Nowy podział liasu świętokrzyskiego

Władysław KARASZEWSKI

Nowy podział liasu świętokrzyskiego

WSTĘP

W ostatni'ch latach zaznacza ^się s'Zybki ^postęp rozwoju ^poglądów na

stratygrafię liasu w Polsce. Sprzyja' mu zoooCZn,y wzrost ilości w:erceń prze-

bijających' tę formację i coraz SZielI"sze stosowarue nowych metod: bada;w- czych, a zwłaszcza badań mikro- ^j. megasporowych oraz :tna'k:ro- i mikrO"'- paleontologicznych.

Syntetyczne opra.cowan:iJa liasu w rejonie kraikowsko-wieluńskim

(J. Zoosko, 1955) i ^11Ia połudn'owych Kujawach (S. Z. ^Różycki, 1958) O'raz

profllówwierceń z CiechDc~nka (J. Sa.tnSIOłIlO'wicz, 1954) przyczyniły się do

poglębienia znajomości tej fO()'l"IDacji.

ZakończOOle ostatnio opraoow.an';'e profilu O'tworu w Mechowie na Po- morzu Zachodndm (R. Dadlez, 1956; 1957; 1958; 1959 O'raz R. Dadlez, J. Ko-- pik, T. Ma!I'cinkiewiczówna i A. Szymbo'rski, 1960) umożliwiło przeprowa- dzeme dość· szczegółowego jak ⁰⁰ nasze warunki podzia^łu 1:asu i co waż­

ruejsZie nawią'Zanie go do liasu morskiego na podstawie występującej tu makro- i mikrofauny oraz zespołów megaspor. •

Również. w pracach baldawczych noo liasem świętokrzyskim, które ab-

sorbowały w latach powoj.ennych wiele osób, poczyniono. w osta.tnich latach Z!1aC7lIle postępy.

W komunikacie nin'ejszym przedstawiono waiŻniej~e wyci·ki ^większej pracy autora, pt.: "Stratygrafia liasu w północnym obrzeżeniu Gór Swięto­

krzyskich", która ^{ukaże się} w III tomie wydawnictwa poświęconego czter- dziestoleciu Instytutu GeologicznegO'.

ZARYS ROZWOJU NOWSZYCH BADAŃ NAD STRATYGRAFIĄ LIASU W REGIONIE SWIĘTOKRZYSKIM

W .kl:aIs~ym opt'lacowallldu sta'rszeg'o mezozoiku i -cechsztynu· w do- rzeczu środkowego bIegu Kanriennej J. Samsonowicz (1929) wprowooził podział utworów zaaiczonych do dolnej jury na cztery serie: zagajską, gro-

madzicką, za.rzecką i ostrowiecką. Pi,erwszej z nich autor ten przypisywał

wiek retycki, trzy ·pozostałe był skłonny para1elizować z trzema piętrWn1 Xwarta1D,lk Geologiczny - 6

900 ^Władysław Ka.raSzewskl

liJa\SIU: do.lnym, środko.wym i górnym, zaJcladając, że reprezentują o.ne pebny profil dolnej jury na badanym oOOzall"Ze.

Oceniając z perg.pektywy la,t ponad trzydziestu s;cho€mat stratygraficzn'Y J. Samsono.wicza, trzeba uwzględnić, że praca jego była w znacznym sto:p- niu pionierska, oparta głównie na kartowaniu w tere.nJi.e, w którym tylko.

niższe serie liasu są stosunkowo do.brze ()dslctIlięte, wyższa ruł,tomiast część tej formacji nie·ma dostart;ecznej ilości odsłorui.ęć i jest powaŻI1:e

zreduko.wana. J. Samsonowicz w czasie prac tereno.wych nie miał możli­

wOIŚci wykon,ywania wierceń i rozporządzoał głównie materiałamiatI'chiwaJ.­

nymi dotyczącymi stalI"ych otworów przemysłowych lub studziennych,.

zazwyczaj opisanych lakonicznie i niefachowo, zgtupowanych· -przede wszystk·m w strefie występowania rudonośnej serii zatr~cldej. Toteż moż­

na podz:wiać rzetelny wysiłek i intu'cję tego badacza, który-na podsta- wie tak niekompletnego materiału stworzył jedyny dla regionu święto­

krzyskiego podziaj stratygraficzn,y utrzymujący się zniewielkimi zmiar.

nami przez trzydzieści lat.

Schemat stratygraficzny J. Samsonowicza był podstawą wszystkich

późniejszych podziałów i oddał duże usługi przy pracach prowadzonych

w

południowej części liasu święto,korzyskiego. W miarę rozszerzania się badań na strefę północną, gdz'e osiągają pełniejszy rozwój. młodsze serie liasu, wynikła konieczność dalszego· rozbudowania, tego podziału.

-W czasie kartowa,nia okolic Szydłowca zwróciłem uwagę na. znaczny wzrost miąższości. serii ostrowieckiej na tym obszarze (W. Karaszewski, 1948; 1953).

l. Jurkiewiczow!ll w sprawozdaniu

z

prac terenowych

z

r. 1950 wokoli- cach Prżedborza wyr6żniła, w obrębie serii żarnowskiej C. Kuźniara, od- powiednikat serii ostrowieckiej, dwie serie piask()woowe rozdzielone serią ił6w zielonawoszarych z żelaziakiem ilastym. Wy,chodnie rudonośnych ił6w zielonawoszarych znane były już wcześniej n81 tym teTenie, lecz ze

względu na pewne analo.gie litologiczne do rudonośnej serii za.rzeckiej utoi:samiano je z tą serią.

Oliecność serii zielonawych ił6w z wtrąceniami żeliaziJak:a, ilastego, stwierdzono w górnej części profilu głębokiego otworu Studzianna, ukoń­

czonegO. w r. 1951 przez przemysł naftowy, a w następnych le:ooeh w sze-

regU irinych otworów na Niżu Polskim, m.in.' w CiechociIiłmi (J: Sarilso-

oowicz, 1954). . .

