Pięćdziesięciolecie odzyskania niepodległości i powstania KPP na Lubelszczyźnie

Ryszard Kaliszuk

Pięćdziesięciolecie odzyskania

niepodległości i powstania KPP na

Lubelszczyźnie

Rocznik Lubelski 12, 228-235

1969

VI. W s p ó ł p r a c a O d d z i a ł u z w ł a d z a m i t e r e n o w y m i

Z decydow anie silnie i pozytyw nie zaznaczyła się w okresie spraw ozdaw czym w ięź z lok aln y m i w ład zam i i zw iązek z ich poczynaniam i. O ddział w spółpracow ał z W RN w ak c ji o p rac o w a n ia i u sta le n ia herb ó w poszczególnych m iejscow ości, w y­ d aw a ł szereg opinii dla w y d aw n ic tw R ad N arodow ych (tych k tó re m a ją ukazać się poza PTH ), o p iniow ał od stro n y h istorycznej p ro je k ty w ydziałów k u ltu ry w za­ kresie o rganizow ania uroczystości, m asow ych ak c ji politycznych i k u ltu ra ln y c h . A nalogiczna w sp ó łp rac a ro z w ija ła się m iędzy stow arzyszeniam i społecznym i i to głów nie pozalubelskim i, ja k np. z T ow arzystw em M iłośników R adzynia, T o w arzy ­ stw em M iłośników H rubieszow a czy T ow arzystw em P rz y jac ió ł N au k w Zam ościu. Ten w ysiłek, głów nie k o n su ltac y jn y , ow ocuje w p ostaci ju ż w spom nianego m ece­ n a tu w ładz terenow ych, w ciąż w zrastającego. N iech zatem w olno będzie zakończyć to sp raw o zd an ie podziękow aniem za ów m ecenat, ja k że konieczny do p ro w ad zen ia działalności O ddziału.

Kazimierz Myśliński

Józef Szymański

PIĘĆ D ZIESIĘC IO LEC IE O D ZY SKANIA N IEPODLEGŁOŚCI I POW STA N IA K P P NA LUBELSZCZYŹNIE

W 50 rocznicę odzyskania niepodległości i odbudow y p ań stw a polskiego odbyły się w L u b lin ie c e n tra ln e uroczystości n aw ią zu jąc e do w y d arzeń 1918 r. O randze obchodów św iadczyło p rzybycie do L u b lin a w d n iu 7 listo p ad a 1968 r. p rz e d sta w i­ cieli n ajw yższych w ład z p a rty jn y c h i pań stw o w y ch z W ładysław em G om ułką na czele. O kolicznościow e przem ó w ien ie w ygłosił p re m ie r Józef C yrankiew icz, d ając w nim h istoryczną an a liz ę dziejów n a ro d u polskiego oraz a k tu a ln ą — zgodną z pol­ ską ra c ją s ta n u — p olityczną w y k ład n ię n ajnow szej h isto rii Polski.

N aw ią zu ją c do obchodów ogólnopolskich oraz d oceniając znaczenie rocznicy, lubelsk ie środow isko n au k o w e zorganizow ało szereg posiedzeń i ze b rań zw iązanych tem atycznie z odbudow ą państw ow ości polskiej.

W d n iu 5 listo p ad a 1968 r. odbyło się posiedzenie L ubelskiego O ddziału T ow a­ rzystw a N au k Politycznych, k tó re m u przew odniczył doc. d r H en ry k Groszyk. S tw ierdził on m. in., że stan o w i ono sp rz y ja ją c ą okazję do w szechstronnej dyskusji nad historycznym i k o n se k w e n cjam i w y n ik ając y m i z f a k tu odzyskania niepodległo­ ści oraz n ad całym splotem w ydarzeń, k tó re do niepodległości prow adziły. R eferat pt.

Dwie koncepcje ustrojowe w dobie powstania państwa polskiego 1918—1919

w ygłosił doc. d r S tan isław K r z y k a ł a . N a szerokim tle społeczno-gospodarczym

przedstawił główne nurty polityczne oraz koncepcje ustrojowe w okresie poprze-

dzającym p o w stan ie II Rzeczypospolitej, ja k rów n ież w przełom ow ych la tac h 1918—1919. P o słu g u jąc się m a rk sisto w sk ą analizą, S tan isław K rz y k ała ocenił ów ­ czesną sy tu ację rew o lu c y jn ą w Europie, a n a jej tle p ro g ram y p a rtii politycznych i grup społecznych ze szczególnym u w zględnieniem koncepcji i c h a ra k te ru rządu Daszyńskiego. W dy sk u sji n a d re fe ra te m w zięło u d ział 10 osób, m. in.: prof, d r T a ­ deusz Mencel, prof, d r J a n D obrzański, doc. d r H en ry k G roszyk, d r W iesław Ślad- kow ski, m g r Je rz y R eder, m gr E d w ard O lszew ski, m g r Józef M arszałek.

