s h e F,

T.g1lTOCanthus

E a t on,

T.

jonnosus

sp. nov.,

T.

d.

attenuatuB

\H a ł

a

oraz nieo.maczalne

szczątki tenta'k'ulit6w.

IŁowce jaslllJoszare, szare, wapnd,ste, z baa:dzo bogatą fauną. Ucz- ne małże, tentaku1dty, serpu,le, ramienionogi, ortocerasy, trochity,

oonu1arie; trylobity li wiel!korak.i. W d'nteJ:wale tym ozn.aeZOO<l na-

stępujące .gatunki tentakulitów: T. nikiforovae G. L j a s c h., T.

estonicus

G. L j a sc h,

T. oyrocunthus

E ,a t o n,

T.

sp.,

Heteroc- tenus opiparus

sp. nov.

Kwartalnik GeologiCzny ~ 5

814

Barbara Hajlasz

OPISY PlALEONTOLOGIOZNE TENTAiKULITÓW

Typ: Mollusca? {G. L j a sc :h., 1008) Klasa!: Coniconchia G. L j a s ch., 1957

Nadrząd: TentacuZitoidea G. L j a iS c h., 119517

Rząd: TentacuZittda G. Lj a s c h., 1957 '

R'Odzina: Tem<reuZitidae Wal c o t t '(G. Lja:sch., 191'i17) Bodzaj: TentacuZites S c h 10 t he im (G. Ljasch., 1957)

TentacuZites

ci.

attenuatus H a 11

(Tabl. i. fig. 3, 4; tabl. VII. fig. 31. 32)

1948 Tentacuttte8 attenuctua H alI; H. W. Shimer i R. Shrock: lndex Fosslls of North Ame- rica, p. 526, tab .. 214, fig. 47.

M a t e r i a ł: kllkanaścle okazów dobrze zachowanych.

Wymiary skorupki:

DługoŚĆ skorupki

Ogólna liczba pierścienI na skorupce Srednlca grubego końca skorupki Liczba pierścieni przypadająca na wielkość

średnicy końca skorupki

Kąt wzrostu

Srednica cienki~o końca skorupki

Okaz 1 17 mm 26

2 mm

ł

ok. 17°

0,3 mm

Okaz 2 15 mm 20 1,8 mm

5 ok. 10·

0,3 mm

o ^P

ⁱ

s. Skorupka

duża,

prosta, w

iks21ta'łcie wąskiego stoŻlka. Kąt

w , zro- stu

~orup'ki

' wynosi 7°. Powierzchnia skorupki pokryta jest

dużymi

pier-

ścieniami,

których

średnica zwiększa się

wra'z ze wZl"Ostem

~orupki.

Pierścienie występujące

na powierzchni skorupiki

są dość

.grube, a

przewę­

żenia między

nimi

pokrywają

poprzeczne zmarszczki.

Odstępy między pierścieniami są

rozmi€Szcwne · stosunkowo rÓWlIlomiernie.

Pierścienie występujące

na skorupce

mają

charakter jednorodny, Na prze!kroju

:pod-

łużnym widać, ż·e ścianka

j.est gruba i ,:z}budowana z warstewek. ,skol'upka na powierzchni

pierściieni i między pieriślCieniami

:przelbilta jest bardzo licznymi kanalikami, które zwykle nie

dochodzą

do

weWlIlętrmej części

skorupki.

P o rów n a n i e: Tentaculites d. attenuatus Ha 11 jest ' bardzo podob- ny do TentacuZites attenuatus H a 1, 1. Rómi

siętyllk:o /budową pierścieni

i ·

wiel!kością

Skorupki.

Różnica

polega na tym,

że

Tentaculites cf. attenua- tus H a 11 ma grubsze

pierścienie

i

wielkość

skorUiP,ek

może dochodzić

do 17 mm, podczas , gdy

u

T.entaculites attenuatus H a 11 skorupki

mają

wiel-

k<>ść rzędu

10+12 mm. .

W Y s

^t ę

P o wa n i e: Tentaculites ci. attenuatus H a 11

został

znalezio- ny w waTstw, ach

na'leżących

do dewonu doln-ego, natomiast Tentaculites

attenuatus H a 11 'znany jest z Ameryki

Północnej

z osadów formacji Ha- miUan.

Tentaculites cf. antaTcticus F i

:S

h e r

(Tabl. I, fig. 6-7; tabl. IX, fig. 42, 43)

1965 Tentacutttes antarcttcu8 F l s h e r; D. W. Flsher: Lower Devonlan Fauna of the Horl1ck Formation. Tabl. 18, fig. 11-4.

'M a t e r i a ł: kllkadziesiąt okazów.

Dolnodewońs.kie tenbakuli ty

815

o ^p

^iI

^{s. Skoru;pka}

^duż'a,

^{prosta w}

!kształcie stożka. Kąt

W2;r<lStu skorup- ki wy!l1!osi 6-7

^{0 •} Cała

skorupika pOkryta jest popr2lecznymi

pierścieniami.

~ją

one charakter jednorodlny i

ułQrone są

ciasno obok siebie, dlateg,o

też. przewężenia występujące między pierścieniami! są

bardzo

wąskie.

Przewężen.ia

nie

mają

poprzecznych

~marszc'zek,

jedynie w'

części

przy-

ujściowej

na lPowierzchni skorupki

zaczynają pojawiać się

szersze

przewę­

żenia,

a w nich !POprz€C2llle ,zmarszczki. ScianJka skorupki jest gruba i2lbu- dowana z warstewek.

ZmilennQŚĆ

osoibnicza Tentaculites ci. antarcticus F i s h e r

wyrażona

jest

następującymi

wymiarami:

Długość skorupki

Ogólna liczba pierścieni na Skorupce Srednica grubego końca skorupki Liczba pierścieni przypadająca na wielkość

średnicy końca skorupki Srednica cienkiego końca skorupki

Kąt wzrostu

Okaz 1 9 mm ok. 37 1,2 ·mm

6 0,3 mm 8⁰

Okaz 2 10 mm ok. 40 1,0 mm

4 0,3 mm

7⁰

P.o rów n a nie: Tentaculites ci. antarcticus F i s h e r r.ozm

się

od Tentaculites antarcticus F i s h e r nieco innym

rozłożeniem lPierścieni

w

przyujściowej części

skorupki. Tentaculites antarcticus

iF

i s he r ma pier-

ścienie ułożone

rzadziej, wskutek czego

odstępy między iPierścienilanli są większe.

Okazy oznaczone iPr:zeze nmie

przyp.ominają swą jednorodną

bu-

dową pierścieni

i :braikiem poprzecznych zmarszczek w

części początkQwej

il

środkowej

rodzaj Homoctenus. W

części IPrzyuj'ści,owej

skorupka zatra- ca ,jednol1odny IPlan budowy,

,gdyż między pierścienianli pojawiają się

poprzec:zne 2imarszcz'ki.

W y s

t ę

P Q

W

a

iIl:

i e: Tentaculites cf. antarcticus F i s h e r znaleziony

został

w

d.olnodewońSkioh

warstwach z .otworu wiertniczego Ciepielów IG-l . . Natomiast Tentaculites antarcticus , Fisher

opi~ny jest

z warstw dolnego dewonu Antarktydy.