.. Zarówno w StudzianiIlej (W. KJararszewski, 1960), jak również w pozo-

stałych o.:wo.rach występuje w tej serii pospolicie liścion6g Estheria sp.

przyrównywany przez J. SamronowicZ8' do. Estheria minuta (A 1 b e r t i) var. brodieana. W otworach tych przez dłuższy CZl8S powszechnde utozs.a:':'· miano serię zielonawych iłów z serią zarzecką liasu świętokrzysk'ego

(J. Samsonowicz, 1954; R. Dadlez, 1958; S. Z. Różycki, 1958). Do utrwa- lenia tejpomylki przyczynU się br .. k w pro.filach w:eroeńna Niżu Polskim odpowiednika litologicznego bardzo charakterystycmej serii Z8ll"Zeckiej, która w 'regiOlIlie świętokrzyskim odgryw!ll rolę przewodniego poziomu stra-

tygraficinego. .

. J€dynie . w otworze Studzia,nna występuje wspomniana już seria zielo~

nawych iłów z Estheria sp. O!l'laZ odpowiednik serii zatrzeekie.j zidentyfiiko;,

~~y pn.:ez autora bezpośrednio po jego przewierceniU: . . ,

Nowy podział lias,u świętokrzyskiegO' 90l

Tablica 1

WAŻN/EJSZĘPOGLĄOY NA STRA TYGRAFIE DOLNEJ JURY.

W regionie świf/tokrzys~im

~CIIAMAKAREWI-

P

SAMS!WIlWAi CKUŹf.rAR

laiUtMAR

1.JI.IIKEWI-IM~roGA.I~~IE,W$KI E.CICŚLA 'rNA/iDI W.KAIlASZF.WSKI

~ .ClUWNA /929-1934 /924-1921

I

^{1343 ezawA '956 7941-1S58 I} Z,KOZYfIIA 'frD/1CZ '960 1fJS2 _{. OsI .;_} .1926 ' _srodkow.1 ,e/M rtJ~_I' ' ⁿ Końskich _{h a.}

's;:!:;:

_{3.__ R} ^'lJ'ión _d Ońs7<ich ^relon rejo,!.. ^{t35IJ 1959} =0brZeż1tlllJ Gót". 'zlLikich

rl/Jon , 0 " , , 0 ' komienn~ . rzysuc y n:Z"""",.u OZWO I F+Zy$uchy Prz!lsuch~ . Ci . ...,..yu,uim

li ^bajo~

^{bajos aalen}

II

^{da aa/en lny}

9';'110 •• ';0 >-

:t ^lIrla:

,.,./0 I' _Q; ..., r ^borucleło

>-

,...,..-

^{<:> ...}

/10-/111

.-

U ^er

'f'

~ ~ gtlrno j"l

,.,io

^Ol)

..

.8,/0

nrlo C ^~ .... _C IochocilorIR

- "",ta

^61l

...

_10-15

et ^t()(J ....

~ ,z!Jdlo ..

...

li: ~

.<:) « c::. ^{A. ,.r/a}

.... ^{0.11'0· ,erlo lo: er Ó} d,.~e,,'cla

. . r" Q

...

~

.. -

c:. ^Q;

..

1T5-"'~

<:>

...

^{plO5kowea D}

_'"

^c:

)..

;" _t~~:3.:

w,..ło

... - ^'"

^{., L ____}

Q

'"

^<: ~arno,,'"

...;

...

^6erla

""

0$1"0· If gle/n;owsło

.... ^ponad

-

^Q.

<:> ^{Q; o} .... 60-10

ł

'"

^{'0 o} &kIego

'"

^{:! seria}

'JOf .,ieCk'; ~

jhon%"!Aa

U E :. /l

-- ^{- --. -} -

Ol)

..,

.c:

^...

^{SII-I!O .... ~}

^-

^{ę IJO-SI!}

li

'"

^{.,. IDO )..}

..

.c: .... ot

'"

^{~ c:}

..r;a

~ _~

.

^...

- -

^{;;:. o <: '" a.}

-

>c _ _~

.

_... rtOaIWy -~ ^.c: ~ Q; -., .... ^...

..

_-...:~ ^{'i::} .... i} " ^SD-'/O

)t..~ ()Iz~~

"'~ _nrit;l ^n,io _ ; "

----

~ tet"ia H/';g ..,.;o n,ia s.lrio

.~ CI ~ ^{ot~ ZDrzeck ,udo- zOfUdo !l rudno C S Q}

... ~ -~ ~rudofIDina ^{z _} aorzl!Clło . rud6noAno

I Pod- ::, .... 3' 35~16 nośna 65-10

.'-70

^{"/O •}

ł ^.e

.

lc~ ^~

'"

^{o, a",} ,81)-"0

~~

..,

..-.'" ~ "':o!: ^"- romo-^_io

...

^{seria S."O s.rio "rio B} :: ~

'"

^c: .,

:'"'

^-.:

^...

^{szydlo- ~~-} sI<łob<Aa

~lcA. ^{'C CI I •• r;o}

ot _{- ' 0} dZłr:Jeq, lo: jgromodzidra

I sklobsko

Q: • _{"'0 »<s} .... fIIi~ _{'_ cluJ} ^/(/() 'DO

..

^{~ .... I I 031/-6/)}

I - ^----o

^{E ~ >. .... Itlria}

^{f - .}

^{.... L ol}

~~;;;. i

^{>C srrio .... piasko- ....}

i ~agoj&kG

_ z!l2i!.Jeo !!c ^{6erla .~,IQ CI} ~ .... Sil"'"

"- ^)o.. ",g/owo- A

..

I- -" .... ^~ za~a Q; ^nan wc. ~ go-730 -

...

