Zerwany kwiat polny. Powieść współczesna

D O D A T E K D O Z O R Z Y .

POWIEŚĆ WSPÓŁCZESNA.

W ARSZAW A R. 1912.

Druk. Artystyczna, K. Kopytow skiego i S-ki, Nowy-Świat .Ne 47, w W arszawie.

I.

Dzień listopadow y, był ponury i dżdżysty.

Nad m iastem rozciągnęło się niebo chm urne, cięż­

kie, jakby ołowiane. Mżąca wilgoć ściekała brud- nemi kroplam i z dachów , ścian i leniwie sączyła się po oślizgłych kam ieniach ulic i podw órz w arszaw skich.

Przygnębiający sm utek posępnych i dotkliwie chłodnych dni późnej jesieni obejm ow ał w rażliw ­ sze dusze ludzkie i rodził w nich przejmującą tęsknotę za ciepłem i św iatłem słonecznem.

Hanusia od ran a siedziała w składzie. Otuliw­

szy się ciepłą chustką, oparła głow ę o ścianę; w y ­ siłkiem woli starała się rozproszyć ciężkie, boles­

ne myśli ,pragnęła znaleźć w nich jaśniejszy prom yk, któryby w lał do serca odrobinę jakiej nadziei i otuchy.

P aro b ek Ignac, ściągnąw szy rzemieniem o b ­ d artą kapotę, wolno podm iatał czarny, lśniący miał, lub nakładał do koszyków węgiel i drzew o.

Zapadał co raz w iększy zm rok przedw ieczor­

ny, a Hanusia siedziała ciągle w odrętw ieniu i zadumie.

_4__ iJkWAJJ y k WI k J _____

Naraz w p ad ła do składu służąca od rządcy, czternastoletnia Kocia.

— Pani Dudzińska! „Bon żur!” — zaw ołała dziewczynina, na w pół bosa, w m arnej sukienczy- nie i bluzce. Zam iast fartuszka m iała za pas za­

tkniętą brudną ścierkę, w łosy uczesane cudacznie, spięte błyszczącemi szpilkami i ozdobione kokardą z w yśw iechtanej, różow ej w stążki.

— Pani Dudzińska! niechno pan Ignac da mi dziesięć funtów węgla, ale trzeb a „zaborgow ać”, bo „stary” nie dał „starej” „floty” .

Ignac nakłada węgiel na w agę, a Hanusia, za­

pisaw szy dług na szyfrowej tabliczce, przygląda się małej służącej, k tó rą już zna dobrze. W iele razy patrzy na to mizerne stw orzenie, ogarnia ją żal. Ledw ie to wyszło z dzieciństwa, a już takie znędzniałe na zdrow iu i zbrudzone na duszy; takie niby pełne śmiechu, figlów — ale ta wesołość ja­

kaś nieszczera, udana...

W tem K otka podsuw a się do młodej kobiety i mówi:

— Pani Dudzińska, żeby pani wiedziała! Co się u nas działo! Cała „opera”! „S tary” w rócił wczoraj „w staw iony na fest”! W ięc „ sta ra ”....

Ale Hanusia przeryw a gadatliwej dziewczynie.

— Ej, niechno Kocia nie opow iada byle co.

Lepiej w racać do domu, bo w ęgle pew no pilne—

i dodaje łagodnie:

— Niechby Kocia odziała się lepiej, dyć to ziąb taki....

— Ale! a w co? austryackie gadanie! i za co?

wzięłam na pierw szego cztery fajgle, to się roz­

lazły, jak bogatego kocham! Sypnęłam oko do

„starego” i dodał jeszcze dw a rubeijansy, ale i to...

fiut!

Dziewczyna lekcew ażąco m achnęła ręką.

— E, co tam! jak się puszczę na „letki” chleb, to będę miała „endrendony” i „szeneszyle” . Pani Dudzińska myśli? Ja k Bozię kocham! Raz kozie śmierć! Pani Dudzińska wie? ja jeszcze będę k a ­ retą jeździła. O joj!

P o rw ała koszyk z węglami i zaśpiew ała piskliwie:

Chłopcze ty, Spełń me sny.

T ra ra tra, T ra rararara...

I, w ybiegając ze składu, zatrzym ała się jeszcze.

— Pani Dudzińska wie? już tu jeden frajer, przystaw ia się do mnie na całego. Ja k Bozię kocham!

— Co Kocia plecie nie do rzeczy, — mówi H anusia i dodaje:

— Niechno Kocia zajdzie do mnie wieczorem, dam niezłą, ciepłą chuścinę.

Kotka odw raca się i składa ukłon przesadny.

— Mersi! byle to było coś modnego, nie cham ­ skiego, to i ow szem z owsem . Lecę! „Orew uar!”

samowar!...

Hanusia smutnie spojrzała za dziewczyną. Ot, żal dziecka. Nie w ychow ała jej ani matka, ani oj­

ciec—jeno ulica wielkomiejska. Ledw ie dziewczyna

6 Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y .

podrosła, a już czyha na nią to m iasto przeklęte i zeż­

re, jak ten żmij okrutny.

I myśli Hanusine znów popłynęły ku w si umi­

łowanej, ślicznym Ojcowicom, położonym w pięk­

nej ziemi K rakow skiej, gdzie zeszło jej dzieciństwo i krótkie dni rzeźkiej, sw obodnej młodości.

Jakże w cichości i w głębi duszy tęskniła do tych łąk zielonych, pól pozłocistych i borów szu­

miących, w ysłanych mchem i paprocią, pełnych woni żywicznej i ptaszęcych św iergotów ... Zda­

w ało się jej, że tu, w wielkiem mieście, w tych brudnych i ciasnych podw órzach, w tych ponu­

rych izbach, pełnych zaduchu, nie m ogą się ro ­ dzić myśli jasne i dobre. Tem u głównie przypisy­

w ała i tem tłomaczyła trudny w pożyciu ch a ra k ­ te r męża sw ego, Franciszka Dudy, który, w dzie­

ciństwie opuściw szy wieś, życie przepędzał w w iel­

kich m iastach. Tam się rozwinęła w nim skłonność do pijaństw a, do rozpusty, do kłótni i bijatyk, oraz drapieżna chęć zdobyw ania pieniędzy w sposób nieuczciwy.

Bolesne dumania młodej kobiety przeryw ali kapujący. Hanusia, starannie tłumiąc w estchnie­

nia i łzy, odbierała drobne pieniądze i zapisyw ała dochód, składający się przew ażnie ze złotów ek i groszy.

Tym czasem Ignac rozw alał wielkie bryły w ęg­

la na drobniejsze kaw ałki. Ciemny pył unosił się leniwie w wilgotnem pow ietrzu i opadał na roz­

miękłą ziemię, tw orząc pokład czarnego, skrzypią­

cego błota.

Ignac był chłopem starszym , m ałomównym i bardzo pracow itym . Jakkolw iek mało z Hanusią rozm awiał, m łoda kobieta odczuwała, że jest jej przychylny i życzliwy. I ona też miała dla niego współczucie i często, o ile mogła, starała się u l­

żyć Ignacowi w ciężkiej i źle płatnej pracy. I tu bowiem widziała złą wolę męża. Ignac, chłop ci­

chy, nie umiał upomnieć się o swoje, Franciszek zaś w yzyskiw ał jego pracę, w ynagradzając m a r­

nie, a w ym agając wiele.

W sercu Hanusinem znów się odezw ał lęk i ból przenikliwy. Tak, Franciszek był człow ie­

kiem złym. W iedziała, że w ag a w ich składzie nie jest rzetelna, dom yślała się, że w ęgle pochodzą od dostaw ców niepew nych, podejrzanych. P rz e ­ czucie mówiło jej także, że Franciszek p ro w a ­ dzi inne jeszcze, nieznane jej interesy, z k tó ry ­ mi się taił. Stow arzyszał się z ludźmi, którzy bu ­ dzili w młodej kobiecie odrazę i uczucie bojaźni.

Wiedziała, że męża jej łączy oddaw na stosunek przyjazny z właścicielką restauracyi, Aniołkowską, przebiegłą handlarką i kobietą w yzutą ze czci i w ia­

ry. Oto los ślepy skuł jej dolę z takim człow ie­

kiem na życie i śmierć. A ona, nieszczęsna, jest sk ręp o w an a nietylko przez w łasną przysięgę i ślubną, ale i przez m ężow ską siłę i groźby, k tó ­

re ją czyniły mimowolną, bezbronną i bezsilną w spólniczką jego grzesznego życia. I Hanusia b i­

ła się z myślami:

— Chociem mu żona i m a praw o nademną,

| czy ja już nijak z pod jego w ładzy nie wyjdę?

Czy już dla mnie niema nijakiego zratow ania? Oj, niema, chyba niema! I za cóż Bóg Najwyższy k a ­ rze mnie tak okrutnie?... Czym, idąc za niego, nie

chciała zjednać go sobie? Czym to nie chciała sp o ­ koju i pożycia, ja k Bóg przykazał?... A on? toć od razu nie dbał o mnie, a teraz poniew iera i bije, niby to bydlę ostatnie... Przecie i ta kruszyna, co się miała urodzić, przez niego zm arła, zanim żyć na świecie zaczęła,..

