Kwartalnik Geologiczny, t. 34, nr 2,1990 r., str. 291-304
Elzbieta TURNAU
Poziomy sporowe famenu i turneju z otworu wiertniczego Kowala 1
W utworach famenu z profilu Kowala 1 wyrozniono cztery poziomy sporowe oraz kilkanascie zon wg podzialu stosowanego w Belgii. Pewne gatunki, ktorych pierwsze pojawienie siy stanowi w Belgii podstawy wyroznienia zon sporowych, S,!: w Kowali nieobecne, podczas gdy inne pojawiaj,!: siy tu w innym czasie nii na zachodzie (co wynika z danych konodontowych). W obecnej chwili brak kryteriow palinologicznych, ktore pozwolilyby na szczegolowszy podzial utworow famenu (do Fa2c) w Gorach Swiytokrzyskich. Natomiast w utworach granicznych dewonu i karbonu w tym profilu wystypuj,!: z~spoly spor, na podstawie ktorych mozna je korelowac z utworami dotychczasowego rejonu typowego dla tej granicy w Reriskich Gorach Lupkowych. Dane sporowe co do poloienia tej granicy w profilu Kowala 1 S,!: w przyblizeniu zgodne z innymi danymi biostratygraficznymi.
WSTI:;:P
Otwor wiertniczy Kowala 1 znajduje si~ kilkanascie km na SE od Kielc, w synklinie bolechowickiej. Pod utworami karbonu (gl~b. 7,0 -10,1 m) przewier- cono tu blisko 1000-metrowej mi'!zszosci utwory dewonu, przewaznie w~g
lanowe, lez'!ce na osadach kambru.
Podziallitostratygraficzny dewonu omowiono w opracowaniu A. Romanka i M. Rup (1990), zagadnienia biostratygrafii utworow famenu, granicy de- won - karbon oraz wybrane prqblemy petrograficzne w pracach: H. Zakowej i M. Nehring-Lefeld (1983), H. Zakowej i in. (1985), M. Nehring-Lefeld (1990) oraz H. Zakowej i K. Radlicza (1990).
Do badan palinologicznych przygotowano 53 probki pobrane z gl~b.
228,7 -7,2 m, sposrod ktorych jedynie 21 zawieraly spory.
Inicj~tork,! badan, ktorych wyniki przedstawiono nizej, byla Pani Profesor Halina Zakowa, za co skladam Jej w tym miejscu podzi~kowanie. Dzi~kuj~
rownoczesnie Dyrekcji Panstwowego Instytutu Geologicznego za umozliwienie mi wykorzystania materialu wiertniczego.
292
JEDNOST.
CHRONO- STRAT.
I-z
«
z -0
z
W
L
«
LL
Elzbieta Turnau
ZONY SPOROWE
~.8.RiChardson'feftreel i in.,
O.C.McGregor,19 6) 1987)
~
HD
f - - - -
VI
f - - - -
lepidophyta -- nitidus
LN
f - - - -
LE
f - - - -
---
----LL
pusillites - - lepidophyta
Ech
LV Ver
- - -Lep
flexuosa -
Var
- cornu to
veo
-Fie
GF
I - - - -Mic
torquato -
Farn
- gracilis
(cz~sc)
GH
e - - - -
(V)
KOWALA 1
VI -- LN- LL
GF
(V)
7,2 m 10,1 24,0 34,2 38,6
196,0
215,0 228,7
Fig. 1. Zony sporowe w profilu Kowala 1 i sporowe podzialy zonalne famenu i nizszego dinantu Spore zones in Kowala 1 profile and spore zonal schemes for Famennian and lowermost Dinantian
STRATYGRAFIA PALINOLOGICZNA
Terminologia stratygraficzna najmlodszego dewonu i najstarszego karbonu stosowana obecnie na swiecie jest niejednolita i cz~sto niejednoznaczna. Zmian nalezy oczekiwac dopiero po znalezieniu i zatwierdzeniu odpowiedniego strato- typu granicy dewon - karbon. W niniejszym opracowaniu, podobnie jak w in- nych artykulach dotycz,!cych dewonu z otworu Kowala 1, terminem famen
obj~to rowniez przedzial zaliczany przez niektorych do strunu, zas termin turnej odnosi si~ tylko do utworow mlodszych od dewonu.
Miospory najwyzszego dewonu i najnizszego karbonu S,! na swiecie dobrze poznane i dzi~ki temu istnieje szeroko akceptowany, szczegolowy ich podzial zonalny (M. Streel i in., 1987; K. Higgs i in., 1988). Natomiast znajomosc flor sporowych famenu do Fa2c jest znacznie slabsza. Flory te S,! najlepiej poznane na terenie europejskiiej cz~sci ZSRR, gdzie dla famenu stworzono szereg lokalnych
Poziomy sporowe famenu i turneju z otworu Kowala 1 293 schematow sporowych (W.J. Awchimowicz; G.J. Kedo; N.C. Niekriata - fide W.K. Golubcow (ed.), 1978; L.G. Raskatowa, 1973). Wydzielone zony nie s,!
oparte na kryterium pierwszego pojawienia si~ taksonow, lecz na cz~stosci lub regularnosci ich wyst~powania, co uniemozliwia korelacj~ zon na wi~kszych
obszarach.
W niniejszym opracowaniu sprobowano zastosowae podzialy zonalne J.B.