~ 110-'10 rudfJo "'(pido

-

^{~ .c, b, ZQgOjskCl}

Q; 56-s5 . ^{Q; 'DO} ....

f

^/QO-UII

nj·z.9f.Jd'n~8i: Q; niugodnolć ą ~~=:i

.r

^{czt4ć h/olul}

),. Q:

...

^{CI; Do g6rns iaz.goc}

:o!: ^tupkl ~n ^{~ "06Ó}

'"

^{lU ~ t-.~ ---- ps;.-}

O CI. <zfl/"

CI. p6". ^CI. '-I " dolno wor&lrry

<.> tt- .s par ... ;"

.... ^O <5

" ^kieO~20

'"' ^.... "~!ł~d

'"

^'C

...

^Q;

I~

~ <t .:r ^{'-I )..} l*?

.... ^{lo: Q. ~}

=

<Ot lo: .... ^Q;

po. "C>

lo: 1["-, ^{'C ~} Ioiood..iru

=

>o:

-

ol _tua.t< .. m

:

902

^Władysław Kaa.-aszewski

'Ze względu na to, że profil w Studziannej był barozo Il'ldekompletny, bo

;r.d:zeni.ow,ano dopiero od 751,9 m i to w odstępach 25+50 m,iJn.te'IpI'let1:.acja profilu była bardzo utrudniona. Zrmczoo miąższość dolnej jllry w Sł!u­

dzta:nnej, trzykrotnie przekraczająea miąższości liasu świętokrzyskiego,

przytaczane przez J. Sa.msonowicza i innych autor6w, nasuwa przy- puszcze!1!i.e o tektonicznym podwojeniu prof.1u li2i30U w otWO<I'ze. Echa tych

pogląd6w znajdujemy jeszcze w osta,tndej pracy R. Krajewskiego (1958).

W miarę obejmow.ania, kartowaniem nowych' obszarów li.asu święto­

ikrzyskiego i zwiększan':a się liczby nowych otworów zaczyna się wśród'

badaczy liasu świętokrzyskiego coralZ bardziej rozpowszechn:i.ać p:>gląd

(,) odrębności serii "esteriowej" i za,rzedc:ej. Dałem temu wyraz w mwej interpretacji liasu w otworze Studzia·un,a, w r. 1957. Ni'ezależmieoo {X>glą­

dów autora, Z. Koqdra, zajmujący slię od szet'legu lat surowcami ilastymi w regionie świętokrzyskim, ogłasza w r. 1958 wspóln:e z Eugeniuszem

Cieślą komunikat, w którym wyr6Ż'Dd.a w lias'e świętokrzyskim sześć serii oznaczonyc'h ~(}lejnymi literami ałfa,betu. Cztery dolne paraJelizuje z se-

'ri,amj J. Samsoll10W cza i R. Krajewskiego, a dwie górne przyr6wnuje do serii c:echocińskiej i boruc'ckiej wyróżnionych prnez S. Z. RóżyoC!kie:go

(1958) w profilu liasJ.1 południowych Kujaw.

W schemacie Eugeniusza Cieśli i Z. Kozydry nadałl nie rozbito serii "D",

leżącej pomiędzy serią zarzecką at estel'iową, które1 niiąższość ocen.iano

M~~ ,

RZ€lczywist,a miąższ,ość tych warstw w strefie ich n-ajpeŁniejszego roz- woju przekracza 400 m, a w Studziannej wynosi obło 430 m. Ma'ją one swój odpowiednik w serii slawęcińskiej S. Z. Różyckiego, której miąższość

og'ólna wynosi również około 400 m¹•

Pods1:awę do da.lsz'2g:>pod?i:alu tego k()mplek...<:iU walfStw i ustalenia

przynależn,o.ści stI'latygl'aficznej dało znalezieme w jego środkowej części wkładki z fauną morską małżów.

Zanim przejdę do wni·osków wyplywa'jących z tego odkrycia pra1gnę

pokrótce zobr:azować rozwój p::lglądów na przynależność stratygraficzną

po:mlalIlych wcześllJiej serii liasu świętokrzyskiego.

t:i' ^{1. ; , ' ,' " ' ' , '}

PALEOBOTANICZNE DC'WODY W~EKU DOLNEJ CZĘŚCI PROFILU LIASU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO

Ze względu na szczupłe ramy komunikatu pomijam 'hls1ior:ę wC!Z'e<Śniej­

szych badań, którą można' znaleźć w pracy J. SaIIlSO!iowicza (1929) oraz

'W pełnym tekśc:e moje'j pracy.

Wypada jednak przypomnieć, że zarówno M. Racibo!I'Ski (1891; 1892), j:atk i A. Malk.aJrewiczówna (1928) przyrównywali florę występującą wokoli- cy Ostrowca do warstw z Thaumatopteris schenki wyróim.:onyC'h przez A. G. Na,thorsta (1880-1910)2 w liasie Skanii. '

'1 S. Z. R~ck1 wyróżnia tu dwie serle sławęc1ńsk1e: dolną. mią.~c1 300 m. górną. ' -

,~l00m,

! M. Rac1borski dopatrywał się w dolnej częśc1 pro1Uu Ostrowca równiet odpowiednika warstw z Leptdopterl8 ottonłB G (I P p. Występowanie LepłdopterłB 'ottonis'w tym ,rejonle zostało

Jednak zakwestlDnowane przezA. Maka.rewiczóWllę. a następnie przB3 T. M. Harrrlsa (1937).

Nowy podział liasu świętokrzyskiego 903 . Flora ta pochodzi Z odciInka, który W później opracowalIlym podziale

J.