Tentaculites gyrocanthusE a t o n

(Tabl. H, fig. 8-10; 'tab!. VIII, fig. 40)

1936 TentacuLites gyrocanthu8 E'a t o n; ^Ł. Sz. Dawidaszw1l1: Paleontołogia, p. 243.

1948 TentacuLites gYTocanthu8 E a t o n; H. W. Shimer i R. Shrock: Index Fossils of North America, p. 526, tab. 214, fig. 41, 42.

1958b Tentaculttes gyrocanthlJ8 E a t o n; G. P. Ljaschenko.: paleontołogiczesklj Sbornik, wyp.

IX, p. 23, tab. lIr, fig. J, 2.

M a t e r i a ł: kilkadziesiąt okazów.

o p i s. SkorUjpka

duża,

IProsta,

wąSkostoż:kowa

z

kątem

wzrostu 3-4

o •

Powaerzchnia skorupki pokryta jest

dużymi iPierścienilami,

a

odstępy mię­

dzy nimi nierów.ne, pOkry.te pop'rzecznymi ' zmarszc:zikami. Rozmiary pier-

ścieni

równomiernie

zwiększają się

wraz ze wzrostem skoI'UlPki, wskutek czego

pierścienie

w

począ1lk.owej części

skorupki,

sąsiadującej

z

komorą embrionalną, mają

ibal1dz.o

małą śred!nicę. Odstępy między pierścien.iami

w

miarę

wzrostu skorupki

zwiększają się

nierównomiemie. Na iPrzekroju

podłużnym widać, że ścianika

jest Jgru,ba i 'zbudowana z warstewek. We-

wnętrza ścianka sikoru;piki

nie powtarza

rzeźby żewnętrZnej.

Na prze-

816

^{Barbara Hajłasz}

kroju

podłużnym zauważyć można równ-ież

przegródki

weWlllętrme,

two-

rząc'e

k!omory powietrzne. Przegródki te

mają

charakter laminarny,

·gdyż są

zbudowane z warstewek. Skorupka na powierzchni

pierśc~eni'

i

między pierścieniami

przebita jest bal\dzo licznymi kanalikami, iktórezw1kle nie

d'Ochodzą

do

wew.nętrznej

powierzchni.

IZmienność osobniczą

gatunku

obrazują następujące

wymiary skorupki:

Długość skorupki

Og6lna liczba pierścieni na skorupce Srednlca grubego końca skorupki Liczba pierścieni przypadająca na

wielkość średillcy końca skorupki Srednica cienkiego końca skorupki

Kąt wzrostu,

Okaz 1 17 mm 29

2 mm

2 0,9 mm 3°

Okaz 2 11 mm 20

3 mm

3 0,5 'mm 4°

P'O ró

W

n a n i 'e: Tentaculites gyrocanthus E a t o·n ,jest pak.rewn,y Tentaculites ornatus S

o

w. Ten osta'tni odróimia

się większymi

'rozmia-

rami i innym urze2lbien:iem na powierzchni skorupki. ' Rozmiary skorupki

mogą dochodzić

do 3' 5 mm, a charakter

rzeźby

w

początkowej części

sko- rupki jest :Odmienny,

gdyż składa się

z grubych, r6w.nomdernile

rozlożonych pierśdeni,

rorozielonych równymi im

00

do

szerokości odstępami.

W y

s

t

ę

P

o

w

a n

i

e:

Tentaculites gyrocanthus E

a

t

o n

jest

gatUlll-

kiem szeroko

ro~rzestrzenionym. Po

raz pierwszy

został

on opisalIly w 1832 r. przez W. Eatona z ' warstw górnego

heldel~gu

ze stanu Nowy

~ork. G. P.

Ljascheniko w

19518

r.

opisała

Tentaculites gyrocanthus

E

a-

t

.o

n

z Podola ·z warstw

należących

do pozilomu ooortkows1dego. Obecnie znaleziony

został

rw

dolnodewońskich

osadach otworu wiertniozego Cie- pielów liG-l.

Tentaculites sp.

(Tab!. II, fig. 11; tabl. V.II, fig. 34, 35)

M a t e r'i a ł: 5 okazów bez komór embrionalnych.

o iP i s.

^Duża

sk'Orupka w

ikształcie

stooka. N a jej powierzchni

znajdują siębardoo duże pierścienie. J>rzewęże.n.;ia milędzy pierścieniami wypełnio­

ne

są

poprzecznymi zmarsze:l1k:ami. Sciarnka i gruba, · Zbudowana z warste- wek. Skorupika na powierzchni

pierścieni

i

między pierścileniami

prze- bita jest bardzo lic.mymi kanalikami, iktóre zwykle lIlie

dochodzą

do

rwe~

wnętrznej

porwierzclmi.

W y s t

ę

P o w a n

i!

e: Xentaculites sp.

został

maleziony w osadach dol- nego dewonu otworu wiertniczego Ciepielów ro"'l.

'rentaculites formosus sp. nov.

(Tabl. II, fig. 12; tabl. VII, fig. 33)

Materiał: 5 okazów.

o P .i s. Sikorup!ka

duża, !kształtem

swym przy:p;omina

wąski stożek. Kąt

WZI'ostusk.orupki wynosi 11

o. Cała

powierzchnia slrorupkipoikryta j'est

Dolnodewońskie tent'akulity

817'

pierściooiamiJ,

!których charakter nie j'est jedn.olity,

DDlną część

skorupki

przylegającą

dD kDmDryembrional'llej poOkrywa

rzeźba

w [postaci

pierście­

ni

leżących koło

si,ebie.

Pr2lewężettrla następujące po pi,erścienwch są wą­

Skie i

gładkie. S~()dkDWa część

skDrupki ma

pierścienie ~o2lStawiJone

rza- dziej. W

związJku

z tym

sze~okość przewężeń równ,i'eż się zwiększa,

przy c'zym

przewęzenia

w dalszym

ciągu lPoOzostająlgładlkie.

Góma

przyujścio-,

wa

częśćskoruplki

ma

pierścienie ułożone

bardzD rzadk.o.

Przewężenia miJędzynimi posiadają

bardzo

:słabo

.zarysDwane poprzeczne 'zmarszczki.

Scianlka sk'Drup:ki j,est

g~U!ba,

!Zbud.owana laminarnie. iSkDrupka na

całej'

sw.ojej powi,erzchini przebita jest

lba~dzD

licznymi kanalikami, które zwy- kle nie

d.ochodzą

dD Jej

wewnętrznej części.Zmi,enność oSoObniczą

gatunku

charakteryzują następująoe

wymiary slwrupe!k:

Długość skorupki

Og6lna liczba pierścieni na skorupce Srednica grubego końca skorupki Liczba pierścIenI przypadająca na

wielkość średnicy końca skorupki Srednica cienkiego końca skorupki

Kąt wzrostu

Okaz 1 16 mm

40 2 mm 3 0,3 mm 11°

Okaz 2 13 mm 31

1,8 mm

2 0,3 mm 11°

p

D rów n a

n

i e: TentacuUtes formDsus sp. IIlOV.

zbliżony

jest do Ten- 'taculites

ci.

attenuatus Ha 11.

Różnice między

tymi dWDma gatunlkami

p.olegają

na nieco

innym

r.ozstawieniu pi,erScieni i

lIla

iiTIonej budDwie prze-

wężeń.

Tentaculites formosus sp. !Il!DV. ma

!pierścienie węższe

i

gęściej 'roz-

mieszczone w

p.oczątkowej

i

środkowej części!

skDrupki

niż

Tentaculites ci.

attenuatus H a II.

Przewężenia następujące

po

pierścieniach

uT. formDsuS' sp.

