View of Rodzina w Kościele starożytnym

489

Wydawnictwo ATK o p u b lik ow ało d a ls z y c h 13 tomów w s e r i i "Pisma S t a r o c h r z e ś c ij a ń s k ic h P is a r z y " , Wydawnictwo "Pak" w ydało 11 po­ z y c j i zw iązanych z antykiem c h r z e ś c ij a ń s k im , Wydawnictwo "Znak" r o z p o c z ę ło s e r i ę "Ojcowie żyw i" , z k tó r e j u k a z a ło s i ę j u ż 6 tomów, Wydawnictwo Tow arzystw a Naukowego KUL op u b lik o w a ło 6 p o z y c j i . Szkoda t y l k o , że zan ieo h a n o wydawania p o zn a ń sk iej s e r i i : "Pisma Ojców K o ś c io ła " . Na łamach " C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a " od 1978 r . u k azu je s i ę 3 razy w roku k ilk u n a s to s tr o a ic o w y d odatek " B iu le ty n P a tr y sty c z n y " /d o tą d i 2 numerów/. Dużym n ie w ą t p liw ie o s ią g n ię c ie m j e s t ró w n ież p o ja w ie n ie s i ę p ie r w sz e g o p o ls k ie g o p eriod yk u p a t r y s ­ t y c z n e g o , p ó łr o c z n ik a "Vox Patrum" /n a r a z i e na prawach "do wew­ n ę tr z n e g o u ż y t k u " /, wydawanego p rze z M iędzyw ydziałow y Zakład Ba­ dań nad A ntykiem C h r z e śc ija ń sk im KUL. D z ię k i temu s t a liś m y s i ę je d nym z a le d w ie z k ilk u państw p o s ia d a ją c y c h t a k ie s p e c j a l i s t y c z n e o za so p ism o .

K s. S ta n is ła w Longosz

2 . RODZINA W KOŚCIELE STAROŻYTNYM

Pod tym h asłem obradow ało 2 4 -2 5 l is t o p a d a b r . sympozjum pa­ t r y s t y c z n e , zorgan izow an e p r z e z M iędzyw ydziałow y Zakład Badań nad Antykiem C h r z e śc ija ń sk im KUL, k tó r e zg r o m a d z iło k i l k a d z i e s i ą t osób z o a łe j P o l s k i . B y li ob eon l p r z e d s t a w ic ie l e ATK i ChAT z War­ szaw y, P a p ie s k ie j Akademii T e o lo g ic z n e j z Krakowa, p a p ie s k ic h fa k u lt e t ó w t e o lo g ic z n y c h z P ozn an ia i W rooław ia, naukowcy z e ś r o ­ d ow isk a to r u ń s k ie g o i b y d g o sk ie g o , wykładowoy p a t r o l o g i i z se m i­ nariów duchownych / P e l p l i n , Poznań, S z o z e o in , S i e d l c e , Tarnów, G n ie z n o / oraz k le r y o y d ie c e z j a ln y c h i zakonnyoh sem in ariów duchow- nyoh/zW arszaw y , XX.C hrystusow cy z P ozn an ia i X X .P a llo ty n i z O łta ­ r z o w a /. Wśród zap roszon ych p releg e n tó w sp o za śro d o w isk a KUL n a le ż y w y m ie n ić ,m .in . g o ś c i a sympozjum - p r o f .d r a Bernharda K y tz le r a z F r e ie U n iv e r s ltH t B e r lin /W o st oraz k s .d r a Bogdana C zę sza , p r z e ­ w o d n iczą ceg o S e k c j i P a tr y s ty c z n e j przy K om isji E p isk op atu P o ls k i do Spraw Nauki K a t o l i c k i e j /PET P o zn a ń /.

Dwudniowe obrady z o s t a ł y p o d z ie lo n e na o z te r y s e s j e , po dwie k ażd ego d n ia : p rzedp ołu dn iow a i p opołu dn iow a. Każda z s e s j i k on

-4 9 0

c e n t r o w a ł a s i ę w okół o k r e ś lo n e g o t e m a t u , k tó r e m u p o ś w ię o o n o j e ­ d e n r e f e r a t i k i l k a k o m u n ik a tó w .

