Pawlik Emilia

1

SPIS ZA W A R TO ŚC I TE C ZK I — ..'J . f r . U L \ X ,... j S o M k l u L .

I. M ateriały dokum entacyjne 1/1 - relacja w łaściw a ^

I/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora I/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora

III. Inne m ateriały (zebrane przez „relatora”):

111/1-dot. rodziny relatora —

III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r. — - III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1 9 4 5 ) III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r. — ■ III/5 - in n e ...’ —

V. W ypisy ze źró d eł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne”]

VI. Fotografie .

II. M ateriały uzupełnieniające relację

IV. K orespondencja

2

3

WSK B - Pawlik Em ilia- „Marta”

- 1

SH

i

1. Pawlik Emilia la „Marta”

2. ur. 15. 3. 1897 wPobiedrze [Pobiedr] pow. Wadowice

3. ojciec: Franciszek Pawlik (1836 - 1907) zam. w Pobiedrze a po śmierci żony w Krakowie, wieśniak, oficjalista dworski w Paszkówce.

matka: Antonina ze Studnickich (1856 - ?) zam. w Pobiedrze, wieśniaczka

4. relację składa Maria z Pawlik-Dobrowolskich Kędrowa [Kędra], pseudonim , Jaskółka”, zam. ul. .,31-511 Kraków, tel. - , bratanica „Marty

II, IV, IX

Ponieważ „Marta” nie czuła potrzeby mówienia o sobie, nie wiem prawie nic o jej latach dziecinnych i młodzieńczych. Osierocona bardzo wcześnie przez matkę, a w wieku 10 lat przez ojca, była pod opieką starszej siostry Henryki Pawlik, która ją umieściła na pensji sióstr augustianek w Krakowie. Z zachowanego listu od starszej siostry Natalii Bigajskiej z czerwca 1916 wynika, że pracowała wtedy jako kasjerka na dworcu kolejowym w Krakowie. Ok. 1921-22 zaczęła pracować w Banku Dyskontowym Warszawskim - oddz. w Krakowie w Rynku Głównym i pracowała tam do roku 1945 (?), do jego likwidacji. Po 1945 r. pracowała w bankach przy ul. Pijarskiej, Szpitalnej, a w końcu w „Społem” przy pl. Matejki. W okresie międzywojennym nie należała do organizacji przysposabiających do udziału w wojnie. Mieszkała w tym okresie najpierw w samodzielnym mieszkanku przy ul. Ruskiej 2 (obecnie Plac Inwalidów), potem przy ul. Karmelickiej i w końcu zamieszkała z siostrą Henryką w jej mieszkaniu przy Placu na Groblach 16/11, gdzie mieszkała do śmierci.

Od może 1948 r. zaczęła poważnie chorować, przeszła ciężką operację, po której krótko jeszcze pracowała i w roku 1957 lub 1958 przeszła na rentę inwalidzką III grupy, żyjąc do uzyskania emerytury w bardzo troskliwie ukrywanej skrajnej nędzy, ale zawsze starannie ubrana, elegancka w zachowaniu, nieugięta, „kobieta z klasą”, jak ją nazwała nawet niechętna mi krewna mojego męża.

Całe życie odznaczała się niepospolitymi zaletami umysłu i serca, bogatym życiem uczuciowym, ale niezłomnym charakterem. Stale się kimś opiekowała, pomagała w różny sposób.

Wierna w przyjaźni i miłości rodzinnej - nasz rodzinny współwychowawca. „arbiter elegantiae” a przede wszystkim arbiter sumień. Gorąca patriotka, miała też znaczny - obok naszych rodziców - wpływ na kształtowanie się naszych postaw patriotycznych: budziła w nas uczucie dumy narodowej, szacunek dla wielkich Polaków w naszej historii, przywiązanie do pamiątek

4

i I Ą z

narodowych (ukochany Wawel), przypominała rocznice i święta narodowe - brała zawsze gorący udział w ich obchodach, wszczepiała w serca gorącą miłość do ojczyzny (zał. Ib, la).

Wiecznie głodna intelektualnie, dużo czytała i systematycznie sama się kształciła, chyba do ostatnich dni życia, w zakresie nauk humanistycznych. Z upodobaniem i często chodziła do teatru, na koncerty filharmoniczne, na wystawy sztuk pięknych... Wielką radością było dla niej uczestniczenie w pracach zespołu opracowującego bibliografię „Echa Muzycznego i Teatralnego”

1877 - 1907 pod kierunkiem doc. dr Włodzimierza Poźniaka z Muzykologii UJ w latach 1950-1960 (zał. 2b, 2a).

Przez wszystkich znających ją była poważana i kochana. Z wielką radością usłyszałam niedawno od jednej z łączniczek „Żelbetu” - „Iskry” (Wanda Zimmermann-Pawikowa) - zdanie

„Myśmy (mowa o zespole łączniczek „Żelbetu”) ją uwielbiały” (zał. 3).

Umarła prawie nagle 16. 11. 1969 w szpitalu w Krakowie na zawał serca, zabrana karetką pogotowia (zanim ktoś z rodziny zdążył przyjść do szpitala), nadszarpnąwszy swe siły przez czuwanie nocami przy swojej umierającej koleżance. Niedługo przed śmiercią mówiła, że chciałaby być pochowana jako oficer AK. To był jedyny raz, kiedy słyszałam ją mówiącą o jakimś przywiązaniu do splendoru - tak wysoce ceniła sobie stopień oficera polskiego, który dostała przy ujawnieniu. Rzadko i niewiele mówiła o AK, ale czuło się, że na tej pracy, na tym okresie ześrodkowało się całe jej życie.

Przepasałam jej trumnę na ukos szarfą biało-czerwoną i położyłam na niej furażerkę - symbol partyzantki - zamiast, niestety, oficerskiej rogatywki, ze względu na bezpiekę.

Leży na cmentarzu Rakowickim w Krakowie w grobie LXXV - 27 - 9 razem ze swoim bratem Ludwikiem.