!IlOv.

nie

posiadają również wyraŹIlychzmarszc2lek

poprrecznych, pod- czas gdy u gatunku Tentaculites ci. attenuatus H a 11 zmarszczki po- przeczme

są ha~dw

doObrze

wykształcone.

W y s t

ę

P ID W a n i ·e. Tentaculites formosus sp. nw.znany jest do- tychczas tylkD !z

dDlInodewońs:kich

warstw 'OtwDru wiertnic'zeg.o Ciepie- lów IG-l.

Tentaculites absimilis sp. IliDV.

(Tabl. II, fig. 13; tab!. lIT, fig. 14-18; tabl. Vlfl'I fig. 3&-39) M a t e r i a ł: kilkadziesiąt okazów.

o ^{p i s.} SkDliliPka w

kształcie stDŻ'ka. Kąt

w.zrostu skorupki wynosi 8-'9

^0• Cała

powierzchnia skorupki pokryta jest drobnymi, cienJki!mi pi.er-

ścieniami

i IPqprzecznymizmarszczkami.

Hz·eźba

na

~Drupoe

nie jest Jed-

nolita. Miejscami cienlki!e

pierścienie są ułDżone

!blisko siebie, miejscami

.odległości między

nimi znacznie

się zwiększają. Przewężenia występujące między piel'ŚCiJeniami

wYlPehlione

są cał!roowicie

drobnymi

~zmarszcikami.

Są

okazy, które na

całej

swej pDwierzchni

mają

stosunkDwo regularnie

ułożDne

pie.rScienie, a nieZibyt szeroOkie

przewęż:eni!a wypełniają

IPDprzecz- ne zmarszczJki.

Bywają też

i taki'e, w których w

części początkowej,

przy-

legając.ej

d.o komDry emJbrilonalnej,

pierścienie ułożOIne są

blisko si elbie, a dOiPierD w

części !przyujściowej odległości między

nimi

zwiększają się.

Występują

wbwczas

sze~Dkie

,odcinki

przewężeń,

iPOkryte poprzecznymi

zmarszczkami.

Zmienność <OSDbni~zą

.gatuniku

obrazują następujące

wy-

miiary:

:al8

^{Barbara' Hajłasz}

Długość skorupki

Ogólna liczba pierścieni na skorupce Srednica grubego końca skorupki Liczba pierścieni przypadająca na

wielkość średnicy końca skorupki Srednica cienkiego końca skorupki

Kąt wzrostu

Okaz 1 7 mm 38

1,3 mm

4 0,4 mm 8°

Okaz 2 9 mm 32

1,2 mm

3 0,5 mm 9°

. Po rów

III

a

oD

i e: Tentaculites absimilis sp. nov.n:ie W)11ka· zuje podo-

bieństwa

do mych ga tun/ków tentakulitów znanych mi z !prac paleonto- logicznych.

W y s t

ę

P o wa n i e: Tentaculites absimilissp.

lliOV. po

raz pierwszy

zostałznalezioo'Y

w warstwach doln·ego dewonu otWlOI'U wiertniczego Cie- pielów IG-l.

M a t e r i a ł: .3 okazy.

Tentaculites mirabilis sp.

!IlOV.

(Tabl. III, fig. 19)

o ^{p i}

^s.

^{Skorupa w}

!kształcie

stoilka.

Kąt

wzrostu

skorUpkiJ

wynosi oko-

:ło 7⁰•

Sk.o1'iUpka ma bardzo

ciekawą

i

oryginainą rzeZbę,

!która nie jest jed- nolita.

Początkowa część

,skorUjplki,

przylegająca

do komory embrionalnej _ . posiada dobrze

rozwinięte

zmarszc21ki poprzec.me.

Pierścienie zaczynają

siJę pojawiać

dopiero w

części ś~owej

skorupki. W

części

górnej -

przejściowej

- szeroKie

iPierścienie leżą dosY'ć gęsto obOk

siebie.

Przewę­

żenia między pierścieniami

polkryte

są poprzecZlIlymi

zmarszczkami.

Zmienność osobniiCZą

gatunku

okr'eoŚlają następujące

wymiary:

Długość skorupki

Ogólna liczba wszystkich pierścieni na skorupce Srednica grubego końca skorupki

Lic-.!:ba pierścleru przypadająca na wielkość średnicy końca skorupki Srednica cienkiego'. końca skorupki

Kąt wzrostu

Okaz 1 Okaz 2 :10 mm 9 mm

ok. 19 ok. 17 1,:1 mm 1 mm

3 3

0,5 mm 0,5 mm

70 70

P

O

r ó

'W

n a n i e: Tentaculites mirabilis sp. nov. nie wykazuje podo-

bieństwa

do innych gatunków "tentakulitów znalIlych mi z prac !paleonto- logicznych.

W y s

tę

IP o w an i e: Tentaculites miriabilissp .. nov. !pierwszy raz zo-

stał

ZIIlaleziony w warstwach dolnego dewonu z otworu wiertniczego Cie- pielów IG-I.

Tentaculites nikiforovae G. L

j a s c

h.

(Tab!. IV, fig. 20-22; tabl. V'I, fig. 29; tab!. VIrI, fig. 41)

1958b TentacuUtes niki/orot/Be G. L j a s c h.; G. P. Ljaschenko: Trudy VN>IGNI, Wyp. IX, 'p. 21-22, tab!. II, fig. 1, 2.

M a t e r I a ł: kilkanaście okazów.

Dolnodewońskie tenbakulity

81g.

---~---

o ^{P i s. Skorupka-}

^duża

w postaci denkiego stooka, z

kątem

wzrostu

3-4^P.Początkow,a część

Skorupki! pokryta jest dl'lObnymi, 'S2iel'lokimi i nis- kimi

!pierścieniami. Odstępy między pie1"ŚCieniami

w tej

części

skol1lJPki

są

równe.

Pierścienie występujące

na powier2iChni górnej

części

skorupki

są więlksze, charakteryzują się

tym,

że są

grube, wysolde i szerokie, w przy-

ujściowej części są

nawet asymetryczme.

Przewężenia między pierścienia..:

mi

^'czasam~ są

szersze od

lPierścieni

i polkryte dl'lobnymi, cien!kimi, po- prrecznymi zmarszC7lkami. Czasami drobne

zmars2iC~i pokrywają

rów-,

nież przedJnią stronę pierścieni.

s,potY'ka

się również

skorupki, w których

odstępy między lPieTŚcileniami osiągają szerokość

dwu lub czterech lPier-

ścieni.

Na przekroju

^podłużnym

uwidocm,ia

^się

laminarna budowa

^ścian­

ki skorulPki. W dolnej

części, sąsiaduj.ącejz komorą embrionalną,

we-

wnętr.ma

warstwa Skorupiki nre ^powtarza

rzeźby zewnętrznej,

natomiast w górnej

części

skoOrU!Plki, ' blisko

ujścia, wewnętrzna

, warstwa powtarza

rzeźbę 2ieW1hętrzną.

Ni,eldedy

lIla

IPrzekroju

podłużnym można zauważyć.

że wewnętr2lna

powierzchnia

~ortljpki

podzielona jest poprzecznymi prze- gr6dlkami na Ikomory.

'Zmienność

osobnicza 'ga tunik u T..entaculites niiki ...

forvae G _L

j

a s c h.

wyrażona

jest

następującymi!