Sym pozjum r o z p o c z ę t o s t a r o ż y t n ą m o d litw ą do D u ch a Ś w ię te g o , ś w . I l d e f o n s a z T o le d o . We w p ro w a d z e n iu k s . d r S t a n i s ł a w L o n g o s z , k t ó r y p e ł n i ł h o n o ry g o s p o d a r z a pod n i e o b e c n o ś ć k i e r o w n i k a M ię d z y ­ w y d z ia ło w e g o Z a k ła d u B ad ań n ad A n ty k ie m C h r z e ś c i j a ń s k i m KUL p . d o o . d n r h a b . B a r b a r y F i l a r s k i e j , p o w i t a ł K s ię d z a R e k to r a KUŁ B pa P i o t r a H em p erk a o r a z p r z y b y ł y c h g o ś c i . Z w r ó c ił t a k ż e uw agę n a a k t u a l n o ś ć z a g a d n i e n i a m a łż e ń s tw a i r o d z i n y , k t ó r e s t a ł o s i ę w o s t a t n i c h l a ­ t a c h p r z e d m io te m n i e t y l k o p r a s o w y c h a r t y k u ł ó w , l e c z t a k ż e w i e l u z ja z d ó w . Z au w aża s i ę j e d n a k w y ra ź n y b r a k p a t r y s t y c z n e g o p o g ł ę b i e ­ n i a te m a tu , co z p e w n o ś o ią n i e j e s t p r z e d s i ę w z i ę c i e m ła tw fy m ,p o ­ n ie w a ż n a u k a Ojców K o ś c i o ł a - z w y ją tk i e m "De bo n o c o n i u g a l i " ś w .A u g u s ty n a - n i e s ta n o w i z w a r t e g o , s y s te m a ty c z n e g o w y k ła d u ; z a jm u ją s i ę o n i bow iem t ą p r o b l e m a t y k ą t y l k o m a r g in e s o w o w s w e j p i s a r s k i e j d z i a ł a l n o ś c i , a i c h p r z e p o w ia d a n i e u w aru n k o w an e j e s t ó w c z e s n ą s y t u a c j ą . Sym pozjum t o - p o d k r e ś l i ł k s .L o n g o s z - j e s t s p e ł n i e n i e m ż y c z e n i a O jc a Ś w ię te g o , J a n a P a w ła I I , w y ra ż o n e g o k r ó t k o p r z e d VI Synodem B isk u p ó w / 1 9 7 9 / , by p o d j ę t o r e f l e k s j ę n ad r o d z i n ą w c z e s n o c h r z e ś c i j a ń s k ą . R e k to r KUL, k s . b p p r o f . d r P i o t r H e m p e re k , w p r z e m ó w ie n iu p o d k r e ś l i ł r ó w n ie ż a k t u a l n o ś ć p r z e d m io t u r o z w a ż a ń i j e g o z n a o z e -n i e . Od t r w a ł o ś c i bow iem r o d z i -n y z a l e ż y t r w a ł o ś ć s p o ł e c z e ń s t w , a od j e j r o z p a d u r o z k ł a d s p o ł e c z e ń s t w a . " R o d z in a c h r z e ś c i j a ń s k a - m ów ił - ma z a p e w n io n y t a k i t r w a ł y f u n d a m e n t, a m ia n o w ic ie j e d n o ś ć i n i e r o z e r w a l n o ś ć m a ł ż e ń s t w a " . K s ią d z R e k to r w y r a z i ł p r z e k o n a n i e , że r e f l e k s j a n ad m y ś lą Ojców p o z w o li z r o z u m ie ć i s t o t n e w a r t o ś c i m a łż e ń s tw a , d z i ś n ie r z a d k o p o d d aw an e d y s k u s j i . J e d n o c z e ś n i e ś w i a ­ dom ość t r w a ł e j t r a d y c j i p r z e k a z u i n a u c z a n i a pom oże u z n a ć s t a n o ­ w is k o w s p ó łc z e s n e g o K o ś c i o ł a , r e p r e z e n to w a n e m . i n . p r z e z J a n a P a w ła I I . S e s j i p i e r w s z e j / p r z e d p o ł u d n i o w e j / , w p i e r w ­ szym d n i u o b r a d , p r z e w o d n ic z y ł d r A n d rz e j B o b e r S J . Z a p ro g ra m o w a ­ ny p r z e z o r g a n i z a t o r ó w te m a t " S t a r o ż y t n a r o d z i n a p r z e d c h r z e ś c i j a ń ­ s k a " z o s t a ł p o d j ę t y w r e f e r a c i e k s . d r a A u g u s ty n a E ekm anna " S t a ­ r o ż y t n a r o d z i n a g r e c k a i r z y m s k a " o r a z dwu k o m u n ik a ta c h : d r a J u l i u s z a J u n d z i ł ł a /WSP B y d g o s z c z /, " P r a k t y k a i t e o r i a w y c h o w a n ia w r o

