Kimeryd i najwyższy oksford południowo-zachodniego obrzeżenia mezozoicznego Gór Świętokrzyskich

'A·C T A Vol. XVIII

JAN KUTEK

G E O L O G I C A I P O L O N I C A 1968

Kimergd i najwyższy oksford

południowo-zachodniego

. No. 3

obrzeżenia mezozoicznego Gór Swiętokrzyskich

Część

I - Stratygrafia

STRESZCZENIE: Publikacja niniejsza stanowi pierwszą, stratygraficzną część

pracy poświęconą utworom kimerydu i najwyższego oksfordu, odsłoniętym w SW

obrzeżeniu mezozoicznym Gór Swiętokrzyskich i w wypiętrzeniu Radomska. W pu- blikacji tej podział stratygraficzny utworów, zaliczanych dotychczas do kimerydu i astartu, przeprowadzony został po raz pierwszy na podstawie amonitów, które pozwoliły na wyróżnienie poziomu AUIacostephanus mutabilis (kimeryd górny), póziomów Katroliceras divisum, Ataxioceras hypselocyclum i Sutneria platynota (kimeryd dolny), oraz poziomu Idoceras planula (oksford górny). Publikacja zawie- ra . opisy amonitów i omówienie związanej z nimi problematyki facjalnej i zoogeo- graficznej. Przedstawione zostały takie korelacje stratygraficzne opracowanych utworów z utworami jurajskimi spod Stobnicy, Sulejowa, Wielunia i Częstochowy.

WSTĘP

Przedmiotem mmeJszej pracy są utwory kimerydu i najwyższego

oksfordu, odsłonięte w południowo-zachodnim obrzeżeniu mezozoicznym Gór Swiętokrzyskich oraz we wchodzących· w skład wypiętrzenia ra-

dOIi1Szczańskiego antyklinach Chełma i Smotryszowa (tabl. I). Utwory te ziłliczane były przeż dotychczasowych autorów do kimerydu i astar- tu. Starsze utwory górnojurajskie, reprezentujące oksford dolny i środ­

kowy oraz dolną część oksfordu· górnego, a odnoszone dotychczas do oksfordu i rauraku, nie zostały już uwzględnione w niniejszej pracy.

Utwory te nie ukazują się na powierzchni w północno-zachodniej części

badanego obszaru, a w jego części południowo-wschodniej wychodnie ich w niewielu tylko miejscach stykają się z wychodniami. odmiennie

wykształconych pod względem litoLogdc.znym utworów "astaroko.Jldme- rydzkich" ·

494 JAJfl KUTEK

NWejsza publikacja, która Stanowi pierwszą część pracy dotyczą­

cej utworów kimerydu i najwyższego oksfordu, występujących na bada- nym obszarze, poświęcona jest zagadnieniom stratygrafii. Problematy- ka litologiczna, sedymentologiczna i paJ.eogeograficzna rozpatrywanych utworów omówiona zostanie

w

^{drugiej części pracy.}

Rozpatrywane w niniejszej pracy utwory jurajskie opracowywane były już w XIX wieku "przez szereg badaczy, wśród których wymi8ndć należy przede wszystkim J. B. Puscha, L. Zejsznera, A. Michalskiego i J. Siemiradzkiego (dane bibliograficzne, dotyczące prac tych autorów, .zestawione są w cytowanych dalej publikacjach J. Lewińskiego i H. Świ­

dzińskiego). Wśród kilku prac J. Lewińskiego, które opublikowane zo-

stały na początku obecnego stulecia, szczególnie ważne były publikacje

z; 1908 i 1912 roku, w których opracowana została stratygrafia wszyst- kich prawie utworów jurajskich, występujących na omawianym tere- nie. Szereg danych, dotyczących stratygrafii i" tektoniki utworów juraj- skich Pasma Przedborskiego, przedstawionych następnie zostało w kU- ku publikacjach E. Passendorfera ".(1923, 1934, 1939).

Stratygrafia omawianych tu utworów opracowana ^została dotych- czas najbardziej wszeChstronnie w pięciit publikacjach H. sWidziń-.

skiego (1931, 1932a, b, 1935, 1962),dOtycząeych przede wszystkimut.Jwo- rów jurajskich występujących pomiędzy Sobkowem a Przedborzem.

N a podstawie pierwszej z tyc;:h publikacji przedstawiona ^została w pra- cy W. J. Arkella (1956) pt. "Jurassic Geology of the World" stratygra- fia malmu świętokrzyskiego." Utwory górnojurajskie antyklin Chełma

i Smotryszowa opisane zostały w pośmiertnej publikacji A. Łuniew­

skiego (1947), szereg zaś danych o interesujących nas utworach malmu,

występujących w południowo-wschodniej części rozpatrywanego obsza- ru, przedstawionych zostało przez J. Czarnockiego (1926, 1927, 1932).

Utwory jurajskie, stanowiące przedmiot niniejszej pracy, za1iczcme zo-

stały przez trzech powyższych autorów do astarlu i kimerydu, przy czym granice pomiędzy astartem i kimerydem oraz raurakiem i astar- tem przeprowadzone zostały przez tych autorów wzdłuż pewnych gra- nic litologicznych. "Przy wytyczaniu tych granic wzięte zostały także pod uwagę, w rozmaitym stopniu, zmiany w występowaniu nieamo:Qitowej fauny;

Podziały stratygraficzne, przeprowadzone przez H. Świdzińskie­

go, A. Łuniewskiego i J. Czarnockiego, nie uległy istotnym modyfika- cjom w późniejszych publikacjach H. Senkowicza (1959), K. J aworow- skiego (1962), C. Peszata (1964) ^j L. Karczewskiego (1965). W publika- cjach tych, dotyczących utworów jurajskich występujących w niektó- rych częściach omawianego obszaru, przedstawione natomiast zostały,

w sposób bardziej szczegółowy niż we" wcześniejszych publikacjach, profile litologiczne osadów jurajs~ich (K. Senkowicz, K. J aworowski, a zwłaszcza C. Peszat), a także nowe dane faunistyczne (K. Jaworowsld,

KIMEBYD I NA,JWyZSZY .oKSFORD GOR $WIĘTOKRZYSKICH :495

L. ·Karczewski). Pewne wyrywkowe lub· zgeneroa1:izaw.arne mforri:lac;je o stratygrafii rozpatrywanych tu utworów jury podane zostały w kllku

wc~śni~jszych publikacjach autora niniejszej pracy (Kutek 1961, 1962&;

Kutek & Radwański 1965, 1967; Kutek & Wierzbowski 1967).