Samsonowicza objął stropową część seriizaga.jsk:'ej, serię gromadzicką

i ZBlI'zecką (JtI'az dolną i środkową Część S€['ii ostrowiecldej. A. Nathorst

włączał wał'S:twy z Thaumatopteris schenki do retyku i na tej podstawie M. Raciborski przyp:sywal florze ootrowieckiej wiek ł'etycki. A. Makare- wiczów,na. natomiast w trzydzieści sześć lat później (1928), na poclstawie skrupulatnej atnalizy flory okolic Ostrowca, uzupełnionej nowymi znałezi ..

skami, na tle znanych wówczas flor Elroazji i rewizji oonaczeń M. Racibor ..

skiego, zaliczyła cały badamy materiał do dolnegoO liasu.

Wnioski tej autorki znalazły pełne potwierdzenie w późniejszych opra- cowaniach liasu Skanii G. Troedssona (1951), który przesunął znacznie ku dol<jwi granicę liasu i retyku w tym regi()nie i wlączył do liasu dolnego zatrów:no warstwy z Thaumatopteris schenki N ,a t h. 3, j.ak i nirej leżący

poziom z Equisetites gracilis S c h e n k, a doO retyku górnego zaliczył ni-

żej leżący poziom 'Z Lepidopteris ottonis G 6 P p.

Podobne stanowisko zajął T. M. Harris (1937), który, anaHzując florę dolnojurajską z południowo-wschodndej Grenlandii, stwierdził, że słuszne

w zasadzie, z Wyjątkiem niektórych przesta'l'zalych oznaczeń, wnioski M. Raciborskiego i A. Mak.arewiczówny wska~ją na kOtnieC2JOOść zalicze-·

ma całej floOry TejOJlU Ostrowca do dolnego liasu.

Wypada. tu jeszcze przypomnieć poglądy C. Kuźtriara (1924-1928), któ- ry na podstawie flory występującej w środkowej części rudonośnej serii za'l'zeckiej, był początkoWoO skłoo.Jly włączyć te W<l.lrStwy za A. Nathorstem do re<tyku. Późrriej

C:

Kuźniar w praey rękopiśmientIlej Q rudaeh powiatu koneckiego

z

1943 r., uwzględniwszy Tho'we wyniki badań G. T:rOedssona,

zaliezył je słusznie doO ltasu a. "

:&dania paleobotaJliczme l~asI1.l świętokrzyskiego wznawia po długiej

przerwie, jaka, .nastąpiła po śmierci A. Matkarewiczówny (1928), M. Ro- gaJs.kla. (1956), oOgłaszając wynild analfzy pyłkoOwej próbetk pobranych z wier-

ceń wykonanych w Rozwadach i MroczkoOwie pod Opocznem.·

Próbki dostalrczo'lle przez W. Zającz.kowskiego poehodzily

z

^odcinka

obejmującego serię gromadzicką, Z8fI'Zecką oOraz stropową część serii zaga,j- skiej i spągoOwą (okołoO 30 m) serii ostrowieckiej.

Uwzględniiając noOwszą literaturę autorka ta zaliczyła. cały anializowany

materiał doO liasu a. Zasługuje na uwagę, że zasięg pionowy zbadanego 00- cim:ka liasu był podo·bny jak u M. Raciborsk:egoO i A. Makarewiczówny.

Nie więc dziwnego, że wnioski M. Rogalskiej, chociaż dalej idące, są zgod- nez poglądami A. Makarewiczówny.

Dailsze s.precYzowanie wieku tego odcinka liasu dostSJrCZyły badenia megaspor przeprowadzone w ostaJtn!ch latach przez T. Marcinkiewicz (1957a;" 1957b, T. Marcinkiewicz, T. Orłowska, M. Rogalska., 1960).

W próbkach dostarczonych z otlwlic Przedborza przez I. JurkiewiCZ<)wą

i oZ okolic Ska:rżyska-Kamiennej przez autoOM lromunillra.tu stwieł'dzonoO obecność megaspory Lycostrobus scotti N a t h., formy przew<Jdiruiej dla hetlangu(l:ia\Su ai i a2); (C. A. Wi~her, 1938; B. Lundblad, 1956; 1959).

a G. Troeds&on zwrócił ~wa.gę, M flora zespołu Thaumatopteri8 8chenki ma znaCznie w1ęk~:

Bzy :żasięg niż to przyjmowa.ł A. Na.tborst ⁱ warstwy, w którycb ten zespół wystę!puje, przy~. równał do dolnego hettangu (lias ex. + ,..l.' . . ,

. ..

_{NOWSZE PODZIAŁY} LIASU POZAKARPACKIEGO W POLSCE

~- POLSKA POtUDNIOWO - ZACHOONIA KUJAWY ^RfGICI(

R.DADLEZ Z. łJOSSOCZY 1. ZNOSI«J J.ZNOSKO J.$. . - - - S.Z. R6ŻYCKI IV, KARASZEWSKI

I J.: K()PJK ^,"

1980 '9S0 1959 1955 /954 1958 iSSO

:. ~ DDłutInIołI l'6In«jflfl obTzełen"

otw6r MechDwo ~C%f'.słGcIIDorskD region /trakowska- Kujawy

~~Iokngsltich

~ lDc/rotłIII f1WtJIuńsIti -zachtxJrN -wieluński Ciechocinek połudnlow,

.!§ _aa/en bajOS- bajas

I::r:n

1łCIr.f\islt aa/IM "b0f."s- .' '" s=~;'

.~ aalen _hlotul ^{koście/is itI} aa en . . ' 8 ^!:!15 ",'''hlalu8^c.,IoI '

~~ ^r.,>-

>- .oc ^{- . g} >- warołw!l

'"

^{0>- -$edo}

;a

^{~~ '."0 >- •• ,./0}

~

r

^{>- ~} f!l6,ecltie 'ot ~:;:

_8""

,.łro.Ift/rG (borUCieka

:;: .oc $

:

^{.... _cito}

et: ..: ~ ^~cki. ~et: o

c:> _{6lł et:} ^Q: górM

...

0 00 -Ta ^~ ...

t> o o 20-5$ oc:> 0-16-41

...

et:~ ",.;.dr/e ^lU

...

o ^IJII-US

-

^C!>

^....

