Natalia Wilczek
Biblioteka Szkoły Podstawowej Nr 17 im. Stanisława Ligonia w Żorach e-mail: nataliawilczek@op.pl
Współczesneformyksiążki – książka 2.0
abstrakt:
Śmierć książek w dotychczasowej formie jest przepowiadana od wielu lat. Przewiduje się, że książki konwergencyjne, łączące nowe tech- nologie oraz elementy tradycyjnej książki, zdominują przyszłość publi- kowania książek. Artykuł zawiera przegląd kilku różnych form książek konwergencyjnych, a także nowe, niespotykane dotąd formy książek tra- dycyjnych.
słoWakluczoWe:
Książka 2.0. Książka konwergencyjna. Nowe technologie.
Większość osób mimo ogromnego postępu technologicznego nadal jest przyzwyczajona do myślenia o książce w formie kodeksu. Ale jeśli ro- zumieć książkę jako „zespół treści psychicznych utrwalonych w tekście, elementów materialnych oraz funkcji społecznej, polegającej na oddzia- ływaniu tych treści na życie umysłowe i społeczne” [9, k. 1260], książka nie musi się do niego ograniczać. Współcześnie obserwuje się powsta- wanie nowego modelu książki, tzw.: „książki 2.0” lub też „książki 1.5”
[15], w który – obok książek elektronicznych – wpisują się także książki konwergencyjne. Konwergencja, z łaciny convergere, oznacza „upodab- niać się”, jednak właściwszym słowem byłoby określenie „przenikanie się” tradycji z nowoczesnością. Dotychczas nie powstała jeszcze definicja pojęcia „książka konwergencyjna”, jednak uznaje się, że taka książka po- winna spełniać przede wszystkim dwa warunki: powinna być interaktyw-
na (w dobie Web 2.0 jest to jedna z najbardziej pożądanych cech), a tak- że powinna być hybrydą łączącą książkę tradycyjną z „nowoczesnym”
światem Internetu lub multimediów. Obecnie pod tą nazwą mogą kryć się strony internetowe, będące kontynuacją książki, blogi „prowadzone”
przez bohaterów książek [24], ale określenie to odnosi się także do wy- korzystania technologii przy tworzeniu książek. Próbę stworzenia defini- cji książki konwergencyjnej podjął się w 2007 r. na swoim blogu Michał Zając z Uniwersytetu Warszawskiego. Brzmi ona następująco: „Książka konwergencyjna (a może konwergentna?) miałaby być więc (mogłaby być?) otwartym formatem, w którym narracja stanowiłaby w dalszym cią- gu podstawę, tyle, że papier/druk nie domykałby jej. Książka taka (w sen- sie nośnika) stanowiłaby centrum, od którego mogłaby rozpoczynać się dalsza przygoda. Czytelnik miałby do czynienia z szeregiem medialnych
»rozszerzeń« narracji (nie: »wersji«, jak to bywa obecnie). Część z owych rozszerzeń zakładałaby z definicji aktywność intelektualną i KREATYW- NOŚĆ czytelnika/użytkownika” [27].
Na rynku wydawniczym pojawiło się wiele pozycji, które spełniają wymogi książek konwergencyjnych lub też jako takie są reklamowane.
Przykładem może być wydawnictwo IBIS, które prowadzi dwie strony internetowe poświęcone baśniom Hansa Christiana Andersena [3] oraz książce Pinokio [21]. Każda ze stron dzieli się na podstrony: Treść, Opra- cowanie, Galeria, Quiz. Na stronach Treść i Opracowanie zamieszczono pytania dotyczące treści książek, a w nagrodę za poprawną odpowiedź można pobrać plik PDF z tekstem każdej z książek, a także plik z jej opra- cowaniem oraz biografią autora.