Z agadnieniu odbudow y niepodległej P olski pośw ięcony był rów nież odczyt w k lu b ie p racow ników n au k o w y ch w d n iu 4 listo p ad a 1968 r. Z e b ran iu p rzew ó d

-niczył doc. d r R yszard O rłow ski, zaś re fe ra t pt.

Drogi do niepodległości

w ygłosił doc. d r S tan isław K r z y k a ł a . Po p rele k cji odbyła się dyskusja.

W 50 rocznicę p o w sta n ia K P P L ubelski O ddział Polskiego T o w arzy stw a H isto­ rycznego zorganizow ał w dniu 19 g ru d n ia 1968 r. posiedzenie, k tó re m u przew o d n i­ czył prezes O ddziału Lubelskiego P T H prof, d r K azim ierz M yśliński, zaś okolicz­ nościow y r e fe ra t w ygłosił doc. d r S tan isław K r z y k a ł a o m a w iają c głów ne za­ g ad n ien ia ideologii i rozw oju organizacyjnego K PP. W dy sk u sji n a d referate m udział w zięli : prof, d r K azim ierz M yśliński, d r Z ygm unt M ańkow ski, m g r Em il H oroch, m g r M ieczysław Szyszko, m gr S tan isław W iśniew ski oraz m g r H en ry k Cim ek.

Mieczysław Szyszko

*

*

*

S tudenckie Koło N aukow e H istoryków UMCS zorganizow ało w sp ó ln ie z Z a­ rządem U czelnianym Z w iązku M łodzieży W iejskiej, pod p a tro n a te m Z rzeszenia S tudentów Polskich, w d n ia ch 21—23 listo p ad a 1968 r. O gólnopolskie S em in ariu m S tudenckich K ół N aukow ych nt.

50-lecie odzyskania niepodległości.

O tw arcia o b rad dokonał p ro re k to r UMCS — prof, d r Z bigniew Lorkiew icz, a n astęp n ie w im ien iu w ładz W ydziału H um anistycznego p o w ita ł uczestników se­ m in a riu m doc. d r R om an K am ienik. W se m in a riu m w zięli też udział pracow nicy n aukow i sekcji h isto rii UMCS. W p ra c a c h sesji uczestniczyło ok. 60 stu d e n tó w r e ­ p rezen tu ją cy c h U niw ersytety, W yższe Szkoły Pedagogiczne i W ojskow ą A kadem ię Polityczną. N ajliczniejszą g ru p ę stan o w ili studenci UMCS.

W ygłoszono 10 referató w (po 1 z UAM. UBB, UL, W A P i W SP K ra k ó w i 5 z UMCS), k tó ry ch p ro b lem aty k a dotyczyła p rzede w szystkim za g ad n ień politycz­ nych la t 1918—1919. Z agadnieniom fo rm o w a n ia się rządów ludow ych w Polsce i stosunkow i do n ich różnych g ru p społeczeństw a pośw ięcone były re fe ra ty stu d e n ­ tów UMCS: Ja n in y W i d e ń s k i e j

Geneza rządów ludowych w Polsce,

A licji Z a k r z e w s k i e j

Formowanie aparatu władzy w okresie rządów ludowych,

Ireny S i e m c z у к

Programy rządów Daszyńskiego i Moraczewskiego,

W iesław a C i e r - 1 i с у

Stosunek partii rewolucyjnych do rządów ludowych

i S tan isław a P a j ą k a

Polskie klasy posiadające wobec rządów ludowych.

M arek O s m u 1 s к i i M iro­ sław D r o z d z UAM om ów ili rolę p o w sta n ia w ielkopolskiego w k ształto w an iu polskiej g ranicy zachodniej. S p ra w ą ro z b ra ja n ia N iem ców w Łodzi w listopadzie 1918 r. z a ją ł się Ja n u sz M i c h a ł o w s k i z UL, a pró b am i porozum ienia m iędzy n aro d o w ą d em o k ra cją a obozem b elw e d ersk im n a przełom ie la t 1918—1919 — E d w ard C z a p i e w s k i i W łodzim ierz S u l e j a z UBB. P olityczną działalność M acieja R a ta ja do 1926 r. p o d ją ł w sw oim referac ie S tan isław K u r z ą c z W SP K raków , a postaw ę K P R P w obec p ro b lem u niepodległości Polski zre fe ro w ał S ta ­ n isław J u r c z a k z WTAP.