^{. ~}

~f.o ł/IHIt'ihllJ C!>

l -

^{... 'ot c;>}

C

...

^{worSfwtl 0-66,'} zo,zft:ło' ~ ^'.r/o·

...

^.e,ia

...

^łysi.ck/. citdrx:irflAa

...

_&~~

ID .q; flsf.r;owe or, (e.terlowo)

...

...

.... &

..,

do/n •

15-40 ?g-ll/l

"

^{>- ~ 11D-12O TO-75}

~

...

",::;/r:f". _16-41/ ^"'I:

...

^wontwg 010,."" ^'.rla

"

.. ^...

^{_ i e}

-

"""fCIMIt^{a '.rlO}

>-

..

tI ^war.tWII

-

^doili :2: ^::i, _gbllłl ^>-

...

:t _E >- tIr podwff/o_ >- ^{fi) 95-100} :t

..

6 dru,,/da

C>

Z01(Z1# 3:: ^{~ warstwy}

--- ---

^{C> O}

lic a _{c:> f-ZJ} o ^{poł_ ) . c::} lic

...

. ""

^{."b :oc lIC} do9D ... ... ~ 11I-I1II

o

..

et:

"" "" ""

^{o 00 -'Iwr}

-

^{.c;> 'o 'et: t:}

..,

_{et: :2:}

-1~~_ ^{et: o,}

.... .. · ^---,

t ^...,

^{'za,. fi)} ""0

·

..,

_{"'I: T~} ^C)

-

^{l •}

^,---

t

'"

^{°mulkl c..,} ... pt>/oIM'ie

... ...

_r •• rio

-

^{.q; "ot ... c: "ot ~ CI.}

....

...

gIeI""""*'

112~

... ...

^/J-J/)

...

"""fC/ó .... ....

-=-

f.a. ^MolL. Toff,) C) ^{do9D Q 00} c:: ,.ria ^n-1O

) .

CI -fi! ^dolno ...

o P kouarooio!.

..

fJ ^{Matu. ). ~}

"

^{) . :.. ~}

...

~ ID-!IO

.~

12'

...

E ^{_ _ .oL} _~ :2:

...

-

--- - ^"

.'"«IÓ :/:

"

^{c:: .".rio}

... ..

^<:

c: ...

_...

^c..,

..,

'" er,

0.''''''_ •

Iololul want"" ^.orSfwtl

..

O .;

'"

a, ^{O ·0} ." ^.... Iw."nowd.

--- ^- ----

^{~ 9D-flł1}

""

^IJ4

""

^{Q -.w. "ot}

•• ria

'"

^1:1

- ---

^<

^...

^l16rn•

..,

^_la c: ^{,.,Ia 00} rud«ooltoo

l ^g6rM a,

...

c:

...

^111-110

00

...

^{." o-u}

...

^c;>

"'-

^.,;

.~ a, "b ^ą .i

---

c:

...

^..rlo

"

^{"'I: ~}

^...

<ogaJ .. a 1qO-19IJ ..;. ^I IltłObslto

.0

^-

^...

^-- ---

^'C(

·

^I

-

'C(

... ... - ^... --

."",.,... ^...

^_le

^~

^...

00 ^{c: a}

^{---..;.- ...} ...

^Ol

.- ---

^.lIria

...

Cit"

...

"a'."'tJ ^...

...

'.rio" or,

'"

^{115 er; dQ/".}

", ...

/rIodow8lta mgoj ....

polom.";,

..

^<:

....

^{<: doIn • gbna}

...

(J~ <: ' IDO-In

JS-U 3NO

" ,~ (re/l/' .11"""') woni"" nlugo'dnoJc .\ ~}I<Gtri

~ ~ ^cą«: \"I"otu.

!II: J"",.;d;;; ^{lIC !II: "rlo} gó,!.'Q\i n".zgoi:l-

) . ⁽¹³ >- ^). gorzowilcl. ^{). )..} 0-J5.·.\ naj.

--~--,.~

kłodoruka .\

... ^{... ... ... ,}

'"

^dOlnl/

'" ^...

dolna e.f$ć \

... ...

^dolna .\

et: I1Z _et: ^Q: _Q: ^{I!IJ-UD 0-4'} \

et:

,

...

- ----

^,

^-

r----"

,et: G: et: Ćt: ^Q: hiatu. (!/.żgodnoJĆ

...

^;.,

...

^{).. 1.1 )..}

^... ...

^, "=:>.. .,.'' hiatu.

CI. ^{~ CI.} :;: CI. ~o CI. ^CI. ilg pIli" ~:~ \mi'J"o~,

... et: ... ' Q:

...

^et:

... ^..,

^{~ 7 ,do _} rrttpIMIKI

'C("O <'O ^'11;'0 .q; 'C( 'otC!><> \mu .. /o~

lic <o lic <o ^{lic b.} o>C ~ ~ _ , wfącztoie

\

\

., \

" ..... ,.

" .\

, '\"

\

Nowy podział liasu "świętokrzysIkiego ,905

Zasięg pil()fllOwy Lycostrobus scotti N a t h. obejmuje serię zarzecką, gromadzicką i zagajs.ką oraz schodzi nieoo niżej spągu' ,tej óstatniej serii do górnej części warstw za.wierających glinki, wys~ępujących w okolicach Parszowa pod SkaJl'Żyskiem.