W koncepcję książki konwergencyjnej wpisują się także podręczni- ki szkolne wykorzystywane w nauczaniu na każdym stopniu edukacyj- nym, do których obecnie coraz częściej dołączona jest płyta CD. Może ona zawierać treści z podręcznika, dodatkowe materiały dla uczniów, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę, a także materiały ilustracyjne (mapy, zdjęcia), materiały audiowizualne, biografie, słowniczek. Płyta może być wykorzystana na lekcji przez nauczyciela lub użytkowana przez ucznia w domu. Może również zawierać różnego rodzaju interaktywne quizy lub testy, które pozwalają uczniom powtórzyć wiadomości i zwrócić uwagę na zagadnienia, których muszą jeszcze się nauczyć.
Dzięki serwisowi Pottermore.com [23] również seria książek o Har- rym Potterze wpisuje się w definicję książek konwergencyjnych. Stronę internetową założyła Joanne K. Rowling. Po rejestracji każdy z użytkow- ników może stać się członkiem społeczności czarodziejów. Na początku dokonuje się wyboru domu, później można robić zakupy na ulicy Pokąt- nej, ćwiczyć zaklęcia, tworzyć eliksiry, a także uczestniczyć w pojedyn- kach na zaklęcia między członkami poszczególnych domów, czyli być częścią świata przedstawionego w książce. Oprócz tego serwis zawiera
dodatkowe teksty niezamieszczone wcześniej w żadnej z książek oraz przemyślenia autorki dotyczące bohaterów i wydarzeń serii.
Inną z książek, która w zdecydowanie większym stopniu wyko- rzystuje nowoczesne technologie, jest Klątwa miliardera i tajemniczy diament Richarda Newsome’a. Wykorzystano w niej wirtualne ilustra- cje, które po pobraniu specjalnego programu na dysk komputera oraz po sczytaniu zaznaczonego elementu książki przez kamerkę, pozwalają na dotarcie do dalszych części książki już w wersji cyfrowej [17]. Po skierowaniu kamerki na odpowiednie strony, możemy zobaczyć na ekra- nie komputera trójwymiarowy obraz elementów związanych z treścią publikacji [14]. Klątwa miliardera… została wydana w Polsce w 2010 r.
i można ją kupić za ok. 30 zł.
W 2011 r. Waldemar Węgrzyn, wówczas student Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, w ramach swojej pracy dyplomowej opracował Elektrobibliotekę – książkę, którą podłącza się do komputera za pomocą wtyczki USB. Na ekranie komputera wyświetla się widoczny w książce drukowanej tekst, który zmienia się, gdy przewrócimy kartkę. Na stronie internetowej [7] oglądamy tekst książki, któremu przy zmianie strony, to- warzyszy również dźwięk szeleszczącej kartki. Proces tworzenia książki oraz efekt jej działania można zobaczyć w filmiku umieszczonym przez W. Węgrzyna na portalu Youtube [8].
Amaranth Borsuk i Brad Bouse – poetka oraz inżynier oprogramo- wania – w 2012 r. stworzyli książkę zawierającą zbiór wierszy Between Page and Screen. Jest to książka, w której przenika się świat papieru z no- woczesną technologią. Strony Between Page and Screen nie zawierają żadnego tekstu, jedynie różnego rodzaju wzory czy figury geometryczne.
Po przejściu na stronę internetową książki i wybraniu zakładki „Read the book” oraz po włączeniu kamerki, możemy zacząć czytać książkę. Po skie- rowaniu kamerki na wzory i figury na ekranie komputera pojawi się tekst wierszy [5]. Between Page and Screen sprzedawana jest za ok. 20 dolarów.
Koncepcję książki 2.0 wykorzystał także Stephen King, który w 2013 r. opublikował książkę Doktor Sen, kontynuację Lśnienia. Na stronie internetowej jej poświęconej [6] za pomocą Google Chrome oraz smartfona można uzyskać dodatkowe informacje z dzieciństwa głów- nego bohatera, Danny’ego Torrance’a. W ten sposób autor opowiedział część życia Danny’ego, jednocześnie nie zdradzając fabuły nowej książ- ki, informacje te są bowiem tylko jej dopełnieniem. Aplikacja imituje sytuację przejęcia kontroli nad przeglądarką użytkownika przez samego bohatera, co w zamierzeniu miało wywoływać efekt lekkiego przerażenia wśród czytelników.