' wymiarami:

Długość skorupki

ogólna l1ezba wszystkich pierścieni na skorupce Liczba pierścieni przypadająca na

wielkość średnicy końca skorupki Srednica grubego końca skorupki Srednlca cienkiego końca skorupki

Kąt wzrostu

Okaz 1 12,5 mm 40

3 1,2 mm 0,4 mm 4°

Okaz 2 lJ. mm 37

2

!lo mm 0,3 mm 11°

Po ró

W

n a

ⁱⁿ

i e: Tentaculites nikiforovae G. L j a s c h.

zbliżony

jest- , do Tentaculites ornatus

iS Q

w. Od tegoO osta'tnie,go

różni się

Jednak mnlej-.

szymi rozmiarami, szerszymi

!pierścieniami

i

węższymi !prz,ewężeniarru

w górnej

części

skorupki. U Tentaculites ornatus S

Q

w.

pierścienie

w.gór- . nej

części

skorupiki

są węższe

i

wyższe,

a

przewężenia

dwu-lub

pięcio-.

krotnie sze.rs2ie od

!pierścieni.

W

y s

t

ę

P .o

wa ⁱⁿ

i

e:

Tentaculites nikiforovae G. L j

a s c

h.

rostał:

znaleziony na iPodolu w warstwach

należących

do !poziomu

c~ortkowskie-,

go,

Występuje również

w osadach dQlnego dewonu stwierdoonych w otwo-, rze Ciepielów iG-'l.

Tentaculites estcmicus G. P. L

j

a s ch.

(Tabl. IV, fig. 23)

1958b Tentacuntes eatonicus G. P. L j as c h.; L j a s c h.: NOwYje Vldy sylurSkich tentakulltov·

PdbałUki i VolynL Trudy VNIGNI, Wyp. (IX.

lIil: a t e r i a ł: 6 okazów.

o ^{!P i} s.

SkoOr~a średnich

vozmiarów w

Ikształcie

cienlkilego

stoŻ'ka"

z

kątem

wzrostu

Około

1!3°, pokryta grubymi, równomiernie

rozłożO!Il.ymi. pierście.n.iami.W !przewęŻ'eniach milędzy pierścieniami .majdują się

po- - przecznezmarszc7Jk:i. Lic2Jba zmarszczek

.znajdujących się

w

!przewężeniu.

wynosi 3-5.

'Zmienn'ość

:ga'tunlku Tentaculites estcmicus G. L j a s c h ..

można prześledzić

na

następujących

wymiarach:

.820 ^{Barbara Hajłasz}

DługoŚĆ skorupki

Ogólna liczba wszystkich pierścieni na skor.upce Liczba pierścieni przypadająca na wielkość

średnicy końca Skorupki Srednlca grubego końca skorupki Srednica cienkiego końca Skorupki

Kąt wzrostu

Okaz 1 Okaz 2

9 mm 8 mm

22 20

3· 4

1,8 mm 2,5 mm 0,4 mm 0,5 mm 13" 14°

p

O rów!Ił

a!Il ile: Tentaculites estonicus G. L j a s c h. jest gatunkiem

zbliżanym

do Tentaculites gyrocanthus E at o n. Cechy

odróżniające

te dwa gatunki, to inne

!kąty

wzrostu i

różnice

w

rzeźbie

skorupki. Tentacu-

lites estonic'UiS G. Lj asch. ma

większy ikąt

wzrostu, który wynosi 13°, poclczasgdy Tentaculites gyrocanthus I E a:t O!Il ma

kąt

wzrostu

wynoszą­

-cy zaledwie !3>--4!0. Tentaculites estonicus G. ' L j a s c h. ma bardziej raw- nomiernie i

gęściej rozłożone pierścienie :na

powierzch!Iliskorupki.

Wy s t

ęlPo

wa n i e: Tentaculites estoniCtL8 G. L ja sch. znaleziony

został

w

Estoni!i. !Ila p6łwy~ie

lSaanicma w cienikich, zielO!Iloszarych war- stwach wapiennych oraz w otworze wiertniczym Ciepiel6'w 10-1.

Hodzaj Heteroctenus G. Ljasch.

Heteroctenus opiparus sp. nov.

(Tabl. V, fig. 26-28; tabl. VI .. fig. 30) M a t e r i a ł: KJlkanaście okazów.

o ^P

ⁱ

s. 'Skorupika

średnich

rozmiarów w

'kształcie wąskiego,

lekko wy-

giętego stożika. Kąt

wzrostu skorupki waha

się

w granicach 6+8

^0•

Po-

czątllmwa część

skOrupiki,

przylegająca

do komory embrionalnej, ma

rzeźbę

w !postaci jed!IlOrodnych

wąSkich lPierścieni.

!Na dalszym odcinku

rzeźba

skorupki zaczyna

się różnicować. Pojaw.iają siępieI'ŚCienie

dwóch typów - mniejsze iI

większe. Przewężenia między dużymi pierścieniami wypełniO!Ile są !pierścieniami

drobnymi. LicZJba drobnych

pierśeien<i zaw~r­

tych w jednym

przewężeniu

waha

się

w granicach 3+4. W górnej swojej

-części

skorupika zmilenia

ornamentację polegającąria

tym,

że przewę~ia następujące

po

dużych !pierścieniach

wy;pem., ion.e

są

tylko przez jeden lu: b dwa

!pierścienie

drobniejsze o

m!Iliejszejśrednicy. Zmienność

osob-

niczą

gatulnku Heteroctenus opiparus sp. nov. m02ma

prześledzić

na !pod- stawie wymiarów Skorwpki:

DługoŚĆ skorupkl.

Ogólna liczba wszystkich pierścieni na skorupce Liczba pierścieni przypadająca na

wielkość średnicy końca skorupki Srednica grubego końca skorupki Srednlca ci!lllldeg'o końca skoru.pki

Kąt wzrostu

Okaz l 7 mm ti

3 o,t mm 0,:11 mm 6°

Okaz 2

ł mm

ao

3 0,9 mm 0;2 mm

a

^O

P ,O rów n a n ' iI e: H eteroctenus opiparus sp. nov. jest spokierwniony

z Heteroctenus mosolovicus G. P. Ljasch., od iktórego

odróżnia się mniejszą ;ilością pierścieni

i odmiennym iCh

rozłożeniem·

na skor:u:pce.

DolnodewońSlk:ie .tentakulity

821 U Heterocten'ILs mosolovic'ILs .G. L ja sc h. pierwsza

częsc

skorupki

~

bardzo

długim

stOS1llIlkowo oocinku

wykształcona

jest w postaci

jedn<>-

rodnych

plerścileni.

Występ,owanie:

Heterocten'ILs opiparus sp. noov. znalezionyzo-

stał

w .osadach dewonu do1nee.o w

otwnr?'.oP

wiertniczym Ciepielów IG-'l.

M' a t e r 1 a ł: . dwa okazy

Heterocten'ILs sp.

(Tabl. !lV. fig. 24-25)

o ^P

ⁱ

s. SkoOrupika w

ikształcie wąskiego stożka. Długość

skorupki waha

się

wgra,hicach

3+4.·mm. Kąt WZl'Iostu

wynosi

lO-H o. Rzeźba

skorupki

składa silę

w z

ip,ierścieni

dwóch typów. Jeden typ to

pierścienie

o mmej- szej

średnicy,

drugi

rO większej.