Richardsona i D.C. McGregora (1986) oraz M. Streela i in. (1987), ktore s,!
w przyblizeniu skore1owane ze standardowym podzialem konodontowym.
W profilu Kowala 1 nie udalo si~ wyroznie wszystkich zon z wielu przyczyn.
Cz~se brakuj,!cych zon, szczegolnie w gornej, skondensowanej cz~sci profilu, miesci si~ w interwalach nie zawieraj,!cych spor. Niektore zony zas nie mogly bye wyroznione, gdyz nie stwierdzono wyst~powania ich wskaznikowych gatunkow.
Wreszcie, pewne gatunki wskaznikowe maj,! w Kowali inny zasi~g niz w rejonach typowych zon sporowych famenu.
Zasi~gi stratygraficzne wybranych gatunkow spor w badanym profilu przedstawiono na fig. 2. Gatunki charakterystyczne dla badanego profilu oraz gatunki stratygraficznie wazne zilustrowano na tablicach I, II.
Zespoly spor z najnizszej cz~sci opracowanego profilu S,! ubogie w taksony.
Wyst~powanie na tym odcinku gatunku Diducites versabilis (Kedo) Van Veen wskazuje na obecnose zony torquata-gracilis podzialu J.B. Richardsona i D.C.
McGregora (1986), a raczej jej cz~sci odpowiadaj,!cej zone V (M. Streel i in., 1987), korelowanej z zon'! P. crepida podzialu konodontowego, co jest zgodne z danymi M. Nehring-Lefeld (1990).
Wyzej, w szerokim interwale od 196,0 do 38,6 m napotkano dose uroz- maicone zespoly sporowe charakteryzuj,!ce si~ m.in. wyst~powaniem gatunku Archaeozonotriletes famenensis Naumova. .
W Ardenach pojawienie si~ tego gatunku wyznacza podstaw~ zony GF, ktora uwazana jest za odpowiednik zony konodontowej P. marginifera (M. Streel i in., 1987). Nalezy jednak pami~tae, ze w Ardenach wyksztalcenie utworow starszych od zony GF jest niekorzystne dla zachowania si~ spor, totez pierwsze pojawienie
si~ A. famenensis w tym rejonie jest, bye moze, ograniczone facjalnie, a zatem zona GF moze miee znaczenie jedynie lokalne. W europejskiej cz~sci ZSRR A.
famenensis Naumowa pojawia si~ w dolnym famenie (L.G. Raskatowa, 1973), podobnie jak w Ameryce Polnocnej (J.B. Richardson, D.C. McGregor, 1986).
Trzeba wi~c podkreslie, ze obecnose tego gatunku w Kowali (gl~b. 196,0 m) nie musi wskazywae na wyst~powanie poziomu P. marginifera.
W gornej cz~sci tego interwalu nie stwierdzono gatunkow Rugospora radiata (Kedo) Bywszewa (synonim - R.flexuosa (Juszko) Streel) i Grandispora cornuta Higgs, ktore S,! wskaznikami zony R. flexuosa - G. corn uta i rownowaznej zony VCo, korelowanej z zon'! konodontow,! P. trachytera. Obecnose zony VCo nalezaloby si~ tu spodziewae z uwagi na przynaleznose utworow z gl~b.
55,4-42,7 m do zony P. trachytera (M. Nehring-Lefeld, 1990). Grandispora cornuta Higs wcale w Kowali nie wyst~puje, natomiast Rugospora radiata (Kedo) Bywszewa pojawia si~ w tym profilu dopiero w zonie LL. Brak jej ponizej zony LL mozna przypisae slabej frekwencji spor w krytycznym interwale; istniej,!
jednak przeslanki wskazuj,!ce na diachronizm pierwszego pojawiania si~ R.
radiata w roznych regionach, co omowiono szerzej w uwagach koticowych tego opracowania.
Na gl~b. 34,2 m nast~puje ostra zmiana skladu zespolow spor. Brak tu
wi~kszosci gatunkow wyst~puj,!cych w nizszej cz~sci profilu (fig. 2), pojawiaj,! si~
natomiast po raz pierwszy, m.in.: Retispora lepidophyta (Kedo) Playford
294
LU ~
a: o a.. I/)
o ~
N
• VI
.s::.
e u Qi E
;:
~ 0
x-0 .0 Sf (!)
7,6
VI
.2 C:J ::. ...
:::J I..;
II)
~ .;::
0 Cl.
. !!!
VI 0 I..;
:;,
~ t
II) :::J
~ .~ C:J
.g :-:::: ... I..;
~ .C) C:J C:J VI £:
VI ... <II
<II ::. C:J ...
~ ... 0 VI 0 Cl.
.~ >< ~ '<::i VI C:J ...
:::J 0 0 1:! ...
c: :;,
:Ie:: Cl <:(
.~ .!!J
VI VI
c: c:
<II <II
c: c:
<II
~ VI
E; .E
.E .C) ~ <II C:J ... .E C:J C:J c: .c:: .2 C:J
~ c: ...