W tym samym roku powstała w Polsce pierwsza książka stworzona z kodów QR – Archetyptura czasu. Kody QR to graficzny sposób szy- frowania cyfrowych treści. Dzięki odpowiedniej aplikacji (dostępnej np.:
w smartfonach) można odczytać zawartość kodów. Autorem książki jest Andrzej Głowacki, profesor z Instytutu Komunikacji Wizualnej i Sztuki Cyfrowej Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Książ- ka w całości składa się z elementów graficznych. Autor celowo pozosta- wił puste miejsca, tak by czytelnik mógł samodzielnie uzupełnić strony tekstem odczytanym z kodów lub swoimi przemyśleniami dotyczącymi przeczytanej treści. W efekcie czytelnik staje się również „współautorem”
takiej książki [16].
Coraz częściej powstają również tzw.: sieciowe książki (networked books). Są one publikowane w Internecie już w momencie ich tworzenia, umożliwiając czytelnikom komentowanie danych fragmentów, a następ- nym osobom czytanie tekstu wraz z wprowadzonymi komentarzami [12], takimi książkami są, m.in.: GAM3R 7H30RY McKenziego Warka [11], a także The Wealth of Networks Yochaia Benklera [26].
W 2009 r. powstała z kolei pierwsza książka napisana na portalu Fa- cebook. Książka autorstwa Leifa Petersona była skutkiem zakładu, którego podjął się autor. Miał napisać historię na 1 000 znaków o mężczyźnie, któ- ry dowiedział się, że jest zaginiony. Stworzony tekst umieścił jako post na portalu Facebook. Fani i przyjaciele uznali, że jest to początek książki i do- magali się kontynuacji. W efekcie L. Peterson stworzył powieść w osiem- dziesięciu czterech odcinkach opublikowanych na swoim profilu, a niektó- rzy bohaterowie otrzymali imiona fanów, najczęściej komentujących posty autora. Rok później powieść została wydana w wersji papierowej [13].
Innym przykładem publikacji konwergencyjnej jest książka autor- stwa Keri Smith pt. Zniszcz ten dziennik, która w Polsce premierę miała na początku września 2014 r. Forma książki to tradycyjny kodeks, mimo to książka stała się niezwykle popularna w Internecie. Podtytuł książki – Kre- atywna destrukcja – wskazuje czytelnikowi jaki był cel jej powstania. Każ- da karta książki zawiera sugestie, w jaki sposób zniszczyć daną stronę lub całą książkę. Powstała polskojęzyczna strona internetowa, która pokazuje kolejne kreatywne pomysły na zniszczenie [28]. Oprócz tego na portalu Youtube jest kilkanaście tysięcy filmików (wynik po wpisaniu polskiego tytułu książki, angielski tytuł pokazuje kolejne kilkadziesiąt tysięcy filmi- ków), w których przede wszystkim młodzi ludzie (często są to vlogerzy, którzy podejmują się tego zadania na prośbę fanów) pokazują, w jaki spo- sób niszczą dziennik. Ta kreatywna destrukcja w postaci niszczenia kartek papieru, robienia rzeczy, które zawsze się zabraniało czytelnikowi (np.:
pisanie po stronach książki, zginanie kartek, doklejanie innych elementów na stronach), sprawia, że czytelnicy stają się autorami książki, ponieważ sposób jej „zniszczenia” jest unikalny dla każdego z nich.
Przenikanie się technologii oraz papieru może dotyczyć już nie tyl- ko książek, ale także innych typów dokumentów. Firma Moleskine wraz z Livescribe skonstruowała specjalne notatniki oraz długopisy, które
umożliwiają natychmiastowe przesyłanie zrobionych ręcznie notatek czy rysunków do komputera [18]. Ręcznie namalowany obrazek można pod- dać dalszej obróbce już na komputerze.