V

1. Wstąpiła do konspiracji prawdopodobnie w lutym 1940, wciągnięta przez brata , „Jeża”, który jako komendant obwodu Bochnia w SZP-ZWZ jeździł w tym czasie do inspektoratu SZP w

Krakowie, do „Tygrysa” - Stanisława Nowaka.

2. Zaprzysiężona prawdopodobnie wtedy (luty 1940) przez „Tygrysa”.

3. Dokument z 11. 11. 1944 (zał. 4) mówi o jej funkcji „głównej łączniczki »Żelbetu« na przestrzeni lat pięciu”. Dokument ujawnienia się z wiosny 1945 r. (zał. 5) podaje zaś jako funkcję ”kier. łączności wewnętrznej, kolp. pras., komendantka WSK zgrup. »Żelbet«”.

Tu dodam informację od „Nawary” AK w Krakowie podzielona była na 4 odcinki, te z kolei na 4 pododcinki. Nas interesuje odcinek Paw, czyli późniejszy Beton, który był podzielony na: I Cement, II Żelbet, HI Żwir, IV Skała. W ramach przekształceń najpierw „Żwir” i „Skała”

utworzyły „Basztę” a na jesieni 1944 „Baszta” scalona została z „Żelbetem”, którym już wtedy dowodził „Kordian”

WSK B - Pawlik Emilia- „Marta”

- 2 -

5

Przełożonymi „Marty” w późniejszym okresie byli „Ścigaj” czyli „Kornel” a potem

„Kordian” czyli „Ryś” czyli „Zaremba” czyli „Zbigniew” (nazwisko przed wojną Dominik Ździebło, po wojnie Zbigniew Danowski).

Z łączniczek mających kontakt z „Martą” znałam „Korę” - Marię Wronową, „Kozaczka” - Aleksandrę Rajcę, „Iskrę” - Wandę Zimmermann-Pawikową, „Nutę” - Danutę Myczkowską- Gridil, „Polankę” - Zofię Kobyłecką, „Irenę” - Akwilinę Gawlik, „Ślązaczkę” - Jadwigę Desage; z podpisu na laurce (zał. 3) wiem o „Góralce”, której nie znałam; „Wiktorię” - Jadwigę Mazurską; od koleżanki ze studiów Marii Trąbki-Rydlowej dowiedziałam się, że i ona była w

„Żelbecie” pod pseudonimem „Maja” i „Jagienka” a także jej koleżanka „Baśka” - Teresa Glazer.

Po scaleniu „Baszty” z „Żelbetem” doszły łączniczki z „Baszty”, z którymi „Marta” musiała mieć kontakty. Ja znałam tylko trzy z nich: „Itr” - Zofię Karaś-Artymowską, „Mątwę” - Helenę Turek-Ślesińską i „Nemę” - Jadwigę Turek-Szuszkiewiczową („Nema” opowiadała mi o swoich kontaktach z „Martą”). Ja też byłam łączniczką ,3aszty” czyli potem „Żelbetu”:

„Jaskółka” - Maria Kędrowa z d. Pawlik-Dobrowolska. Tyle zdołałam sobie przypomnieć i zebrać.

4. Opiszę jedną z akcji, w której brała udział „Marta”, a której byłam świadkiem. W pewnym miejscu ,3aszta” miała zdeponowaną większą ilość granatów. Niespodziewanie właściciele tego miejsca nakazali natychmiastowe ich usunięcie (lato 1943). Granaty były zapakowane w pudełkach jakby na buty. Był trudny moment - gdzie i jak je przewieźć? „Marta” zdecydowała, iż część z nich weźmie do sejfu banku, w którym pracowała w Rynku Głównym. Przyjechała po nie dorożką do której prędko ładowaliśmy „pudełka z butami”, ile się dało, pod pułap nastawionej budy, co dziwnie i podejrzanie wyglądało w pogodny letni dzień. Za siedzącą na brzeżku odjeżdżającą „Martą” zrobił mój ojciec znak krzyża. Transport się udał.

O zupełnie innej „akcji”, w której brałam udział, chciałabym tu napisać. Może już w 1944 r.

ktoś z naszych zorganizował konspiracyjny wieczorek artystyczny. Było 20-30 osób z „Żelbetu”

albo głównie z „Żelbetu”, była więc też „Marta”. Oleńka-,.Kozaczek”, która miała piękny i kształcony głos, śpiewała przy akompaniamencie „Nuty” - Danuty Myczkowskiej-Gridil, a Wojciech Żukrowski i Tadeusz Kwiatkowski, literaci, recytowali swoje utwory, Wojciech Żukrowski ze swego zbiorku opowiadań wydanego później p.t. „Z kraju milczenia”. Oczywiście zakonspirowany wieczorek miał miejsce w mieszkaniu prywatnym (może przy ulicy Bonerowskiej?).

„Marta” odznaczona została po raz pierwszy jeszcze w czasie okupacji konspiracyjnie w jej mieszkaniu 11. 11. 1944. Było bardzo uroczyście, przy udziale kilku osób z AK - pamiętam

„Kordiana” i „Jeża” (ja też byłam). Otrzymała wtedy Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (zał. 4).

Drugi raz przy ujawnieniu na wiosnę 1945 otrzymała:

Krzyż Walecznych po raz pierwszy Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (zał. 5)

WSK B - Pawlik Em ilia- „Marta”

- 3

r H3

6

WSK B - Pawlik Emilia- „Marta’

- 4 - 5. Nie była aresztowana.

6. Członkowie rodziny w konspiracji.

a) brat, Leonard Pawlik-Dobrowolski, w konspiracji od października 1939 r.: SZP-ZWZ-AK Bochnia (komendant obwodu do sierpnia 1940), potem Kraków, Nowy Targ, Kraków.