Publikacje o treści sedymentologicznej, odnoszące się do omawia!"

nych utworów, przedstawione ^zostaną w drugiej ^części niniejszej pracy.

, W latach 1957-1965 wykonanych zostalo w Zakładzie Geologii Dy- namicznej UW szereg prac magisterskich, które ^dotyczyły wszystkich niemal wychodni jurajskich, uwzględnionych

w

niniejszej publikacji.

TytułY tych nie opublikowanych prac zestawione zostały poniżej.

w.

Błeszyńska, 1957 - Podstawowe zdjęcie geologiczne okolic Bukowej G6-

~; J. Kutek, 1957 - Podsą,wowe zdjęcie geologiczne okolic Przedborza nad Pi:' Hcą; J. MOller, 11957 - ZdJęcie geologiczne okD,14C' ~; R. ChleboW8kd.;

1961 - Szkic geologd.c:my okolic Granic, Chełma d Rlzejawie; K. Jasworow- ski, 19·61 ...; Szkic geologiczny okolic Dmenina i Smotryszowa; J. Niemczynowicz, 1961 - Szkic geologiczny okolic J6zelowa i Gór MOkrych; J. Klimowicz, 1963 - Stratygrafia l facje jury okolic Małogoszcza; J. Nehrlng, 1963 - stratygrefta i fa- cje jury okolic Korytnicy i Kij; W. Nehring, 1963 - Stratygrafia i facje jury oko':"

lic ·Chmielnika. i Maleszowej; L. Miłaczewski, 1963 - Stratygrafia i facje jury

okolic Krasocina; A. Pszcz6łJtowski, 1963 - Stratygrafia i facje jury okolic Skor- kowa; J. Borzęcki. 1964 - Stratygrafia i facje jury okolic Tokarni, Starochęcin

i ~owe; H. Dłużewska, 1964 - Jura. okolic Br.zeg6w; M. GrzesDdewflcz,· 1984 - Jura okolic Sobkowa; J. Kaźmierczak, 1964 -:- Stratygrafia i facje jury okolic BoIDuna i Korzecka; M. Kozak, 1965 --..: Jura okolic· Morawicy.

Utwory jurajskie, będące przedmiotem powyższych prac, zostały

w całości ponownie przebadane przez autora niniejszej publikacji, który

wszakże około 200/0 amonitów jak i 400/0 innych uzyskanych przezeń skamieniałości zawdzięcza autorom wymienionych' prac magisterskich.

Przy zestawianiu mapy, przedstawionej na tablicy I, wykorzystane· zo-

stały do pewnego stopnia· mapy geologiczne w skali 1 :25 000, zawarte w·pracach magisterskich H. Dłużewskiej, M. Grzeszkiewicz, J. Kaźmier­

czaka,J. Klimowicz, L; Młłaczewskiego i A. Pszcz6łkowskiego.

Autor rozpoczął swe badania nad utworami jurajskimi, będącymi

przedmiotem niniejszej publikacji, w 1956 roku i kontynuował je na-

stępnie z pewnymi przerwami aż do roku 1967. W okresie tym udało się

autorów! uzyskać 266 Okazów amonitów, które opisane zostały

w

ni- niejszej publikacji. Liczne .zbiory innych skamieniałości, · zebranych w badanych utworach, przekazane natomiast ·zostały przeż autora d9 opracowania odpowiednim· specjalistom" a inianowicie korale dr E. ~

nieWicz; małże dr H; Pugaezewskiej, ślimaki dr 1; Dmoch, terebratulidy doc. :dr' W. Barczykowi, jeżowce dr W. Szym8ńsldej,

a:

próbki mikropa- leontologiczne mgr J. Garbowakiej. Skamieniałości te, . wraz ze skamie-

nia·łośóiami pochódzącymi ż innych óhi:zaroW, będą pizetdmiotetrD.publi,;.

kacji paleontologicznych powybzych autorów (dotychczas opublikowa- ne zostały dwie praCe E. Roniewicz, 1960, 1966, dotyczące korali,· a pra-:-

;SAN KUTBK

ca W. Barczyka, poświęcona terebratulidolll, znajduje się w ' drUku).

Autor przewiduje opublikowanie w. odpowiednim czasie, wraz z :autora- mi szczeg6łov.rych opracowań paleontologicznych, 'WSpÓlnej pracy. zawie-

rającej zeStawienie wszystkich gatunków, znalezionych w utworach ki- merydu i najwyższego oksfordu na badanym obszarze.

Szereg amonitów, pochodzących z tych utworów, przekazariych zo-

stało autorowi przez mgr P. Filonowicza, mgr J. Kaźmierczaka/ dr J.

Liszkowskiego, prof. dr H. Makowskiego, prof. dr E. Passendorfera, doc.

dr C. Peszata, dr E. Roniewicz, dr W. Szymańską, dr A. Wierzbowskfe- go i dr H. Zakową, szczególnie zaś liczne okazy - przez mgr A. PSzczół­

kowskiego i dr A. Radwańskiego. Mgr A. Pszczółkowskiemu zawdzięcza

autor kilka danych, uzyskanych przy pomocy zdjęć lotniczych, a' doty-

czących miąższości, jakie niektóre jurajSkie kompleksy litologiczne uzy-

skują w pewnych częściach badanego terenu.

Praca niniejsza zainicjowana ~stała przez prof. dr E. PaSsendor- fera i wykonywana była w kierowanym przez niego, a następnie przez doc. dr Z. Kotańskiego Zakładzie Geologii Dynamicznej Uniwersytetu Warszawskiego. Wszystkim osobom, które ułatwiły wykoname niniej- szej. pracy, w tym również autorom wymienionych wyżej prac magi- sterskich, wyraża autor swą wdzięczność.

. . .

OPIS \VYIRÓ2NIONYCH JEDNOSTEK LITOSTRATYGRAFICZNYCH

Uwagi wstępne

Stopień odsłonięcia badanych utwor6w. Utwory kimerydu i naj-

wyższego oksfordu na badanym obszarze sfałdowane zostały, wraz z in- nymi utworami mezozoicznymi, na pograniczu kredy i trzeciorzędu.