J u r y w składzie: przew odniczący — d r W iesław Sladkow ski, członkow ie: m gr H en ry k G arnuszew ski (przew odniczący K o m itetu K oordynacyjnego S tudenckich N aukow ych K ół H istoryków przy RN ZSP), m g r W siew ołod W ołczew, m gr Em il H oroch i m g r M ieczysław Szyszko, oraz S tefan S tęp ień w yróżniło n a s tęp u jące refe­ ra ty : pierw szą nagrodę o trzym ał kpt. S tan isław J u r c z a k z W A P za re fe ra t:

S tanow isko K P R P w obec

niepodległości

P olski, dw ie d rugie ró w n o rzęd n e nagrody przyznano W iesław ow i C i e r l i c y z UMCS za re fe ra t :

Stosunek partii rewolucyj­

nych do rządów ludowych,

oraz M arkow i O s m u l s k i e m u i M irosław ow i D r o z ­ d o w i z UAM za re fe ra t:

Powstanie wielkopolskie i jego wpływ na kształtowanie

się zachodniej granicy

p a ń s tw a

polskiego,

d w ie trzecie ró w n o rzęd n e n agrody o trzy ­ m ali : E d w ard C z a p i e w s k i i W łodzim ierz S u l e j a z UBB za re fe ra t

Próby

porozumienia między KNP a obozem belwederskim ( X 1918

—

11919)

oraz J a n in a W i d e ń s k a z UMCS za r e f e r a t

Geneza rządów ludowych.

D yskusja n a d poszczególnym i re fe ra ta m i b y ła b ard z o ożyw iona, polem iczna, ale n a ogół rzeczow a i należy ch y b a żałow ać że org an izato rzy n ie p rzew idzieli w y­ różnień n a u dział w dyskusji. W iększość re fe ra tó w rep re z e n to w a ła dobry poziom, co k o rzystnie św iadczy o um iejętn o ściach m łodych historyków , zw łaszcza jeśli się w eźm ie pod uw agę fak t, że reg u la m in tego ty p u sem inariów z a b ra n ia p rz e d sta ­ w ia n ia n a n ich części p rac m agisterskich, lub re fe ra tó w zw iązanych z te m atem p racy m a g iste rsk iej referen ta .

A u to r re fe ra tu w yróżnionego pierw szą n ag ro d ą w u m ie ję tn y sposób w ykorzy­ sta ł m a te ria ł źródłow y i lite r a tu r ę te m atu , w y k az ał się u m ie ję tn o ścią trafn eg o fo r­ m u ło w an ia w niosków , a do om aw ianego w referac ie zag ad n ien ia w niósł w łasne, u d o k u m e n to w an e i p rzem y ślan e sądy.

D obra o rg an iz ac ja se m in a riu m oraz to, że połow a refe ra tó w została przygoto­ w a n a przez gospodarzy, sta w ia Koło H istoryków UMCS w rzędzie lep iej p ra c u ją ­ cych kół naukow ych w lu b e lsk im środow isku studenckim . J e s t to w dużej m ierze zasługa Z arząd u K oła z prezesem S tefan em S tępniem i w iceprezesem S tan isław em P ająk iem . N a p o d k reślen ie zasłu g u je też pom oc ja k ą cieszyły się w szystkie poczy­ n a n ia studentów , ta k org an izacy jn e, ja k i naukow e, ze stro n y d ziek a n a W ydziału H um anistycznego, doc. dr. S tan isław a K rzykały, k u ra to ra K oła prof. dr. T adeusza M enela i o p iek u n a — m gr. E m ila Horocha.

Jan Lewandowski

*

Je d n y m z w ażniejszych akcentów obchodów 50 rocznicy p o w sta n ia K P P była zorganizow ana przez M uzeum O kręgow e w L u b lin ie w y sta w a pośw ięcona p o w sta­ n iu i działalności K P P eksp o n o w an a w B ram ie K rakow skiej.

Z grom adzone n a w y staw ie m a te ria ły (dokum enty, fotokopie) zostały podzie­ lone n a działy, o b raz u jąc e h isto rię K P P w la ta c h 1918—1939.

E kspozycję o tw ie ra ł d ział pośw ięcony znaczeniu R ew olucji P aździernikow ej dla o dzyskania niepodległości przez n a ró d polski. Szczególną uw agę pośw ięcono o k re ­ sowi o d rad z an ia się p a ń s tw a polskiego, c h a rak te ry z u jąc eg o się po w stan iem rzą d u D aszyńskiego i działaln o ścią R ad D elegatów R obotniczych i F olw arcznych n a L u- belszczyźnie. Poszczególne działy u k azały p odstaw ow e w y d arze n ia w w alce rew o ­ lucyjnego n u r tu k la sy robotniczej w P olsce: ok res w a lk i m as p rac u jąc y ch ze sta b i­ liz ac ją k ap italisty c zn ą , u dział k o m unistów w w y b o rach do se jm u i sam orządów , obchody rocznic zw iązanych z ru ch e m robotniczym , w alk ę m as p rac u jąc y ch o r e a ­ lizację koncepcji je d nolitego i ludow ego fro n tu , d ziałalność k om un w ięziennych, u dział kom unistów w obronie niepodległej P olski w 1939 r. W ystaw ę zam y k ał dział pośw ięcony P olskiej P a rtii R obotniczej — k o n ty n u a to rce tra d y c ji K PP. O sobne

m iejsce z a jm u ją działy pośw ięcone p artio m w sp ó łp racu jący m z K P P , ja k : N ieza­ leżna P a r tia C hłopska, P olska P a rtia S ocjalistyczna „L ew ica”, Z jednoczenie Lew icy C hłopskiej „Sam opom oc”.