Mimo ogromnego rozwoju technologii oraz popularyzacji książek elektronicznych, to tradycyjna książka wciąż cieszy się największą popu- larnością. Nadal pomimo możliwości self-publishingu tekst drukowany jest uznany za bardziej wartościowy niż tekst opublikowany w Internecie.
W związku z tym można zaobserwować przenikanie treści elektronicz- nych i tradycyjnych w odwrotnej kolejności – od jakiegoś czasu widoczny jest trend, w którym wcześniej powstałe w postaci elektronicznej teksty (np. w formie blogów), wydaje się w formie drukowanej książki. Teksty ze swojego blogu opublikował w 2012 r. Artur Andrus [1]. Ilona Mysz- kowska, autorka blogu Chata Wuja Freda również wydała własne komik- sy w wersji drukowanej [20]. Paweł Tkaczyk, bloger, właściciel agencji reklamowej, w podsumowaniu 2013 r. w blogosferze stwierdził, że właś- nie 2014 r. będzie charakteryzował się wydawaniem książek przez bloge- rów, a także publikowaniem artykułów w czasopismach [22].
Coraz częściej powstają też książki, które trudno jest nazwać stricte tradycyjnymi książkami, gdyż mimo zachowania formy kodeksu znacznie odbiegają od tradycyjnego jego zastosowania. Nie są to jednak książki konwergencyjne. Brazylijska firma Tramontina, producent, m.in.: sprzętu kuchennego, stworzyła książkę, pt.: The Bible of Barbecue, którą, jak in- formuje ich spot reklamowy, „można położyć na półce… lub podrzeć na kawałki” [25]. Książka miała na celu pokazać klientom firmy, że Tramon- tina „wie wszystko o przygotowaniu barbecue”. W związku z tym każ- da strona książki jest przeznaczona do wykorzystania przy grillowaniu:
okładka książki to deski, na których można kroić potrawy, jedna ze stron to papier do naostrzenia noża, pozostałe strony to: folia, rozpałka, a nawet węgiel, jest również fartuch oraz podkładka pod talerz, czy ścierka. The Biblie of Barbecue powstała w marcu 2014 r., kilka egzemplarzy zostało wysłanych do mistrzów grillowania, wybranych przez firmę. Początkowo Tramontina chciała na tym poprzestać, jednak kiedy okazało się, że klien- ci są zachwyceni, postanowiono uproszczoną wersję dopuścić do sprze- daży w wybranych księgarniach. Całość powstała jako reklama stworzona przez agencje JWT Brazil.
Z kolei Megumi Kajiwara i Tatsuhiko Niijima, 25-letni japońscy pro- jektanci, stworzyli Motion Silhouette [19]. Jest to książka, w której pomię- dzy stronami umieszczono wycięte z papieru „silhouette”, czyli sylwetki, np.: drzewo, pociąg, duch, ułożone pionowo względem książki. Jeśli czy- telnik z jednej strony poświeci latarką na sylwetkę, na stronę padnie cień.
W efekcie tego zabiegu drzewo zaczyna rosnąć, pociąg zbliża się do nas lub zaczyna jechać po torach, a duch jest coraz większy i straszniejszy.
Książka jest dostępna w sprzedaży, jednak tylko na zamówienie, w cenie 6 000 jenów (jest to mniej więcej równowartość 180 zł).
Inny interesujący przykład to powstała w 2012 r. książka zatytuło- wana El Libro que No Puede Esperar, czyli książka, która nie może cze- kać. Jest to antologia nowych autorów z Ameryki Łacińskiej. Książka nie może czekać, ponieważ tekst został wydrukowany za pomocą specjalnego atramentu, który sprawia, że znika po dwóch miesiącach od wystawienia go na światło i powietrze [2]. Pierwsze wydanie zostało całkowicie wy- przedane. Książka powstała niejako w opozycji do tradycyjnych książek, które można zawsze pożyczać swoim znajomym, czy wypożyczać z bi- blioteki oraz książek elektronicznych, które nigdy się nie zniszczą.