SkOrupka na

całej

SWIOjej

długości

ma

podobne ułożenie pi,el"ŚCieni polegające

na tym,

że przewężenia :między dużymi pierścieniami są wypeł!n.ione pierścieniami

drobnymi w liczbie od c.zterech do

pięciu. Zmienn.ość

osObnicza gatuniku

wyraża się następujący­

mi wymiarami:

Długość skorupki

Ogólna liczba wszystkich pierścieni na skorupce Srednica grubego końca skorupki

Srednica cienkiego końca skorupki

Kąt wzrostu

Okaz 1 2,5 mm ok. 24

0,9 mm 0,2 mm 11⁰

Okaz 2 3,5 mm ok. 31 1 mm 0,3 mm

1()0

P

00,1' Ó W n

an i e: Heterocten'ILs sp. jest pdkrewny Heterocten'ILs opi-

parus~.

nov.

·Pokrewie:ństwotych

obu gatunków polega, na ,tym,

że

Hete- rocten'ILs sp. ma

[podobną rzeźbę

do

rzeźby środtkowej części!

skorupki gatwnlkuHeterocten'ILs opiparus

Sjp. nov.

WlN"IIOSKI.

iSTRtATYORAFIOZINiE

Na

fi,g.

2 przedstaw,lony jest fra,gment profilu .osadów dewonu dolnegoO z otWoru Ciepielów llG-'l, w których. 2lIlaleziano opisane tentailmlity.

Wbad,anych .osadach

wyró:żmiłam

dwa

ieJ:q)oły

tenta!kulitowe:

Pierwszyze~ół2IDajduje.się

w

iłowcach

-wapnistych, szarych,

!przekła­

danych'.

mułowcami-i!

. cientkimi

wfk:ładlkami

wapieni. ol1gaiIlodetrytycmych,

występują~ych naigłę!bokOlŚCi

'214106,O+i2

ⁱ

31'1 ;,6 m. ,Boza> tentakulitami w osa- dach tych

majdująs~ę małże,

'ostrakody, ortoce:rasy, krynoidy, tryloObity, brachiopody i

wielkoraki.~<Qrupki,

ten:taikulitó'o/

'Są

dQbrzezachowane.

Wielk:,ość.ich

waha

Się

wgranicach'2,5+17,mm. Tenta'kulEty spotyka

się bądźtq

jaikopojoedy.ncze-,egzeIll!Plarze,

Ibądź też

w !postaci

ławic-zek.

Tenta- kulity

są naogół_.chaotycm:i~;l"ozrzuc®-'e illapowię:l,"zchiIliwarstw.

DoO tego

ze~hi należą;· następujące:

tenta!kulity: Tentac'ILlites. gyrocanthus

EatO:n"T.ni~ijoro'Vąe'-G., Lją.,s.~ h.},

r.e_stonic'ILs

G.

L

j a s c

h.,

T.

sp., Heterocten'ILs opiparus sp. -nov., .H. $p.'Tent,*uUty

występuj.ące

w tym

z~()lę;przypom:inajązE!S!Pół

'OIPisany przez G. ,P.Lj ll.sc he n k

^{Q Z}

Po-

doląA;'obszaru inąd.bałtycki~g9;,

1\- gyr:ocan:thus E,a to n ·oraz T. nikijoro-

822 ^{Barbara Hajłasz}

---~

vae G. L j a s c h.

występują

razem na Podolu w warstwach poziomu czortkowsikiego.

Ponieważ

warstwom czortikow , skim

odpowiJa:dają

u nas warstwy bostowSkie,

należy IPrzY1Puszczać, że

.osady

występując,e

w wier- ceniu Ciepielów

IlG-1

na

głębOlkości '24106,0+2'311;6

m

są

rÓWiIlowiekowe

", z warstwami Ibostowskimi. ' Warstwy bostowskie za...

1135JJ stały,

zaliczone przez

E.'r.omczykową

i H. Tomczyka

(1962¹⁾

do

żedyrnu.

Drugi wydzielony przeze mnie

zespół występuj,e

w

mułowcach i iłowcach

z

głębokości 2311,6+

211315,8

m.

W

dolnej

części

( profilu tenialkulity poja-

wiają się

masowo, w górnej natomiast pojedynczo.

Razem. z tentakulitami znajduje

^się

fauna towarzy-

sząca,

reprezentowana

prze~ małż,e,

trylobity, :bra- chiqpody, ryby, iktóra w

górnejczęśd

profilu

who-

żej,e. Wielkość ~orupek

tentakulitów drugiego zes-

połu

waha

się

w granicach

7+17

mm. Skorupki

Fig. 2. Profil

dewonu

ddln'eglO

w

dtw~e

wrerwczym

Cie- pielów ILG-l

tLower DeV'OIld.1Bn :in bore hole Ciepie16w IG-l 1 - iłowce; 2 - piaskowce; 3 - mułowce

1 - claystones; 2 - sandstones; ,3 - sllstones

tentakulitów, tak samo jalk: w zespole pierwszym,

^są

chaotycznie po- rozrzucane na powierzchni warstw.

Cechą charakterystyczną

drugiego

zespołu

jest fakt

zubożenia'

fauny ten:taikulitowej, i to

Zał'ÓWiIlO

pod

wzglę­

dem

ilościowym,

jak

i jakości.owym.

'Zjawisko to daje

się zauważyć

po-

cząwszy

od

głębdk<>ści '2i2'12,9

m. Tenta!kulity

zespołu

pierwszego

pr~wie całkowicie wymierają.

Do

^~ołu

drugiego przechodzi tylko jeden gatu- nek - Tentaculites gyrocanthus

E

a t <> n, któremu

towarzyszą:

T ci. at- tenua.tus H

a

11, T. ci. antarcticus F i

s

h er, T. formosus sp.

^!llOV.,

T. ab- similis sp. ill'ov. i T. mirabilis

sp.

nov. w:

cytowanym~oleznajdują się

tyLko trzy gatunlkimane dotychczas z .osadów syluru i dewonu, a miano- wicie: T. gyrocanthus E a t <> n, T. cf. attenuatus H a 11 i T. cif. antarcticus F ish,er.

Po~ostał,e

: gatunki

są

n.owe. Wszystkie

wyżej

wymienione ga- tunki

^występują

hard210 lic1JIl:ie :na

głębokości 2,311,6+221:2,9

m. Na

^głę­

boikości 2212,6+2'135,8

m tentaikulity

są już

nieliczne, .obserwuje

się

wy-

raźne zuhożen:ie

gatunków.

^Ponieważ

Ten.taculites gyrocanthus E a t

O!ll

ma szeroki

^zasięg

(sylur i dewon), T. attenuatuB H a 11 znany jest w Ame- ryce pómOC!l'lej z fonnacji Hamilton, T. antarcticus F i she r

został

"21lale- ziOllly na terenie A1ntarktydy w osadach uUczanych ,jako

pożed.yńSkie,

a

IPrzedżyweckie, pozostałe

tenta1rulityz teg.o zespohl

należą

do gatunlków nowych, braik jest jednak na razie podstaw do

wysunięcia

I bard.w pre- cyzyjnych sugestii stratygraficznych.

iNa'leży przypuszc'zać, że nastąpiła

zmiana warunków ekologicznych, która

^wpłynęła

na wymarcie tentakuli-

tów.pieiwsz~o zespołu,

'manych 'z osadów

żedynu.