W artość w ystaw y podniosły liczne m apy o b raz u jąc e zasięg w pływ ów RDR, K P P i p a rtii rew olucyjnych z nią w spółdziałających.

W y staw a zorganizow ana w o parciu o m iejscow e i c e n tra ln e zasoby a rc h iw a ln e by ła d oskonałą lek cją poglądow ą h isto rii K PP. Ł ączyła ona dosk o n ale fu n k cję n au k o w ą z dydaktyczną. P rzez b ogate w ykorzystanie ró żnorodnych m ateriałó w , u m ie ję tn e ich eksponow anie w y staw a by ła in teresu jącą, co św iadczy o dużym w k ład z ie w ysiłku organizatorów i autorów w przygotow anie om aw ian ej w ystaw y.

Em il

Horoch

*

*

Komunistyczna Partia Polski (w pięćdziesiątą rocznicę powstania)

— to te m a t w ystaw y zorganizow anej przez W ojew ódzką i M iejską B ibliotekę P u b licz n ą im. H. Lopacińskiego w L ublinie, o tw arte j w d n iu 6 paźd ziern ik a 1969 r.

A utorzy scen ariu sza nie o graniczyli się do ukazan ia dziejów K P P i je j roli w w alce klasy robotniczej o sw oje p ra w a społeczne w okresie m iędzyw ojennym , lecz poszli d alej i pokazali rów nież działalność P P R i P Z P R — p a rtii k o n ty n u u ją ­ cych rew o lu cy jn e tra d y c je K PP . Z asygnalizow ane problem y n a o m aw ian ej w y sta ­ w ie u k az an e zostały w ścisłym zw iązku z a k tu aln ą , w dan y m okresie, sy tu a cją ogólną i w a ru n k a m i społeczno-politycznym i.

P rz y jęc ie ta k ie j koncepcji ekspozycji, m a jąc ej n a celu u k az an ie roli polskich kom unistów w dziejach n aro d u polskiego w okresie o statn ich pięćdziesięciu la t n a ­ szej historii, spow odow ało że całość zaprezentow anego m a te ria łu podzielono na cztery zasadnicze działy tem atyczno-chronologiczne.

A kcentem rozgraniczającym poszczególne działy, a jednocześnie stanow iącym początek każdego z nich, były duże plansze, n a któ ry ch — w uk ład zie chronolo­ gicznym — um ieszczono problem ow y p rzeg ląd n ajw a żn iejsz y ch w yd arzeń c h a ra k ­ terystycznych d la danego okresu (k ale n d arz w ydarzeń).

Oto k ró tk a c h a ra k te ry sty k a poszczególnych działów . I.

Odzyskanie niepodległości w 1918 r.

W dziale tym zgrom adzono eksp o n aty o b raz u jąc e sy tu ację n a Lubelszczyźnie w la ta c h 191Í1—1919, tj. w okresie odzyskania niepodległości i fo rm o w an ia się ośrodków w ładzy. P rzy o m aw ian iu tych zag ad n ień głów ny ak c en t położono na działalność L ubelskiej R ady D elegatów R obotniczych i R ządu Tym czasowego R e­ p u b lik i P olskiej w L ublinie (pokazano m. in. u n ik a ln y obecnie oryginał m a n ifestu rzą d u ludowego).

II.

Komunistyczna Partia Polski

\

W ykorzystując bogaty m a te ria ł ilu stra c y jn y (publikacje, prasa, ulotki, zdjęcia, fotokopie i o ryginalne tra n sp a re n ty ) p rzedstaw iono w tym dziale sy tu a cję poli­ tyczną i społeczną w ja k iej p o w sta ła i ro zw ija ła się K P P oraz głów ne k ie ru n k i

jej działalności w la ta c h 1918— 1938. Szczególną uw agę zw rócono w ty m dziale na rolę K P P w o rg an iz o w an iu k lasy robotniczej do w a lk i o p ra w a społeczne i poli­ tyczne oraz na in te rn acjo n alisty cz n e ak c en ty w jej działalności.

III.

Polska Partia Robotnicza

B iorąc za p u n k t w y jścia sytuację, w ja k ie j zn alazł się n aró d polski po klęsce w rześniow ej, pokazano w ty m d ziale w y staw y rozw ój ru c h u op o ru przeciw ko h itlero w sk im okupantom . N a tym tle p rzedstaw iono o rganizow anie się i rozw ój P P R n a te re n ie Lubelszczyzny. Z eb ran e m a te ria ły (dokum enty, o p raco w an ia i p la n ­ sze) w sposób p rzek o n y w ający w y kazały p rzo d u ją cą rolę P P R w o rg anizow aniu w alk i z o k u p an tem i przyg o to w y w an iu społeczeństw a Lubelszczyzny do now ych ogrom nych zad ań przy odbudow ie k r a ju po w yzw oleniu i w p ro w a d za n iu w życie podstaw ow ych refo rm społecznych (reform a rolna, n ac jo n a liz acja przem ysłu, po­ w szechność n auczania). R ealizacja tych zad ań p o k az an a została w d rugiej części tego działu w ystaw y.