I na to wspomnienie, okrutne w sw ym bólu, w gołębiem sercu młodej kobiety p o w stał do Franciszka żal. W łasne sw e krzyw dy, chociaż r a ­ niły ją głęboko, m ogła darow ać, zapomnieć, ale śm ierć dziecka, zadana ręk ą ojca, była dla niej zbrodnią tak wielką, tak straszną... I piersią H a - ^ nusi w strząsnął gw ałtow ny szloch, a z oczu trys- i nęły długo pow strzym yw ane łzy. Oparła głow ę na t j rękach i wtuliła w nie tw arz, aby stłumić płacz §

i łkanie. m

N araz czyjaś rę k a łagodnie odchyliła chustkę ® Hanusiną, a znany jej głos sąsiadki, K ordyakow ej, ' — przem ówił serdecznie:

i-einia

— Ot, znowu lamentujesz, uspokójże się, _ kochanie.

Hanusia podniosła sw e modre, zapłakane oczy i uśm iechnęła się przez łzy; w yciągnęła ręce i ob­

jęła niemi szyję K ordyakow ej, tuląc głow ę do jej _ Q J ramienia.

— Niechże Panienka N ajśw iętsza w ynagrodzi w aszą dobroć dla mnie. Toć wy, pani kochana, je- /-i dyna ucieczka w strapieniu. I oto teraz przyszliście

do mnie, jakby w as Duch Św ięty natchnął tą my­

ślą poczciwą.

K ordyakow a przygarnęła Hanusię do siebie li łagodnie gładziła w łosy i św ieże policzki m ło­

dej kobiety.

K ordyakow a była niew iastą już w latach, ale jeszcze rzeźką, pełną zdrow ia i siły. Nizkiego w zrostu, tw arz miała gdzieniegdzie zmarszczkami i znaczoną, ale rum ianą i miłą. Siwiejące, gładko uczesane w łosy, pokryte były świeżym czepkiem z białego tiulu. Ubiór był na niej dostatni, ale pro­

sty i bardzo schludny. O ddaw nych lat utrzym y­

w ała się z m aglarstw a, które nie daw ało jej św ie­

tnych zarobków , lecz pozw alało żyć dostatnio i ze­

b rać nieco zasobów pieniężnych. K ordyakow a ow dow iała w młodości, dzieci, ani bliższej rodziny nie miała. Znały się z Hanusią od czasu, kiedy młoda kobieta przyjechała z mężem po ślubie. Od razu przylgnęły do siebie. Nic dziwnego, K or­

dyakow a miała zdrow y, jasny rozsądek i serce umiejące odczuć niedolę innych. Była ona jedyną duszą, przed k tó rą Hanusia m ogła się w ypow ie­

dzieć i użalić. Nie często się to przytrafiało, gdyż K ordyakow a nie wiele miała czasu wolnego, przy- tem Franciszek wogóle nie zachęcał żony do bliż­

szych znajomości, oprócz tych, o jakie sam dbał,

— No, cicho, cicho kochanie, — m ówiła K or­

dyakow a do Hanusi. — Zamknijże budę i chodź do mieszkania. Posiedzę przy tobie cały wieczór, bo dziś już mało maglują, to M agda da sobie radę bezemnie.

Z o rza, r, 1912, 28

— Oj, to dobrze? — ucieszyła się Hanusia. A że Ignac już zeszedł z roboty, więc zsypała pie­

niądze do torebki, zam knęła skład i obie poszły do mieszkania Dudów.

Było ono w tem sam em podw órzu i składało się z dosyć dużego pokoju i kuchenki. Okna m ie­

szkaniow e wychodziły na ów skład węgli, miesz­

czący się w jednym z k ątó w ciasnego, brudnego podw órza, zabudow anego w około trzypiętrowerai oficynami. Dlatego też w mieszkaniu było duszno ; i ciemno, n aw et w letnie południa. Nie było widać z tych okien ani sk ra w k a nieba, ani niewpada- ły w nie w esołe promienie słoneczne; w idać było tylko żółto-szare mury, podziuraw ione licznemi oknami sąsiedzkich mieszkań, tylko czarny parkan od składu i, leżące za nim stosy w ęgla i wiązki drobno-rąbanego drzew a.

Chociaż Hanusia utrzym yw ała mieszkanie w czystości i porządku, a n aw et m iała d ar p rz y ­ strajania, żeby było w niem ładnie, jednak mieszka­

nie było ponure, bo b rak było największej ozdo­

b y —św iatła. J

Obie kobiety, m inąw szy kuchenkę, weszły do ' pokoju, gdzie było urządzenie ozdobne, Franciszek bowiem chciał mieć mieszkanie „pańskie^. S tała więc wielka szafa ze. stolarskiem i ozdobami, k o ­ moda, kanapa, a przed nią stół, n ak ry ty serwetą,, . i kilka innych sprzętów , dosyć n aw et drogich, ale nieładnych, ot, ta k a tandeta wielko-miejska, po ­ chodząca z żydow skich składów . Dziwnie od tych sprzętów odbijała skrzynka k rak o w sk a, na ^

kółkach, ozdobnie i barw iście m alow ana w kwia- jty i gałązki. Na starannie zasłanem łóżku piętrzy­

ły się liczne w iększe i mniejsze poduszki, pow le­

czone w strojne po wiejsku poszwy. Nad podusz- jkami w idać było na ścianie rząd obrazów świę-

• veh; za jednym z nich zieleniła się w ielkanocna - palm a, wisiał pęk ziół i m aluchnych w ianuszków

/pośw ięcanych. Na półeczce, pod obrazem Matki 1 Boskiej Częstochowskiej, stała oliwna lam pka z czer-

& w onego szkła i migotał w niej drżący płomyk, oblewając różow ym blaskiem ciemne oblicza Mat­

ki Boskiej i Dzieciątka.

K ordyakow a rozejrzała się po pokoju i rzekła

— D obrze tu u ciebie, Hanusiu, i dziwnie mi- : lo; a ta k czyściutko, że aż pachnie. Oj, żebyś ty, i) niebogo, innego miała chłopa, moglibyście żyć po

j Bożemu...

Mówiąc to, K ordyakow a przysiadła na malo­

wanej skrzyni i, przyciągnow szy Hanusię, posadzi- J la ją obok siebie. Młoda kobieta, jak małe, spła- Ij kane dziecko, przytuliła się do jej piersi.

— Widzisz, moje kochanie, umyślnie ja dzisiaj

\ zagaduję o tw ojem pożyciu z Dudą, przem ówiła K ordyakow a po chwili. Mam ja w tem swoje 1 w yrachow anie. Nie zaklinam cię na nic, bo prze­

cie wiem, że p ary z gęby nie puścisz o tem, o -czem z tobą mówić będę.

Hanusia poruszyła się gw ałtow nie, ze zdzi­

wieniem i lękiem spojrzała na m ówiącą.

— Nie bójże się, nie. W ywiedziałam ja się do­

brze. Duda nie rychło wróci, w yjechał i będzie do-

piero jutro po południu. Gdyby człek nie był tego pewny, nie siedziałabym ja tu spokojnie. Co nie, to nie. W idzisz, dziecko kochane, szpieguję ja te- j go zbója na sw oją rękę, ale ostrożnie. On nicze- * go się ani dom yśla i n aw et łaskaw na mnie po swojemu. Niechże Bóg Najwyższy broni, aby Du­

da cokolwiek zw ąchał, albo te jego psubraty to- , w arzysze. Ciebie bym zgubiła, a mnie nie leźć w je ­ go pazury. Otóż, słuchajże kochanie. Mnie się coś j wydaje, że oprócz tych złodziejskich węgli, Duda t,i prowadzi jeszcze jakieś inne, brudne interesy, m a się rozumieć, do spółki z tym obwiesiem, Bajdal- ; skim, Miodownikiem i jeszcze Bóg w ie z kim, no* | i z tą sw oją miłośnicą, Aniołkowską.

H anusia w yrzekła z żywością:

— Pani złocista, dyć ja tylko co o tem roz­

myślałam, ja to m iarkuję i boję się czegoś tak okrutnie, że ani tego wypowiedzieć.

Głos Hanusi drżał wzruszeniem i niepokojem, a K ordyakow a na to:

— Tak. Otóż staraj się nic po sobie nie pokazać. , To grunt. I słuchajże: Duda z całą tą sw oją bandą, v \ ani chybi, z czem ś kroją i na ciebie, niebogo. Bóg j widzi, nie śledzę ja jego z babskiej ciekawości*

nie, tylko to dla ciebie, gw ałtem ratunku potrze­

bującej. Ale, na Boga! dziecko kochane, i cóż ty ' robisz najlepszego?...

K ordyakow a aż ręce załamała, widząc, ja k Hanusia naraz uderzyła głow ą o ścianę i zaw oła­

ła z rozpaczą:

— Oj, już dla mnie niemasz poratow ania, ani .

zwolnienia od niego! Być to mąż mój ślubny, dyć jeno jedna śm ierć rozw iąże mnie z przysięgi.

— Cicho, cicho, moje ty biedactw o — uspo­

kajała K ordyakow a. Żeby tak na inną, to bym za te twoje rozpacze huknęła uczciwie, albo i w kark dała, ale z tobą tak nie można.