-491

d ż in ie w p le n a c h S e n e k i, E p ik te ta i Marka A u r e liu s z a " i mgra Anny Kałabun /KUL/, "Turla wzorem s t a r o ż y t n e j żon y" .

K s.d r Eokmann o p ie r a j ą c s i ę na a n a l i z i e zabytków m a t e r ia l­ nych 1 pisem nyoh p rzyp om niał p o j ę c i e m ałżeń stw a i r o d z in y w Gre­ c j i /o d XVII w. do IV w. p r z . C h r ./ o ra z w Rzymie /o d V III w. p r z . Chr. do p ryn oypatu A u g u s ta /. D opow iedzeniem t e g o r e f e r a t u b y ły komunikaty d ra J u n d z i ł ł a i mgr Kałabun d o ty c z ą c e jed n ak t y lk o Rzy­ mu późnego o k r e s u .

S e s j a j d r u g a /p o p o łu d n io w a /, k t ó r e j p rzew o d n i­ c z y ł d r T ytus G ó r sk i, n o s i ł o g ó ln y t y t u ł "R odzina c h r z e ś c ij a ń s k a w o g ó ln o ś c i" , Z ło ż y ły s i ę na n ią r e f e r a t k s .d r a S ta n is ła w a L ongosza /KUL/, "Obrona d z i e c i ę c e g o ż y c i a w nauce Ojców K o ś o io ła " oraz k o ­ m unikaty k s .p r o f .d r a J ó z e f a K u d a siew ic za /K U L/, "Mężowie m i ł u j - o le żon y, ja k C h ry stu s um iłow ał K o ś c ió ł" /E f 5 , 2 5 - 3 3 / , k s .d o c . d r a . hab. W ojcieoha G ó r a lsk ie g o /KUL/, "M ałżeństwo i r o d z in a w p ie r w o t ­ nym praw odaw stw ie k o śc ie ln y m " , p r o f .d r a B ernharda K y t z le r a / F r e i e U n lv e r s itK t B e r l in / W e s t /, "Die D a r s t e llu n g von Ehe und F a m ilie in den e p is c h e n und ly r is o h e n D ich tu n g en d es S t a t i u s und s e i n e r Z e i t - gen ossen " /" U j ę c ie m ałżeń stw a i ro d zin y w e p i c k i e j 1 l i r y c z n e j tw ó r c z o ś c i S t a c j u s z a i jemu w s p ó łc z e s n y c h " /. U m ieszozonego w p ro ­ gram ie kom unikatu d o o .d r a h a b . T ad eu sza D o b r z e n ie c k ie g o /W arszawa, KUL/, " P o r tr e t ro d zin n y p r z e d łu ż e n ie m s t a r o ż y tn e g o k u lt u przodków" u c z e s t n ic y sympozjum n ie w y s łu c h a li z powodu choroby p r e l e g e n t a .