Zmarł 14. XII 1944 będąc wtedy zastępcą dowódcy „Żelbetu” - „Kordiana” Pseudonimy

„Jeż”, „Jeżyna”, „Franek”

Na marginesie: w czasie I wojny światowej zbiegłszy z niewoli rosyjskiej zaangażował się do pracy konsp. w POW - KN III w Kijowie i był kurierem między KN III a konsulatem francuskim w Moskwie pod pseudonimem Franciszek Dobrowolski. Po wojnie to nazwisko dodano mu urzędowo do nazwiska rodowego i stąd Pawlik- Dobrowolski.

b) bratowa, Janina Pawlik-Dobrowolska ps. „Jeżowa”

c) bratanica Maria Pawlik-Dobrowolska, obecnie Kędrowa, p s . , Jaskółka”, od 1942 łączniczka w ,baszcie” czyli potem w „Żelbecie”

d) bratanek Stanisław Pawlik-Dobrowolski ps. ,Jeżyk”, zaprzysiężony przez ojca w jesieni 1944 r. (miał wtedy 16 lat)

opracowany razem z II i IV na s. 1 i 2.

Dokumentacja

zał. 1 a i b Dedykacja książki H. Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy” dla małej bratanicy Marii Pawlik-Dobrowolskiej (wtedy 8 lat)

2 a i b Końcowa część Wstępu doc. dr Poźniaka do bibliografii Echa Muzycznego i Teatralnego, z wyliczeniem współpracowników m. in. Emilii Pawlik

3 „Laurka imieninowa” od łączniczek „Żelbetu” dla „Marty” napisana przez v i , v n , v i n

Nie dotyczy „Marty”

IX

4

5

„Kozaczka” - Aleksandrę Rajcę w 1944 r.

Dokument przyznania „Marcie” Srebrnego Krzyża Zasługi z Mieczami konspiracyjnie- 11. 11. 1944

Zaświadczenie weryfikacyjne przy ujawnieniu „Marty” z 1945 r.

7

WSK B - Pawlik Emilia- „Marta”

Fotografie a

b

- 5 -

Dwa portrety z zakładu fotograficznego z czasów międzywojennych a) wcześniejszy, b) późniejszy

1, 7, 8, 9 - zdjęcia amatorskie z pobytu razem z bratem Ludwikiem u bratowstwa Władysława i Marii w Zakopanem w lipcu 1938 lub 1939 r.

2 - legitymacja tramwajowa ze zdjęciem z 1966 lub 1967 r.

3 - obok katedry wawelskiej z bratankiem Jackiem Pawlik-Dobrowolskim i dwiema dalszymi krewnymi

4 - zdjęcie legitymacyjne z roku może 1946

5 - amatorskie zdjęcie na Plantach krakowskich tuż po wojnie (w latach czterdziestych); od lewej „Marta” (Emilia Paw lik),,Jeżowa” (Janina Pawlik- Dobrowolska) i „Jaskółka” (Maria Pawlik-Dobrowolska)

6 - na krakowskich Bielanach przed kościołem kamedułów; od lewej:

Emilia Pawlik, Ludwik Pawlik (brat), Henryka Pawlik (siostra), Janina Pawlik- Dobrowolska (bratowa) i mała Maria Pawlik-Dobrowolska (bratanica) (r. 1928 lub

1929?)

Kraków, 18 lipca 2002 r.

(-) Maria Kędrowa

8

2.7, Oh

\ c c A s

W SK B - P aw lik E m ilia - „M arta” , .

1. P aw lik E m ilia l a „ M a r t a ”

2. ur. 15. 3. 1897 w P o b ie d rz e [P o b ie d r] pow . W a d o w i c e

3. ojciec: F ra n c isz e k P aw lik ( 1 8 3 6 - 1907) z a m w P o b ie d rz e a p o śm ierci ż o n y w K r a k o w ie , w ie śn ia k , o ficja lis ta d w o rs k i w P a s /.k ó w c e

m atka: A n to n in a z e S tu d n ic k ic h (1 8 5 6 - ?) zam . w P o b ie d rz e , w i e ś n i a c z k a

4. re la cję sk ła d a M a r ia z P a w l ik - D o b r o w o l s k i c h K ę d r o w a [K ę d ra ], p s e u d o n im „ J a s k ó łk a ” , zam . ul , 3 1 - 5 1 1 K r a k ó w , tel. !, b ra ta n i c a „ M a r t y

II, IV , IX

P o n ie w a ż „ M a r t a ” nie c z u ła p o trz e b y m ó w i e n i a o so b ie, nie w i e m p r a w i e nic o jej latac h d z ie c in n y c h i m ł o d z i e ń c z y c h O s i e r o c o n a b a r d z o w c z e ś n ie p r z e z m a tk ę , a w w ie k u 10 lat p r z e z ojca, b yła p o d o p i e k ą starszej sio stry H e n r y k i P a w lik , k t ó r a j ą u m i e ś c i ł a na pensji s i ó s tr a u g u s tia n e k w K ra k o w ie. Z z a c h o w a n e g o listu o d starszej sio stry N atalii B ig a jsk ie j z c z e r w c a 1916 w y n i k a , że p r a c o w a ła w t e d y j a k o k asjerk a na d w o r c u k o l e j o w y m w K ra k o w ie . O k. 1921-22 z a c z ę ła p r a c o w a ć w B a n k u D y s k o n t o w y m W a r s z a w s k i m - o d d z , w K r a k o w i e w R y n k u G ł ó w n y m i p r a c o w a ł a tam d o ro k u 1945 (?), d o j e g o likw idacji. P o 1945 r. p ra c o w a ła w b a n k a c h p r z y ul. P ija rsk iej, S z p ita ln e j, a w k o ń c u w „ S p o ł e m ” p rz y pl. M atejki. W o k r e s ie m i ę d z y w o j e n n y m nie n a l e ż a ł a d o o rg a n iz a c ji p rz y s p o s a b ia j ą c y c h d o u d z ia łu w w o jn ie. M i e s z k a ła w ty m o k r e s ie n a j p i e r w w s a m o d z i e l n y m m i e s z k a n k u p rz y ul. R uskiej 2 ( o b e c n ie P la c I n w a l id ó w ) , p o te m p rz y ul. K a rm e lic k ie j i w k o ń c u z a m i e s z k a ł a z s io s tr ą H e n r y k ą w jej m i e s z k a n iu prz y P la c u n a G r o b l a c h 16/11, g d z ie m ie s z k a ła d o śm ierci.