M iękkaś ty i czuła, jak ten nikły kw iat, tyl­

ko dobrocią można trafić do ciebie. Nie płacz­

że, nie. Bo i cóż to pomoże? Żebyś sw oją glowinę na kaw ałki rozbiła, żebyś się w e 1' łzach zatopiła — na nic to w szystko. Bez mała od p ierw ­ szego dnia, kiedym cię poznała, wiedziałam, że ty nie do takiego życia, jakie cię czeka z Dudą. Nie od dziś w ykręcam ja głow ę ta k i ow ak, żeby znaleźć dla ciebie jaki ratunek, ale dotąd nic m ą­

drego nie wymyśliłam.

— Ja to wiem, — w yrzekła Hanusia, już spo­

kojna i cicha. — Dla mnie śmierć tylko, jeno, że to grzech ciężki i jakże mi to uczynić?

— Nie gadaj! w twoich latach na św iat, nie ze świata. Niech cię Bóg uchow a od takiej myśli!

Ciężko jest, to praw da, ale nie trzeba tracić na­

dziei. Nasze głupie głow y nic nie w ym yślą, a Pan Jezus może w jednej chwileczce, jednern kiw nię­

ciem sw ego przenajśw iętszego paluszka przem ie­

nić złe na dobre, najcięższą zgryzotę w radosne wesele...

— Na praw dę? tak myślicie?! — zawołała ży- vi o młoda kobieta. Może się to stać? i jak?

— Tego wiedzieć nie mogę — odrzekła Kor-

dyakow a w zamyśleniu — aleć tak się trafia na świecie. Ma się rozumieć, na am en liczyć na to nie należy, ale nadzieja jest.

Ożywienie Hanusi zagasło i rzekła z cichym smutkiem:

— Ej, jakaż to dla mnie nadzieja, pani K ordya­

k o w a jedyna? Zapow iadał mi nie raz i nie dw a, że nijak mnie od siebie nie puści. Przeciem go błagała na w szystkie świętości, żeby mi dał lecieć do matki, a on... i w spom inać o tem nie trza, bo serce boli okrutnie. A dyć ja się F ra n k a tak bo­

ję, że o kęs nie um rę od lęku! Oj! doloż moja nieszczęsna...

Hanusia załam ała ręce i szeptała rozpacznie:

— I na co ja jemu potrzebna? Zmiłujta się lu­

dzie, na co? Oświećże mnie Panienko P rzenaj­

świętsza!...

— Na coś ty mu potrzebna? Moje dziecko k o ­ chane, potrzebna tem u zbójowi tw oja młodość, uroda i tw oje pieniądze. Nie w ypuści on tego ze sw oich pazurów , nie! Ale nie o tem chcę teraz g a­

dać. Wiem ja już o w as to i owo, ale nie w szyst­

ko po porządku. Rozpowiedzże mi akuratnie, gdzie i kiedy on cię poznał i jakże to przyszło do tego, żeś ty tem u łotrow i ślubow ała?

H anusia podniosła na m ów iącą swoje śliczne, zamyślone oczy.

— W iecie pani? ja sam a głupia, jak się to s ta ­ ło. I tak mi się jakoś w głowie mąci, że aż dziw­

no. Dyć to nie daw ne czasy. Bralimy ślub po

Matce Boskiej Zielnej w zeszłym roku, a teraz m amy już drugi listopad.

— No, tak. Już druga połowa. Gadajże dalej?

— Ano, urodziłam się w Ojcowicach, bliziutko granicy, jeno trzy mile było od nas do Krakowa.

M atka pochodziła z pod sam ego K rakow a, z Bo- row ie, co już są pod A ustryakiem . Ślub z ojcem brali w M aryackim kościele. Znacie przecie, boś- cie byli w K rakow ie, — śliczności miasto!

— Rachow ać, będzie tem u blizko trzydzieści latr a stoi mi w oczach, jak żyw e — odrzekła K or­

dyakow a. — Oj, pojechałby człek jeszcze choć raz przed śmiercią, napatrzeć się, nasłuchać i odetch­

nąć innem pow ietrzem . No, gadajże, Hanusiu!

Ale m łoda kobieta znów się zasmęciła.

— Kiej to w szystko, co było, przypuszczę so­

bie do głowy, to cni mi się okrutnie i nic, jeno- bym płakała.

— Nie płaczże, nie, a gadaj. Dużoście mieli gruntu? — spytała Kordyakowa.

— Juści nie mało. Ojciec sw ego miał, piękny szm at ziemi, a za matczyną spłackę dokupił dru­

gie tyle. Ziemia była dobra, rodliw a, a gospodar­

stw o zasobne w budynki, sprzęty i gadzinę. Ojciec po praw dzie nieraz w ysław iał m iastow e życie, ale ziemi się trzym ał i gospodarzem był, jak się p a ­ trzy. Dobrze nam było. Ojce lubili mię, jednam była, bo starsze pom arły przedem ną. ja k mi było na ósm y rok, m atka zaw iozła mnie do dziadków, do Borowic, a to dla tego, że u nas szkoły nie by­

ło, to jakże tu czego się nauczyć?.. Tam też d o ­

brze mi było. Naukę polubiłam. Nauczycielka bo- row icka i po za szkołą trochę mnie uczyła. J a ­ kem w róciła do Ojcowic, do chałupy, w praw iałam się dalej. Ojcowie nie byli tem u krzyw i. Mogłam se kupić i książkę i zeszyt — co jeno potrzeba było, nie bronili mi. Do K rakow a my z m atką cho­

dziły, bo nie trudno było. Ojciec Zorzę trzym ał, żeby wiedzieć co i jak na świecie. Ja tak się w czy­

tanie w praw iła, żem czytyw ała różne książki w głos, na zmianę ze Staszkiem.

— Cóż to za Staszek? krewniak jaki? — spy­

tała K ordyakow a.

— Ej, nie, jeno moja m atusia chrzestną mu by­

ła. Od dziecka ja z nim przestaw ałam , rach o w a­

liśmy się za siostrę i brata. Po praw dzie Staszek w naszej chałupie więcej, niżeli swojej przesiedział od maleńkości. Ojców nie miał, na ich gospodarce siedział starszy b ra t z bratow ą.

— A Staszek czemże się zajmował?

— Cieślą był, a jakże, i jakim jeszcze! Spo­

sobny i omyśny jest do delikatnych robót. Szkołę skończył był w Pszczelinie, a potem term inow ał w K rakow ie. Ale w m iastach nie lubował, roboty b rał tylko po wiejskich kościołach. Do hulatyk i kieliszka nic go nie ciągnęło. W e św ięta to my chodziliśmy po lesie, po polach i łąkach i miał to sobie za najw iększą uciechę. W zimowe w ieczory to św a pospólnie różne historye czytywali. Oj, dobrze mi było, do ­ brze! Matuś radzi na Staszka patrzyli, bo tak nas mieli, jakby dwoje rodzonych. Ojciec to niew ia­

16 Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y .

domo, jak wyrozumieć, bo mało m ówiący był, ale nigdy złego słow a nie rzekł,

— No, i jakże było dalej? — zapytała K or­

dyakow a, widząc, że Hanusia znów się zamedy- tow ała.

— R oboty wszelakiej mieliśmy z matusią i n a ­ jem nicą niemało — zaczęła znów młoda kobieta, aleć to, robota inaksza, nie ta k a ja k w m ieś­

cie. Ja okrutnie byłam do takiej roboty zapam ię­

tała. Zarabiałam się, a było mi to na zdrowie. R o­

biłam i w polu i w ogrodzie, przy gadzinie i w cha­

łupie, a zaw dy śpiew ający, aże mnie w e wsi s k o ­ w ronkiem przezwali. Spodobało się to Staszkowi i nieraz na mnie wołał: „Hej, Hanusiu — sk o w ro n ­ ku!” Jak se to w szystko w spom nę, to mi się na sercu czyni i sm utno i lubo.

— No, ty skow ronku, gadajże dalej — przy­

pomniała K ordyakow a,

— Za tę moją robotę ojciec w ychow ał dla mnie św arnego byczka, sprzedali go i kupili mi w K ra ­ kow ie praw dziw e paciorki. O, te, widzicie?

— Toć widzę, zaw sze je nosisz. Piękne k o ra ­ le, ja k laskow e orzechy.

— Taki to u nas obyczaj, innych paciorków nie noszą, jeno sam e korale.

— Cały tw ój przyodziewek jest piękny, aż spojrzeć miło. Kiedy się tak w e wszystko p rzy stro ­ isz, toś ja k k w iat barw isty. Głupie dziewuchy, co m te wiejskie stroje za nic mają.

— Głupie? powiadacie? — zdziwiła się H anu­

sia. Ady Franek ostro na mnie powstaje, że się

Z orza, r. 1912, Ma 29 3

p rzebrać po miejsku nie śpieszę. Pow iada, żem ordynarna chamka.

— Sam on głupi i szelma! Ale m ów że o sobie!