K s.K u d a siew lo z s t w i e r d z i ł , że św .P a w eł, choó n ie burzy s t r u k ­ tu ry f a m i l i a e a n t ią u a e , t o jednak p r z e d s ta w ia nową m otyw ację w za- jomnych stosunków w ew n ątrzrod zin n ych wzorowanyoh na wzajemnych r e ­ la c j a c h pomiędzy C hrystusem a K o śc io łe m . K s .G ó r a ls k i p r z e d s ta w ił z b ió r s t a r o ż y t n y c h , c h r z e ś c ij a ń s k ic h tek stó w prawnyoh /p ism a p seu d o - a p e s t o l s k i e , uchw ały soborów i s^ p od ów /, k tó r e mimo braku sy ste m a ­ t y z a c j i t r e ś c i prawnych w p rze d m io o ie m a łżeń stw a , dowodzą o i s t n i e ­ n iu ju ż w tym o k r e s ie prawa m a łż e ń s k ie g o .

K s.L on gosz swe w y s t ą p ie n ie na tem at obrony d z ie c ię c e g o ż y c ia

w

492

-d z ie c k a .

Komunikat p r o f .K y t z le r a p r z y b l i ż y ł s y lw e tk ę d z ia ła j ą c e g o na dworre c e s a r z a Dom icjana p o ety P u b liu sz a S ta o j u s z a /4 5 r . - 9 6 r . po C k r ./ , k tó r y w " T eb a id zle ^ n ied o k o ń cz o n e j " A c h il le i d z ie " i "Sylwach" u k azu je w i e l e momentów ż y c ia r o d z in n e g o ,p o d k r e ó la ją o y c h w artoóó j e d n o ś c i , n ie r o z e r w a ln o ś c i i m iło ś c i m a łż e ń s k ie j .

Pod k o n ie o p ie r w sz e g o d n ia obrad m ia ła m ie j s c e u r o o z y s t o ś ó p o d z i ę k o w a n i a o . d r . A n d r z e j o ­ w i B o b e r o w i za k i l k u n a s t o l e t n i ą p ra cę na KUL. O jo ieo P r o f e s o r z dniem l i X 1983 r . p r z e s z e d ł na em e ry tu r ę. Ze śr o d o w is­ kiem KUL zw iązany b y ł od 1971 r . W im ie n iu r e k to r a KUL p o d z ię k o ­ w anie z ł o ż y ł p r o r e k t o r , k s .d o c .d r h ab. Jan śr u tw a , k tó r y o d o z y ta ł l i s t Rady W ydziału T e o lo g io z n e g o . U r o o z y sto ś ó t ę oeoh ow ała n iezw y ­ k ł a s e r d e o z n o ś ó , w y n ik a ją ca n ie t y lk o z szaounku d la w ie d z y , a le i u m iłow an ia P r o f e s o r a , w d z ię c z n o ś c i za Jego p r o s t o t ę oraz s łu ż e b ­ ną pomoc sw oim i u m ie ję t n o ś c ia m i. G r a tu la c je z ł o ż y ł ró w n ież k s .d r B .C zę sz w im ie n iu S e k o jl P a tr y s t y o z n e j przy K om isji E p isk o ­ p atu P o ls k i do Spraw Nauki K a t o l i o k i e j , a w Im ien iu r e d a k o jl

"Voz Patrum" i M iędzyw ydziałow ego Zakładu Badań nad Antykiem C h r z e śc ija ń sk im k s .d r S .L o n g o sz . N ie żegnano P r o f e s o r a ,l e o z g r a ­ tulow an o e ta p u , o h lu b n ie za k o ń czo n ej p racy ja k o n a u c z y o ie la aka­ d e m ic k ie g o . W szyscy o o ze k u ją na d a ls z ą obeon ośó P r o fe s o r a na pa­ t r y s t y c z n e j n iw ie , bo O jo ie o Bober t o i n s t y t u c j a ! Kwiaty na r ę o e P r o f e s o r a z ł o ż y ł najm łodszy u c z e s t n ik Sympozjum, alumn t r z e o ie g o roku Seminarium Duohownego.