, Wfek warstW, które ~lej będę nazywał Wlall'StWami parszowskiiD.!, był

'przez dłuższy czas za.gad-nieniem spomym. J. Samsclllowiczzalic'zoał część ż n:ch do kajpru, część zaś w rejan,'e wsi Parszowa, Wielk:'ej Wsi, Węglo-

wa - do' górnego piętra. pstrego piaskowca -:- retu. "

Przeprowadzając badania porównawcze na tym terenie zwróciłem

uwagę (W. Karaszewski, 1953), że w Parszowie warstwy z,awie1'ające glinkę 'leżą bądź w stropie wapienia muslzlowego, bądź też bez.poś'rednio na 'l'Ęc:e

i zailicża.łem je początkowo do lmjpru. W latach następnych, przeprowa-

dzając szczegółowe kartowante tego terenu, byle'ID skłonny , zaliczyć je

w

calości do retyku. Wyn:ki analizy T. Marcinkiewicz pozwOliły na

" stWierdzenie, że górny szary poziom wa'rstw pa!l'SZowski.ch naleiy włącZyć

"do najniższego liasu, a tylko dolny pstry poziom wypada: pozOSitalWić

vi retyku. , , , ' ,

VI ten

spoSób Ustalono wiek dolnego odcinka liasu świętokrzyskiego,

,w· którym, na podstawie wyników analizy megaspol'owej, seria 'zagajska,

poozeI'ZiQłlla od dołu o. szare warstwy pa·rszo'Wskie, oraz ser:e' gromadz'cka i ~ecka muszą być zaliczane do hettangu (liasu a l i (2), ado1ny odcinek

s...~li ostrowieclCej, który według M. Rogalskiej nal€IŻy również do liaJ3U (1;

wypada włączyć do dolnego synemuru -liasu aa. Wriiosek

ten

z.najduie potwierdzenie r6wnieżw wynikach A. Maka.I'ew:czówny, która zWróciła uwagę na bliski związek flory' z Wail'Stw chmielowskich,w.ystępujących

w dolnej części serii ostrowieckiej, z flO'l'ą Thaumatopteris schfmki N a t h.

Wnioski te dotyczą tylko serii ostrow"eckiej J. SamsonowicZa, w odąi:nku wynoszącym około 30 m w profilu Rozwad, Mroczkowa i około 110 m w profilu z okolic Ostrowc'a. Do wyższej części profilu liasu śWiętokrzy­

skiego,- brak na. raz:e jakichkolwiek danych florystYCZllJYch i tu trzeba. szu-

kać

mnego

^~ązania.

,

PRZYNALEZNOŚC STRATYGRAFICZNA DWOCH STROPOWYCH SERII LIASU

W;ek dwóch '-najwyższych serii, wyróżnionych w ostatnich- latach w ptófiluliasU śWiętokrzyskiego, został ustaJony przez R. Dadleza'i 'J. Ko- 'pikli VI ~mu otworu 'Mechowo, gdzie serie te, Q zwlaszcza'niższa"z nich,

z::'zie16nYIPi iłami z Esthetia sp., są pod'Óbnie wykształcOne jak na polud- niowych;I{ujawach i w obszarz,e św"ętokrzysk:m. Autorzy ci udowodnili

'ńi~biCie,'"dla tyCh' 'Serii' '\v1ek górnoUasoWy '- toark, za.liezając niższą

z'ruch !...:.i.'do dolnego, wyższą - do górnego toaJrku.

,

'":~ Viiglf~aiiria' Wspoomia.ne a.nalogie w Wykształceniu górnego liasu' na

wielkich przestrzeniach N'żu Polsklego uważam za właśCiwe priyjęicie dla

' tYch-renfhazwWprowa.dzOłllych przez S. Z. Różyckiego (1958) w rejonie -Udodawślllin:~:' a' mianowicie serii borucicki.ej dla wyższej z' nich, ,oopbwia-

:&jącej' górnemu,' 'toarkowi (lioaLS()wi 1;) i serii' ci.echocińskiejj:dla' ruiższej,

paQ"alelizowanej z dolnym tOarkiem (liasem e). ' " , '; ' '/:-- '.:.

906 ^Władysław Karaszewski

USTALENIE WIEKU SRCDKOWEJ CZĘSCI LIASU

SWIĘTOKRZYSKIEGO·

Niewyj'a6ni()1nypozostawał na,tomiast dotychczas, jak już wspomnia-

łem poprżednio, wiek ponad 400-metrowego kompleksu warstw położonego

. między serią ciechocińską (liasem E) a .zarzecką (lias ^(12). Tu z pomocą przyszło znalezienie w środkowej części tego kompleksu warstw z fauną morską. Położenie stratygrelikzne tej fauny najlepiej wyjaśniono w o.two-

~ze Szydłowiec. .

Fauna wyłącznie malżów występuje tu w gÓlmej części serii mulowCo- wo-ila.sto-piaskowoowej podścielającej wW"Stwy z popula.mymi w Połsce

piaskowcami szydłowieck!mi. Ławice z odciskami małżów pojawilają się

w tej serii kilkakrotnie, najczęśc:ej w piatSkawcach, rzadziej w iłowcach,

na przestrzeni ponad 17 m, a więc w wyjątlrowym nasileniu, jedynym w ca,1ym profilu liasu świętokrzysk:ego. Niestety zły na

ogól'

stan za~ho­

wa,nia tej fa:uny, spowodowany ca,lkowitym wyługowaniem skorupek w piaskowcach i defoI"IMcją wskutek splaszcz.enia w iłowcach, UIlliemożli­

wia.w więkstlości wypadków jej om1aczenie.

SzcZęśliwym zbiegiem okoliczności wkładka syderytu 'ątuł~oowęgo,

~tępująca w górnej części watrstw z fauną, przyczyn:i1a. się do Je~ęgo

~choWlłlIlda skorupek małżów, których oznaczenie zawdzięczam J. Kopj- .. ko~J1960).

··Sklad fauny oznaczonej przedstawia się następująco:

PZeuromya forchhammeri L u n ci:

Cardi1J-ia sp ..

NUcUlana (Dacryomya) zieteni B ra un s Pronoella sp. ci. elongata C o x.