IV.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

N ajobszerniejszy d ział w y sta w y pośw ięcono działalności P Z P R i w szech stro n ­ nym osiągnięciom P olski L udow ej. W dziale tym , oprócz problem ów zw iązanych z rozw ojem o rg an izacy jn y m p artii, n a licznych planszach, d ia g ra m ac h i w y k re ­ sach pokazan e zostały sp raw y ogólnonarodow e (polityka zagraniczna, rozw ój go­ spodarki. k u ltu ry i o św ia ty ). Z grom adzone w ty m dziale eskpozycji m a teria ły , oprócz a k tu a ln e j w ym ow y, po d k reślały te m om enty w działalności p artii, któ re n a w ią z u ją do rew o lu cy jn y ch tra d y c ji p o przednich pokoleń kom u n istó w polskich.

Do ilu s tra c ji zasygnalizow anych w yżej problem ów w ykorzystano ogółem ok. 300 różnorodnych ek sponatów (książki, p la k aty , fotokopie dokum entów , zdjęcia, m apy, plansze, o ry g in aln e tra n sp a re n ty ), głów nie ze zbiorów w łasn y ch i arch iw u m KW P Z P R w L ublinie.

O gólnie ocen iając całość ekspozycji należy po d k reślić jej w ysokie w alory po­ znaw cze i ideologiczne, osiąg n ięte przez zastosow anie p rzejrzystego u k ła d u i w ła ­ ściwego doboru m a teria łó w ilu stru ją c y c h poszczególne pro b lem y oraz zachow anie odpow iednich p ro p o rc ji pom iędzy poszczególnym i d ziałam i i p roblem am i. W alory te przyczyniły się do pow odzenia ja k im w y sta w a cieszyła się w śród zw iedzających.

Ludwik Zabielski

*

*

Z okazji obchodzonego w całej P olsce III T ygodnia A rchiw ów (20 —27 X 1968) oraz ju b ileu szu 50-lecia W ojew ódzkiego A rc h iw u m P aństw ow ego w L u b lin ie zo­ sta ła zorganizow ana w gm ach u tu tejszego A rch iw u m w y sta w a h isto ry czn a pt.

Rok

1918 i 1944 na Lubelszczyźnie.

O rg an izu jąc n in ie jsz ą ekspozycję A rc h iw u m je d n o ­ cześnie czynnie w łączyło się dó ogólnopolskich obchodów 50 rocznicy odzyskania niepodległości.

A k tu o tw arc ia w y staw y w d n iu 22 p a ź d ziern ik a 1968 r. dokonał poseł n a Sejm , przew odniczący P re zy d iu m W RN w L u b lin ie m gr P aw eł D ąbek w obecności

przed-staw icieli w ładz, urzędów i in sty tu cji naukow ych, placów ek k u ltu ra ln y c h , prasy, ra d ia i telew izji.

E ksponow ane n a w ystaw ie m a te ria ły i dokum enty pochodziły z zasobów WAP, częściow o w ypożyczono je z a rc h iw u m K W P Z P R i P re zy d iu m W RN oraz W oje­ w ódzkiej i M iejskiej B iblioteki P u blicznej im. H. Ł opacińskiego i B ib lio tek i U n i­ w ersy teck iej K U L w L ublinie.

Z am iarem o rganizatorów w y sta w y było u kazanie fak tó w i procesów h isto ry cz­ nych — w całej ich złożoności — ab y uw y p u k lić rolę L ubelszczyzny w odzyska­ n iu niepodległości w ro k u 1918 oraz w p am iętn y m ro k u 1944, k tó ry d a ł początek n o w em u etapow i w d ziejach Polski. D la łatw iejszego zrozum ienia w szy stk ich w y­ darzeń, k tó re sk ład ały się n a h isto rię ow ych dw óch lat, całość w y sta w y podzie­ lono n a w ęższe działy, o b ejm u jące n iek ied y okresy p o p rzed zające ra m o w e daty w ystaw y.

W p ierw szy m jej dziale za ty tu ło w a n y m

Lubelszczyzna pod

o k u p a c ją a u stria c k o -

-niemiecką, polityka władz zaborczych

um ieszczono m. in. obw ieszczenia i rozpo­ rzą d zen ia w ojskow ych w ładz o k u p acy jn y ch w spraw ach : p olitycznych (rozw iązanie ta jn y c h stow arzyszeń, zw iązków i o rganizacji), w ojskow ych (k a r za sab o taż p rze­ ciw ko a rm ii i udzielanie pom ocy zbiegłym jeńcom ) oraz gospodarczych (dostaw zboża i innych p ro d u k tó w rolnych).