VI ... 0 0 I..; 8
~ <II VI .!: 0 s:
~ .~ ... c:
:-:::: ...
i! 0 .!::
~ I..; E; VI
0 ~
c: 0 ~ 0 c: C:J ... c... C:J C:J ... :-:::: <II 0 0 0 0 0 .!::
<II ~ :;} .~ Cl. 0
0 0 .!!! VI
.c:: .c:: I..; c... Cl. 0 .E c... c: ... c: ... .2
C (3 (3 ~
<:( -.J
I
Elzbieta Turnau
VI VI
.2 >< :::: .E .E .2 C:J
~ II) <II -lc: VI ·s C:J -S! -S! c:
~ .!!J ~ 0 :s: VI VI :::J
~ II) ~ I..; ~
.s: VI :-:::: .C) ~ 0 .C) :; .C) ~ C:J ... C3> ~ .E .E-Cl. .;: C:J ... <II .E . .", VI :::J .;: :§ C:J .C) C:J E; :::J .C) ~ '-<II :::J <II VI
~ ::. VI .!: VI ~ ~ ~ Cl. ::. VI ... ~
~ ~ Vj C:J ~
.!:: VI <II C:J C:J Cl. C:J VI VI C:J ...
~ :-:::: ... I..; .S!! VI ... <II
~ VI ... .!::
0 ~ .!:: 0 Cl. <II ~ ~ <II 0 C:J 0
c: VI ~ ... .;:: c... Cl. ... c:
0 .!:: 0 0 0 C:J ~ 0 c- o VI 0 0
~ c: 0 .g
0 0 0 ~ c... ... Cl. 0 Cl. Cl. Cl. Cl. ~
<II :f: ~ a 0 0 :;} E ~ E :::J .~ 0
0 0 Cl. Cl. .!!J C:J c:
-s c: .c:: .g E ~ >< g, -S! -S! -S! I..; :; <II
8 Cl. 0 ~ ~ ~ VI E; E;
... .3 c: <II <II c: :;, C:J ~ :2
<:( <:( Lu Q:: Q:: :Ie:: Q:: co
10,1
I
I I I I
10.7
I I
LN 24,5 33,4
I I I I I
34,2
I I I I
tLL
38,6
I I
42,8
I I I
47,5
I
56,7
I
I I
62,9
I
66,8
I I
70,3
79,8
I I I I
96,9 109,0
~~::~ I I I I I I I I I
167,7
.GF 196,0
II I
(V) 228,7
I I
I IFig. 2. Zasi~gi stratygraficzne wybranych gatunk6w spor w profilu Kowala 1 Stratigraphical ranges of selected spore species in Kowala 1 profile
VI :::J
!g C:J
VI
:::J .!:: ...
~ c: ·s .E .c:: C:J .C) II) C:J .E C:J I..; .c::
t
<II I..; 5i-VI a; VI c:
<II ~ :::J 't VI
~ .;:: ~
0 C:J 0 .;::
C:J 0
Cl. ... Cl. ... ... 0
.!!! ... VI 8 :::J ... ~ Cl. 0 0 .C) ~ c: 0 0 :5 0 Cl. c: 0 .!!! C:J 0 Cl. VI VI ~ -S! a Cl.
~ l:) ... S G ... C:J
I...J co
I I I I
I I
i Knoxisporites literatus (Waltz) Playford, co wskazuje na zon~ LL. Podobny zespol spor napotkano tez na gl~b. 33,4 m. Pozycja stratygraficzna dolnej granicy zony LL nie jest w jej rejonie stratotypowym (Irlandia) ani w Ardenach precyzyjnie okreslona, ale dolna granica nizej lez'!cej zony LV uwazana jest w Belgii za mlodsz,! od dolnej granicy srodkowego poziomu P. expansa. M.
Nehring-Lefeld (1990) zaliczyla interwa121,4 -17,6 m - pomi~dzy pojawieniem
si~ gatunkow Pseudopolygnathus brevipennatus Ziegler a Bispathodus aculeatus aculeatus (Branson et Mehl) - do dolnego poziomu P. expansa. Zdaniem autorki ten odcinek profilu, jak i nizej lez'!ce utwory (do gl~b. 34 m) mog,! juz nalezec do srodkowego poziomu P. expansa, 0 czym swiadczy pojawienie si~ na tej gl~bokosci gatunku R. lepidophyta (Kedo) Playford.
Kolejne zespoly spor, rozne od poprzednich, uzyskano z gl~b. 10,1 m i 10,7 m.
Wspolwyst~powanie w nich gatunkow Retispora lepidophyta (Kedo) Playford, Verrucosis porites nitidus (Naumova) Playford i Vallatisporites verrucosus Haque- bard wskazuje na obecnosc zony LN. Zona ta korelowana jest ze srodkowym
Poziomy sporowe famenu i turneju z otworu Kowala 1 295 i gornym poziomem S. praesulcata (K. Higgs, M. Streel, 1984; M. Streel i in., 1987).
Nast~pny zespol sporowy uzyskano z gl~b. 7,2-7,6 m. Charakteryzuje si~ on obecnosci£! gatunku Vallatisporites pus illites (Kedo) Dolby et Neves i brakiem Retispora lepidophyta (Kedo) Playford oraz Rugospora radiata (Kedo) Byw- szewa. Zanik tych dwoch ostatnich gatunkow wskazuje na granic~ zon LN-VI. V.
puss illites w Renskich Gorach Lupkowych wyst~puje po raz ostatni w dolnej
cz~sci zony VI (K. Higgs, M. Streel, 1984) i w odpowiadaj£!cej jej zonie PMi na terenie europejskiej cz~sci ZSRR (W.I. Awchimowicz i in., 1988). W Renskich Gorach Lupkowych dolna cz~sc zony VI zawieraj£!ca V. pusillites uwazanajest za nizsz£! od zony konodontowej S. sulcata. Nalezy dodac, ze autorka w 1985 r.