. POłożenie tej fa'ltIly n;eomal pośrodku między :J:i.as.eql (1~ a uasem f. i jej wyjątkowa, jak na stosunki świętokrzyskie obfitość nasuwa wruos.ek,· ze

można ją wjązać wyłącznie z najs:iJn'ej wyrażonym na terenie Polski p6ł­

nocno-zachodniej mlewem środkowo-liasowym, osiągającym pUlllkt kulnrl- nacyjny w· środkowej części liasu 'Y (l:i.aS "(2).

Do przyjęc'a tego wniosku skłania się również J. Kopik (1960a) W-

l:iliższym przeanaJizowallliu zasięgu wymienionej fauny, bowiem zasięg

:Ple'il:I:omya j6rchhammeri L u n d., spotykanej dotychezas wyląewie

· .vi Skanii in,a Bornholmie, nie przekracza granic liasu (1~'Y 1 NUctl.łąfł,CZ

. (Dacryomya) zieteni Braunos. nawm:ast znana. jest z serii Kattslasa

· G. TroedsSona (1951),. którą autor ten pamJ.elizowal z l:Lasem 'Y i, sd;ropową

częścią liasu~. . .

. , .. , ... Ustalenie przynaleinoki stratygraficznej fauny morskiej Szydłowca nie

· rozwiązuje jeszcze w dostatecznie pewnym stopniu kwestii· grao:rlcza:ów-

.; noseTii będącej w regionie świętokrzyskim odpowied!:t:ikiam l:i.asu 'Y>

jak również pozostałych jednostek .

. ··W tych okolicznościach przy próbie wyodrębnienia wszyStkiCh tych seIrli .wypadało się oprzeć na podstawie litologicznej z uwzględnieniem !rOZ-

woju pa.leogoograficznego odpowiadających im pięter lia$u JWb lepiej pozrumych terenach środkowej i północnej Europy.···

Nowy podział liasu świętokrzyskiego 907 Granice opa'l"te na tak szczupłych przec;;lalIlikiach me mogą -być oczywiście dość ścisle. Sprawę wioeku serii leżących poniżej głównego poziomu z fauną

u'trUdn1.B. przy tym olrolicmość, że w Mechowie, jedynym otworze na

Niżu Polskim posiadającym pełne OpraroW8¹nie kompleksowe, serie górne- go hettangu .i. synemuru są stosunkowo noajsłab 'ej paleon,tologicZł1li.e udo- kumentowalIle i z tych względów gratnice poszczególnych serlid w

te1

części

· profilu budzą najwięcej zastrzeżeń 4.

Mniejsze truooości nastręcza problem granic serii leżącej w s.tropie WBlrStW z fauną morską, poni'Eważ mamy tu do czynienia tylko z jednym

piętrem, a mianowicie górnym pliensbachem (domerem 5), czyli li'asem ().

Kwestią otwaJrrtą pozostaje tu sprnwa rozgraniczenia dolnego i górnego

· pliensbaChu, tj. liasu 'I i

a,

nle rozwiąz1ama ZT€Sztą dotychczas rówilltież

w profHuMechowa, ze względu na rozbieżności opicii w tej sprawie mię­

dzy R. Dadlezem a J. Kopikiem (1960).

,W nasżynl wypadku sprawa dotyczy dd.ldadntejSiZ€lgo 'Pikr~lellł~ weku kaqtpleksu z piaskowcem szydłowieckim, dla którego ~pQriow.alem

nJ8llwę WalI'Stw szydłowieckich. .

Polożen'e tych warstw

ponad

serią morską liasu 'I ,decyduje o ich przy-

należności do pliensbachu, ·.ale oot~tec:zme ich zaliczenie bądź do dolnego , plienlSobachu (liasu 'I), bądź też do górnego (liasu a) jest na. razie niemoż­

liwe. Ze Względu na ich litl()[og,:czny związ,ek z nadległą, prZ'eważnie pia-

skowcową, serią włączam do niej tymcżasOwo waJrstW'y szydJowieckie.

Kompleks waI'Sltw leżący w spągu serii z zielonymi iłami z esteriami

, sklada się główniie z piaskowców na przem:.a1Il z wlększymi kompleksami

· iłowców i mułowców przeław'cowanych piaskowcami. Są to tzw. "przekła­

: dańce" w terminologii S. Z. Różyckiego. W związku z jego najpe1lniejszym

· rozwojem w rejonie Drzewicy proponuj~ dla niego na~wę SeTii d r z e-

w i c k i e j. Seria ta w przybliżeniu odpowiada górnEmu plietlllSbachowi, cryli liasowi

a.

Maksyma,lna znana miąższość serii drzewickiej, nowo wy":,,

różrrlolIlej w profilu liasu świętokrzyskiego, wynosi·· około 175

+

180 m.

WaII'Stwy z fauną morską liasu

y

WyStępują blisko stropu serii zbudo- wanej w części górnej glówn:e z sz.all"ych mułowców z podrzędnymi wkl:ad- kadni piaskowców i iłowców, w dolnej natomiast przewarżIlie z piaskowców

zawierających bliżej spągu wkŁadki średnio-, a n:etldedy Il!alWet

gruro-

ziarniste. Najpelruejszy rozwój tej serii obserwujemy w rejOOJie Gielnliowa i dlatego będę ją MZywli!ł serią g i e l

n

i o w s k ą. Miąższość jej wynosi

60+70 m.

.. 'W odcinku profilu liasu, leżącym między nowo Wy'c:łz:ieloną serią g:el-

niowską a rudonośną serią mrzecką, możn.a ona podstawie litologicznej wy- odrębnić dwie serie. Niższa" miąższ.ości 90+110 m, 'W której przeważają

piaskowce, mstala dobrze schar~teryzo~~. w opisie serii.:~:f\rOwi~e~

przez J. SaIJllSOIiowicza. PropD'IluN dla meJ rnadal stosawaruetmdYCYJneJ

już nazwy serii ostrowieckiej. "

Seria. wyżej leżąca, nie wyróżniana dotyc'hczas,o~lacZ1a się w proQl.filu

większym udziałem mułowców, najczęściej szairych lub ciemnoszarych,

• Dyskusję na ten temat przeprowadzam w pełnym tekście pracy pOśw1ęconej stra,tygrafl1 l1ainl jWlętolfrzYsldego (w. Karaszewskl, 1960; w druku).