Utwory te w poszczególnych częściach rozpatrywanego obszaru w róź:­

nym stopniu przykryte są przez utwory czwartorzędu, a w pd.wschodniej

części obszaru przez utwory czwartorzędu i miocenu (por. tabl. I i III

·oraz fig; 2 i 10). W obrębie wychodni rozpatrywanych utworów juraj- skich występują liczne odsłonięcia różnej wielkości; rozłożone są' one jednak nierównomiernie, tak że

w

poszczególnych częściach badanego obszaru od 5 do 75 procent profilów· utworów jurajskich, ukazujących się na powierzchni terenu, prześledzić można·w dobrych odsłonięciiich.

Pozostałe odc~ profilów zestawić można w oparciu o obserwacje ru- moSzu zwietrzelinowego; w przypadkach takich autor wykonywał ,licz-

·ne sondy w strefachwy8tępowania marglistych utworów jUrajskich.

JednoBtki litostratygrafic:me. Fakt, ii badane utwory jurajslOe wy-

,st~pują na prżestrzeni· około 100 km i prZekraczają 400 m miąłBzóści,

,spowodówał komecznośćprzedstawienia lch opisów w bardzo ^'zwięzłej ,postaci' W·.zwhpku z 'tym utwory te opisane ^zostały w ^zaSad~e: w po-

Io.CtA GI:OLOGICA POLONICA, VOL, XVIII

Wychodnie killlerydu i

najwyższelo

oksfordu na badanym obszarze

Occurrence of the. Kimmeridgian and Upperm.ost Oxfordian deposits in the investigated area

E; - --- -~.

K₂ krede śa:oclkowa o(l2:łb t cenoman); a margJdsto-muszlowoowe utwory kimerydu (por. tabl. II OIl'aZ fig. 3 i 11)'- poziomy Aulaco- stepbanus mu1labilis d Katrol:i:ceras dl.vi6um, w NIW części obszaru także najwyżS"za część poziomu AtalUOCe1'as hypselocyclum; b ooJdrtowo-pły.towe utwary ikdmerydu - poziomy Ataxriocerfls hypselocyclum i Sutneria plaJtynota; e kompleks wapieni 'kredowatych .' - pozlamy Sutnerla pla:tynota do ldooeras p1anula; c .. g6rne

waplenlle

^{ska1dste spod} Cbm4eImka; o~ wapierrle ziarniste, pelitowe i kre-

dowate &pod Chmielnika; R starsze utwory g6rnego oksfordu. ~G Krzyiowa G6ra, MB Mała iBrogowica, DB Duża BTogowica. Ż

ZernDki

D

^{. . ..· ·..···L . . u}

x;

Mi<Jdle Oret.aceous (.A:lbi.an end Oenoomani.~; a marly-łumachel1e Kdmmeridgl.z depoarts (d. table '1'1 and :figs. 3, 11) - AUla.co- stepbanus mutab!ol4s and iK:atroli<lel'laS dlWiWD zones, lin tba NW p81'It of tbe area also upperm.ost pad of the Atax,ioceras -hYPgelo- cyclum 'ZOne; b ooJ.f.te-platy Ximmer.ld~ deposlł.s - Atax.toceroas hypaelOcYclum '8Ild Sutnai;a platy-nO'ta 1lJDDe5; c Chalky Limestooe member - SU'1tlerd8 plaltynota and Idoceras planula zones; c .. Uppeao Butty IJImestanes ()ff Cbmielnik,

c,

grained, pelitic end chalky Hmestooes of Chm:i.e1Dlk; R «der, Upper Oxfordian deposiJts •. KG ~a Góra, MB Mała Brogowica, DB Duża BrolO-

W!i1)8, 'Z 2emik1

1. KUTEK, TAB!.. I

KWEBY» I NA.TWYZSZY OKSFORD aOB swu;rOKRZYSK1CH .497

rządku stratygraficznym, a nie regionalnym, a poszczególne jednostki litostratygraficzne, dające się wydzlęlić w tych utworach, scharaktery- zowane .w sposób syntetyczny. W pierwszej kolejności opisane zostały

utwory jurajskie, występujące w pd.-zachodlnim obrzeżeniu Gór S'Więto­

krżyskich pomiędzy Gołuchowem a 2eleźnicą. Osobliwości. wykształce­

nia facjalnego, którymi charakteryzują się utwory kimerydu i najwyż­

szego oksfordu, występujące z jednej strony pqd Chmielnikiem, a z dru- giej strony w Pasmie Przedborskim oraz w antyklinach Dobromierza,

Chełma i Smotryszowa, nasunęły potrzebę poświęcenia tym utworom osobnych opisów.

Nazwy wszystl9ch .wyróżnionych w niniejszej pracy jednostek 11- tostratygraficznych pisane będą kursywą. W związku z oboczną zmien-

nością facjalną, zaznaczającą się w badanych utworach jurajskich, po- szczególne te jednostki w wielu przypadkach wydzielane być mogą na

ograniczonym tylko obszarze. .

Md.ąższQści rozpatrywanych utworów jurajskich częściowo pomie- rzone zostały w odsłonięCiach, częściowo zaś wyprowadzone z szerokoś­

ci ich wychodni i wielkości upadów. Dane, dotyczące miąższości, obar- czone być mogą peWnym błędem, który zazwyczaj jednak nie powinien

przekraczać kilkunastu. procent. Ewentualne błędy mogą być przede wszystkim następstwem trudności w przeprowadzeniu w niektórych miejscach dokładnych pomiarów upadów, w znacznie mniejszym zaś

stopniu wynikiem nieścisłości w pomiarach szerokości wychodni, które mierzone były taśmą.

Wykształcenie litologiczne i miąższości rozpatrywanych utworów jurajskich, a także wydzielone w tych utworach jednostki litostratygra- ficzne, przedstawione zostały na tablicy II oraz na figurach 3 i 11. Prze- krój, przedstawiony na tablicy II, ma charakter przekroju paIinspa- stycznego, uwzględnione zOstały na :nim jednak te tylko utwory juraj- skie, które odsł~niają się spod czwartorzędu. Przy pomocy szrafur lito- logicznych zaznaczone zostały na przekroju miejsca, w których pomie.:.

rzone zostały miąższośc~ kilku kolejnych jednostek litostratygraficznych.

Miąższości drob:riiejszych pokładów litologicznych były jednak mierzone, a następstwo litologiczne utworów jurajskich prześledzone zostało tak-

że w wielu innych miejscach.