W k o lejn y m dziale, k tó ry nosił ty tu ł

Koncepcja polskich ugrupowań politycz­

nych w sprawie odzyskania niepodległości i stosunek do zaborców

pokazano ja k k rań co w o ró żn e były poglądy czołow ych p a r tii i u g ru p o w a ń n a to zagadnienie. N ajb a rd zie j ra d y k a ln e stanow isko za jm o w ały SDK PiL i P P S -L ew ica. O bie te p a r ­ tie odrzucały w sze lk ą m yśl w ią z a n ia się z zaborcam i i ob ie w id z ia ły m ożliw ość w yzw olenia n a ro d u polskiego poprzez w a lk ę rew o lu cy jn ą p olskiej k la sy ro b o tn i­ czej w sojuszu z p ro le ta ria te m rosyjskim . S tronnictw o L u d o w e „W yzw olenie” i P P S dążyły do u tw o rze n ia P olski o u s tro ju u m ia rk o w a n ie d em okratycznym , zaś N aro d o w a D em okracja k ie ro w a n a przez R. Dm ow skiego w id z ia ła ro zw iązan ie sp ra­ w y polskiej w zjednoczeniu ziem polskich pod berłem carów . W d ziale tym zgro­ m adzono liczne odezwy, czasopism a i d ru k i u lo tn e w yżej w sp o m n ia n y ch p artii, k tó ­ re ilu stro w a ły ich pro g ram y polityczne. Ze sp raw ą kon cep cji politycznych poszcze­ gólnych ugru p o w ań dotyczących ro zw ią zan ia spraw y p olskiej, w iąże się rów nież zb ro jn y udział P olaków w p ierw szej w o jn ie św iatow ej. O rg an izato rzy sta ra li się pokazać — m im o szczupłych m a teria łó w — dzieje Legionów , losy ich uczestników po tzw . „kryzysie przysięgow ym ”.

D ział n astęp n y

Rewolucja Październikowa w Rosji i jej wpływ na sprawę

polską

u k az ał ja k głośnym echem w śród społeczeństw a ziem i lu belskiej odbiły się w y d a rz e n ia p aź d ziern ik o w e 1917 r. w R osji. Um ieszczono tu, m. in. fotokopie d e ­ k r e tu R ady K om isarzy L udow ych z 29 sie rp n ia 1918 r. o u n iew ażn ien iu w szystkich u k ład ó w i ak tó w o rozbiorach P olski oraz arty k u ły , d oniesienia ag encyjne z a ­ m ieszczane w p rasie lubelsk iej — „Z iem i L u b e lsk ie j” i „G łosie L ubelskim ” in fo r­ m u ją ce o sy tu a cji w Rosji, ja k rów nież liczne pism a i odezw y SDK PiL o raz P P S - -Lew icy. 5 listo p ad a z in ic ja ty w y działaczy tych u g ru p o w a ń p ow staje w L u b lin ie — ja k o p ie rw sz a w Polsce — R a d a D elegatów R obotniczych, w y łan iają c ze sw o­ jego g rona siedm ioosobow y T ym czasow y K o m ite t W ykonaw czy, n a czele którego s ta n ą ł działacz P P S — W ładysław U ziem bło. U tw orzenie i działalność LR D R — n a w y sta w ie stanow iło odręb n e zagadnienie, k tó re zilustrow ano przy pom ocy zdjęć je j członków , ulotek, afiszy S ekcji K u ltu raln o -O św ia to w ej LRDR o raz m onografii prof. dr. S. K r z у к a ł у pt.

Lubelska Rada Delegatów Robotniczych.

W k o le jn y m dziale —

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej tzw. „Rząd

Lubelski”

— um ieszczono m a te ria ły dotyczące rzą d u utw orzonego przez I. D aszyń­ skiego w d n iu 7 listo p ad a 1918 r., w sk ła d którego w chodzili m. in. przed staw iciele PPS, PPS D i ludow cy. M an ifest rzą d u za p o w iad a ł p rzep ro w ad zen ie d aleko id ą ­ cych refo rm społecznych i politycznych, m. in. w p ro w a d ze n ie u stro ju re p u b lik a ń - sk o -p arla m en ta m e g o , ośm iogodzinny dzień p rac y (co było ju ż w cześniejszym ż ą ­ daniem LRDR), ró w n o u p raw n ie n ie w szystkich obyw ateli. P okazano tu ta j m a n ifest rządu, m ało znany k o m u n ik a t o jego u tw o rze n iu z 7 listo p ad a 1918 r., te k st p u ­ blicznego przem ó w ien ia I. D aszyńskiego oraz przepisy o o rg an izacji M ilicji L u ­ dow ej.