~ ~a.at terminu "d.omer" stosuję za W. J. Arkellem (1956) określenie ;,~ pl1ensbach^i.,

/

-, --

-_ Serie'_ , (~iąższość w' m)

1-

I

2

I

³

...

'"'

... ~

Seria Studziannej

i

_o ⁽⁹⁵⁾

Q ..2

=

~

OlS' Seria borucicka

~ (120+145)

;::

>.

1

-o

e

O

>.

i .. _~

_~

~ _Seria ciechocińska

(esteriowa);

Ol

(70+75)

, ~

:.::

> 1

>.

.El o Q

'tabeta strałygratiCZDa dolnej jary w pÓłnocńyni obrzetenłu GÓr ŚwiętokrzysIdch -.

-KomplekSy -lub

warstWy Charakterystyka litologiczna

-(miąższość w m)

I

⁴

I

⁵

Kompleks górny Piaskowce jasnoszare-drobnoziarniste z wkładkami iłów jasno- i (55) ciemnoszarych; szczątki roślin, mika, spirytyzowane drewno Kompleks dolny Piaskowce drobno-i gruboziarniste z wtrąceniami iłów ciemno-

(40) szarych.

Kompleks górny Piaskowce jasnomtre -dróbno i średnioziarniste przeławicone mu- (40+55) łowcal'ni i iłowcami jasnoszarymi i szarymi; w dolnej części licz- niejsze wkładki średnioziarniste; liczne szczątki flory, muskowit, skupienia pirytu.

Kompleks §rod- -Piaskowce drobnoziarniste z licznymi przeławiceniami iłowców i kowy (40+45) • mułowców ciemnoszarych i siarych, ławice przekładańców; flora.

mika.

Kompleks dolny Piaskowce drobnoziarniste z przeławiceniami iłowców i mułowców

(45) szarych, licznymi w górnej części; ławice przekładańców; piryt, -drobna mika, flora.

Kompleks górny Dowce seledynowe i-zielonoszare z wkładkami mułowca lamino- (25) wanego piaskowcem; żelaziak ilasty, sferosyderyt, sferolity syde- rytowe, mika, poziomy gleby kopalnej, ślady dolomityzacji; w spą- gu _ piaskowce.

~ompleks środ- Dowce i mułowce ziebnawo- i oliwkowOszare z żelaziakiem ilastym kowy (25) i przekładańce; JIlika.: w spągU piaskowce z wkładkami mułowców,_

-Zaburzenia subsoliflukcyjne .

Kompleks dolny Przekładańce i piaskowce z wkładkami mułowców szarych i oliw-- (20) kowoszarycb; mika, zaburzenia -subsoliflukcyjne.

- - - -

tabela 3

-- I

Fauna i flora _I

I

I

^{6 I ,}

Kanaliki robaków

Kanaliki robaków Rizoidy

Rizoidy

Kanaliki robaków

Kanaliki robaków Rizoidy

Estherla sp.

Kanaliki robaków Rizoidy

Estherla sp.

Kanaliki robak6w- Kanaliki robaków

có Q ()Q

I _~

~ ~

~-

i

•• h · ••

1121

3

1 . 4 1

5

1

6 I

Kompleksstro- Piaskowce drobnoziarniste z wkładkami szarych mułowców i iłow- Kanaliki robaków ^I

10 ~QWY .(30)" ców; szczątki roś1in~ ,wkładki węgla, mika. " I

.;:. •• ~~pl~ks z.prze- ~iaskąwce p!;Zęław.iconem~owcamiJ iłowCami szarymi; wtrącenia Kanaliki· robaków

1 "

kładaQCami (prze- piaskowców grubozfumistych;' przekładańce w licznych wkładkach.

~' kladańc:;e g6me)(50)' , . .

~'

Seria drzewicka Kompleks pms- Piaskowce drobtioziarniste i

średnioziarniste

^z

wkładkami

^szarych I, (175+ 180) kowcowy (środko- iłowców i mułowców;,. mika.

~ wy) (20) ,

(5

Kompleks mułow- Mułowce szare przeławicone piaskowcami. z przejściami do prze- Kanaliki robaków cowo-piaskow- kładańców.

CQWY (przekładańce '

~ dolne) (SO) .

] ~ " Warstwy szydło- Piaskowce drobnoziarniste z wtrąceniami iłowców; warstwy z pio- Rizoidy

] S

łowieckie (25) nowo stojącymi łodygami roślin, m. in. paproci; w stropie iłowce

'GO Gl

łIl :.=. szare.

'" 11<

;:J Kompleks g6rny

Mułowce

^{szare z}

wkładkami

piaskowców i

iłowców; przekładańce;

Pleilromyaforchha-

mułowcowy (30) syderyt, ochra, sferosyderyt, piryt; glinki; liczne poziomy z mał- mmeri Lund.,

żarni morskimi. Nuculana zieteni

, , Brauns, Pronoella

, . sp. cf. elongata

~ Seria ~iniowska ' . Cox., Cardlnia sp .

. ;:: ' (ĆQ~ 70)' zęby ryb, kanaliki

I" " ..

robakó~; w'okoli~y

,S" , . '.

P~zedborza otwor-

B ,

^~

Kompleks dolny Piaskowce drobno- i średnioziarniste z wtrąceniami szarych mułow- Kanaliki robaków piaskowcowy (35) ców i iłowców; szczątki roślin; mułowce syderytyczne i syderyty. Llntulus sp.

- - - - - - - - . _.- - - -

l ł

_Ei

e?.

c: !ll

c

CD. ~

~

~

i ~

~ (Q