W sposób graficzny nie zostały przedstawione profile· utworów' jurajskich,

występuJących bądt to w. obrębie bardzo drobnych wychodni (np. pod Lipowczy- cami lub Zbrzą), bąd~ to na terenach, gdzie ze względu na zły stan odsłonięcia

wymaczenie miąiszości poszczgólnych kompleksów litologicznych z wYstarczającą dokładnością nie było możliwe (np. na Grzywach Korzeczkowskich, Bocheńskiej Górże l górze Wiłkomyja lub pod Nizinami).

Materiał kartograficzny. Wszystkie wychodnie jurajskie, położone pomiędzy Radomskiem, Przedborzem i Olesznem, a także wychodnie po-

łożone pomiędzy Staniewica:ini a GołuchOWem' oraz drobne wychodnie

498

spod Starochęcin, Zbrzy i Chmielriika skartowane zostały przez autora w skali 1:25 000. Przeważająca część teg(j materiału kartograficznego przedstawiona została w niniejszej . pracy w zmniejszonej sk~' bez

podkładu hipsometrycznego i po przeprowadzeniu pewnej generalizacji (tabl. I i III oraz fig. 2 i 10). Pozostałe wychodnie jurajskie badanego obszaru nie były sz~gółowo kartowane przez autora, albowiem mapa tych wychodni w skali 1:10000 wykonywana jest obecnie,

przY

^pomocy

zdjęć lotniczych, przez mgr A. pszczółkowskiego w Pracowni Kartogra- fii Geologicznej Zakładu Nauk Geologicznych PAN. Dość szczegółowe

mapki tych wychodni opublikowane zostały przez H. Świdzińskiego

(1931, 1932a, 1962).

Rękopiśmienne mapy. wykonane przez autora w skali 1:25000, przedstaWia-

Jące wychodnie jUt'y .i środkowej kredy na obs%81"ze pomiędzy Żeleźnlc". Bąkową Górą i Radomskiem, przechowywane są w Zakładzie Geologii Dynamicznej U. W.

i w Archiwum Swiętokrzyskiej Stacji Terenowej l. G. w Kielcach.

Wyjaśnienie niekt6rych terminów litologicznych. Bardziej szczę­

gółowa charakterystyka rozpatrywanych utworów jurajskich, obejmu- jąca m. in. ich opis Żnikrofacjalny, przedstawiona zostanie w drugiej

części niniejszej pracy, pewne wSzakże terminy litologiczne, bądź to rzadko dotychczas uiywane w polskiej literaturze geologicznej, bądź to stosowane w niniejszej pracy w swoistym znaczeniu, wymagają wyjaś-

ilienia jut w tym miejscu. . .

Jakomikryt ~kreślany jest skrytokrystaliczny kalcyt, stanowiący Spoiwo wapieni. ziarnistych lub jedyny składnik wapieni pelitowych.

Przez sparyt rozumiany jest grubiej ziarnisty, przezroczysty kalcyt, wy-

stępujący jedynie w postaci spoiwa wapieni ziarnistych. Bioklastami nazywane są· pokruszone szczątki organizmów, a intr~klastami - frag- menty osadu, wyrwane z dna basenu sedymentacyjnego i ponownie w nim złożone. Jako oosparyty określane są oolity, w których ooidy spo- jone są sparytem, a jako oomikryty - oolity, w których ooidy wystę­

pują w obrębie mikrytowej masy podstawowej (por. _ Folk 1962).

J ~kograby określane będą nieco gruzłowate wapienie, zawierające

w swej mikrytowej masie podstawowej dość znaczną domieszkę drobne- go detrytusu muszlowego, i liczne ośródki małżów, m. in. z rodzajów Pleuromya i Pholadomya. Nazwa grab, pochodzenia ludowego, stosowa- na była począwszy od J. Lewińskiego przez szereg geologów, zajmują­

cych się kimerydem zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich.

Wapieniamikredowatymi nazwane będą nieuławicone lub nie- wyraźnie uławicone, białe miękkie wapienie, zawierające miejscami licz- ne korale-, nerynee, dicerasy i solenopory. Pod względem mikrofacjal- nym są to wapienie złożone z ziarn mikrytowych (pseudoooidów). Wa- pienie te wykazują szereg analogii z wapieniami, opisanymi przez F.

w;

Bealesa (1959) . pod. nazwą "bahamite rock8". Rozpatryw~e -tu wapienie

KIlIIEBYD I N.AJWY2:SZY OKSFORD GOR SWIl!;TOKRZYSKICH ł99

opisywane były prz~ż szereg autor6w polskich pod nazwą wapieni ra- foWych lub przyrafowych, ponieważ jedŻlak w drugiej części niniejszej pracy podana zostanie inna interpretacja genetyczna tych wapieni, dla

określenia ich obrany został terInin cżysto opisowy. Scharakteryzowane tu wapienie kredowate z obrzeżenia· świętokrzyskiego podobne są do skał

jurajskich spod Wielunia i Częstochowy,· opisanych pod nazwą wapie- ni kredowatych przez S. Z. R6życkiego [(1960) i A. Wierzbowskiego (1960). W ostatnich tych wapieniach występują jednak inne organizmy

(gł6Wnie gąbki) .

. Terminologia, dotycząca onkolit6w, om6wiona została

w

publikacji J. Kutka i A. Radwańskiego (1965). W przeciwieństwie wszakże do tej publikacji, jako onkolity określane będą w niniejszej pracy jedynie ska-

ły onkolitowe, natomiast występujące w tych skałach pojedyncze ele- menty o koncentrycznej budowie nazywane będą onkoidami; Onkoidy o wieJlmści powyżej l cm nazywane będą makroonkoidami, o wielkości

od 1 cm do 0,2 mm pizoonkoidami, a o. wielkości poniZej 0,2 mm mi- krooilkoidami. Stosownie do tego wyróżniane będą wapienie makro-, pizo- i mikroonkolitowe; .

..