sugerowala, iz omowiony wyzej zespol, zawieraj£!cy rowniez gatunek Baculatis- porites fusticulus Sullivan, reprezentuje gorn£! cz~sc zony VI. Obecnie, po zbadaniu wi~kszej ilosci materialu i stwierdzeniu obecnosci Vallatisporites pusil- lites, uwaza jednak, ze zespol z gl~b. 7,2-7,6 m reprezentuje doln£! a nie gorn£!
cz~sc tej zony. Baculatisporites fusticulus Sullivan, na ktorego wyst~powaniu
oparto zarzucon£! obecnie opini~, jest gatunkiem 0 malo charakterystycznym wygl£!dzie, trudnym do poprawnego oznaczenia, a zatem 0 niewielkiej wartosci stratygraficznej.
GRANICA DEWaN-KARBON W PROFILU KOWALA 1 Jednym z celow, dla ktorych prowadzono badania biostratygraficzne w profi- lu Kowala 1, bylo mozliwie precyzyjne ustalenie polozenia w jego obr~bie granicy dewonu z karbonem. H. Zakowa i in. (1985) postawili t~ granic~ w stropie ciemnych lupkow pochodz£!cych z gl~b.10,1-10,7 m. Dwadziescia centymetrow ponizej tej granicy wyst~puj£! famenskie maIze, a jeszcze nizej znaleziono konodonty srodkowego lub gornego poziomu B. costatus (gorny poziom P.
expansa do dolnej cz~sci srodkowego poziomu S. praesulcata wg podzialu Z.
Zieglera i Ch.A. Sandberga, 1984). 50 cm ponad omawian£! granic£! wyst~puj(!
maIze karbonskie, a 70 cm wyzej pojawiaj£! si~ po raz pierwszy trylobity Archegonus (Waribole) abruptirhachis E. et R. Richter, co sugeruje obecnosc
pi~tra Gattendorfia.
Zespoly spor wyst~puj£!ce ponizej i powyzej dyskutowanej granicy nalez£! do zon sporowych LN i VI (por. fig. 1). Granica pomi~dzy tymi zonami jest identyfikowana z granic£! dewonu z karbonem (m.in. M. Streel i in., 1987; K.
Higgs i in., 1988), co jednak jest tylko przyblizeniem. Bezposrednie datowania konodontowe zon sporowych bowiem sugeruj£!, ze granica zon LN-VI moze znajdowac si~ nieco ponizej poziomu S. sulcata. Wskazuj(! na to wyniki badan palinologicznych w profilu Hasselbachtal w Renskich Gorach Lupkowych (K.
Higgs, M. Streel, 1984), gdzie zespoly sporowe zony VI pojawiaj£! si~ w szczytowej partii lupkow z Hangenberg, ponizej pierwszego (w tym profilu) pojawienia si~
konodontow Siphonodella sulcata (Huddle) w SP£!gu wapienia z Hangenberg.
Zespoly zony VI z Kowali 1 przypominaj£! zespoly z Hasselbachtal wyst~puj£!ce
w lupkach z Hangenberg. Podobienstwo to polega na obecnosci w po row- nywanych zespolach gatunku Vallatisporites pus illites (Kedo) Dolby et Neves.
Obecnie uwaza si~, ze gatunek ten nie przechodzi powyzej granicy de- won-karbon (W.I. Awchimowicz i in., 1988). Bylo by jednak zbyt pochopnie twierdzic, wbrew wynikom badan faunistycznych, ze rowniez stropowa (powyzej
296 Elzbieta Turnau
glt(b. 10,1 m) partia profilu Kowala 1 nalezy do dewonu, gdyz istnieje tu szereg zastrzezen. Pierwsze pojawienie sit( S. sulcata (Huddle) w profilu z Hasselbachtal moze bye ograniczone facjalnie, a zatem sp,!g wapienia z Hangenberg w tym profilu nie musi odpowiadae dolnej granicy poziomu S. sulcata. Ponadto, pierwsze pojawienie sit( Vallatisporites pus illites (Kedo) Dolby et Neves jest na polkuli polnocnej silnie diachroniczne, co moze tez dotyczye zaniku tego gatunku. Nie rna na razie podstaw by twierdzie, ze przy pomocy metody palinostratygraficznej mozliwe jest datowanie z dokladnosci,! do ulamka podzony konodontowej.
Reasumuj,!c nalezy stwierdzie, ze dane sporowe S,! w znacznym stopniu zgodne z koncepcj,! polozenia granicy dewon - karbon w profilu Kowala 1 w stropie ciemnych lupkow, na glt(b. 10,1 m.
UW AGI KONCOWE
W profilu famenu i turneju otworu wiertniczego Kowala 1 wyroznIOno 5 poziomow sporowych (fig. 1). W dolnej czt(sci tego profilu, 0 mi,!zszosci okolo 200 m, wydzielono jedynie dwa poziomy sporowe. Z wynikow badan konodon- towych (M. Nehring-Lefeld, 1990) nalezy s,!dzie, ze w poziomach tych zawarte S,!
cztery zony sporowe Oppla wedlug podzialu stosowanego w Belgii (M. Streel i in., 1987). Niemoznose pelnego zastosowania tego podzialu, ani nawet mniej szczegolowego podzialu J.B. Richardsona i D.C. McGregora (1986) wynika z braku w badanym materiale wielu gatunkow wskaznikowych oraz z dia- chronicznego pojawiania sit( na swiecie innych gatunkow. St,!d wniosek, ze do tej pory brak jest stratygraficznego schematu sporowego, przy pomocy ktorego mozna by korelowae utwory famenu (do Fa2c) pomit(dzy oddalonymi od siebie regionami.