O d m o ż e 1948 r. z a c z ę ła p o w a ż n i e c h o r o w a ć , p r z e s z ł a c i ę ż k ą o p e r a c ję , p o której k r ó t k o je s z c z e p r a c o w a ła i w ro k u 1957 lub 1958 p rz e s z ła na re n tę in w a l id z k ą 111- g r u p y , ż y ją c d o u z y s k a n ia e m e r y t u r y w b a r d z o t ro s k liw ie u k r y w a n e j skra jne j n ę d z y , a le z a w s z e s ta ra n n ie u b ra n a , e le g a n c k a w z a c h o w a n iu , n ie u g ię ta , „ k o b i e ta z k la s ą ” , ja k ją n a z w a ł a n a w e t n ie c h ę tn a mi k r e w n a m o j e g o m ęża.

C a le ż y c ie o d z n a c z a ła się n ie p o s p o lity m i z a le ta m i u m y s ł u i serc a , b o g a t y m ż y c ie m u c z u c i o w y m , ale n i e z ł o m n y m c h a ra k te r e m . Stale się k im ś o p i e k o w a ła , p o m a g a ł a w ró ż n y sp o só b . W i e r n a w p rz y ja źn i i m iłości ro d z in n e j - n a sz r o d z in n y w s p ó ł w y c h o w a w c a . „ a r b i te r eleganti<e” a p rz e d e w s z y s t k i m a r b ite r su m ień . G o r ą c a p a trio tk a , m ia ła t e ż z n a c z n y - o b o k n a s z y c h r o d z i c ó w - w p ł y w na k s z t a łt o w a n ie się n a s z y c h p o s t a w p a trio ty c z n y c h : b u d z i ł a w n a s u c z u c i e d u rn y n a r o d o w e j, s z a c u n e k dla w i e lk ic h P o l a k ó w w naszej histo rii, p r z y w i ą z a n ie d o p a m i ą t e k

9

WSK B - Pawlik E m ilia- „Marla” —■ J i

« 1

— f f

- 2 -

n a r o d o w y c h ( u k o c h a n y W a w e l ) , p r z y p o m i n a ła r o c z n ic e i ś w ię ta n a r o d o w e - b ra ła z a w s z e g o r ą c y udział w ich o b c h o d a c h , w s z c z e p i a ła w serca g o r ą c ą m iło ś ć d o o jc z y z n y (zał. Ib, la).

W i e c z n i e g ł o d n a in te le k tu a ln ie , d u ż o cz y ta ła i s y s t e m a t y c z n ie s a m a się k sz ta łc iła , c h y b a d o o sta tn ic h dni ż y c ia , w z a k re s ie n auk h u m a n i s t y c z n y c h . Z u p o d o b a n ie m i c z ę s to c h o d z iła d o teatru , na k o n c e rty filh a rm o n ic z n e , na w y s t a w y sztu k p i ę k n y c h . .. W i e l k ą r a d o ś c i ą b y ło d la niej u c z e s tn ic z e n ie w p r a c a c h z e s p o łu o p r a c o w u j ą c e g o b ib lio g r a fię „ E c h a M u z y c z n e g o i T e a t r a l n e g o ” 1877 - 1907 p o d k ie ru n k ie m doc. d r W ł o d z i m i e r z a P o ź n ia k a z M u z y k o l o g ii UJ w latac h 1 9 5 0 - 1 9 6 0 (zał 2b, 2a).

P rz e z w s z y s t k ic h z n a ją c y c h j ą b yła p o w a ż a n a i k o c h a n a . Z w i e l k ą ra d o ś c i ą u s ły s z a ła m n i e d a w n o o d j e d n e j z łą c z n ic z e k „ Ż e l b e t u ” - „ I s k r y ” ( W a n d a Z i m m e r m a n n - P a w i k o w a ) - z d a n ie

„ M y ś m y ( m o w a o z e s p o le ł ą c z n ic z e k „ Ż e l b e t u ” ) j ą u w i e lb ia ł y ” (zał. 3).

U m a r ła p ra w ie n a g le 16. 11. 1969 w szpitalu w K r a k o w i e na z a w a ł serca, z a b r a n a k a r e t k ą p o g o t o w i a (z a n im k t o ś z ro d z in y z d ą ż y ł p rz y jś ć d o szpitala), n a d s z a r p n ą w s z y s w e siły p r z e z c z u w a n ie n o ca m i p rz y sw ojej u m ie ra ją c e j k o le ż a n c e . N i e d ł u g o p rz e d ś m ie rc ią m ó w iła , że c h c ia ła b y by ć p o c h o w a n a j a k o o fice r AK. T o był j e d y n y raz, k ie d y s ł y s z a ła m j ą m ó w i ą c ą o j a k i m ś p rz y w ią z a n iu d o s p l e n d o ru - tak w y s o c e c e n iła so b ie s to p ie ń o fic e ra p o l s k ie g o , który d o s ta ła p rz y u ja w n ie n iu . R z a d k o i n ie w ie le m ó w iła o A K , ale c z u ło się, ż e na tej p ra c y , na ty m o k r e s ie z e ś r o d k o w a ł o się c a łe jej życie.

P r z e p a s a ł a m jej t r u m n ę na u k o s s z a rfą b i a ł o - c z e r w o n ą i p o ł o ż y ła m na niej fu r a ż e r k ę - sy m b o l p a r ty z a n tk i - z a m ia s t, niestety, ofice rsk iej r o g a ty w k i, z e w z g lę d u na b e z p ie k ę .

L eż y na c m e n t a r z u R a k o w ic k im w K r a k o w i e w g r o b i e L X X V - 27 - 9 ra z e m ze sw o im b ra te m L u d w ik ie m .

V

1. W s tą p iła d o k o n s p ira c ji p r a w d o p o d o b n i e w lu ty m 1940, w c ią g n ię t a p r z e z b ra ta , „ J e ż a ” , k tó ry j a k o k o m e n d a n t o b w o d u B o c h n ia w S Z P - Z W Z je ź d z i ł w ty m c z a s i e d o in s p e k to ra tu S Z P w K r a k o w ie , d o „ T y g r y s a ” - S ta n isła w a N o w a k a .