— Oj! dyć siła mówię, jak nikiej w życiu. P a ­ ni moja złocista! radam ja z wami gw arzę. I w ie­

cie, co powiem? nie uczonam ja, ani długo na świecie żyjąca, ale mi się tak widzi, że ludzie na wsi dużo lepsi. No, juści p raw d a, trafi się grzesz­

ny, złodziej, albo zabójca, jeno, jak se rozpatrzeć*

to w tem więcej nieszczęścia, aniżeli grzechu.

H aw zaś, to dużo takich, co są grzeszni sam o- cheący, sam w grzechu żyje i rad drugich pocią­

ga. W szystko mu ta jedno, jak i skąd, aby jeno ruble miał, niepomny, że na tych rublach łzy albo i krew .

Hanusia znów przytuliła się do ram ienia Kor­

dyakow ej, ta zaś odezw ała się:

— Ha, masz ty sw oją racyę, ale nie ze w szyst- kiem. Je st to praw da, że ja k gdzie dużo narodu zbije się do kupy, to i o grzech nie trudno. Zmro*

wi się to, skłębi, jedno depce po drugiem, byle wybić się na wierzch. Ma się rozumieć, z tego je st dużo zła. Ale znów z drugiej strony, to w wielkich m iastach niemało też znajdzie się do­

brego. Policz-no tylko: szkoły różne, przeróżne, ludzie uczeni, Bóg wie, jacy pisarze, malarze, to znów tacy, co, w ydają pisma, gazety, a one precz rozchodzą się po świecie, aby był z tego pożytek i uciecha. A potem: różne zakłady, szpitale, p rzy ­ tułki, fabryki, wielkie składy i m agazyny i kto

tam spam ięta wszystko!... A piękne kościoły, gm achy, pomniki, śliczne ogrody? przecież to w szyst­

k o m a sw oją w agę dla ludzi. Że w ieś nietylko dla ciała, ale i dla duszy zdrow sza, m a się rozu- mieć, jest w tem racya. Bo to w takiej naprzy- kład W arszaw ie, po w ierzchu pięknie, bogato, a o d w nętrza — ścisk, brud, grzechy wszelakie i nę­

dza. I tak w tem m row isku ludzkiem naród za­

tra c a sumienie. Co lepsze a słabsze, to zginie. I co jeszcze: trafi ci się zbrodniarz w nędzy i ciem no­

cie, znajdziesz go też przy nauce i przy bogact­

wie, ale co tu o tem prawić! Nie nasze głow y do tego.

Hanusia się zastanowiła.

— Pani moja kochana, tak mnie to dziwi, że niejedni choćby mogli być dobrzy, to nie chcą...

— Oj! byw a tak, byw a. Tyś się między takich dostała. Z biedy oni wyleźli, m ają dość, ale już w nich sumienie zatrute, już im ta rów no jak, by­

le się coraz więcej bogacić, byle nie pracow ać uczciwie.

— Ady św ięta praw da, pani K ordyakow o—

przem ów iła Hanusia. — I nie szukać daleko. Jak widzę, że biedota przyjdzie do składu, a tu w ag a nierzetelna, to choć F ra n k a baję się okrutnie, do ­ rzucę w ęgla albo drzewa.

— Odsuń Hanusiu, te myśli i opowiadaj o tam tem .

— Tobym jeszcze rzec chciała, że ludzie m ia­

stow i może dlatego chybciejsi do złego, że to od m aleńkości siła ich żyje w ciemnocie, zaduchu,

20 Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y .

bez pow ietrza, bez słoneczka, bez w idoków nija­

kich. To i jakże im m a być jasno na duszy? Jak­

że mają być dobrzy, uczciwi?.,. A po drugie, to i robota m iastow a inaksza. P raw d a, w ażna ona jak na ten przykład po biurach, po fabrykach aleć wiecie pani, to niezdrow a robota, nie tak a, jak na roli, przy świętej ziemi.

— Ha, co praw da, to praw da, ale musi być i miasto i w ieś — nie zmienić tego.

— Toli spraw iedliw ie w am mówię, dyć ja sam a się tu odmieniłam. Jak! w Ojcowicach tom ja pierw sza była do wesołości, do śpiew ek, tak mi było leguśko na sercu i lubo, że nie ukrzyw dziła­

bym najmniejszego robaczka, Tu zaś — oj, pani moja jedyna! i cóż mi tu nieraz do głow y p rzy ­ biera!... Odżenę takie myśli, wym odlę się przed obrazem , odejdzie mi to, ale co wesołość — tom zagubiła do krzty. T ak mi jakosik smętnie, ja k oaemu ptakow i leśnemu, co go chycono i zam ­ knięto do klatki, — ani on świergoli, ani skika po prątkach, jeno pióreczka nastroszył i siedzi sk u ­ lony, osowiały...

Hanusia pochyliła głow ę nizko i dodała:

— I tak se siedzi, aże dech z niego ujdzie...

K ordyakow a znów przytuliła Hanusię i g ła s­

kała jej duże, ciemne w arkocze. Chwilę siedziały cicho, bez słowa...

Izbę zasnuł już m rok, jeno przed obrazam i migotał drżący, purpurow y płom yk, niby k ropla krw i serdecznej.

Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y . 21

Naraz odezw ał się sm utny głos Hanusi:

— Pani moja kochana, powiedźcie ta k sp ra­

wiedliwie, a może ja za mało dobra, za mało uległa?

K ordyakow a pom yślała chwilę, poczem rzekła:

— Moje dziecko, toć mnie już znasz. W iesz, że tam, gdzie nie należy, miodem sm arow ać nie będę, co to, to nie. Ja k trzeba, to, ma się rozu­

mieć, rznę p raw d ę i kw ita. Co zaś do ciebie, to tylko powiedzieć mogę: takiej dobroci i łagodności, tom jeszcze nie spotkała. Tak. A żyje przecie nie od wczoraj, Można ci o tem w oczy gadać, boś nie pyszna.

— Ja za dobrocią nie uganiała się, tak to ja- kosić było sam o z siebie.

— Boś już taka na św iat przyszła. Dla innych byłby to sk arb w życiu, dla ciebie z tego nie­

szczęście. Obronić się nie potrafisz.

— Tak mi było jasno na świecie, dobrze. Dyć ja nie znała, żeby kto ręk ę na mnie podniósł. Ojciec mnie nie bili, nie szturgali, m atka ani zgrzytnęła r na mnie ostro. To sam o u dziadków. Tak się już

dla mnie złożyło i tak ja się uchow ała. I wiecie jeszcze? Ojciec był tw ard y okrutnie, lubiący p o ­ staw ić na swojem, ale m atki ani palcem tknął.

Miał to sobie za hańbę, żeby chłop bił kobietę.

— Mądry, uczciwy człek, ani słowa. Aż zgroza przejmuje, że tylu m ężów i żon za nic takie bicia mają, przecie to i hańbiące i grzeszne dla obojga.

— Oj, praw da, moja pani jedyna, przecie ja to czuję i w styd mnie pali za siebie i za niego.

— To w łaśnie dlatego, że się czujesz człow ie­

kiem, że masz w sobie godność ludzką. Ale też, m a się rozumieć, cierpisz srodze i nie tobie żyć w takiej poniewierce. No, mówże, jak było z tem tw ojem poznaniem się i ślubem?

— Ano, tak se żyłam w pracy, ale w e sw o­

bodzie i wesołości. Aż tu w jedno św ięto zaszedł ku nam pisarz z gminy, że to niby miał jakąś sp raw ę do ojca. I nie sam przyszedł, był z nim jego znajomek, w łaśnie Franek. Pierw szym raz go w tedy ujrzała. Pisarza nie wielem znała, bo choć zdarzyło się, że go spotkałam , a on zaczepił mnie niby to grzecznie, aleć nie dobrze mu z oczu patrzyło, to i unikałam znajomości. Po drugie, Staszek też mnie przestrzegał i miał go w podej­

rzeniu, że to chłop ladaco, jeno, że przebiegły lis i ludzi tumaniący. Tak ten pisarz z Franciszkiem zamówili się, że to niby ojciec m a grunt do sprze­

dania. Co nie co w tem p raw d y było. Miał ojciec p arę mórg, leżących osobliwie, to chciał je zbyć—

ale się z tem nie śpieszył, chyba, żeby kto dał dobre pieniądze. W łaśnie pisarz przyprow adził kupca, F ranciszka Dudę. Opowiadał, że to chłop majętny, że dzieckiem w yjechał z rodzicami do Ameryki, gdzie powodziło się Dudom nie zgorzej. Jak rodzice pomarli, młody Duda zebrał sporo dola­

ró w i w rócił do swoich, w Płockie, skąd był r o ­ dem. Niedługo tam był, bo musiał iść odsługiw ać w wojsku. W yjechał gdzieś do Rosyi i tam się z ow ym pisarzem poznali. Po wysłużeniu nie­

prędko wrócili, siedzieli jeszcze w jakiem ś tam

mieście. A potem zjechali do kraju, jeden dostał miejsce w naszej gminie, a drugi, czyli Duda, że był w pieniądze zasobny, założył se w W a rs z a ­ wie skład z węglam i i powodzi mu się, jak lepiej nie trzeba. Nie rozum iał ojciec, na co mu ziemia potrzebna, ale zaraz pisarz to wyłożył. Ano, d la­

tego, żeby sobie w ybudow ać letniaka i po mia­

stowej pracy przyjeżdżać w letnie upały na w y ­ wczasy. T ak to w szystko pisarz praw ił, a Duda mu przywtarzaJ'. W y w ió d ł ich ojciec w pule, żeby ten grunt obejrzeć. Nie wielem na gości zważała, ani mi oni byli w głowie. Tak się -właśnie Trafiło, że w przeddzień Staszek w yszedł na dłuższe r o ­ boty kościelne, aż pod sam e Kielce, to i m arkotno mi było bez niego. Tak o tem myślący, wzięłam książkę, cośm y ją pospólnie czytywali i siadłam se przed chałupą. Pam iętam , ja k dziś: zachód był gorzejący i złocisty. Takusieńko ja k w tej książ-

! ce opisane. Chcecie pani? umiem ten kaw ałek, to w am powiem.