W wyzszej cZt(sci profilu Kowala 1, 0 mi,!zszosci okolo 30 m, wyrozniono 3 zony sporowe. Brak tu dwoch zon sporowych podzialu stosowanego dla Europy Zachodniej. Wydaje sit(, ze jest to zwi,!zane z obecnosci,! interwalow palinologicznie plonych w utworach silnie skondensowanych.
Wyznaczenie na podstawie spor polozenia granicy dewonu z karbonem jest mozliwe jedynie w przyblizeniu. Istnieje mozliwose int~rpretowania danych palinologicznych zgodnie z sugesti,! wysunit(t'! przez H. Zakow'! i in. (1985).
Badania palinologiczne tego dobrze datowanego profilu dostarczyly infor- macji na temat pozycji pierwszego pojawienia sit( kilku gatunkow spor uwaza- nych za stratygraficznie wazne.
Archaezonotriletes famenensis Naumowa pojawia sit( w profilu Kowali na glt(b. 196,0 m, w interwale nie zawieraj,!cym konodontow, 1 m powyzej utworow zaliczonych do gornego poziomu P. crepida (M. Nehring-Lefeld, 1990) i ponad 100 m ponizej utworow nalez,!cych do dolnego poziomu P. marginifera.
Poniewaz w synklinie galt(zicko-bolechowicko-borkowskiej we wszystkich zba- danych dot,!d profilach utwory famenu, po pozionl dolny P. marginifera, osi,!gaj,! stosunkowo.znaczn'! mi'!zszose a utwory wyzszych poziomow S,! silnie skondensowane (H. Zakowa i in., 1983), istnieje duze prawdopodobienstwo, ze omawiany gatunek pojawia sit( w Kowali w gornym pozio!llie P. crepida, a napewno ponizej poziomu P. marginifera. A zatem w Gorach Swit(tokrzyskich A. famenensis Naumowa pojawia sit( w podobnej pozycji stratygraficznej jak w Ameryce Polnocnej (J.B. Richardson i D.C. McGregor, 1986) i w europejskiej
Poziomy sporowe famenu i turneju z otworu Kowala 1 297
CZ~SCI ZSRR (L.G. Raskatowa, 1973), czyli jego znaczenie dla wyrozniania odpowiednikow zony P. marginifera jest tylko lokalne (dla Ardenow).
Vallatisporites pus illites (Kedo) Dolby et Neves wyst~puje w badanym profilu w zonie LN, nie stwierdzono go w zonie LL. Pojawia si~ wi~c pozniej niz Retispora lepidophyta (Kedo) Playford, podobnie jak w europejskiej cz~sci ZSRR (W.!. Awchimowicz i in., 1988). W Ameryce Polnocnej gatunek ten spotykany jest nieco ponizej zony R. lepidophyta (J.B. Richardson i D.C. McGregor, 1986), a w Ardenach obydwa te gatunki pojawiaj~ si~ rownoczesnie (M. Streel i in., 1987).
Pierwsze pojawienie si~ gatunku Rugospora radiata (Juszko) Bywszewa (= R.
flexuosa (Juszko) Streel) zanotowano w Kowali w zonie sporowej LL (praw- dopodobnie poziom P. expansa). W Ameryce Polnocnej, w stanie Nowy Jork, gatunek ten wyst~puje w zonie P. marginifera (J.B. Richardson, D.C. McGregor, 1986), a w Ardenach w zonie P. trachytera (M. Stree1 i in., 1987). W Europejskiej
cz~sci ZSRR R. radiata pojawia si~ w dolnej cz~sci horyzontu Malewka (T.!.
Bywszewa,Jide Atlas spor., 1985), 9dpowiedniku zony LN (zona konodontowa S.
praesulcata). A zatem w Gorach Swi~tokrzyskich R. radiata (Juszko) Bywszewa pojawia si~ wczesniej niz w europejskiej cz~sci ZSRR, lecz pozniej niz w Ar- denach.
Knoxisporites literatus (Waltz) Playford pojawia si~ w Kowali 1 ponizej utworow zaliczonych przez M. Nehring-Lefe1d (1990) do zony P. expansa, prawdopodobnie do dolnego podpoziomu tej zony (gl~b. 22,0 - 22z1 m). Na Pomorzu Zachodnim gatunek spotykany jest nie wczesniej niz w gornym poziomie P. expansa (R. Matyja, E. Turnau, praca w druku). A zatem pierwsze pojawienie si~ i tego gatunku jest diachroniczne.
Przedstawione wyzej wyniki wskazuj~ na fakt, ze istniej~ce obecnie sporowe schematy stratygraficzne dla dewonu maj~ ograniczone zastosowanie w kore1o- waniu utworow famenu.
Zaklad Geologii Dynamicznej Instytutu Nauk Geologicznych PAN Krakow, ul. Senacka 3
Nadeslano dnia 13 lutego 1989 r.