Kimeryd i najwyższy oksford

pomiędzy Ostrowem i Goluchowem a 2eleźnicq

. Poniżej om6wione zostaną utwory kimerydu i najwyższego oksfor- du, występujące w pd.-zachodnim obrzeżeniu mezozoicznym G6r Swięto­

krzyskich pomiędzy · Ostrowem i Gołuchowem a Zeleźnicą (tab!. I i fig: l). Utwory te występują w obrębie pd;-zachodniego skłonu ant y- kliil.orium świętokrzyskiego, przy czym pasmo wychodni kimerydu i najWyższego oksfordu, ciągnące się od Gołuchowa do Zeleźnicy i gra-

niczące z pasmem wychodni środkowej kredy, wyznacza strefę, w ktć­

rej. $lon ten przechodzi w pn.-wschodnie skrzydło synklinorium mie-

chowskiego. Na rozpatrywanym obszarze wyr6żnić można szereg mniej- szych jednostek tektonicznych, z którymi związane są wychodnie kime- rydu i najwyższego oksfordu, a mianowicie od południa - antyklinę

Sobkowa; synklinę Bizorendy, antyklinę Bocheńca, antyklinę Zbrzy, synkliny Bolmina i Ostrowa, synklinę Małogoszcza, antyklinę Skorkowa i antyJdinę Mieczyna. Dokładniejsze om6wienia tektoniki rozważanego

obsivll zawarte są w publikacjach J. Czarnockiego (1926, 1927) i H. Swi-

dzińskiego (1931, 1932a, 1935).

:B.adania autora, poświęcone w zasadZie tylko problematyce stratygraficzno- -facja.lriej utworów jurajskich, pozwoliły na uzyskanie następujących nowych da- nych, mających pewne znaczenie dla tektoniki omawianego terenu.

... Dzięki wykonaniU .szCzegółowego zdjęcia geologicznego moina było stwier- dzi~,: ~ pomiędzy Korytnica a Górkami utwOry środkowej kredy leią wszęd.żie na

.\.

.

.

.

. . c"

~. . a

cli . . ~._.~:: .

'.

. .. . . . . f P

f~m'

. .

.

RlPa mDT+J

1

DJ

2+s

[.-;H.-·JK

t-:······~łM ~.

----Q

1Fig. 1 Tek!tondka utworów 4Wne.rydu i najwyż&zeao dk&fordu na badanym obszarze

----8

WYdzielenia stratygraficzne: Pa paleOlZOlk, T + .11 trias 1 lura dolna, .12+3 jura irodkowa 1 górna, K kreda, M miocen. Elementy tektoDJczne: a os18 antykl1D, II 08le 17DkUn. .7ednostki tektoniczne: a. Sb. antykl1na Sobkowa, •• Bz. synkll.na B1zorendy, CJ. B. antykl1na Bocheńea, a. Zł>. ai1tykl1na Zbl'Q', II. 81; ~ Bolm1na, II. 011. synkll.na ostrowa, B. Mg synkltna Malogoszcza, CJ. S1c. antykllna Skorkowa, a. M • .ntykima ~­ ria, B. J. synkUna J6zefowa, a. Db. antykUna Dobromterza, a. Pl. antykl1na PollCZka, B. Gp. synkUna Gepnerowa, •• BG. II)'Ilkllna Bąkowej 0617, a. Ch. antykl1na Chełllla, a. Sm. antykUna Smot17szowa. 'Szkle wykonano na podstawie map J. Czarnockieao (1953), l. Jurkiewlczowej, F. B6tye-. kiego 1 S. Z. B6tyeklego (1lI5ł), S. Doktorowleza-Brebn1eklego (1955) oraz W. Pof;aryskleao (1966) Tektondcs ol the Kdmmenidgian a'Dd Uppermost Orlordian depO,Bi;ts in the Iia:lJVestJigBlted 8Il"ea stratigraphie dlvilll.ons: Pa Paleozoic, T

+

J1 Triassic and Lower Jurassic, .12+3 Wddle and Upper Jurassie. K CretaceoUB, M Mlocene. Tectonlc e1ements~ a anticllna1' azes, s syncl1nal ax-es. Tecton1c units: a. Sb. Sobk6w anttcUne, B. Bz. Blzorenda syncl1ne, a;'B. Bochenlec anUCUDe, a. Zb. Zbrza, antlcl1ne. ~'m. Bolmln syncUne, B. bB. Ostrów syncl1ne, I. Mg. M'ałoaoszez syncl1ne, a. Sk. Skorków ant1cllne, a. M. Weczyn ant!- clJ.ne, 8. J. J6zefów, syncUne,' a. Db. Dobrom1erz antlcł1ne, a. Pl. 'PolleZko linttcllne, s. Op. Qepner6w $YJ1Cune, ... BG. Bąkowa 'G6ra syncł1ne, ,Ii. Oh. Chełmo ant1cUne, a. Sm,' Smotrysz6w antlcl1ne. The sketcb based on mapa by .7. Czarnóck1 (l9lI3), l. JurldeWlczowa, F. B6tyckl and S. Z. B6- tyCkl (:l95ł), S. Doktorowlcz-Hrebn1cld (1855) and W. Potarysk1 (1988) ,

g o

~ i

XDlEBYD I NAlWYZSZY OKSFORD GOR SWIlCTOKRZY8kICH 501

gÓl'nokimery<bkich munlowoach (tabl. I i II oraz fig. 2), nie zaś na ZDaCZQie, star.,.

szych utworach "astartu", jak to zostało zaznaczone na mapie J. Czarnockiego (1953). W rozpatrywanej strefie utwory kredy spoczywają zatem, podobnie jak 'i w innych częściach pd.-zachodniego obrzeżenia Gór Swiętokrzyskich; periakor-

dantnie na utworach jury.

W So1rołowie Dolnym nad Nidą, w przeeubawej par1llli synk!i'Ily m.zoren.dy, udało się autorowi stwierdzić obecnoś'~ niewielkiej, nie znanejdotycbczas wychod- ni utworów środkowej kredy (tabl. 1). UfJwory te wykształcone są. podobnie jak w pobliskim Sobkowie (Hakenberg 1968), w facji piaszczysto-wapiennej z glauko- nitem. Srodkowa kreda pojawia się ponownie w przeguDowych partiach nachylonej ku WNW synkliny bizorendzkiej dopiero w odległości około 4 km na WNW od So-

kołowa Dolnego. Można zatem przyjąć, ~e synklina ta, a także antyklina Sobko- wa przecięte są d~ą dyslokacją o zrzuconym slazydle wschodnim, bię,nącą

wzdłu~ doliny Nidy. '

,

_

^...

^,

, ~"'" I

cne __ .... - ^{I I} --- l

__ -r

....