— Mów, dziecko kochane, odrzekła Kordya-

^ k o w a . Mamy czas swobodny, to i nie żal ładnych w ierszy posłuchać.

I Hanusia mówić zaczęła:

Słońce już gasło, w ieczór był ciepły i cichy, O krąg niebios gdzieniegdzie chm urkam i za-

[słany, U góry błękitnaw y, na zachód różany;

Chmurki w różą pogodę; lekkie i świecące, Tam jako trzody owiec na m uraw ie śpiące, . Ówdzie nieco drobniejsze, jak stada cyranek;

Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y . 25

Na zachód obłok na kształt rąb k o w y ch firanek, Przejrzysty, sfałdowany, po w ierzchu p e rło w y ,;

Po brzegach pozłacany, w głębi purpurow y, Jeszcze blaskiem zachodu tlił się i rozżarzał, Aż powoli pożółkniał, zbladnął i poszarzał.

Słońce spuściło głowę, obłok zasunęło,

I raz ciepłem pow iew em w estchnąw szy, usnęło.

Hanusia miała głos miły, dźwięczny i św ie ż y ,;

mówiła w iersz nie uczenie, ale ze zrozumieniem, w yraźnie i spokojnie. Kiedy skończyła, K ordyako­

w a rzekła:

— Bóg ci zapłać dziecko. Piękny w iersz i ła- dnieś go powiedziała. T ak to opisane, że jakby człek patrzył własnem i oczami. Nie dziw, że lubisz czytać. — Dobra, piękna książka zaw sze serce ludzkie oczyści, uraduje i pokrzepi. Mówże dalej o sobie.

— Kiedy słoneczko ta k usnęło i na świecie zrobiło się szaro, w tedy niewiadom o skąd, zdrad­

liwie wpełzł mi do serca jakby sm utek, jakby lęk.

K rótko to trw ało, bo m atusia przyw ołała, aby szykować do wieczerzy, więc skoczyłam do cha­

łupy. Niezadługo wrócili goście z tatą. Mnie znów jak o ś żałośnie się zrobiło. Pom ogłam m atu ­ si podać wieczerzę i potem wyszliśm y obie do sadu, ale jakoś nijakiej pogw ary między nami nie było. Goście nam nie przypadli do sm aku, czeka­

łyśm y jeno na ich wyjście. Kiedy sobie już poszli, ojciec nas zaw ołał i pow iada: „Przyszedł chłop kupić ziemię, a starg o w ał dziew uchę”. W pierw - sej chwili m yślałyśm y, że ojciec tak se przekpiwa,, .

24 Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y .

w ięc nic, jeno patrzym y, a ojciec: „I czegośta śle­

pia w ybałuszyły? P raw d ę mówię. Niby to na Ha­

nusię ani spojrzał, a dobrze widział. K rótko m ó­

wiąc, dziewucha mu się spodobała i pokłonił się 0 nią“. A tu widzę, m atusia aż pobielała na tw a ­

rzy. „Jakże to„? — pyta, a ojciec: Ano, przy­

rzekłem . P ierw sza zapowiedź w tę niedzielę w yj­

dzie. Rozpytałem o w szystko dokumentnie. Chłop w porządku, ani słowa. W iecie przecie, że mnie zaw dy okrutnie ciągnęło do wielkiego miasta. Zie­

mi było mi żal, po ojcach ona i dziadach, tom ją trzym ał i upraw iał. A teraz tak sobiem powiedział:

nie mogłem ja żyć w mieście, niechże Hanusia tam idzie. Duda jest pan całą gębą, to i ona p a ­ nią będzie. Co gotow ego za Hanusią weźmie, w łoży w interes i będzie się większego m ajątku dorabiał. Jak mnie i matki nie stanie, to sobie zie­

mię sprzedadzą i dom w mieście kupią”.

Słuchały my tego z matką, jak odurzone.

Żadna słow a nie rzekła. Co ojciec mówił, to dla nas św ięte było. W ierzyłyśm y w niego. Skoro ojciec ta k mówi, to musi być dobre i spraw iedliw e.

1 w szystko już szło swoim porządkiem. Po pierw ­ szych zapowiedziach Duda znów przyjechał, ale n a krótko. Rano przyszedł do chałupy, a na od­

w ieczerz już prosił ojca o konie do kolei. Po p ra w ­ dzie, tom n aw et była rada, że krótko u nas sie­

dzi. P raw ie, że ze m ną nie gadał, a ja nie miałam do niego nijakiej śmiałości. Ponury był, nieprzy- stępliw y, z ojcem jeno uradzał, mało na m atkę i na mnie zważając. Przyw iózł mi gościniec boga-

4 Z o rza, r. 1912, N2 30

Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y . 25

ty, zloty pierścionek z zielonem okiem, ale mnie to nie radow ało, bo mi dał bez dobrego słow a, jeno tak, ja k z łaski.

Chociaż nasza chałupa stała na końcu wsi*

zdała od innych, rychło przecie wieść się rozeszła, że ojcowie za pana m iastow ego mnie wydają. Dziewu­

chy zazdrościły i pierścionka i Franciszka, że to, był chłop przystojny, bogacz i że jadę do W ar­

szaw y na pańskie życie. M atka też się z tem po- t godziła i szykow ała do w esela w raz z dw iem a kumami i pomocnicą. Ja chodziłam spokojna i c i­

cha, ale robota jakoś mi nie szla, tak m atka da­

ła mi spokój i nie napędzała. W ostatnią niedzie­

lę rano przyjechał Franciszek, bo zaraz po sumie mieli my wziąć ślub. M arkotnie mi było, że nie mogłam się doczekać przyjazdu Staszka. Pisałam do niego przed tygodniem, prosząc, żeby na ślub przyjechał i żeby mi drużbo wał. Nie przyjechał.

Kiedym w racała z m atką ze sumy, stróż z gminy, co listy roznosi, oddał mi list i m aluśką paczuszkę.

— No, i cóż Staszek pisał? spytała K ordyako­

w a, widząc, że Hanusia pogrążyła się znów w za­

dumie, — boć to pewnie list był od niego?

— T ak — odrzekła m łoda kobieta, — A były w onym liście jeno słodkie, dobre słow a, serdeczny to list, rzew liw y taki, od serca pisany. Prosił o da­

rowanie, że na ślub przyjechać nie może i przesyłał mi życzenia szczęścia wszelakiego. Oj! pani moja! widać jego słow a nie miały w sobie mocy... Przy liście był maluchny, pozłocisty krzyżyk, co go zaw sze no­

szę na piersiach. Markotnie mi było bez miary, że

to Staszka przy mnie nie będzie. Przecie dzień to pam iętliwy i ważny, a on, co był mi jak brat, daleko...

— Pew nie, że ta k — potwierdziła K ordyako­

w a — ale widać coś ważnego stanęło mu na przeszkodzie. I kiedyżeście wyjechali do W arszaw y?

— Na drugi dzień po ślubie — opow iadała dalej Hanusia — Franciszek gw ałtow ał o ten wy- f jazd, ja zaś się nie sprzeciw iała, w szystko mi ta już

było rów no. Dopiero kiej siadałam na wóz, co lo kolei miał nas wieźć, kiej spojrzałam na o j­

ców, na chałupę naszą, obejście całe i w okoluś- ko: na wieś, pola i lasy — aże mnie zamroczyło.

Przypadłam do m atusi i chciałam wołać: nie daj­

cie mnie! płaczem ryknęłam, ale nie wiele na mnie zważano, przecie wiadomo, młoduchy płaczą dla zwyczaju. Franciszek naglił do jazdy, żeby się na pociąg nie spóźnić, w sadził mnie na wóz. I p o ­ jechaliśmy. Przez całą drogę utulić się nie zdoliłam.

' i wiecie, pani jedyna? Franciszek widział przecie, jaka okrutna żałość mnie zdjęna, żem dygotała, fiak ta osika, żeby mnie przygarnął ku sobie, żeby zagadał dobrem słowem , ale nic, jeno ostro na mnie zgrzytnął i spojrzał złem okiem. Ulękłam się okrutnie, przycichłam i w sobie tylko dygota­

łam z tego lęku, co mi już nie odszedł do dziś.

Cięgiem on w e mnie dygocze. A co tam już było potem, toć już wiecie dobrze, moja pani dobra i kochana.