Oprócz książek rozwija się także technologia umożliwiająca ich od- biór. Naukowcy z MIT stworzyli FingerRead, którego prototyp wydruko- wano za pomocą drukarki 3D. FingerRead nakłada się na palec, następnie palcem wskazuje się tekst, który jest czytany na głos. FingerRead umożli- wia kontakt z książkami osobom niewidomym lub słabo widzącym [10].
Opracowany prototyp ma jednak wiele minusów, np.: bardzo mechanicz- ny głos, który po dłuższym użytkowaniu może być irytujący.
Margaret Sarlej z Uniwersytetu Nowej Południowej Walii stworzyła program Moral Storytelling System, który potrafi samodzielnie (przy nie- wielkiej pomocy człowieka), stworzyć bajki z morałem1. Każda z bajek opiera się na 22 emocjach, które na początku może wybrać użytkownik, a następnie na ich podstawie komputer sam zaproponuje treść bajki [4].
O przyszłości książek możemy debatować bardzo długo, ponieważ nikt tak naprawdę nie wie, jak ona będzie wyglądać. Z całą pewnością możemy stwierdzić, że książki będą nadal obecne w życiu ludzi, jednak nie wiadomo w jakiej formie. Oferowane obecnie przez autorów i wydaw- ców różnorodne rozwiązania wskazują, że rozwój książki może przyjąć kierunek, którego nikt nie przewidywał. To bowiem, jak będzie wyglądała książka ogranicza tylko wyobraźnia. Książka odróżniająca się od reszty ma większe szanse na przyciągnięcie klientów. W związku z tym wydaw- cy i autorzy na pewno będą poszukiwać nowych rozwiązań.
bibliografia:
[1] Andrus A.: Blog osławiony między niewiastami. Warszawa 2012.
ISBN 978-83-7839-138-8.
[2] Barnes S.: Book printed in the ink that vanishes after two months [online]. [Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web:
https://smallbusiness.yahoo.com/advisor/book-printed-in-ink-that- -vanishes-after-two-months.html.
[3] Baśnie Andersena. Książka konwergencyjna [online]. [Data dostę- pu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://ksiegarnia- -tuliszkow.pl/andersen.
1 Komputer, na którym opracowano ten program nazwano Ezop [4].
[4] Computer writes its own fables [online]. [Data dostępu: 15.09.2014].
Dostępny w World Wide Web: http://newsroom.unsw.edu.au/news/
science-technology/computer-writes-its-own-fables.
[5] Digital pop-up book. Between page and screen [online]. [Data do- stępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://www.you- tube.com/watch?v=1s-JFxEmtpY.
[6] Doctor Sleep. A novel by Stephen King [online]. [Data dostę- pu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://www.
doctorsleepbook.com/.
[7] Elektrobiblioteka [online]. [Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://elektrobiblioteka.net.
[8] Elektrobiblioteka [online]. [Data dostępu: 15.09.2014]. Dostęp- ny w World Wide Web: http://www.youtube.com/watch?v=XPpW E29yeiE.
[9] Encyklopedia wiedzy i książce. Red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski. Wrocław 1971.
[10] FingerReader [online]. [Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://fluid.media.mit.edu/projects/fingerreader.
[11] GAM3R 7H30RY [online]. Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://futureofthebook.org/gamertheory/.
[12] Hofmoki J.: Sieciowa książka [online]. Data dostępu: 15.09.2014].
Dostępny w World Wide Web: http://kultura20.blog.polityka.
pl/2006 /11/20/sieciowa-ksiazka/.
[13] Jabłoński A.: Powieść, która powstała na Facebooku [onli- ne]. [Data dostępu: 14.01.2015]. Dostępny w World Wide Web:
http://jeszczejedenblog.pl/social-media/powiesc-ktora-powstala- -na-facebooku/.