,.--"--

^~~'

I I I I

, , ,

, _, ,

, , ,

I

,

IYVvlQ

~

I

- -

-/6

l..:...:::..!:. ~c ^rmmd w.lJ.U

r··

...

· · : ·

^{0 . 0}

· · /

^e

łUg. 2

WycbodllLę jury pomiędzy iKan;ami i Wymysłowem

lU firm

I ," .

K2 kreda m-odk:owa (cenoman). Kimeryd: CI muSZlowce stropowe, b ^iły stropowej c mui!zlow- ce stanJewickie, d kompleks oolitowo-płytowy, e oolit, górny, f oolit dolny

JUil'IaiSSic deposirIIs between K.arsy and Wymysłów

K2 Middle cretaceoUB (Cenoman1an). Kimmeridglan: CI Top Lumachelle, b Top Clays; c sts- nieMce Lumschelle, d Oollte-Plsty member, 8 opper Oollte, fLower Oollte'

Na badanym terenie granica jury i kredy ma charakter erozyjny.

Pomiędzy Zeleźnicą a Bolminem i Bizorendą spoczywają na utworach ldmerydu piaskowce albu, 'a w okolicach. Sobkowa i dalej na SE wapie- nie piaszczyste i piaskowce cenomanu (Hakenberg 1968).

W utworach jury wyróżnić można następujące jednostki litostra- tygraficme '(rozmiesżcze~e, wykształcenie litologiczne i miąższoścI tych jednostek przedstawione, zostały na tab!.

n

i fig. 3).

Muszlowce Btropowe. Kompleks ten występuje, bezpośrednio pod utworami ceIiomanu, jedynie pomiędzy Staniewicami i Gołuchowem.

Składające się na ten kompleks .musilowce tworzą W okolicy Staniewic : meciągły pokład o' grubości' kilku metrów,' ku', SE,' ledn~,' ~i~~ś~

muszlowców stopniowo wzrasta i pod Gołuchowem dochodzi jllt'4Q,oko:-

502 ;rAN KUTEK

ło 30 'm. Rozważane musZ10wće utworzone ,są z detrytusu muszli mał­

żów ż rodzaju E:rogyra. Miejscami mus~owce wykazują warstwowanie ,

skośne, zawierając zazwyczaj w takich przypadkach drobne domieszki kwarcu i glaukondtu.

Z muszlowcóW StTopowt/CIl (albo z muszlowców egzogyrowych. tworzących najwyższe partie opisanych poniżej muszlowców stamewtc1dch) pochodzi znalezio- l1y pod G6rkami IW rumoszu okaz (vide tabl. iII):

l okaz

Ry stropowe. Kompleks ten, który pomiędzy Gołuchowem i Sta- niewicami występuje pod muszlowcami stropowymi, a dalej na NW bez-

pośrednio pod utworami środkowej kredy, wykształcony jest w postaci szarych, łupkowatych iłów marglistych. W iłach tych występują, w po- szczególnych miejscach w różnych ilościach i proporcjach, wkładki peli- towych wapieni i margli oraz muszlowców egzogyrowych o wapnistym

lub marglistym spoiwie. ' '

Przebieg dolnej granicy iłów Btropowych (tabl. II) wskazuje, że

kompleks ten jest ewidentnie heterochronicmy (tzn. że , jego zasięg

wiekowy nie jest identycmy w różnych miejscach jego występowania).

Rozpatrywane iły uległy ponadto na NW od Staniewic częściowej, nie- równomiernej erozji przed osadzeniem się utwor6w środkowej kredy.

Z tych powodów iły stropowe wykazują na omawianym terenie' znaczne zmiany miąższości.

Górne wapienie płytowe. Kompleks ten można wydzielić pomiędzy BrzeŹllem i Bo1minem a Zeleźnicą. Wykształcony jest on w postaci peli- towych wapieni płytowych, zawierających wkładki margli i ^iłów mar-

, glistych. Wkładki margliste pojawiają się na og6ł szczeg6lnie licznie

w najwyższych partiach rozpatrywanego kompleksu, w związku z czym jego granica z nadległymi iłami Btropowymi nie jest, w wielu miejscach, ostro wyrażona. Wśród wapieni płytowych występują także, zazwyczaj w nieznacznej ilości, wkładki grabów, muszlowców egzogyrowych oraz wapieni pelitowych, zawierających domieszki materiału muszlowego.

W okolicach Brzeg6w, gdzie tego rodzaju wkładki pojawiają się w znacz- niejszych ilościach w obrębiegÓTnych wapieni płytowych, odgraniczenie tego kompleksu od podścielających muszlowc6w skorkowskich nastręcza

pewne trudności.

Na W od Małogoszcza znaleziony został W postaci wapiennej ośródki w ru- muszu następujący okaz, poChodzący zapewne z górnej ^{części gÓ1'nllch waptenł}

płytOtD1JCh (bardzo mało prawdopodobne jest, by okaz ten pochodził z , jakiejś 'wkładki wapiennej w obrębie najniższej części iłów st1'opowt/ch):

1 okaz

W. rowie przeciwpancernym na S od Brzegów, w l-metJ:owej ławicy grabu, wy.stęp!1jlłcejw obręb,le g6rnt/ch wapieni płytowI/ch około 25

in

powyżej iCh spą­

lU, Zilaleziono:

ACTA GEOUJGICA POLONICA, VOL. XV'III

Wykształcenie

litologiczne i

miąższości

utworów 1cimerydu i

najwyższego

oksfordu

występujących

'w pasmie wychodni

pomiędzy Bąk.ową Górą

i

Gołuchowem

Lithological development and thickness of the Kimmeridgj.an and Uppermost

Oxłordian

deposits occurring hetween

Bąko-

wa Góra 'and Goluchów .

Q-=-a, -- C!i5lt E' ^ES:Jf

9

⁶

m, =,

^~.

_8u. ^/Au.

^{®u...u III} I,""

VII.,. ^{01.p.-l, @t.,.}

E:i:~' ^~lW [El" ^~,t

Litologia: l dły margliste d :tnI8.rgle, 2 wapienie płytowe, 3 wapienie płytk.awe, 4 grubo- ławicowe i niewyra~nie uławicone wapienie peUtowe, 5 wapienie' pasiaste (wapienie warstwOWlUlie Dnm"szczkowo z kr.zemdeodami,), 6 muszlowce egzogyrowe, 1 muszlow- ce alektltl.onf:owe, 8 paby, 9 ooliJty, 10 oniIrolitty, 11 W18:piende łm'edowaJte,. 12 pozostałe

wapi:ende ziami-ste. Szrarory mieszane odnoSzą się do pośNdndch typów ldMo.gicz- nych. S1iaDIow.iska amoniJtowe w poziomacb: A.m. Au1acostepbanus mu1iabilis; K.d.