1 Hanusia znów przytuliła się do Kordyakow ej.

— Tak, wiem — pr^pz^kła K ordyakow a — ale _________________ ____ (5___ fe I

Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y . 27

powiedzże mi, dziecko, jakimże to sposobem się stało, żeś na pogrzeb ojcowy nie pojechała?

— Jak? Ano tak. Przyszła od m atki w iado­

mość, że ojciec ciężko zaniemógł, żeby duchem przyjeżdżać. T ak ja rzuciłam się zbierać do jazdy, a tu Franciszek zakrzyknie: „Nie trzeba tam cie­

bie, choroba to jeszcze nie śmierć, pojadę sam . Ty pilnuj domu i składu”. I tak się stało. W rócił okrutnie zły, wiem ja to czego? Pytam, jak i co?

dopiero on powiada, że ojciec pom arł, że już i po­

chow any. Okrutnym miała żal do niego, alem się już bała okazyw ać tego po sobie. Już ten lęk przed nim w szystko we mnie zagubił.

— I nie odezw ał się z tem, żebyś do matki pojechała?

— Ani, ani. Dyć na to czekałam. Raz się zdarzyło, że widział mi się nie tak rozsier­

dzony, zagadnęłam: „F ranus trza mi do m atki, chociaż na dzień, dw a...” O, pani moja! piekło podniósł takie, że rety... Przycichłam .

— To w ściekły pies dopiero! — wy buchnęła K ordyakow a. — Ale, że to nikt ze sw oich do ciebie nie zajrzał, jakże to? pisałaś to kiedy do matki?

— Nie, i od m atusi w p ro st do mnie listu nie było. Przed śmiercią ojca nieraz ja chęć miała, żeby napisać. Ale Franciszek, jak my tylko do ! W arszaw y zjechali, ostro mi zapowiedział, żebym się pisać nie w ażyła, jak będzie trza, to sam na- • pisze i pisał, to wiem, ale co, to zachodzę w gło­

wę. Od ojca, żem wiadom ości nie miała, to nie 1,

dziwota, pono w ybierał się sam, a tu śmierć zaskoczyła — ale matusia? przecie też piśmienna...

— W tem coś jest, ani chybi. Ma się rozu­

mieć, trzeba mi jeszcze dobrze głow ą nakręcić, żeby to w szystko wyrozumieć. Ale my tu gadu, gadu, a wieszże ty, dziecko kochane, k tóra to godzina?

— O rety! dyć to już po północku! — zdu­

miała się Hanusia. — Jakże to przy pogw arze czas zbieżal! Niedośpicie dzisiaj przezemnie...

— Nie żal mi tego. Nie zm itrężyłyśmy czasu ani na obm owy, ani na babskie bajki.

— Bóg w am zapłać, pani jedyna — w y rze­

kła Hanusia i serdecznie ucałow ała ręce K ordya­

kowej. — Jakoś mi teraz lżej na duszy.

I młoda kobieta, pochyliwszy się do ucha K ordyakow ej, powiedziała z postanowieniem:

— Ja, wiecie, będę jeszcze próbow ać z F ra n ­ ciszkiem, może się on odmieni, może los mój się odwróci...

S tara przyjaciółka Hanusi popatrzyła na nią uważnie, zadum ała się chwilę i odrzekła:

— Ha, próbuj dziecko i niechże ci Panienka N ajśw iętsza dopomoże. A teraz Hanusiu zaśpie­

w ajm y sobie razem.

Obie kobiety uklękły w skupieniu przed o b ra­

zem, w różanym blasku migotliwej lampki i po­

częły śpiew ać pieśń starą, znaną od w ieków : Kto się w opiekę poda Panu sw em u, A całem sercem szczerze ufa Jemu,

Śmiele rzec może: „Mam obrońcę Boga, Nie przyjdzie na mnie żadna straszna trw o g a ” ! Dźwięczny, świeży głos Hanusi łączył się zgodnie z głosem K ordyakow ej i tak ufnie płynę­

ły słow a pełne spokoju i pokrzepienia.

Po skończeniu pieśni, K ordyakow a, widząc, że Hanusia zatopiła się w modlitwie, pocałow ała głow ę klęczącej i cichutko w ysunęła się z m iesz­

kania.

^ ❖ H;

Nazajutrz, że to w ypadła niedziela, Hanusia nie potrzebow ała składu otw ierać. Przyodziawszy się odświętnie, w ybrała się do kościoła na sumę.

Po kilkotygodniowej plusze, wypogodziło się na świecie. N aw et blade słońce w yjrzało z poza chmur. Dzień widział się raźniejszy, zdrow szy.

Obeschło nieco, bo mrozik nieduży obciągnął wil­

goć i błoto.

Hanusia w róciła do domu pokrzepiona świe- żem powietrzem .

Po wczorajszej rozm owie i żarliwej modlit­

wie, obudziła się w jej zmęczonej i zbolałej duszy jak aś iskierka nadziei. Postanow iła względem Franciszka nietylko nie zmieniać sw ego postę­

powania, ale owszem, podw oić wyrozumiałość dla niego i uległość. „Kto wie — mówiła sobie w duchu — może on biedak więcej jest nieszczęś­

liwym, niż złym, może przyjdzie tak a chwila, że sam pojmie, jak złe życie prow adzi, może w tedy nakłoni się ku mnie i oboje będziemy pracow ać, że­

30 Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y .

by się stał człowiekiem uczciwym. I stanie się jutro lepsze niżeli wczoraj.

Na tę myśl rozjaśniła się jej stro sk an a dusza, rozpalił się w niej, ciężką rę k ą przyduszony, pło­

m yk dobroci kobiecej. Na śliczną tw arzyczkę H a­

nusi przebiły się różane rumieńce, czerw one, świeże jej usta rozchyliły się uśmiechem, a w mo­

drych oczach zamigotały blaski ożywienia i w e ­ sołości.

Z akrzątnęła się żywo po m ieszkaniu i d o p ro ­ w adziła je do ładu i porządku. Idąc z kościoła, kupiła na targu pęk gałęzi św ierkow ych i teraz umaiła niemi obrazy na ścianach, resztę zaś w ło­

żyła w biały dzbanek i, nalaw szy wody, p o sta­

w iła na stole.

W izbie zazieleniło się, zapachniało leśną, żywiczną wonią i świeżością.

Hanusia z uciechy aż w dłonie klasnęła i za­

śpiew ała wesoło:

Na Śląskiej ziemicy Stoi wielka góra, Narodziła jej się W isła, piękna córa.

Matko moja, m atko, P uść mnie dolinami, Bo mi jakoś tęskno Pomiędzy górami.

Płynie Wisła, płynie, Po polskiej krainie,

O baczyła K raków Pew no go nie minie.

Obaezyła K raków W n et go pokochała, I w dow ód miłości W stęg ą opasała.

Na wysokiej górze Stoi zam ek stary, A W isła mu stale Dochowuje wiary.

Za drzw iam i odezwało się ciche pukanie i dziecinny głos zaszczebiotał:

— Hanusiu! Hanusiu! piose ofozyć, to ja, Nitet.

Hanusia poskoczyła do klamki.

— Pójdźże Nituś, pójdź — zawołała, otw ie­

rając drzw i, i, ująw szy dziecko pod ramiona, u- niosła w górę i okręciła się z nim w około.

Nitek był synem Aniołkowskiej, przyjaciółki Franciszka Dudy. Dziecko miało już siódmy rok, ale, że było od urodzenia chorow ite a potem za ­ niedbane, nieleczone, więc i wyglądało zaledwie na trzyletnie. Miało ono tw arzyczkę miłą i ładną, oczy rozumne, a spojrzenie zaw sze jakby pełne zdziwienia. P ra w a nożyna Nitka była k rótsza od lewej, skutkiem czego chód dziecka był nierów ny i utrudniony.

— Spojrzyjno, Nituś, co tu choinek, — zaw o­

łała w esoło Hanusia i, posadziw szy dziecko na stołku, pokazyw ała mu św ierkow e gałązki. — Naści jedną, ostaw iłam dla ciebie.

Chłopczyna z rozradow aniem przyglądał się zielonej gałązce, przysunął do niej tw arzyczkę i w dychał w oń żywiczną,

— Hanusiu! ta chointa ta t pachnie — odezw ał się po chwili, nieudolnie w ym aw iając w yrazy.—

Hanusiu! cy to juz tolenda?

— Ej, nie, jeszcze k aw a ł czasu do kolendy, ale to nic, jak przyrządzę mięso na wieczerzę, to ci z kolorow ego papieru pow ystrzygam różne ptaszki, kw iatki i cudaki, to se tę choinkę przy­

stroisz.

Dziecku aż się oczy zaśmiały, przytuliło ga­

łązkę obiema rączynam i i, przechyliw szy głowinę na bok, spoglądało na Hanusię z radosnym u- śm iechem .

— Moja będzie chointa, moja?

— Juści, czyjażby. Twoja,

— Ale do domu nie wezmę, pjaw da?

— Ja k se tam chcesz. Schow aj sobie i u mnie.

— Mama by zajaz pojamaja, spaija, a ja bym pjataj, mówiło dziecko, i nagle posmutniało.