Na tej podstawie

moż­

na

zasugerować, że zespół

drugi,

niewątpliwie młodszy,

j-est

wie'kuzigeń-

J.Jo.lllodewonslde tentakullty

823

skiego. Zaniikanie

tent~u1it6w,

Ikt6remu towarzyszy , znaczne zuboz.enie pozostalej fauny, wskazuje na stopniowe przejScie

od

warunk:6w mor- skich do

1k0000tynentaln'Ych,.lPalIluj~cych

juz w g6rnym zigenie.

Obecno.sc i()sad6w zigenu

W

otworze Cieple16w IiG"'1 sugel'owa'la r6w- niez : M. Pajchlowa (1'966).

Zaklad Stratygrafl1 Instytutu Geologlcznego Warszawa, ul. Rakowieoka 4

Nad'eslano dnla :111 grudnla 1967 r.

PISMIENNICTWO

FISHER D. W. (11916l}} - Lower Devondan fauna of

the

^Hoclick Formation, Ohio Ran- ge, Antarotikra. Pub'lished :by the American Geophysical Union.

M'n..ACZEWSKI L. (1966) - DokuIDentacja wyndikowa otwaru wiertniczego Ciepie- 16w IG-l. ATch. Inst. Geol. (maszynopis). w.arszawa.

PAJCHLO'WIA M. (19166) - stratygrafia dewonu w rejonie iB~owa-ciepiel6w. Arch.

Inst. Gaol. (maszynopis). iWarszawa.

SHlMER H. W. SHRJOOK R (1948) - Index £,os51'ls of Nor.th America. The Massa- chusetts Tnstitute of Technology. New y,OO"k, London.

TOMCZYK H. (1966) - stratygrafia syluru z warstw granicznych z dewonem w otworze wier.tniczym Ciepiel6w 10-1. Arch. 'Inst. Gaol. (maszynopis).

Wars21awa.

TOMCZYKO/W A E., 'I'lOM:OZYlK H. ,(1Il162) - 'l)as PT·oblem del' SilurlDewon Grenze i.n Polen. Bonn;...Bruksela,.

,LJ;ABH,lJ;AllIBH.1IH JI. m. (1949) - naJIOOHTOJIOrgB. rOCTeXH3,n:aT. MOCKBa.

JIJlmEHKO r. n. (1957) - HOBl>lit KJIaCC BCKonaeMhlX MOJIJIIOCKOB Coniconchia. ,lJ;OKJI. AH CCCP, 17, CTp. 1049-1052, N.! 6. MOCKBa.

JIJIillEHKO r.

n.

^{(1958a) -} Class Coniconchia. OcHOBId naJIOOHToJIonm. rOCYAap Hay'lIlo- -TeXHH'l. 113,n:. MOCKBa.

JIJlmEHKO r. n. (1958b) - CHrrypcKHe TeHTaKYJl1IThl no,n:OJIH H npB68JITBKJI. naJIOOHTOJIO- I'H'fecKBii C60pBBK. MOCKBa.

Eap6apa XAIlJIAll

HIDKIIE,lJ;EBOHOBLIE TEHTAKYJIHTLI 03 CKBAXCHHLI QEIIE.lIIOB Hr-I

Pe310Me

B CKBalKIIHe D;erreJIIOB Or-l (q,Br. 1) 3aJIeI'alOT OTJIOllteBHJI lIIDKHero ,n:eBoua, B KOTOPIdX OTMt\1leHO rrpXCyn:TBHe TeHTaKyJIHTOB. Ha rn:y6mre 2135,8-2406,0 M (q,Br. 2 BId.D:eJIeHO .D:Be rpyrr- IIhl TeHTaKYJIHTOB.

B rrepBoD: rpyrrrre, 3aJIerarom;eitua rJI. 2406;0-2311,0 M HMeIOTCJI CJIe,n:yIOID;Be TeHTaKYJIHTId:

Tentaculites gyrocanthus Eaton (Ta6JI. IT, q,Br. 8-1; Ta6JI, VIII, q,Br.40), Tentaculites nikiforo"ae

824

Barbara Hajlilsz

G. Ljasch (Ta6JI. IV, q,HI'. 20-22; Ta6JI. VI, q,HI'. 20; Ta6JI. VIII, q,HI'. 41), Tentaculitea estonicus G. Ljasch (Ta6JI. VI, q,HI'.23), Tentaculites sp. (Ta6JI. U, q,HI'. 11; Ta6JJ.VII, q,m. 34, 35), Hetero- ctenua opiparus sp. novo (Ta6n. V, q,m. 26-28; Ta6JI. VI, q,m. 30) R Heleroclenus sp. (Ta6JI. IV,

<pHI'. 24-25). TeHTaKYJJH'l'LI nepBOit rpynm.I HanOMHHlUOT rpymiy, ·OmIca.HH}'IO r. II. JlJmreHlm Ha IIo,llOm.e R B IIpR68JITHKe. Tentaculites gyrocanthus Baton, a TalOKe Tentaculitea nikiforovae G. Ljasch BCTpe'lalOTCJl Ha no,llOm.e B CJIOJIX 'fOpTKOBCKOrO roPH30HTa. l{0PTKOBCKHM CJIORM

B nOJIhme COOTBeTCTB}IIOT 6OCTOBCKHe CJIOR, O'lHeceHllhre B 1962 r. X. TOMlfHKOM H B. TOMlfH- ICOBOit K xe)lHBY.

Bo BTOpoit rpymre, 3aJIeraJOIII,eit Ha rny6HHe 2311,6-2135,8 M, Ha6JI1O,IlaeTCJl BhlMHPaHHe Te1fI'aK)'JlHTOB nepBoit rpymn.r, H3 KOTOPOit nepeXO,llHT TOJIhKO 0)lHH BH)l Tentaculites gyrocanthus Ea Ton. B TO xe BpeMJI nOJlBJIJlIOTCJl: Tentaculites cf. antarcticus Fisher (Ta6JI. I, q,m. 5--7; Ta6JI.

IX, q,m. 42, 43), Tentaculitea cf. attenuatus Hall (Ta6n. I, q,HI'. 1-2), Tentoculites /ormosus sp. nov.(Ta6J1. lI, q,m. 12; 'la6JJ. VII, q,m. 33), Tentaculi/ea absimilis sp. novo (Ta6n.

n,

q,HI'. 13;

Ta6J1. nI, q,m. 14-1S; Ta6JI. VIII, q,HI'. 36-39) R Tentaculites mirabilis sp. novo (Ta6JI. lIT,

<pHI'. 19).

Bee BldlD'enepe1fHCJIeHllhreq,opMhl BCTpe1f8lOTCJl o'lem. 'faCTO crny6.

2311,6-2212,9;'~

Ha-

"DIHaJI·xe c rny6. 2212,9 - H ,IlO rny6. 2135,S M. TeHTlIKYJIHTbI CTaJIOBJlTCJl HeMHOrOlfHCJleHHl>IMH.

Ha6ino,llaeTCJl HPKoe OCKyileHHe q,oPM.