Katrolieeras di'Vlisum; K.d.-A.h. iKetrollice:ras di.visum łub Ataxdoceras hypselocyc- lum; A.h. AtuioceJ.'t8.s .hypse!ocyclum; S.p. Sutneria platynota; S.p.-I.p. Suttner.la platynota lub Idoceras planula; I.p. Idoceras pLanUM. Numery w sygDl8.tUNI.ch odnoszą sł~ do pOSZClZlególnych stanoWisk wymienionych w tekście. Jednostki LiItoatratygra- ficzne: mB muszlowce s.tropowe, ts dły stropo.we, mat muszlowce etaniewiclde, mb muszlowce brze&lkie, wpg górne wapi.ende płytowe, msk muszlawlCe s1ror-klOwskie, kpo kom,pleks oo:w.towo-płyrowy, '/DPi wapienie pły;towe d !iły podścielające, onk horyizOlDt

. onklOlitowy, go ooldt górn'Y, k'/DP lrompleks wapiend pa&i:astycll, do oolit dolny, pwp podścielające wapieJllie peliJbawe, npm n,ajnimzy poziom IXlm'glis'ty, unwk utwory znad wapieni łD:edowatych, tok kIOmpleks wapiebi kredowatych, B utwory spod kom- plebu wapieni kredowatyC!h, kog kIOmpleks oolitowo-grabowy, wc wapienie kr.u'Che,

unwkP utwory znad wapieni kiredowatych pod 'Przedborzem

Litoology: l marlyshales :and maxls, 2 pIaty llmestones, 3 shały bestones, 4 thick-

~bedded and i:IlIdis1dnct1y bedded pe1itic ltimeston.es, 5 bImded 1imestones (rlpple-bed- ded limestones W:i.th ~1:s), 6 E:rogyf'a Ilumachelles, 7 Alect1't/07lia lumachell'es, 8 ,,grab" limestones, 9 oo1dtes, 10 onlkolites, 11 chalky ldmesto.nes, 12 other, grained limestones. :MIixed si3nattU1'e denotes 1JlItermditteDJt liitbolQgieal types. Ammaod.1Ii.ferous points i,n rrones: A.m. Aulacostephanus mutabilds; K,d. Katroliceras divisum; K.d.- A.h. Katroliceras divisum or Ata:xioceus hypselocyclum; A.h. Ataxioceras hypseło-

. cyclum; .S.p. Sutneria platynota; S.p.-I.p. Sutneria platynota or ldoceras planula;

I.p. ldoceras planula. Lithoskatigraphic unita: mB Top Lumachelle, is Top Clays, mst Sta.nf.ewice Lumachelle, mb Brzegi Lumachelle wpg Upper PlatyLimestones, mak Skorków Lumachelle, kpa OoLite-Platy member, wpi Shaly Limestcm.es and Underlymg C]ays, onk. OnlmllLte hor.bon, go Upper Oolite. kwp Banded Lime.9tone member, do Lawer Oolite, pwp Underlying Pelitic' liimestones, npm Lowermost Marly horizon, untok Deposlts Overlying Chalky Limestones, tok Chalky Limestone member, B deposits underlyi.ng Chalky LimestoDe member, kop Oolite-"Grab"

member, wc Brittle Limest.ones, untokP DeposUe Ovarlyd.ng Chalky Limeetones at PrzedbÓlrz

is

1::1 .~

t.::l

~ ~

J5'

100m

S)

m

~

.50~ S§

""

^t::(

~ ^.~ _:§.

i

^t::I

~ ~

~

~

^{~ ~ .;:}

....

_~ ^q:; _~

:::., .~ ~

.~ ~

Q5

fa

^{.~ ~}

~ _:~ .§l '§.