2. Z a p r z y s i ę ż o n a p r a w d o p o d o b n i e w t e d y (luty 1940) p rz e z „ T y g r y s a ” .

3. D o k u m e n t z 11. U . 1944 (zał. 4 ) m ó w i o jej funkcji „ g łó w n e j ł ą c z n ic z k i » Ż e l b e tu « na p rz e strz e n i lat p i ę c iu ” . D o k u m e n t u ja w n i e n i a się z w io s n y 1945 r. (zał. 5) p o d a je z a ś j a k o fu n k c ję ” kier. łącz n o ści w e w n ę tr z n e j , kolp. pras., k o m e n d a n t k a W S K zg ru p . » Ż e l b e t« ” .

T u d o d a m in fo rm a c ję od „ N a w a r y ” . A K w K r a k o w i e p o d z i e lo n a b y ła na 4 o d c in k i, te z kolei na 4 p o d o d cin k i. N a s in te re su je o d c in e k P a w , czyli p ó ź n i e j s z y B e to n , któ ry był p o d z i e lo n y na: I C e m e n t , 11 Ż e lb e t, III Ż w ir, IV Skala. W r a m a c h p rz e k s z ta ł c e ń n a j p i e r w „ Ż w i r ” i „ S k a ł a ” u tw o r z y ły „ B a s z tę ” a na jesien i 1944 „ B a s z t a ” s c a lo n a z o s ta ła z „ Ż e l b e t e m ” , k tó ry m j u ż w t e d y d o w o d z ił „ K o r d i a n ” .

10

11

- 3

P r z e ło ż o n y m i „ M a r t y ” w p ó ź n ie js z y m o k re s ie byli „ Ś c ig a j” czyli „ K o r n e l ” a p o te m

„ K o r d i a n ” czyli „ R y ś ” czyli „ Z a r e m b a ” czyli „ Z b i g n i e w ” (n a z w is k o p r z e d w o j n ą D o m i n ik Ź d z ie b ło , p o w o jn ie Z b i g n i e w D a n o w s k i) .

Z łą c z n ic z e k m a ją c y c h k o n ta k t z „ M a r t ą ” z n a ła m „ K o r ę ” - M a r ię W r o n o w ą , „ K o z a c z k a ” - A l e k s a n d r ę R ajcę, „ I s k rę ” - W a n d ę Z i m m e r m a n n - P a w i k o w ą , „ N u t ę ” - D a n u tę M y c z k o w s k ą - G ridil, „ P o l a n k ę ” - Z o f i ę K o b y łe c k ą , „ I r e n ę ” - A k w i l i n ę G a w l ik , „ Ś l ą z a c z k ę ” - J a d w i g ę D e sa g e , z p o d p is u na la u rc e (zał. 3) w ie m o „ G ó r a l c e ” , której nie z n a ła m ; „ W ik t o r ię ” - J a d w ig ę M a z u r s k ą , o d k o leża nki z e s t u d i ó w M arii T r ą b k i- R y d l o w e j d o w i e d z i a ł a m się, ż e i o n a b y ła w

„ Ż e l b e c i e ” p o d p s e u d o n i m e m „ M a j a ” i „ J a g i e n k a ” a t a k ż e jej k o l e ż a n k a „ B a ś k a ” - T e r e s a G lazer.

P o s ca le niu „ B a s z ty ” z „ Ż e l b e t e m ” d o s z ły ł ą c z n ic z k i z „ B a s z t y ” , z k tó ry m i „ M a r t a ” m u s i a ł a m ie ć k o n ta k ty . Ja z n a ła m t y lk o trzy z nich: „ I tr ” - Z o fię K a r a ś - A r t y m o w s k ą , „ M ą t w ę ” - H e le n ę T u r e k - Ś le s iń s k ą i „ N e m ę ” - J a d w i g ę T u r e k - S z u s z k i e w i c z o w ą ( „ N e n i a ” o p o w i a d a ła mi o s w o ic h k o n t a k ta c h z „ M a r t ą ” ). Ja te ż b y ła m ł ą c z n i c z k ą „ B a s z t y ” czyli p o t e m „ Ż e l b e t u ” :

„ J a s k ó łk a ” - M a ria K ę d r o w a z d. P a w li k - D o b r o w o l s k a . T y le z d o ł a ł a m s o b ie p r z y p o m n i e ć i zebrać.

4. O p i s z ę j e d n ą z akcji, w której b ra ła u d z ia ł „ M a r t a ” , a której b y ła m ś w ia d k ie m . W p e w n y m m ie jsc u „ B a s z ta ” m iała z d e p o n o w a n ą w i ę k s z ą ilość g r a n a tó w . N ie s p o d z i e w a n i e w ł a ś c ic i e l e te g o m ie jsc a n ak a zali n a t y c h m i a s t o w e ich u s u n i ę c i e ( la to 1943). G r a n a t y b y ty z a p a k o w a n e w p u d e łk a c h j a k b y n a buty. Byl t r u d n y m o m e n t - g d z i e i j a k j e p r z e w i e ź ć ? „ M a r t a ” z d e c y d o w a ła , iż c z ę ś ć z nich w e ź m i e d o sejfu b a n k u , w k tó ry m p r a c o w a ł a w R y n k u G ł ó w n y m . P rz y j e c h a ł a p o nie d o ro ż k ą , do której p r ę d k o ł a d o w a liś m y „ p u d e l k a z b u t a m i” , ile się d a ło , p o d p u łap n a s ta w io n e j b u d y , c o d z iw n ie i p o d e j r z a n ie w y g l ą d a ło w p o g o d n y letni dzień. Z a s i e d z ą c ą na b rz e ż k u o d j e ż d ż a j ą c ą „ M a r t ą ” zrobił mój o jc ie c zn a k k rz y ż a . T r a n s p o r t się udał

O z u p e łn ie innej „ a k c ji” , w której b ra ła m u d z ia ł, c h c ia ł a b y m tu napisać. M o ż e j u ż w 1944 r.