D rugi d z ie ń Sympozjum b y ł p ośw ięcon y nauce o m a łże ń stw ie i r o d z in ie u g r e o k ic h i ła o iń s k ic h Ojców K o ś c io ła . N a s e a j : t r z e o i e j ?Rodzina w nauoe Ojców g r e c k ic h " , k t ó r e j przew o­ d n ic z y ł d o o .d r hab. Marian Szarmaoh /UMK T o r u ń /, r e f e r a t w y g ło s ił k s .d o c .d r hab. Henryk W ójtow icz /KUL/, "Zadania r o d z in y c h r z e ś c i ­ j a ń s k ie j w n au ozan lu św .Jan a Chryzostom a", a kom unikaty: k s .d r hab W ojcieoh Kania /T a rn ó w /, "P ierw sza ro d z in n a k a te o h e z a domowa w u ję

o iu św .Jan a C hryzostom a", k s .d r Henryk P ap rock i /ChĄT W arszaw a/, "K anoniczna i l i t u r g i c z n a s t r o n a m ałżeństw a na c h r z e ś c ij a ń s k im W sohodzle", k s .d r Bogdan C zęsz /PFT P o zn a ń /, "M ałżeństwo a d z i e ­ w ictw o w edług ś w ię te g o Metodego z Olimpu", k s .d r J e r z y Woźniak CM

493

-/K rak ów /, "M ałżeństwo i r o d z in a w n au czan iu i praw odaw stw ie n e - s t o r la n " . Z apow iedziany w program ie kom unikat k s .d r a h a b .F r a n o isz k a D rąozkow sk iego - " S w ięto śó m ałżeń stw a 1 r o d z in y w edług K lem ensa A le k sa n d r y jsk ie g o " n ie z o s t a ł w y g ło szo n y z powodu ohoroby p r e le g e n ­ t a .

K s.W ó jto w icz p r z e d s ta w ia n ie tem atu u ł o ż y ł wokół dwu l s t o t - nyoh, w p rzek o n a n iu Jana C hryzostom a, zadań m a łżeń stw a , m ian ow iole p r o k r e a c j l 1 w zajem nej pomooy małżonków względem s i e b i e i p o z o s t a - ły o h członków r o d z in y . Praktyoznym u z u p e łn ie n ie m je g o r e f e r a t u b y ł komunikat k s .K a n i, k tó r y z a p o z n a ł a łu o h a o z y z t r e ś o l ą p rze tłu m a ­ czonego p r z e z s i e b i e d z i e ł k a Jana Chryzostom a "0 wychowaniu d z i e - o i" /PSP 13, 1 5 7 - 1 8 5 /. Komunikat k s .P a p r o o k le g o s t a n o w ił pozytywny wykład na tem at e w o lu c j i prawnego u j ę o i a m ałżeń stw a i l i t u r g i c z ­ nego a k tu j e g o za w a r c ia w pierw szym t y s l ą o l e o i u na W sch od zie. K s.C zę sz w swoim w y s t ą p ie n iu z i l u s t r o w a ł p o g lą d y Metodego z Olim­ pu o m a łż e ń stw ie i r o d z i n ie na t l e eksponowanego p r z e z s t a r o ż y t - noóó o h r z o ś o ija ń s k ą d z le w io tw a . W iele oiekaw ych 1 n iez n a n y ch nam sz o z e g ó łó w d o s t a r o z y ła p r e le k o ja k s .W o ź n ia k a o m ałżeńskim prawo­ daw stw ie u w e s t o r la n .