— Ej, tak ci się tylko widzi, Nitku. Nie gadaj cej co. Piłeś to dziś śniadanie?

— Pijem piwo, daja mi panna Micia, a panna Binia daja tjoche wódty...

— O rety! pom yślała Hanusia, dyć do k rzty zatrują dzieciaka. Zdjęła z półki kubek, nalała ciepłego mleka i, przyklęknąw szy przed Nitkiem, chciała go napoić, ale dziecko odw racało głow ę i pić nie chciało.

— Nie dobje.

— Nie gadaj, Nituś, mleczko dobre, zd ro w e dla dziecka, bieluśkie, słodziuśkie, — pijże, pij!

Nitek skosztow ał i wypił trochę, poczem za­

pytał:

— A zaśpię w as cajnego bajana?

— Dlaczegóżby nie! zaśpiew am , jeno wypij w szyściuśko.

— Dobzie. A w ytnies cudatów na chointę?

— Juści, w ytnę, no, pijże!

I dziecko, uradow ane obietnicami, wypiło mle ko do ostatniej kropli.

— No, a teraz będę ci wystrzygać! — z a w o ­ łała Hanusia. Otworzyła k ra k o w sk ą skrzynkę, w yjęła z niej nożyce, parę k aw a łk ó w kolorow ych papierów i usiadła obok Nitka.

Dziecko, trzym ając sw oją gałązkę, z wielkiem zajęciem w p atry w ało się w robotę młodej kobie­

ty. Po chwili z rąk Hanusi upadły na stół dw a m odre ptaszki.

— W jóbejty — w ykrzyknął Nitek z radością.—|

D w a w jóbejty niebieste!

— No, a teraz w ystrzygnę ci bieluśką ow iecz­

kę i czerw onego kokota — rzekła Hanusia, a Ni­

tek z zapartym oddechem oczekiwał.

W krótce leżało na stole m nóstw o zwierząt, ptaszków , kw iatuszków i rozm aitych cudaków Dziecko z cichym zachw ytem oglądało w ycinankiGc i wspólnie z Hanusią przystrajali gałązkę św ier kow ą. Za chw ilę Nitek, przypom niaw szy so b i(2n

drugą obietnicę, zawołał: j ^

S f

Pł Ho

Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y . 35

— A cajny bajan?

— Juści, p raw d a, spraw iedliw ie ci się to na­

leży — i H anusia zaśpiew ała zw ykłym głosem:

„Kajżeś to byw ał, byw ał, czarny baranie?

a potem głosem grubym :

„W e młynie, w e młynie, wielmożny panie”.

A Nitek słuchał, uśm iechał się aż, rozbaw iony dalszemi odpowiedziami czarnego barana, rozchi­

chotał się na dobre; Hanusia zaś, w esołością dziecka pobudzona, sam a także śm iać się zaczęła radośnie.

I ta m iejska izba, umajona pachnącą zielenią, rozdźw ięczała się w esołym śmiechem, ślicznej jak malowanie młodej kobiety i mizernego, kulaw ego dziecka.

Naraz zgrzytnął klucz w zatrzasku, drzw i otw orzyły się z hałasem i do m ieszkania w szedł Franciszek Duda.

Hanusia z oczami rozbłyśniętemi, ze sw obod­

nym, szczerym uśmiechem, podbiegła ku mężowi.

— W itajże, Franuś, w ym ów iła serdecznie swoim miłym głosem i wyciągnęła rękę.

Lecz Franciszek nie zw ażał na nią; ponuro spoglądał po izbie i wolno zdjąw szy z siebie cie­

płe palto, rzucił je w kąt, a torbę podróżną p o ­ łożył na stole. W reszcie huknął ze złością:

— I cóż ty się tak głupia wdzięczysz, jak pies do kija? Co?

W Hanusi zagasła wesołość, a dobrze jej znany lęk znów w pełznął do serca. Zakrzątnęła się po izbie. W tem Duda rzucił spojrzenie na

Nitka. Dziecko siedziało na stołku nieruchom e, trzym ając przystrojoną gałązkę.

— Czego tu pęta się ten kulas!? — w rząsnął.—

W ygoń bachora do choroby!...

Młoda kobieta podeszła do dziecka i, w ziąw ­ szy je za rękę, w yprow adziła do sieni.

Nitek, przyzw yczajony do krzyków , w rz a s­

ków i przezwisk, w yszedł posłusznie.

— Ja znów tiedy psyjdę. Dobzie?

— To się wie — odrzekła H anusia i pogła­

skała nędzną tw arzyczkę dziecka. — Przyjdziesz se znowu, jako nieraz przychodzisz.

— A chointę, Hanusiu, schow as?

— Zaśby nie! schow am do m alowanej skrzyn­

ki — zapewniła, i Nitek uspokojony, ciągnąc z w y­

siłkiem dłuższą nogę, pow lókł się do domu.

Tym czasem Franciszek rozłożył na stole ja­

kieś listy, kw ity i ołów kiem robił, sobie tylko wiadome, obliczenia i rachunki.

Hanusia, w róciw szy z sieni, zapytała łagodnie:

— Franus, może ty byś co zjadł? jest gotowe.

J

— Idź do dyabła razem ze sw ojem jed zel niem! — zaw ołał rozzłoszczony. — Ja akurat cze­

kałem z tem n a ciebie! W łaśnie! Zeźryj sama!

Hanusia podeszła do Franciszka, i położyw szy ręk ę na jego ramieniu, zagadnęła serdecznie:

— Franus, i czsgóżeś taki? Może masz jakie zmartwienie? Nikiej ci się nie pytam , nikiej w tw o ­ je myśli nie w chodzę, ale przeciem tw oja żona, tw oja przyjaciółka, dyć mnie boli, że tak żyjesz bez nijakiego uradow ania w domu. Młoda ja, głu-l.

pia, to p raw d a, jeno, że pragnę, coby ci było ze m ną dobrze, coby my żyli, jak przyjaciele. Franus, pom yśl o tem, dopomóżże mi!

I Hanusia złożyła ręce, ja k do modlitwy, o p a r­

ła na nich brodę i patrzyła na męża z dobrocią, przebaczając mu w myśli wszelkie sw e krzyw dy.

Duda nogą odsunął z hałasem stołek, stanął przed żoną i, w łożyw szy ręce w kieszenie, sp o ­ glądał na nią na w pół zdziwiony, na w pół drwiący.

H anusia w yglądała przy nim praw ie jak dziec­

ko. Duda bow iem był już chłopem przeszło trz y ­ dziestoletnim, w ysokim , tęgo zbudow anym , o r y ­ sach tw arzy regularnych, ginących w ciemnym i bujnym zaroście w ąsów i brody, Był to m ęż­

czyzna przystojny, co się zowie, ale kto baczniej mu się przyjrzał, mógł zauw ażyć jakiś ponury, zły błysk w oczach i zarys okrucieństw a, widoczny na w ydatnych, czerw onych ustach. Naraz Duda w ybuchnął śm iechem grubym , urągliw ym .

— Zachciało się kobyle octu! Co? T aka ty do rozm ow y i przyjacielstw a, ja k w ół do karety. Idź głupiał ja mam uradow anie gdzieindziej, tyś mi na co innego potrzebna. I m ów ię ci: nie wyjeżdżaj do stu dyabłów ze swojem i chamskiemi czuło­

ściami. Stul gębę i w moje interesy nie w aż się wglądać, bo może być z tobą źle! Rozumiesz!? Co?...

Duda podniósł w górę pięść i potrząsnął przed oczami Hanusi. Młoda kobieta miała oczy spuszczone, nie odrzekła ani słow a, jeno usta jej drgnęły, a policzki pobielały.

On zaś siadł przy stole, wyrw^ał z notatnika

k artk ę i coś na niej pisał ołówkiem; skończyw szy, w yciągnął ręk ę z k a rtk ą do Hanusi.

— Masz! odezw ał się tw ardo. — Ruszaj zaraz na róg do pani Aniołkowskiej i przynieś to wszystko, co tu jest wypisane. Śpiesz się! Zaraz tu nadejdzie p aru moich znajomych. Ruszaj się do stu dyabłów!...

Hanusia zarzuciła na siebie ciepłą chustkę, i, zdjąw szy z gwoździa koszyk, wyszła, nie rzekłszy ani słow a.

Na ulicy świeciły w rów nych odstępach la ta r­

nie, których płomienie, jakby z wysiłkiem, przebi­

jały się po przez zasłonę rudo-szarej mgły jesiennej.

Hanusia skręciła na drugą stronę ulicy i sta­

nęła przed drzwiam i restauracyi. Z dw óch okien biło św iatło gazowe, oblew ając jask raw y m b la s­

kiem czerwono m alowane znaki, i kładło się ukośną sm ugą na oślizgłem od błota, szczerba­

tym bruku ustronnej ulicy.

W ośw ietlonych oknach restauracyi stało pa­

rę słoi z zielonymi korniszonami, leżały obeschnię­

te pom arańcze i czerniły się liczne, w yschłe zw ło­

ki much, pozostałe po sk w arnem lecie. Z boku spoglądały na muchy szklanem okiem, wypchane ptaki z postrzępionemi piórami.