k to ś z n a s z y c h z o r g a n iz o w a ł k o n s p i r a c y jn y w i e c z o r e k a rty sty c z n y . B y ło 2 0 - 3 0 o s ó b z „ Ż e l b e t u ” albo g łó w n i e z „ Ż e l b e t u ” , by ła w i ę c t e ż „ M a r t a ” . 0 1 e ń k a - „ K o z a c z e k ” , k t ó r a m ia ła p ię k n y i k s z ta łc o n y g ło s, ś p ie w a ła p rz y a k o m p a n i a m e n c i e „ N u ty ” - D a n u ty M y c z k o w s k i e j - G r i d i l , a W o jc i e c h Ż u k r o w s k i i T a d e u s z K w i a tk o w s k i , literaci, re c y to w a li s w o j e u tw o r y , W o j c i e c h Ż u k r o w s k i z e s w e g o z b io rk u o p o w i a d a ń w y d a n e g o później p.t. „Z k ra ju m i lc z e n i a ” . O c z y w i ś c i e z a k o n s p ir o w a n y w i e c z o r e k m iał m i e js c e w m i e s z k a n iu p r y w a t n y m ( m o ż e p rz y ulicy B o n e ro w sk ie j? ).

„ M a r t a ” o d z n a c z o n a z o sta ła p o ra z p ie rw s z y j e s z c z e w c z a s ie o k u p a c ji k o n s p i r a c y jn i e w jej m i e s z k a n iu 11. 11. 1944. B yło b a r d z o u ro c z y ś c ie , p rz y u d z i a l e kilku o s ó b z A K - p a m i ę ta m

„ K o r d i a n a ” i „ J e ż a ” (ja też b y łam ). O tr z y m a ł a w t e d y S re b r n y K rz y ż Z a s łu g i z M ie c z a m i (zał. 4).

D rugi ra z przy u j a w n i e n i u na w i o s n ę 1945 o trz y m a ła : K r z y ż W a le c z n y c h p o ra z p ie rw s z y

S re b rn y K rz y ż Z a słu g i z M ie c z a m i Z ło ty K rz y ż Z a słu g i z M i e c z a m i (zał. 5)

W SK B - Paw lik E m i l i a - ,,M arla”

lW 8

12

W SK B - P aw lik E m ilia - „M arta”

" 4 " < l i j s

5. N i e b yła a r e sz to w a n a .

6. C z ł o n k o w i e ro d z in y w konsp irac ji:

a) brat, L e o n a rd P a w l ik - D o b r o w o ls k i , w k o n s p ira c ji od p a ź d z ie rn ik a 1939 r.: S Z P - Z W Z - A K B o c h n i a ( k o m e n d a n t o b w o d u d o sierp n ia 1940), p o te m K r a k ó w , N o w y T a r g , K r a k ó w . Z m a r ł 14. X II 1944 b ę d ą c w t e d y z a s t ę p c ą d o w ó d c y „ Ż e l b e t u ” - „ K o r d i a n a ” . P s e u d o n i m y

„ J e ż ” , „ J e ż y n a ” , „ F r a n e k ” .

N a m arginesie: w c z a s ie 1 w o jn y św ia to w e j z b i e g łs z y z n ie w o li ro sy jsk iej z a a n g a ż o w a ł się d o p ra c y konsp. w P O W - K N 111 w K ij o w i e i był k u r ie r e m m i ę d z y K N 111 a k o n s u la te m fr a n c u s k im w M o s k w i e p o d p s e u d o n i m e m F ra n c is z e k D o b ro w o lsk i. Po w o jn ie to n a z w i s k o d o d a n o m u u r z ę d o w o do n a z w is k a r o d o w e g o i stąd P aw lik - D o b ro w o ls k i.

b) b ra to w a , Ja n in a P a w li k - D o b r o w o l s k a ps. „ J e ż o w a ”

c) b ra ta n ic a M a r ia P a w l i k - D o b r o w o ls k a , o b e c n ie K ę d r o w a , ps. „ J a s k ó łk a ” , o d 1942 łą c z n i c z k a w „ B a s z c ie ” czyli p o t e m w „ Ż e l b e c i e ”

d ) b ra ta n e k S ta n is ła w P a w l i k - D o b r o w o ls k i ps. „ J e ż y k ” , z a p r z y s ię ż o n y p rz e z o jc a w je s ie n i 1944 r. (m iał w t e d y 16 lat)

V I, VII, VIII N i e d o ty c z y „ M a r t y ”

IX o p r a c o w a n y ra z e m z 11 i IV n a s. 1 i 2.

D o k u m e n t a c ja

zał. 1 a i b D e d y k a c ja książki H. S ie n k i e w i c z a „ W p u sty n i i w p u s z c z y ” dla m alej b ra ta n ic y M arii P a w l i k - D o b r o w o l s k i e j (w t e d y 8 lat)

2 a i b K o ń c o w a c z ę ś ć W s t ę p u doc. d r P o ź n ia k a d o b ibliografii E c h a M u z y c z n e g o i T e a t r a l n e g o , z w y l i c z e n i e m w s p ó ł p r a c o w n i k ó w m. in. Em ilii P a w lik

3 „ L a u r k a im ie n in o w a ” o d ł ą c z n ic z e k „ Ż e l b e t u ” dla „ M a r t y ” n a p is a n a p rz e z

„ K o z a c z k a ” - A le k s a n d r ę R a jc ę w 1944 r.

4 D o k u m e n t p r z y z n a n i a „ M a r c i e ” S r e b r n e g o K r z y ż a Z a s łu g i z M i e c z a m i k o n s p ira c y jn ie - I I . 11. 1944

5 Z a ś w i a d c z e n i e w e r y f i k a c y jn e p rz y u ja w n i e n i u „ M a r t y ” z 1945 r

13

W SK B - Paw lik E m ilia - „M arla”

F o to g r a fie a

b

- 5 ( O

D w a p o rtre ty z z a k ła d u fo to g r a f ic z n e g o z c z a s ó w m ię d z y w o j e n n y c h a) w c z e ś n ie js z y , b) p ó ź n ie js z y

1, 7, 8, 9 - zd jęc ia a m a t o r s k i e z p o b y tu ra z e m z b r a te m L u d w i k i e m u b r a t o w s t w a W ł a d y s ła w a i M arii w Z a k o p a n e m w lipcu 1938 lub 1939 r.