Ja k o o sta tn ie zag ad n ien ie w p ierw szej części w y sta w y p rzedstaw iono

Walkę

społeczno-polityczną o charakter nowego państwa,

k tó ra w y ra z iła się n a L ubelsz- czyźnie m asow ą a k c ją s tra jk o w ą i p ro testac y jn ą. Z ebrano tu m. in. liczne odezw y k om itetów stra jk o w y c h ro b o tn ik ó w roln y ch z ż ą d an iam i p o p raw y w a ru n k ó w b y ­ tow ych, dok u m en ty in fo rm u ją c e o osobach poszu k iw an y ch przez p olicję — człon­ k ac h K P R P o kręgu lubelskiego — w śród n ich nazw isko M a ria n a B uczka, w spół­ o rg an iz ato ra M ilicji L udow ej w L ublinie, częstego w ięź n ia w ład z sanacyjnych.

D rugą część w y sta w y o tw ie ra ł d ział u k az u ją cy

Politykę okupanta hitlerow­

skiego na Lubelszczyinie.

Z n alazły się tu m a te ria ły w ład z okupacy jn y ch i d o k u ­ m en ty ru c h u oporu. O rg an izato rzy pokazali trag iczn y okres w h isto rii L ubelszczyz­ ny zw iązany z te rro re m i e sk te rm in a c ją ludności polskiej i żydow skiej. W śród do­ k u m en tó w znalazły się obw ieszczenia o ro zstrz ela n y ch P olakach, zd jęcia p o m ordo­ w anych n a Z am k u w L ublinie, oraz o ry g in ał p ro to k ó łu ko m isji p o lsko-radzieckiej z 24 lip c a 1944 r. sporządzony n a m ie jsc u zbrodni.

D ziejom ru c h u oporu n a L u b elszc zy in ie pośw ięcono cztery gabloty. D ział ten o tw ie ra ły fo to g rafie dow ódców p arty z a n c k ic h i d ziałaczy p o litycznych: M ieczysła­ w a M oczara, G rzegorza K orczyńskiego, P a w ła D ąb k a oraz całych oddziałów , m. in. oddziału A K T adeusza K uncew icza ps. P odkow a, g ru p y p arty z an tó w A L w O stro ­ w ie L ubelskim , gdzie o d byw ały się posiedzenia k o n sp irac y jn e j W RN p ow stałej 18 lutego 1944 r. w R udce K ija ń sk ie j. O w sp ó łp racy p a rty z a n tó w polskich i r a ­ dzieckich oraz ich w a lk a c h przeciw ko o k u p an to w i h itlero w sk iem u inform ow ały m eld u n k i policji niem ieckiej, m. in. m e ld u n ek o zakończeniu ak c ji pod k ry p to n i­ m em „M aig ew itter” i w alce stoczonej w re jo n ie R ąb lo w a w d n iu 14 m a ja 1944 r. ze zgru p o w an iem A L pod dow ództw em ppłk. M. M oczara i p a rty z a n ta m i rad z iec­ kim i z oddziału m jr. Czepigi. P ra sę k o n sp ira c y jn ą rep rez en to w ały egzem plarze: „A rm ii L u d o w ej”, „W yzw olenia”, „R ady N aro d o w ej”.

W dziale

Wyzwolenie i powstanie PKWN

n a pierw szym p la n ie um ieszczono zdjęcia p rz e d sta w ia ją c e w k roczenie oddziałów A rm ii C zerw onej i Ludow ego W oj­ sk a Polskiego do L u b lin a oraz fotokopię M a n ife stu Lipcow ego zapow iadającego podstaw ow e refo rm y polityczne, gospodarczo-społeczne i k u ltu ra ln e .

Z agad n ien ie o rg an iz o w an ia a p a r a tu now ej w ładzy — ra d n arodow ych — zilu ­ stro w an o d o k u m e n tam i p rze d sta w ia ją c y m i ich p o w sta w a n ie w terenie.

Je d n y m z pow ażniejszych zadań, ja k ie sta n ęły p rzed now ą w ładzą, by ła od­ budow a szkolnictw a. S pośród zam ieszczonych w ty m dziale dok u m en tó w należy w ym ienić: odezw ę p ełnom ocnika ośw iatow ego K RN do nauczycieli w sp raw ie r e ­ je strac ji, w ezw an ie k ie ro w n ik a re so rtu o św iaty P K W N w sp raw ie rozpoczęcia ro k u szkolnego w d n iu 1 w rześnia, pierw sze odezw y K u ra to riu m O kręgu Szkolnego i je ­ go k iero w n ik a, zarazem członka WRN, O jak -K rz e m ie n ia oraz d ek re t PK W N z 23 p aźd ziern ik a 1944 r. o u tw o rze n iu U n iw ersy te tu M arii C urie-S kłodow skiej w L ublinie.