[14] Klątwa Miliardera. Zobacz jak to działa [online]. Data dostępu:
15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://www.youtube.
com/watch?v=U3gFsEC6ors.
[15] Kotuła S. D.: Od książki 1.0 do książki 2.0 – próba usystematyzo- wania terminologii. „Podkarpackie Studia Biblioteczne” [online].
Nr 3 (2014). [Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://psb.ur.edu.pl/sites/default/files/pdf/od_ksiazki_1.0_do_
ksiazki_2.0.pdf. ISSN 2084-9338.
[16] Książek P.: Treść książki ukryto w QR-kodach. Nowość na polskim rynku [online]. [Data dostępu: 14 I 2015]. Dostępny w World Wide Web: http://antyweb.pl/tresc-ksiazki-ukryto-w-qr-kodach-nowosc- -na-polskim-rynku/.
[17] Kuśnierz M.: Książka konwergencyjna na przykładzie “Klątwa miliardera i tajemniczy diament” Richarda Newsome’a [online].
[Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://
www.slideshare.net/ewoklbn/ksika-konwergencyjna-7736951.
[18] Moleskine wkracza w świat cyfrowy [online]. [Data dostępu:
15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://www.fpiec.pl/
post/2014/08/27/moleskine-wkracza-w-%C5%9Bwiat-cyfrowy.
[19] Motion Silhouette by Megumi Kajiwara and Tatsuhiko Niijima [on- line]. [Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.youtube.com/watch?v=RzRotANH9ME.
[20] Myszkowska I., Krzysiak M.: Chata Wuja Freda. (Prawie) trzy lata absurdu. Warszawa 2013. ISBN 978-83-933363-7-1.
[21] Pinokio. Książka konwergencyjna [online]. [Data dostępu:
15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://wydawnictwoi- bis.pl/pinokio/index.html.
[22] Polska blogosfera w 2013 roku, prognozy na 2014 [online].
[Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/polska-blogosfera-w-2013 -roku-prognozy-na-2014/page:1.
[23] Pottermore. A unique online Harry Potter experience from J.K. Row- ling [online]. [Data dostępu: 14.01.2015]. Dostępny World Wide Web: https://www.pottermore.com/.
[24] Skibińska E.: Wszystkie pogłoski o śmierci książki dla młodych są… przesadzone [online]. [Data dostępu: 15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://ryms.pl/artykul_szczegoly/37/wszystkie- -pogloski-o-smierci-ksiazki-dla-mlodych-sa-przesadzone.html.
[25] The Bible of Barbecue [online]. [Data dostępu: 15.09.2014]. Do- stępny w World Wide Web: http://www.youtube.com/watch?v =9l1 glIKMtqE.
[26] Yochai Benkler – Wealth of Networks [online]. [Data dostępu:
15.09.2014]. Dostępny w World Wide Web: http://cyber.law.har- vard.edu/wealth_of_networks/index.php/Main_Page.
[27] Zając M.: Książka konwergencyjna? [online]. [Data dostępu:
14.01.2015]. Dostępny w World Wide Web: http://zajeczanora.
blogspot.com/2007/10/ksika-konwergencyjna.html.
[28] Zniszcz Ten Dziennik. Oficjalna strona Wreck This Journal Keri Smith [online]. [Data dostępu: 14.01.2015]. Dostępny w World Wide Web: http://zniszcztendziennik.pl/.
Natalia Wilczek
Library of the Stanisław Ligoń Primary School No. 17 in Żory e-mail: nataliawilczek@op.pl
contemporary formsof books – book 2.0
The death of books in their current form has been foreseen for many years. It is expected that convergence books, combining new technolo- gies and elements of traditional books, will dominate the future of book publishing. The article contains a review of several different forms of con- vergence books as well as new, unprecedented forms of traditional books.
keyWords:
Book 2.0. Convergence book. New technologies.