2 - le g ity m a c ja tr a m w a j o w a z e z d j ę c i e m z 1966 lub 1967 r.

3 - o b o k k a te d r y w a w e ls k ie j z b ra ta n k i e m J a c k ie m P a w l i k - D o b r o w o l s k i m i d w i e m a d a ls z y m i k r e w n y m i

4 - zd ję c ie le g i t y m a c y j n e z ro k u m o ż e 1946

5 - a m a to r sk ie z d ję c ie na P la n ta c h k r a k o w s k i c h t u ż po w o j n ie ( w latach c z te rd z ie sty c h ), o d lewej „ M a r t a ” (E m ilia P a w lik ), „ J e ż o w a ” (J a n in a P a w lik - D o b r o w o ls k a ) i „ J a s k ó łk a ” ( M a r ia P a w l ik - D o b r o \\ 'o l s k a )

6 - na k r a k o w s k i c h B ie la n a c h p rz e d k o ś c i o łe m k a m e d u ł ó w ; od lewej:

E m ilia P aw lik , L u d w ik P a w lik (b rat), H e n ry k a P a w lik (sio stra), J a n in a P a w lik - D o b r o w o ls k a (b r a t o w a ) i m ała M a r ia P a w l i k - D o b r o w o l s k a ( b r a t a n i c a ) (r. 1928 lub

1929?)

K r a k ó w , 18 lipca 2 0 0 2 r.

J l u ^

(-) M a r ia K ę d r o w a

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

Do pracy t e j w łącza rów nież swoją żonę ukrywającą s i ę w różnych m ie js c a c h i m ieszk a n ia ch a użyczanych p r z e z rod ziny

członków AK - świadomych konsekw encji w r a z ie u j ę c i a "Juny ” p rzez ” Gestapo tto

Juna r o z p o c z ę ła kontynuować swoją pracę k o n sp ir a c y jn ą w Krakowie d a l e j - zajmowała s i ę początkowo kolportażem praey n i e l e g a l n e j ja k " D zienn ik P o l s k i " B i u le t y n u I n f o r ­ macyjnego i innych - pomoc w wywiadzie i Kontrwywiadzie -

W S tr o n n ic tw ie Demokratycznym pod kryptonimem " P r o s to k ą t

" Trapez " - oraz w Odcinku I I gim ¹¹ Beton " AK.

Pracując pod kierunkiem O fice ra Wywiadu i Kontrwywiadu

" Sprężyny M pomagała mu w prowadzeniu w rozpracowywaniu i e w id e n c j i konfiden tów - kolaborantów - różnych d o n o s i c i e l i w sp ółp racu jących z P o l i c j ą i władzami n ie m ie c k i m i ,Zajmowała s i ę zakupem b ro n i d la oddziałów p a r ty z a n c k ic h dla Oddziałów p a r ty z a n c k ic h w s z c z e g ó l n o ś c i w obwodzie Kalwaria k t ó r ą dowodził kpt.W ojas w P s . DAB " .

Bardzo dużo p i s a ł a na masjsznie w s z e lk ie g o rod zaju m eldunki raporty - sprawozdania - plany pod dyktando H Sprężyny "

w s z c z e g ó l n o ś c i d o ty czą ce d z i a ł a l n o ś c i rozpracowanych p rzez Sprężynę l u d z i - gestapowców - k on fid en tów - kolaborantów

d o n o s i c i e l i w sp ó łp r a cu ją c y ch z władzami n ie m ie c k im i⁰

Mat e r i a ł t e n p o s i a d a ł dowody n i e z b i t e j prawdy i p r z e sy ła n y b y ł do władz nadrzędnych w k o n s p i r a c j i AK - a z w ł a s z c z a .d l a Sądów Wojskowych lub Cywilnych w k o n s p i r a c j i , n a p od staw ie

Współpracowała ś c i ś l e z główną ł ą c z n i c z k ą k p t 0E m ilią

Pawlikowną w y stę p u ją c ą pod pseudonimem ” MARTA 11 w Zgrupowaniu

L

Genowefa Byrska - Czapkiewicz "ps.Juna " po o p u s z c z e n iu wie nia w Tarnowie - i w y je ź d z ie ze swoich s t r o n rodzinnych

Wadowice p o z o s ta w ia ją c tam swoją córkę u sw oich rod ziców

była poszukiwana wraz ze swoim mf.żem p rzez P o l i c j ę / GESTAPO / ch Sądy t e wydawały wyroki przeważnie n a jw y ższe.

"ŻELBET M AK Kr aków - do końca wojny .Odznaczona Krzy ż e m Y ir tu t i

* _i-

24

25

26

z e t t 'I ^

HENRYK SIENKIEWICZ

W PUSTYNI I W PUSZCZY

LWÓW

WYDAWNICTWO ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH

1932

27

28

V o b r ę b i e p o s z c z e g ó l n y c h d z i a ł ó w i p o d d z i a ł ó w z a s t o s o w a n o w z a ­ s a d z i e u k ł a d c h r o n o l o g i c z n y m a t e r i a ł u ; jedyn ie w d z i a l e b i o g r a ­ f i c z n y m (II) u ł o ż o n o p o z y c j e w e d ł u g a l f a b e t u osó b o m a w i a n y c h , z t y m że n a p o c z ą t k u u m i e s z c z o n o p o z y c j e d o t y c z ą c e g r u p i z e s p o ł ó w o s ó b - a w d z i a l e d o t y c z ą c y m ż y c i a k u l t u r a l n e g o (V) z a s t o s o w a n o u k ł a d alfa.be / c z ny w e d ł u g n a z w m i e j s c o w o ś c i lub k r a j ó w . P s e u d o ­ n i m y i k r y p t o n i m y tak autorów, jak o s ó b o m a w i a n y c h w m i a r ę m o ż ­ n o ś c i r o z w i ą z a n o . O p i s y p o s z c z e g ó l n y c h p o z y c j i b i b l i o g r a f i i z a ­ w i e r a j ą n u m e r k o l e j n y , n a z w i s k o a u t o r a Club jego k r y p t o n i m lub p s e u d o n i m ) , t y t u ł a r t y k u ł u lu b n o t a t k i w r a z z e w e n t u a l n y m i u w a g a ­ mi, r o c z n i k c z a s o p i s m a , ( p o d w u k r o p k u ) n u m e r k o l e j n y z e s z y t u (we­

d ł u g n u m e r a c j i c i ą g ł e j do r.1902, a od r. 1 903 - w o b r ę b i e r o c z ­ nika) ora z (po p r z e c i n k u ) n u m e r y s t r o n (wg p a g i n a c j i c i ą g ł e j w o b ­ r ę b i e r o c z n i k a ) .