PISMIENNICTWO
A WCHIMOWICZ W.I., BYWSZEW A T., HIGGS K., STREEL M., UMNOV A T. (1988) - Miospore systematics and stratigraphic correlation of Devonian-Carboniferous boundary deposits of the European part of the USSR and Western Europe. Com. Forsch. Inst.
Senckenberg, 100, p. 169-191.1
HIGGS K., CLAYTON G., KEEGAN J.B. (1988) - Stratigraphic and systematic palynology of the Tournaisian rocks of Ireland. Geol. Smv. Ireland Spec. Pap., 7, p. 1-93.
HIGGS K., STREEL M. (1984) - Spore stratigraphy at the Devonian-Carboniferous boundary in the northern "Rhenisches Schiefergebirge", Germany. Com. Forsch. Inst. Senckenberg, 67, p.
157 -179.
MATYJA H., TURNAU E. (praca w druku) - Condonts and spores from Devonian/Carboniferous boundary beds in Poland. Proc. XI Congr. Intern. Strat. Geol. Carbon. Pekin.
NEHRING-LEFELD M. (1990) - Biostratygrafia famenu z otworu wiertniczego Kowala 1 na podstawie konodontow. K wart. Geol. 34, p. 271- 290, nr 2.
298 Eli:bieta Turnau
RICHARDSON lB., McGREGOR D.C. (1986) Silurian and Devonian spore zones of the Old Red Sandstone Continent and adjacent regions. Geol. Surv. Canada. Bull., p. 1-79.
ROMANEK A., RUP M. (1990) - Podzial litostratygraficzny dewonu w profilu otworu wiertniczego Kowala 1. Kwart. Geol., 34, p. 221-242, nr 2.
STREEL M., HIGGS K., LOBOZIAK S., RIEGEL W., STEEMANS Ph. (1987) - Spore stratigraphy and correlation with faunas and floras in the type marine Devonian of the Ardenne - Rhenisch regions. Rev. Palaeobot. Palynol., 50, p. 211- 230.
TURNAU E. (1985) - Devonian-Carboniferous boundary in the borehole Kowala 1 (Southern Holy Cross Mts, Poland); Spores. Bull. Pol. Acad. Sci., Earth Sci., 33, p. 2 - 5.
ZIEGLER W., SANDBERG Ch. (1984) Palmatolepis based revision of upper part of standard Late Devonian conodont zonation. Geol. Soc. Amer., Spec. Pap., 196, p. 179-189.
ZAKOWA H., NEHRING-LEFELD M. (1983) - Wyniki badan stratygraficzno-paleontologicz- nych utworow gornego dewonu w otworze Kowala 1. Kwart. Geol., 27, p. 886-887.
ZAKOWA H., RADLICZ K. (1990) Makro- i mikrofauna oraz petrografia famenu z otworu wiertniczego Kowala 1. K wart. Geol., 34, p. 243 - 270, nr 2.
ZAKOW A H., MALEC J., NEHRING-LEFELD M. (1985) - Devonian-Carboniferous boundary in the borehole Kowala 1 (southern Holy Cross Mts., Poland). Macro- and Microfauna. Bull.
Pol. Acad. Sc. Ser. Earth Sc., 33, p. 87 - 95.
ZAKOW A H., SZULCZEWSKI M., CHLEBOWSKI R. (1983) - Gorny dewon i karbon synkliny borkowskiej. Biul. Inst. Geol., 345, p. 5 -134.
ATJIAC CTIOP 11 TIhlJIl(bI HE<l>TErA30HOCHhIX TOJIm <l>AHEP030.H PYCCKOI1 II TYPAHCKOI1 TIJIIIT (1985). He'[(pa, MocKBa.
rOJIYECOB B.K. (e,[() (1978) CTpaTHrpaqmqeCKHe H rraJIeOHTOJIOmqeCKHe HCCJIe,[(OBaHH5l B EeJIopyccH:o. HaYKa H TexHHKa. MOHCK.
PACKATOBA JIT. (1973) - TIaJIeOHTOJIOrHqeCKa5l xapaKTepHCTHKa <paMeHcKHx OTJIO)l(eHHH:
CeHTpaJIHbIX paH:OHOB PYCCKOH: IIJIaT<poPMbI. H3'[(. BOp03e)l(CKHx. YHHB. BopoHe)l(.
3JIb)l(6eTa TYPHAY
CTIOPOBhIE rOPI130HThI <l>AMEHA 11 TYPHEHCKOrO HPYCA 113 liYPOBOH CKBAlKHHhI KOBAJIH 1
Pe310Me
B 6YPOBOH: CKBa)l(HHe KOBaJI5l I rro,[( OTJIH)I(eHH5lMH qeTBepTHqHOrO rrepHo,[(a 6bIJIH rrpo6ypeHbI OTJIH)I(eHH5l Kap60Ha H ,[(eBOHa, JIe)l(amHe Ha KeM6pHH:CKHX oca,[(KaB. OTJIO)l(eHH5l Kap60Ha (MomHoCTH 3 M) H ,[(eBOHa (MomHocTH OKOJIO 1000 M) CJIO)l(eHbI rrpe)l(,[(e Bcero Kap6oHaTaMH.