Tax Kax Tentaculites gyrocanthus Baton HMeeT mupoKoe pacnpocTPaJIeHHe (cunyp-ileBoH), Tentaculites attenuatus Hall H3BeCTeH B CeBepHoit AMepmce B q,OPMIW,HH Hamilton, a ocilllIhm..e BB,II;LI, BCTpe1faIOIII,HecJl B 3TOi!: rpymre, HOBLIe, TO nOKa HeT ilOCTa'l01fHLlX OCHOBaHllit )lJIJI BHeceJlID[

onpeileJIeHHLIX npe)lJloxeHHit OTHOCHTeJILHO CTpaTlilI'Paq,HH. ClIe,DYeT npemIonar8Th, lfTO HaCTY- 1llIJI0 H3MeHeHHe 3KOJIOrH'lecKHX YCJIoBHil, KOTopoe npHBeJIO K BLIMHpaHHlO TeHTaxymrrOB nepBOit rpynIThI, H3BeCTHLIX B OTJlOXeHHJIX xe)lHHa. Ha O.CHOBaHHll noro M01KHO npe.nnOJI01KHTL;· 'ITO BTOPaJI Ipymra, HecoMHeHHO 60JIee MOJlO,llaJJ, OTHOCHTCJI IC 3HreHCKOMY B03paCTy.

HC'le3HOBeHHe TeHTaxYJIHTOB, lCOTOpoMY COnyTCTBOBaJIO CyIIJ~eBHoe OCKy,lleHHe OCTlllIhHO.it

<paym.I, YKa3LJBaeT Ha nocTeneHllIilll: nepeXO,ll OT MOPCKHX YCJIOBBit lC lCOHTHHeHTaJILBhIM, npeo- OJlll,l:laBllIHM yxe B BepXHeM 3HI'eHe.

Balflbalfa HAJLASZ

LOWER DEVONIAN TENTACULITES FROM BORE HOLE CIEPmLOW IG-l

S·ummary

Bore hole ClepielOw m-l·bag piel'Ced the iLower IDevonian deposits.in which ten- taculi.tes occur (Fig.l~. At a de~ of ~136.&--:2406:0 m (FiJg. 2) the 'lIIutbOll" ha,s distin.guished .

two

~geos of ltenltJa<:UllJtes.

m

^the mat·. assemb'lialge, :IlO!Und ,art;

a· depth of 2406.~1'l.O rn, the following representatiJv!es OCCUlfl: .

Tentacu1.iJtes gvrocanthus

Eat {) n {Tabl>e m,Figs. 8-10, '1'a'ble

VIn,

Fig. 40),

Tentoculites niki- j01'ovae

G. Ljasoch (Table

rv,

E1iJgs. ~Talble VI, Fig. 23, '1'lIIble VIn, Fi,g. 4Il~,

Tentaculites estbniCU8

G. Ljas;ch(Tab1eVlI. Fig .. 23),

Tentaculites

SIl. ('Dable :111, Fig. H, Table VillI, \Figs.

3I4t-135),Heteroctenus optparus

sp.nov. (Table V, Figs; 26-28, Table VI, Fig. 30) and

Heteroctenus

s,p. (Table 'W, Figs. 2~5). The tentacUilites of the first 'assemblage resembletbat descrilbedlby G. P. Ljaschenko from Podolia.and from the iPeri-Baltic ,area.

Tentaculites gyroeanUl.us

Eat·o

nandTentaculite& niki-c

_________________________ S_t_r_~_z_c_~ __ ·e ________________________ ~825

forovae G. L j a s e h. oeeur in the Podolia in the 'beds

ar

the OzortkowSlki. ihorl.zon ..

In P·oland, to the Czortkowskie będs eorrespond the Bosrowskie beds referred in 1962.. by E. Tomezykowa and H. Tomczyk to Gedinnian.

The see.ond assemblagethat oecurs ata depth ol 23U.6---mCil5.6 m ls ·dharacterlzed by dy.ing out of the tenta.cu1)ites af ,tbe fdaost assembli8lge, amon.g wbich only one speoies Tentaculites gYTocanthus E a t o n passes upwards. On the {)ther hand, new species can be ,observed: Tentaculites antarcticus IF i s h er (Table II, Figs. 5~7.

TablE~ IX, Fligs. ~--43), Tentaculttes et attenuatus H aU (Table I, fig. 1-2).

Tentaculites form08us sp. nw. (Table II, !Fig. 3r2, Table WI, 'Fig. 33), Tentaculites absUnUis sp. n<lV. (Table II,Fig. 13, Table JH,Figs. 14--U:8, Table· !\TIT!, Figs. 36---39) and Tentaculites mirabilis sp. nov. (Table 'HI, 'Fi,g. 119). All the spedes mentioned above are very abundant and oeeur ata depth from 2311.6 to 122112.9 m, whereaos from Z221.9 .to 2135.8 m they are rare1y found; and the species are distinctly poorer.

Since Tentacumes gYTocanthus E la li; () ill ~s of liarr,ge extenrt (SIl1lIl"ian - Devonioo), and Tentaculites attenuatus H a l rJ. is known to oeeur in iNorth Americain the Hami1- ton torma:rtion, :and the !remadni:ng species that belong

. to

this assemb1ages are new.

no basis e,ms!ls at presen t to dnaw eny ~pbiJcal su~gestliOns. lit 18 possiJbletbat a ,chBlIlge in 'ecolog,icał 'conditions has taken !place, ,and th:is has influenced tbe d1sappe81'8Jnce of the tenJtaeuUtes ol ,tbe iim assemblage in Ithe Gedinni-an depo- siiJts. Tbus, a suggestion may be made ttbat tbe .seC'Olld assemJb1:age no doubt younger.

is

of

Siegen a;ge.

The

disappearanee -Gf ten:fl8icuHltes. accompanied :byimpoverisblment of the rema- ining fauna, ,prunrts to ,8 'gradual transirtion from marine to continent8il. condistions tbat predominalted :already

et

Ithe Upper Siegen :time.

TABLICA I Fig. 3, 4.

Tentaculites

cf.

attenuatus

H ll' 11

Ciepie16w IG-t, gl~~c (depth) 2Sm,6 m; pow. (enL) 6 X

. Fig. 5.

Tentaculitescf. antarcticus

F ish

e r

Ciepie16w IQ-'1, gl~lro6c (depth) 2Ql2.8,8 m. pow. (eni.) '1 X

Fi'g. 6.

Tentaculites

d.

antarcticus

F ish

e r

Ciepie16w lG-l.gl~bolrojc(deptb) 2004,5 m; pow. (en!.) 6 X

JIig. '1.

TentacuZites

cf.

antarcticus

F ish e It'

Ciepie16w l'G-il, ~bolroSc (depth) 2245,'1 m; pow. -(enl.) 6 X

Kwart. geol., nr 4, '1968 r. TABLICA :r

Barbara HAJLASZ - DolnoslllSkle tentakuLlty z otworu wlertniczego Cleple16w IG-l

TABLICA 11

Fi:g. 8. Tentaculites gyrocanthus Eat 0 n

Ciepi.el6w IG-I, gl~oM: ~depth) 2370,9 m; pow. (en1.) 10. X Fig. 9. TentacuUtes gyrocanthus Ea' ton

Oiepiel6w IG-I, gl~bokoSc(depth) 2370,9 m; pow. ,(enl.) 10 X Fig. 10. TentacuZites gyrocanthus Eat 0 n

Ciepi:el6w IG-[" gl~bokoQSc (dePth) 2203,6m; pow. (enl.) 6 X Fig. 11. TentacuZites lOp.

Ciepie16w IG-l, ,gl~bolrosc (depth) 2347, 6 m; pow. (enl.) 5 X Fig. 12. TentacuZites jormosus sp. novo

Ciepie16w lG-I, gl~bokoSc (depth) 2260,7 m; pow. (enl.) 6 X Fig. 1.3. TentacuZites absimiZis sp. novo

Ciepie16wIG-l, ,gl~bokosc (depth) 2234,5 m; pow. (enl.) 7 X

Kwart. geol., nr 4, .1968 r. TABLICA II

Barbara HAJLASZ - Dolnoslqskle tentakulHy Z otworu wi-ertnlczego Clepielow IG-1

TABLICA iIII'1l Ftg. 14. TentacuUtes absimilis sp. nov.