E kspozycję zam ykał zestaw doku m en tó w pośw ięconych refo rm ie rolnej, za­ w ierający m. in. te k st d e k re tu PK W N z 6 w rz eśn ia 1944 r. o p rzep ro w ad zen iu re ­ form y rolnej, odezw ę p a rtii i stro n n ic tw politycznych o p rzyspieszenie przez PKW N rea liza cji refo rm y rolnej, ja k rów nież w ykaz w ydzielonych spod p arc e la c ji m a ją t­ ków przeznaczonych n a cele ośw iaty rolnej, hodow li i opieki społecznej. W dziale ty m zam ieszczono też zdjęcia u k az u ją ce z e b ra n ia i m a n ifesta cje m ieszkańców L u ­ b lin a dom agających się p rze k szta łc en ia PK W N w R ząd Tym czasow y. P ow ołanie go u c h w a łą K RN z d n ia 31 g ru d n ia 1944 r. zam ykało pierw szy e ta p k sz tałto w an ia się w ładzy ludow ej w Polsce, k tó ry ściśle zw iązany był z L ublinem .

N a w y staw ie zgrom adzono bogaty zestaw m a teria łó w a rc h iw aln y c h . Poszcze­ gólne działy ekspozycji opatrzone zostały zw ięzłym k o m en tarzem , ponad to przy poszczególnych d o k u m en tach um ieszczono k ró tk ie napisy in fo rm u ją c e o ich treści. N ależy p rzy ty m zaznaczyć, iż w y sta w a cieszyła się w ielk im za in te re so w an iem społeczeństw a oraz była szczególnie licznie zw iedzana przez m łodzież.

Ryszard Kaliszuk

SPRAW OZDA N IE Z SEM IN A RIUM N AUKOW EGO Z O K A Z JI 150 ROCZNICY URODZIN K A RO LA M ARKSA

R ektor, S en at i K om itet U czelniany P Z P R U n iw ersy tetu M arii C urie-S kłodow - skiej w L u b lin ie zorganizow ały w d n iu 1 czerw ca 1968 r. w K az im ie rz u se m in a­ riu m n au k o w e pośw ięcone om ów ieniu n ie k tó ry ch aspektów d o ro b k u naukow ego K a ro la M arksa. S em in a riu m zorganizow ano z okazji uroczyście obchodzonej w tym ro k u n a całym św iecie 150 rocznicy u ro d zin tego w ielkiego m yśliciela. M iało ono głów nie n a celu zain tereso w ać tą p ro b le m a ty k ą m łodszych p rac o w n ik ó w n au k i specjalności n iehum anistycznych.

W sem inarium , obok p rze d staw ic ie li k ie ro w n ic tw a i p rac o w n ik ó w naukow ych U n iw e rsy te tu oraz in n y c h w yższych uczelni L ub lin a, u d ział w zięli: I se k re tarz KW P Z P R W ładysław K ozdra, s e k re ta rz K W P Z P R P io tr K arp iu k , członek Egze­ k u ty w y K W PZP R , k o m e n d a n t w ojew ódzki MO p łk Je rz y A n d rz ejew sk i, p rze d ­ sta w iciele rad ia , p ra sy i telew izji.

O tw arcia se m in a riu m dokonał doc. d r Z dzisław C ackow ski, k tó ry ta k ż e p rze­ w odniczył obradom . N a se k re ta rz a naukow ego pow ołano m gr. R o m an a T okarczy­ ka, je m u też pow ierzono sp raw ę p ro to k ó łu sem inarium .

W ygłoszono trz y re fe ra ty :

dr. J a n a S z r e n i a w s k i e g o :

Marksowska koncepcja klas i walki klasowej;

doc. dr. H e n ry k a G r o s z y k a :

Wkład Marksa do pojęcia państwa i prawa;

dr. M ikołaja W a 1 e s z к o :

Aktualność marksistowskiej teorii wartości.

O tw iera jąc se m in a riu m doc. d r C a c k o w s k i w sk az ał n a żyw otność i a k tu a l­ ność teorii społecznej M ark sa w e w spółczesnym św iecie. W idać to szczególnie z p ersp e k ty w y 150 la t, k tó re u p ły n ę ły od chw ili uro d zin m yśliciela. M ów ca p o d ­ k re ślił obecność idei M ark sa w naszym życiu zarów no poprzez ich w p ły w na św iadom ość społeczną, ja k i p rze o b ra żen ia życia społecznego k ra jó w so cjalistycz­ nych. N ak reślił n astęp n ie rys historiozofii m a rk sisto w sk ie j, ze szczególnym uw zględ­ n ie n iem nied o statk ó w rew o lu cji b u rżu a zy jn y c h d la m as ludow ych. M iały one je d ­ n a k d ecy d u jące znaczenie d la ro zw o ju św iadom ości p ro le ta ria tu , w y tw o rz en ia się przekonania, że droga do rzeczyw istej a n ie tylko fo rm a ln e j w olności, rzeczyw istej a n ie ty lko fo rm aln ej rów ności społecznej w iedzie przez zlik w id o w an ie nierów