Hanusia ujęła za mosiężną klam kę i w eszła do środka. Owionął ją zaduch, z dymu tytuniowego, . z wyziewówr wódczanych i "piwnych, oraz z ostro ckliwej woni, ja k a się rozchodziła z przekąsek, rozstaw ionych na bufecie.

38 Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y .

W izbie dużej, wysokiej, było widno, gorąco i duszno. Ze śro d k a sufitu zwieszał się świecznik gazow y przybrany zakurzoną, różow ą bibułką.

Na ścianach, oklejonych czerw oną tapetą, pełną odrapań i plam tłustych, wisiały ordynarne oleo­

druki i zw ierciadła w pozłacanych ram ach, obok ja sk ra w y ch ogłoszeń fabrykantów piwa, w ódek i w yrobów tytuniow ych. W szystkie drzw i i okna przystrajały zasłony pluszowe, w y tarte i brudne.

W ogóle, z całego urządzenia restauracyi biło w oczy fałszyw ą strojnością, odpychało zaniedbaniem i niechlujstwem.

Za bufetem, na którj^m stały wielkie bukiety brzydkich, sztucznych kw iatów , aż szarych od kurzu i dymu, gdzie w ylegiw ał się tłusty, łaciaty kot, mizdrzyła się do sw ych gości Malwina Anioł- kow ska, kobieta nie pierw szej już młodości, ale w y gorsow ana i w yfiokow ana. Na głowie miała przypraw ne i cudacznie spiętrzone w łosy, zdobne m nóstw em błyszcząch grzebyków , szpilek i kla­

m erek. W uszach, na tłustej szyi i rękach połys­

kiw ało i brzęczało m nóstw o błyskotek i św ieci­

dełek. Czerwona, nieco obrzękła tw arz Anioł- kow skiej, obficie była p o k ry ta ryżow ą m ąką, a małe, chytre oczy silnie podbarw ione na- czarno. U branie i cała pow ierzchow ność tej ko­

biety zdradzały zamiłowanie do strojów i jedno­

cześnie św iadczyły o lekceważeniu czystości i p o ­ rządku.

P rzy rozstaw ionych tu i owdzie stolikach siedzieli goście restauracyjni, przew ażnie pijani, a

pomiędzy nimi szw ędały się dwie dziewczyny J usługujące, ubrane jaskraw o, o tw arzach znisz­

czonych i pom alow anych. Z bezczelnemi minami za­

lotnic roznosiły one piwo, w ódkę i przekąski, od­

pow iadając na brutalne zaczepki sw ych gości żar­

tami, chichocząc się bezwstydnie.

P rzy fortepianie, stojącym w kącie dużej izby restauracyjnej, siedział grajek ociemniały, z oczy­

m a przysłoniętem i czarnemi okularam i, z tw arzą nieruchom ą, jak gdyby zastygłą w bezgranicznym, j odrętw iałym smutku.

Z sąsiedniej izby dolatyw ał stuk kul bilardo­

wych? g w a r głosów krzykliw ych, ochrypłych i zlew ał się z dźwiękami skocznego walca, w y ­ gryw anego przez smutnego, ociemniałego muzy­

kanta.

Hanusia, widząc, że A niołkow ska załatw iła nalewanie wódki, przysunęła się do bufetu i po­

dała gospodyni kartkę.

Aniołkowska, jak gdyby dopiero ją spostrze­

gła, zaw ołała krzykliwie z udaną wesołością:

— Ach! Co widzę! pani Dudzińska! Słowo ho­

noru! gość niespodziewany; proszę, proszę bliżej,—

i spojrzała na k a rtk ę Dudy. — Kochana pani spraw uneczki pragnie załatwić dla mężusia? Słu­

żę, służę, w szystko będzie w najlepszym sorcie.

Słowo honoru!

Panno Miciu! piwo, w ódka i delikatesy dla pani Dudzińskiej, — krzyknęła na posługąjącą dziewczynę, k tó ra zatrzym ała się przy bufecie i z drw iącym uśmiechem przyglądała się Hanusi.

40 Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y .

Panna Micia, ociągając się, wzięła z rą k Ha­

nusi koszyk i zniknęła w głębi.

— K ochana pani Dudzińska nie łask aw a na sąsiadkę — ciągnęła dalej Aniołkowska, strojąc sw e grube, pociągnięte czerw oną farbą, usta w uśmiech fałszywie słodki i uprzejmy. Aż mi przykro. Słowo honoru!

H anusia spoglądała na Aniołkow ską, a w czy- stem , jasnem spojrzeniu młodej kobiety była po L waga i godność. W yrzekła zimno, lecz grzecznie:

— Proszę o sprawunki, bo się śpieszę bardzo.

— W tej chwileczce, minuteczce, w szystko bę­

dzie gotow iuteczkie—mizdrzyła się restau rato rk a.—

Ale! czemu to paniusia nie zajdzie do mnie częś­

ciej? T aka młoda, piękna osoba potrzebuje zaba­

wy. Słowo honoru! U mnie wesoło, jak w teatrze.

Gości zaw sze huk! Niema dnia, żeby nie było ja ­ kiej komed.yi! Słowo honoru! Tu się pokłócą, tam się pobiją, raz, dw a, trzy, ten tego w łeb, ten te­

go w pysk i jazda do „cerkołufi. Jak babci pieska kocham! Jest co widzieć, je st z czego się pośmiać.

I muzyka, i k aw aleró w zatrzęsienie, słow o honoru!

P roszę krzesełko, niech kochana paniusia siada.

Panno Belciu! — zaw ołała na drugą dziewczynę, — skoczno panna po dw a ciastka z krem em . T rze­

ba gościa poczęstow ać, — i znów pochyliła się przez bufet do stojącej Hanusi. — Kieliszeczek li*

kiereczku? — Nalała dw a kieliszki i z jednym w y ­ ciągnęła ręk ę do Hanusi.

— Różany likiereczek, jak babci pieska k o ­

cham! W paniusi rąsie. W ypijmy nasze zdrow ie damskie. Słowo honoru!

Ale m łoda kobieta odsunęła się od bufetu i w yrzekła spokojnie, lecz stanowczo:

— Dziękuję pani, ja nie zwyczajna, nie piję.

A niołkow ska spojrzała z udanem zdziwieniem, w ydęła w argi i gwizdnęła przeciągle.

— Takie buty!... Eee, to ganc pomadę! Niech- no paniusia skosztuje. Likiereczek pyszniusi. Sło­

wo honoru! No, „Chaim-Sziulim!”

— Nie, dziękuję, pić nie będę — pow tórzyła Hanusia. — Nie przyszłam na poczęstunek, jeno po spraw unki i śpieszy mi się bardzo

— W sio ryba! nie — to nie! — m ruknęła właścicielka restauracyi. W ychyliła swój kieliszek, a drugi zlała do butelki, poczem krzyknęła na usługującą: — Panno Miciu! dać spraw unki dla.

pana Dudzińskiego, tylko „sznel!”

W tej chwili jeden z gości, siedzący w raz z kilku innymi przy stoliku pod oknem, powstał*

podszedł do Hanusi i począł się jej przyglądać zuchwale.

— Ot, krasaw ica! Jej Bohu!... S zam pańska niewiasta... I w yciągnąw szy ręk ę ku młodej ko­

biecie, chciał ją ująć pod brodę. Na lica H anu­

si buchnął płomień, chw yciła koszyk z rą k pan­

ny Mici i zwróciła się ku drzwiom, ale zastąpiło jej drogę kilku na w pół pijanych gości restau ra­

cyjnych. O dezwały się grube żarty i śmiechy.

W tem kolana Hanusi, dygoczącej od w strętu i strachu, objęły jakieś drobne rączyny i młoda.

kobieta spostrzegła przy sobie Nitka. Dziecko krzyczało z płaczem:

— Ucietaj stąd, Hanusiu, ucietaj pjędto! te pi- Jaty jesce ci co zjobią.

Hanusi w róciła przytom ność. Dopadła drzw i i szybko w ybiegła z ohydnej, szynkownianej ja­

skini.

Tym czasem Aniołkowska w yszła z za bufetu f i rozzłoszczona porw ała Nitka za rękę, uniosła

w górę i uderzyła pięścią w plecy.

— Ty! szczeniaku! będziesz mi tu wyłaził na salę!... „W ont!” I popchnęła dziecko do kąta.

Poezem w róciła do sw oich gości.

— Czysta opera! „moje” państw o. Taka oso­

ba bez wychow ania. Słowo honoru! P raw dziw a chamka! Poczęstunku przyjąć nie raczyła, a na pana Tryfona, w ażną osobę, urzędnika, spojrza­

ła jak na psa! W idział kto?!...

I w racając za bufet, dodała:

— A idź na zbity łeb!

P anna Micia, popraw iając w lusterku wyfio­

kow ane włosy, odezw ała się:

— Przecie! Pani gospodyni do niej z czałem szerczem, a ona nicz. Czałkiem przesz edukaczyi i już.

— To ci pan Dudziński miał guszt szłodko- mdlączy, bo, że gusztuje w pani, to rożumiem, ale w takiej chamcze.... Mówiąc to, panna Belcia przymilająco zerknęła okiem w stronę gospodyni.

Z E R W A N Y K W I A T P O L N Y . 43