Ciepie16w !G-[, gl~bolroSc (depth) 2040,5 m; pow. (d.) 8 X FIg. 15. Tentacu£ites absimilis sp. novo

Ciepiel6w IG-l, gl~bo1ro6c (depth) 212314,5 m; pow. I(en'!.) 6 X Fig. '16. Tentaculites absinnilis sp. novo

Oiepie16w lG-l, gl~koSc {:depth} 2OJ3I4,51 m; pow. (enI.) 6 X Fig. 17, Tentaculites absimilis sp. novo

Ciepiel6w ID-I, gl~bokoSc (depth) 22.46,7 m; pow. {en1.) 6 X fig. HI. Tentaculites absimilis sp. novo

Oiepie16w JG-I, ,gl~bokoSc (depth) 2245,7 m; pow. (eIlll.) 7 X Fig. 19. Tentaculites mirabilis sp. noVo

CiepieI6w .IQ-I, gl~bolroSc (depth) 2W!,5 m; !pow. (ent.) 5 X

Kwart. geol., nr 4, 1968 r. TABLICA [II

Barbara HAJI,ASZ - Dolnoslllskle tentakuJ.lty z otworu wiertnlczego Cleplel6w IG-l

TABLICA IV

Fig. 20,21. TentacuUtes nikiforovae G. L j as ch.

Ciepiel6wIG-l, glE:bokosc (depth) 2359,4 m; pow. (en!.) 7 X

Fig. 22. Tentaculites nikifOTovae G. L j a s c h.

Ciepie16w lG-I, gl~bokoSc (depth) 2347,6 m; PCYW. (enl) 7 X Fig. 23. Tentaculites estonicus G. L j a s c h.

Ciepie16w ]G-I, gl~bQkoSC (depth) 2360,4 m; pow. (en!.) 7 X

Fig. 24. Heteroctenus sp.

Ciepie16w IG-I, glE:bokosc (depth) 2359,4 m; pow. (en!.) 7 X Fig. 25. Heteroctenus sp.

Ciepioe16w IG-I, glE:bolrosc ~depth) 2361,4 m; pow. (en!.) 7 X

Kwart. geol., nr 4, 1968 r. TABLICA IV

Barbara HAJLASZ - Dolnoslqskie tentakulity z otworu wiertniczego Ciepiel6w 1G-1

TABIlICA V Fig. 26,27,28. Heteroctenus QJriparus s,p. novo

Ciepirel6w -IG-I, gl~boki06~ (depth) 2359,4 m; pow. (ent) 10 X

Kwart. geo!., nr 4, 1968 r. TABLICA V

Barbara HAJ!..ASZ - DolnoslqSkie tentakulity z otworu wlertniczego Clepiel6w IG-l

TABu]CA V'L

Fig. 29. Tentaculites nikijoTovae G. L j a s c h.

Ciepie16w IG-I, ,gl~boltoOsc (depth) 2372,0 m; ;pow. (enl.) 2,5 X Fig. 30 HeteToctenus opiparus sp. novo

Ciei>ie16w IG-l,gl~bokooc (depth) 2359,4 m; .pow. (enl.) 2,5 X

Kwart. geol., nr 4, 1968 r. TABLICA VI

lrbara HAJLASZ - Dolnoslqskie tentakullty z otWOl'U wiertniczego Clepie16w IG-l

TABLICA VII Fig. 31. Tentaculites cf. attenuatus H a 11

Pl'zekr6j podlutny (1ongituddnal cross section)

Ciepiel6w 1G-l, gl~boikoSc (depth} a3'23,6 m; pow. (en1.) 12 X Fig. '32. Tentaculite~ cl; attenuatus H a 11

iPlrzekr6j rpodluz.o.y (1on~rtudJ.nal cross s:ection)

Ciepie16w 'lIG-I, gl~bokoSc ,~dept~' 2323,6 m; pow. (enl.) 12 X Fig. 313. Tentacutites formosus gp.

novo

Plrrzekr6j 'podlUlzny (1<m~tudinal cross section)

Ciepirel6w llG-'l, gl~bok'oSc (depth) 2280,7 m; pow. (ent) 8 X

ng.

34. Tentacutites sp.

I'r;rIzekr6j pOdluzny (lon~tudina1cross section)

Oiepie16w JIG-I, gl~bokoSc (depth) 2337,8 m; pow. (en1.) 10 X Fj,g. 35. Tentaculites sp.

Pirzekr6j pod;J:uzny (longitudinal cross seotion)

Ciepielo1w IIG-l, gl~ok,oSc (depth) 2337,8 m; pow. (enI.) 10 X

Kwart. geol., nr 4, 1968 r. TABLICA VII

31 32

33

34 35

Barbara HAJ!:.ASZ - Donlosl,,!skie tentakulity Z otworu wiertniozeg'o Ciepie16w IG-1

TABLICA VIII F.ig. 36. Tentaculites absimilis sp.

Przekl'6j podluzny (lon~tudinal cross section)

Ciepie16w IG-l,gl~okoSc (depth) 2240,5 m; pow. (enl.) 16 X Fig. 37. Tentaculites absimitis Sip. novo

~kr6j podluzny (lon~-tudinal cross section)

Ciepie16w IG-l, gl~bokoSc (depth) 2222,6 m; ·pow. (enl.) 9 X F,ig. 38. Tentaculites absimilis sp. novo

Ciepiel6w 'IG-l, gl~bokoSc (depth) 2274,5 m; pow. (enl.) 12 X Fig. 39. TentacuZites absimUis sp. novo

~ekr6j podluiny (lo~·tudinal cross section)

Cieprel6w ~G-l, gl~c (depth) 2274,5 m; pow. (enl.) 10 X Fig. 40. Tentaculites gyrocanthus Eat 0 n

Przekr6j podluzny (~-tudinal cross section)

Ciepie16w 10-1, gl~OOkosc {depth) 2274,5 m; pow. (en1.) 10 X Fig. 41. Tentaeutites nikiforovae G. L j a se h.

Przekr6j podlumy (!oogi1udinal cross section)

CiePie16w IG-1, gl~bokosc (depth) 2401,9 m; poW. (en1.) 10 X

Kwart. geo!., n r 4, 1968 r.

37

36

39 40

,"

,

TABLICA VIII

38

4 I

Barbara HAJl..ASZ - DolnoslqSkle tentakullty Z otworu wlertniczego Ciepie16w IG-I

TABLICA :DC.

Fig.. 42. TentacuZites ,cf. antarcticus F ish e 11."

Rrlzekr6j podituzny (lOO!glitudinal cross seotion;)

Ciepie16w IIG-I, gl~bokosc (depth) 2'228,8 m; pow. (enl.) 18 X Fig. 43. TentacuUtes cf. (Lntarcticus F ish e!l.'

iRr<zekroj opod;tuZnY (longi.tudinalcross seoti!Ol1.)

Oiepi,e16w ,IG-1, gl~bMOSC (depth) 2243,7 m; pow. (en!.) 13 X

Kwart. geol., nr 4, 1968 r. TABLICA DC

42

Barbara HAJLASZ - Dolnoslqskle tentakulity z otworu wlertnlczego Cleplel6w IG-1