KOMrrJIeKCbI crrop rrpOHCXO,[(5lT H3 OTJIO)l(eHHH: <paMeHa H caMoro HH)I(HerO Kap6oHa, XOPOIIIO ,[(aTHpOBaHHbIX Ha OCHOBaHHH KOHO,[(OHTOB H ,[(pyrHX oKaMeHeJIOCTeH:. ,n:JI5l pa3,[(eJIeHH5l pa3pe3a
<paMeHa KOBaJIH rrbITaJIHCb rrpHMeH5lTb crrOpOBbIe cTpaTHrpa<pHqeCKHe CHCTeMbI rrpe,[(JIO)l(eHHble I1.E. PHqap'[(coM H ,n:.l(. M3K rperopoM (1986), a TaK)I(e M. CTpHJIeM H ,[(p. (1987). ,n:a)l(e rrepBa5l H3 3THX cxeM, co,[(ep)l(ama5l 30HbI C IIIHpOKHM BepTHKaJIbHbIM pacrrpoCTpaHeHHeM, He MOrJIa BrrOJIHe rrpHMeH5lTbC5l, rrOTOMY qTO MHoro BH,[(OB crrop rrpe,[(CTaBJI5llOmHX OCHOBY ,[(eJIeHH5l He cymecTByeT B CBeHTOKIIIHCKHX ropax, a HeKOTopble BH,[(bI rr05lBJI5llOTC5l B ,[(pyrHx CTpaTHrpaqmqeCKHX ropH- 30HTax qeM Ha 3arra,[(e.
B OTJIO)l(eHH5lX <paMeHa KOBaJIH Bbl,[(eJIeHbI 4 pa3Hblx Oqepe,[(HbIX KOMrrJIeKCa errop. CaMbIH:
HH3KHH: H3 HHX xapaKTepH3yeTC5l rrpHcYTcTBHeM BH,[(a Diducites versabilis (Kedo) Van Veen,
Streszczenie 299
a CJIe.n;YIOID:He ropH30HTbI - nepBbIM n05lBJIeHHeM Oqepe.n;Ho: Archaeozonotriletes Jamenensis Naumova, Knoxisporites literatus (Waltz) Playford H Verrucosis porites nitidus (Naumova) Playford.
3TH KOMnJIeKCbI cooTBeTcTBYIOT 30HaM: (V), GF, LL H LN. 1'13 KOHO.n;OHTOBbIX .n;aHHbIX BH.n;HO, qTO Me)J(.n;y CBeHToKIIIHCKHMH ropaMH H 3ana.n;HoM EBponoM cnopoBble 30HbI GF H LL .n;HaxpoHH- qeCKHe. KOMnJIeKC cnop H3 OTJIo)J(eHHM caMoro HH)J(Hero Kap60Ha xapaKTepH3yeTc51 OTCYTcTBHeM BH.n;OB Retispora lepidophyta (Kedo) Playford, Rugospora radiata (Kedo) Bywszewa, Diducites versabilis (Kedo) Van Veen, a TaK)J(e npHCYTCTBHeM Vallatisporites pusillites (Kedo) Dolby et Neves.
OH COOTBeTCTByeT caM OM HH)J(HeH qaCTH 30HbI VI.
CpaBHeHHe cnopoBbIX H 'KOHO.n;OHTOBbIX .n;aHHbIX nOJIyqeHHbIX H3 pa3pe3a CKBa)J(HHbI KOBaJI5I 1 YKa3bIBaeT Ha TO, qTO HeKOTopble BH.n;bI cnop n05lBJI5IIOTC5I B CBeHTOKIIIHCKHX ropax Ha .n;pyrHx CTpaTHrpaqmqeCKHX ropH30HTax qeM B 3ana.n;HoH EBporre. Archaeozonotriletes Jamenensis Naumo- va rr05lBJI5IeTC5I Bep05lTHO B BepxHeM ropH30HTe P. crepida, a Rugospora radiata (Kedo) Bywszewa, Retispora lepidophyta (Kedo) Playford H Knoxisporites literatus (Waltz) Playford rr05lBJI5IIOTC5I o.n;HOBpeMeHHO B ropH30HTe P. expansa. Vallatisporites pussillites (Kedo) Dolby et Neves n05l- BJI5IeTC5I BblIIIe B TOM )J(e 30He HJIH B 30He S. praesulcata.
Elzbieta TURNAU
SPORE ZONES OF FAMENNIAN AND TOURNAISIAN DEPOSITS FROM THE KOWALA 1 BOREHOLE
Summary
The subsurface section Kowala 1 penetrated under Quaternary cover some lowermost Carboniferous and Devonian deposits resting on Cambrian ones. Both the Carboniferous and the Devonian deposits are mainly carbonates. Their thicknesses are about 3 m and about 1000 m respectively.
Spore assemblages have been obtained from the Famennian and the Carboniferous deposits, from the part of the profile which is well dated on conodonts and other faunas. An attempt was made to use for the stratigraphical division of these deposits the spore zonal schemes established by J.B.
Richardson and D.C. McGregor (1986) and by M. Streel et al. (1987). It appears that even the former division which includes very wide zones can not be fully applied to the Famennian deposits of the Holy Cross Mountains, because the relevant spore species either do not occur there or they appear at different stratigraphical levels than in the West. This is even more true when the latter, much more detailed division is concerned.
Four different successive spore assemblages may be distinguished in the Famennian deposits of Kowala (Fig. 1 and 2). The lowermost one is characterised by the presence of Diducites versabilis (Kedo) Van Veen and the successive ones by the first appearances of ArchaeozonotriletesJamenensis Naumova, Konoxisporites literatus (Waltz) Playford and Verrucosis porites nitidus (Naumova) Playford. Thy correspond to the zones (V), GF, LL and LN, but the conodont data indicate that between Western Europe and the Holy Cross Mountains, the GF and LL zones are diachronous.