N a S e s j i o z w a r t e j , p o św ię c o n e j "R od zin ie

W nauce Ojców ł a c i ń s k l o h " , r e f e r a t w y g ł o s i ł k s .d r hab. Wacław E b oro- w icz /WSD P e l p l i n / - " T e o lo g ia m ałżeń stw a 1 ro d zin y w nauce ś w ię ­ te g o A ugu styna" , a kom unikaty: p r o f .d r Bernhard K y t z le r - "Ehe und F a m ilie in d e r f r H h l a t e in i s o h e n A p o lo g e t ik /T śln uolu s F e l l x und T e r t u l i a n u s / , alumn mgr J ó z e f Naumowioz /WSD W arszawa/ - " S to su ­ nek św.Ambrożego do m ałżeństw a i ż y o ia r o d z in n e g o " , d r A l i c j a S tęp n iew sk a /KUL/ - "Rodzinne wychowanie d z ie w c z ą t w p ed a g o g lo e Ś w .H ieronim a", d r A ndrzej Bober SJ - "Rodzina K ośoiołem domowym według Ojców K o ś c io ła " , k s .d r J e r z y Grześkowiak /KUL/ - "Etapy rozw oju l i t u r g i i m ałżeń stw a do X II w ." .

K s.E b o ro w io z , w ybitn y znawoa św .A u gustyn a w swym w y s t ą p ie ­ n iu omówił p o k r ó tc e naukę te g o O jo a o t r z e c h dobrach m ałżeń stw a, a n a s t ę p n ie na p o d sta w ie Jego "Wyznań" oraz l i s t ó w / 2 6 6 , 2 2 6 ,1 1 8 / p r z e d s t a w ił naukę o r o d z i n i e .

P r o f .d r K y t z le r w sk azał na r ó ż n ic e m iędzy M inuojuszem F e l i k ­ sem i T e r tu lia n e m ,c o do sp osob u p r z e d s ta w ia n ia i u j ę c i a p rob lem

a 494 a

-tyki rodziny. Bardzo interesująco i sugestywnie, operująo bogatym materiałem źródłowym i faktograficznym, mgr Naumowioz przeprowa­ dził apologię św.Ambrożego, uważanego za przeoiwnika małżeństwa. Wskazał on, że Ambroży doceniał zarówno wartość dziewiotwa, jak i małżeństwa, chociaż podkreślał jego ujemne strony. Br Alioja Stępniewska wskazała, że zasługą św.Hieronima jest zastosowanie najlepszych wzorów szkolnego nauczania chłopców do domowego wy­ chowywania i kształcenia dziewoząt.

Ojoieo Bober swe wystąpienie na temat rodziny jako Kośoio- ła domowego zawarł w sześoiu punktach: 1. rodzina staje się Koś­ ciołem domowym przez fakt ohrztu} Z. sens terminu wyjaśnia św.Jan Chryzostom w komentarzu na i Kor i6,i9; 3. w rodzinie jako Koś-

oiele domowym obowiązuje równość; 4. wszystkich w rodzinie chara­ kteryzuje dążenie do doskonałości i świętości; 5. w rodzinie jako Kośoiele domowym wychowuje się do apostolstwa i do pomagania Chry­

stusowi; 6. rodzina jako Kościół domowy wychowuje do męstwa w obronie wiary i Kościoła.

Ks.Grześkowiak swój komunikat na temat etapów rozwoju li­ turgii małżeństwa do XII w. podzielił na dwie części: do IV w. i od IV do XI w. Liturgia zawierania małżeństw nie wykształciła się w Kościele pierwszych wieków; dopiero od połowy IV w. można mówić o pewnych elementach liturgicznych obrzędów. Aż do XI w. nie było obowiązku kościelnego zawierania małżeństw.

Podsumowania i zamknięcia Sympozjum dokonał ks.dr Stanisław Longosz. Najpierw wyraził zadowolenie ze zorganizowania Sympozjum na taki właśnie temat, pomimo wielu trudnośoi ze znalezieniem od­ powiednich specjalistów. Wydaje się, 1 takie było chyba przekona­ nie ks.Longosza, że Sympozjum stanowiło okazję postawienia pro­ blemu w ogóle. Pozwoliło na zauważenie wielu zagadnień w ramaoh dyskutowanego problemu, które należałoby uwzględnić w literaturze lub w następnym sympozjum.

Przedstawione referaty i komunikaty ukażą się w jednym z naj bliższych numerów "Vox Patrum".