~ ~ ^{.!U .~ c:::i}

C3 ~

J. KOTEK, TABL. 11

Kretlu ,śrot/kowa (lłir/tI/e eretaceoU8) ~./

" ... ,··\..y..-"'··v .. v·v·'v·'v .. v,. ... ~

Kreda .1rodkowa· ^{,J I t" '}

~~~ Ił

m

⁰⁰

wf<.

wk

...

-..-,-

-- ^{- -} - - - --

~ _R~

:~ ^:-§ _{~~ .~} ^~ .~ ^-!<: !::J

_{~ .~~}

~

~

_~ ^{.~.~ ~c.:, ~ ~. ~} .~

.~ ^~ _~ ^.~ 1§ ^{q;: ~ .§::} ~

~

^~ tOl:Q ~ ~ ^{~ ~ ~ <:::i} :~ ^~ ~

.~:~~~ _~~

^{qj~ 1§}

~

^{~ .~}

_~

""S ^.~ ~

~

^{<:::i ~ ą ~} t:f) ^',.., cti ^{~ ~ .~} Q::i ^{t::I ~ ~ ~ ~ ~}

~~

^{.~ ~ .~.~ .~ i~ ~~ ~ ~ ~. ~~}

~ ^~

KlMERYD I NA.TWUSZY OKSFORD GOR SWn;rOKRZYSKICH

ta> Katrolicer08 sp.

N6ln'od#ea (illfellOl/ł.moC-) ~.

~d00er08 (OrtIlG8pldoc_) uh~ (opp.)

503 1 okaz

l··okaz

.1 okez

Muszlowce ·skorkowskie. Rozprzestrzenienie geograficzne tego kom- pleksu jest takie same, jak i górnych wapieni płytowych. W. dolnej częś-

Fig. 3

Wykształcende litolugiczne ł miąż­

szość utworów· 'kłmerydu l naj-

wyżs.zego oksfordu odfiłoniętych

w synklinach lBolmjna i Ostro- wa. Obja6n'eni.a <bak:ie

same

^jak

do tabIł.

n

Lithologicał deveWpme:n;t 8Ild tbl:dkness ot tbe Kmlmeridgi&n and Upperm09tOiKrordi'an depo- sits exposed in the BOlmin ,and OstróW synclines. Explanat.ton's

'Itbe

simie oa:s:tor

^rbabl~.l'! .

III",

---

In; ..

II ^i';o

.::~

Ił I J .' .

-

^~

- - - - - ^{-. -} _._-

wlr-R

504 ^~AN "KtJTI:K

ci 'muszlowców skorkowskich występują muszlowce z Alectryonia (silniej

rozwinięte między Zeleźnicą a Małogoszczem aniżeli pod Brzegami i BoI.

mineIp), a w górnej części - muszlowce egzogyrowe (fig. 4). W ostatnich tYch muszlowcach pojaWiają się sporadycznie domieszki aoidów, a miej- scalrii pormędży Krasocinem i Zeleźnicą wtrącenia oolitów. Znacznie licz-"

niej występują w omawianym kompleksie onkoidy, rozwinięte zazwy- czaj wokół ułamków muszli" i wykształcone jako pizoonlroidy albo, częś­

ciej, mikroonkoidy. Onkoidy występują zazwyczaj szczególnie licznie, jako

składnik muszlowców lub tworząc pokłady skał mikro- i pizoonkolito-

Jm _O.;...~ c; ... ~

..-.,,-""'-...

'

-~--=:?-

i=-~--"\. _{~ ...}

-

, _(!J

"

<) (;)

'" ^{D ,}

ofllL~

3

15m

2"

-

^{... -~}

';{" - 0 0 o

-- ---

---^{-... ....,.. ...}

. - - 0 _ 0 0

1Fig. 4

Profil muszlowców aJwrkowskIlcll zestawiony w przekopie ilro1ejowym pod Gruszcz,uu:m

l wapiema płytkowe, 1-10 muszlowce BkorltoW1lk1e (I, 4, 10 graby; l, l, "'I muszlowce alektrlo- mowe; tI, B onkolit;y; fi muszlowce egzoa;yrowe), Jl gbrne wapienie pł;ytli:owe; a muszle ale-

ktrioD1i, b muszle egzogyr. c ośrodki mał!6w. d onkoldy

Oolumn ol tthe Sk0l'lk:6w Lumai:hel:Ie observable in the 1'8llway cut at Gruszezyn

l Shaly Ltmestones, 1-10 Skork6w Lumachelle (I, 4, 10 ".rab" UmllBtones; l, li, 'I Alect1'IIOtłla

lumacheUesi l, , ollkol1teB; fi ~gl/1"Cł lumachel1es), II Upper Platy Llmestones; a Alect1'l/o-

tłłcl she1lB, b J::rOQI/1"Cł 1Ibe1lB, c pelec;ypod cores, d oDkolds

KIMERYD 'I NAJWYZSZY OKSFORD GOR SWIĘTO'KRZYSKICH 505

wych, na pograniczu muszlowców alektrioniowych i egzogyrowych; pod Bobninem i Brzegami onkoidy pojawiają się jednak także w dolnej części

mU8zlOwców skorkowskich. W kompleksie tym, zwłaszcza przy jego stro- pie i spągu, występują ponadto graby. W poszczególnych, scharakteryzo- wanych powyżej utworach wyróżnić można pokłady bardziej wapniste lub 'margliste.

W muszlowcach skorko'W8kich zebrano następujące amonity. W pobliżu Brze~­

na, w górnej części kompleksu (rumosz):

(4) ,g"tToUcems lip. l okliz

A-sprldocerae (~ocera.s) uhbd .(Opp.) II. CJIImz

W rowie przeciwpancernym na S od Brzegów, w tej samej pozycji stratygraficznej:

,tu) KGtToHoeras sp.. li! okaz

A81płd~Cen!08 (~eraB) uhla7IIU (Opp.) 8 okazów

W rowie przeciwpancernym w pobliZu Zernik, w analogicznej pozycji stratygra- ficznej: '

~ AspldoceraB .(Orthll1&pidocera.s) uhllJlWU «Jpp.) II! okaz

Na Krzyiowej Górze pod Małogoszczem, w ldlkumetrowym pokładzie grabu, stano-

wiącym naj niższą część muszlowców skorkoW8kich (rumosz):

(11) BGsenłIJ (,proora8enw) hem ~oesch) 1 o'k1lz

W p:.:zekopie kolejowym pod Gruszczynem, w muszlowcach egzogyrowych w obrębie

muszZowców 8korkowskich:'

.(li) Aapłdoce!'a (Of'itha.spłdOceras) uhlami!/. (Opp.) a. okaz

W tym samym przekopie, w muszlowcach alektrioniowych w obrębie mu.szlowców skorkow8kich:

(8) g"tTol4cenJ6 sp.

Ra.senłIJ (Eura.senł4) !lip.

III okaz l okaz

Pod Rogalowem (okaz, nie znaleziony przez autora, pochodzi prawdopodobnie z muszloweów egzogyrowych w obrębie 'mu8zZowcóW SkOTkoW8kich):

(141) Asptdoceras .(OrthGsptd.oceras) uhlandi {OW.) 1 okaz

Na Grząbach Bolmińskich, w górnej części muszlowców skorkowskich (rumosz):

(lJL) KatrolWeras sp. ib onz

Na Grząbac,h Bolmińskich. w muszlowcach alektrioniowych w obrębie muszlowców 8kOTkowskich (rumosz):

~) IKatl'Olkleras sp. 1 okaz

Na Leśnej Górze,

w

górnych partiach 'zachowanej tu części muszlowców skorkow- skich(rumosz) :

(olI3) Asptdoce:ras (Ortha.sprldOCeM8) uhttmdi (Opp.) il alta!Z

MU8zZowce brzeskie. Kompleks ten wyodrębnia się, pomiędzy iłami

stropowymi' i górnymi wapieniami płytowymi, jedynie w okolicach Brze- gów. Utworzony jest on w znacznej części z muszlowców egzogyrowych, przy czym wokół ułamków muszli rozwinięte są często cienkie powłoki

onkoidowe. W muszlowcach występują miejscami mniejsze lub większe

domieszki ooidów. Sporadycznie trafiają się wkładki wapieni pelitowych, licznie natomiast, występują w omawianym kompleksie pokłady iłów

marglistych i margli.

MU8zlowcom brzeskim odpowiadają dalej ku NW, pomiędzy Jacło­

wem a Małogoszczem, dolne partie iłów stropowych, zawierających tu'

dość liczne wkładki muszlowców.