The lowermost Carboniferous assemblage is characterised by the lack of Retispora lepidophyta (Kedo) Playford, Rugospora radiata (Juszko) Bywszewa, and by the presence of Vallatisporites pusillites (Kedo) Dolby et Neves.
The comparison of the spore and conodont data obtained at Kowala suggests that some spore species appear in the Holy Cross Mountains at different stratigraphical levels than they do in the
300 Elzbieta Turnau
West. Archaeozonotriletes famenensis Naumova appears probably in the Upper Subzone of the P.
crepida Zone, Rugospora radiata (Juszko) Bywszewa, Retispora lepidophyta (Kedo) Playford and Knoxisporites literatus (Waltz) Playford appear at the same level, probably in Lower P. expansa Subzone. Valla tis porites pus illites (Kedo) Dolby et Neves apperas higher in this zone or in the S.
praesu1cata Zone.
TABLICA I Fig. 1. Retusotriletes incohatus Sullivan
Gl~b. (depth) 10,1 m, prep. (repar.( HCMS/S3 Fig. 2. Umbonatisporites abstrusus (Playford) Clayton
Gl~b. (depth) 10,1 m, prep. (repar.) HeMS/53 Fig. 3. Verrucosis porites nitidus (Naumowa) Playford
Gl~b. (depth) 10,1 m, prep. (repar.) HCMS/64 Fig. 4. Acanthotriletes volubilis Awchimowicz
Gl~b. (depth) 34,2 m, prep. (repar.) HCMS/39 Fig. S. Lophozonotriletes bulboites Raskatowa
Gl~b. (depth) 33,4 m, prep. (repar.) HCMS/28 Fig. 6. Cyrtospora cristifera (Luber) Van der Zwan
GI~b. (depth) 101,1 m, prep. (repar.) HCMS/64 Fig. 7. Cornispora monocornata Nazarenko
Gl~b. (depth) 148,9 m, prep. (repar.) HCM7/4 Fig. 8. Cornispora varicornata Staplin et Jansonius
Gl~b. (depth) 148,9 m, prep. (repar.) HCM7/4 Fig. 9. Knoxisporites literatus (Waltz) Playford
GI~b. (depth) 34,2 m, prep. (repar.) HCMS/38 Fig. 10. Knoxisporites dedaleus (Naumowa) Playford
Gl~b. (depth) 228,7 m, prep. (repar.) HCM7/34 Fig. 11. Tumulispora rartituberculata (Luber) Potonie
GI~b. (depth) 10,7 m, prep. (repar.) HCM5/3
Fig. 12. Valla tis porites pusillites (Kedo) Dolby et Neves
Gl~b. (depth) 7,2-7,6 m, prep. (repar.) HCMS/2S Fig. 13. Vallatisporites vallatus Haquebard
Gl~b. (depth) 10,1 m, prep. (repar.) HCMS/66 Fig. 14. Vallatisporites verrucosus Haquebard
Gl~b. (depth) 7,2-7,6 m, prep. (repar.) HCMS/25
Kwart. Geol., nr 2, 1990 r. TABLICA I
7 8
11
12
Elibieta TURNAU - Poziomy sporowe famenu i turneju z otworu wiertniczego Kowala 1
TABLICA II Fig. 1. Archaeozonotriletes intertextus Niekriata et Sergeewa
GI~b. (depth) 96,9 m, prep. (repar.) HCM7/39 Fig. 2-4. Archaeozonotriletes famenensis Naumowa
2 - gl~b. (depth) 96,9 m, prep. (repar.) HCM7/39; 3 - gl~b. (depth) 34,2 m, prep. (repar.) HCMS/38;
4 gl~b. (depth) 66,8 m, prep. (repar.) HCMS/7 Fig. S. Rugospora radiata (Juszko) Bywszewa
GI~b. (depth) 10,7 m, prep. (repar.) HCMS/S7 Fig. 6. Diducites versabilis (Kedo) Van Veen
GI~b. (depth) 34,2 m, prep. (repar.) HCMS/38 Fig. 7. Diducites mucronatus (Kedo) Van Veen
GI~b. (depth) 34,2 m, prep. (repar.) HCMS/38 Fig. 8 -10. Retispora lepidophyta (Kedo) Playford
8 - gl~b. (depth) 10,7 m, prep. (repar.) HCMS/64; 10 - gl~b. (depth) 34,2 m, prep. (repar.) HCM5/39 Fig. 9. Grandispora echinata Haquebard
GI~b. (depth) 7,2-2,6 m, prep. (repar.) HCMS/24 Fig. 11. Retispora cassicula Higgs
GI~b. (depth) 34,2 m, prep. (repar.) HCMS/38
Mikrofotografie na tabI. I - II reprezentujq. spory z famenu i turneju profilu Kowala 1; wszystkie
powi~kszenia x SOO
Microphotograps in pI. I - II represent spores from Famennian and Tournaisian from Kowala 1; all magnifications x SOO
K wart. Geol., nr 2, 1990 r. TABLICA II
Elzbieta TURNAU - Poziomy sporowe famenu i turneju z otworu wiertniczego Kowala 1