Ze w z g l ę d u n a o g r o m n e r o z m i a r y z e b r a n e g o m a t e r i a ł u b i b l i o g r a ­ f i a z a w a r t o ś c i " Z c h a " s k ł a d a ć się b ę d z i e z t r z e c h o d d z i e l n y c h c z ę ś c i : c z.I ( n i n i e j s z a ) o b e j m u j e m a t e r i a ł y t e k s t o w e i n u t o w e d o ­ t y c z ą c e m u z y k i o r a z o g ó l n ą k r o n i k ę ż y c i a a r t y s t y c z n e g o , c z .II - z a b i e r a ć b ę d z i e m a t e r i a ł y d o t y c z ą c e i n n y c h d z i e d z i n k u l t u r y i e-ztuki ( t e a t r , l i t e r a t u r a , p l a s t y k a i in.), c z . I I I - s t a n o w i ć b ę ­ d z i e s z c z e g ó ł o w y i n d e k s o s ó b i u t w o r ó w w y m i e n i o n y c h w c z a s o p i ś ­ m i e w r a z z w y k a z e m i k o n o g r a f i i z a m i e s z c z o n e j n a ł a m a c h MEcha'ł.

N i n i e j s z a b i b l i o g r a f i a m a za p r z e d m i o t t ak o b f i t y m a t e r i a ł ("Scho" b y ł o n a j o b s z e r n i e j s z y m z p o l s k i c h c z a s o p i s m m u z y c z n y c h : 3 0 r o c z n i k ó w z 1 2 7 0 z e s z y t a m i ), że o p r a c o w a n i e go p r z e z j e d n ą o s o ­ b ę w p r a k t y c e b y ł o b y n i e m o ż l i w e . S t ą d w y n i k a ł a k o n i e c z n o ś ć z o r g a ­ n i z o w a n i a g r u p y osób, k t ó r a m o g ł a b y w y k o n a ć to z a d a n i e w c z a s i e a t o o u n k o w o k r ó t s z y m . R o z w i ą z a n i e ta k i e s p o w o d o w a ł o j e d n a k p e w n ą n i e r ó w n o m i e r n o ó ć o p r a c o w a n i a , z w ł a s z c z a m a t e r i a ł ó w k r o n i k a r s k i c h , (t y m b a r d z i e j że w s a m y m c z a s o p i ś m i e u s y s t e m a t y z o w a n i e m a t e r i a ł ó w

t e g o t y p u b y ł o n i e j e d n o l i t e i n i e z d e c y d o w a n e , n i e k i e d y n a w e t w r ę c z m yl no . ( P r z e j a w i ł o si ę to np. w z akr e s i e opery, k t ó r ą n i e r a z z a ­ l i c z a n o do d z i a ł u t e a t r u w r a z z drama tem, a k i e d y i n d z i e j do d z i a ­ ł u muzyki.) V o p r a c o w a n i u m a t e r i a ł u p o s z c z e g ó l n y c h o d c i n k ó w w p i e r w s z y m Jej e t a p i e w z i ę l i u d z i a ł n a e t ę p u j ą c y w s p ó ł p r a c o w n i c y : m g r J a n i n a B u k o w c z a n o w a - r o c z n i k i 1 8 8 0 , 1 8 8 1 , 1 8 9 8 , 1 9 0 5 - 1 9 0 7 m g r M a r i a PTędrowa - r o c z n i k i 1 8 8 5 - 1 8 8 7 , 1 8 9 2 , 1 9 0 0 , 1 9 0 1 , or az p o m o c w r e d a g o w a n i u .

riaria K o r k o z o w i c z o w a - r o c z n i k i 1 0 7 9 , 1 8 8 3 , 1 8 9 0 , 1 8 9 5 , 1 8 9 6 . m g r J a n i n a K u r c e w i c z o w a - r o c z n i k i 1 8 8 3 / 4 , 1 8 8 9 , 1 8 9 1 , 1 8 9 3 , 1 8 9 4 . I r e n a O k ó l s k a - r o c z n i k i 1897,1899.

E m i l i a P a w l i k - p o m oc w r e d a go wani u.

m g r Z o f i a RomanlfÓwna- ” roczni ki' 1 8 8 2 , 1 9 03,1 904.

W s z y s t k i m tym o s o b o m s k ł a d a m n a t y m m i e j s c u s e r d e c z n e p o d z i ę k o ­ w a n i a z a w y k o n a n i e tej n i e w d z i ę c z n e j i n i e z m i e r n i e c z a s o c h ł o n n e j p r a c y .

S p e c j a l n e p o d z i ę k o w a n i a 3kładam k i e r o w n i k o w i d z i a ł u m u z y c z n e g o 3 i b l i o t e k i J a g i e l l o ń s k i e j p . k u s t o s z o w i M g r W ł a d y s ł a w o w i Hordyrfskie- mu, k t ó r y w s p ó ł p r a c o w a ł ze m n ą b e z i n t e r e s o w n i e w p i e r w s z e j f a zi e

p r a c y r e d a k c y j n e j , u d z i e l a ł mi c e n n y c h rad w z a k r e s i e sw oje j s p e c ­ j a l n o ś c i i u ł a t w i ł d o s t ę p do źródeł.

D z i ę k u j ę też k i e r o w n i k o w i d z i a ł u m u z y c z n e g o B i b l i o t e k i U n i w e r ­ s y t e c k i e j w P o z n a n i u , p . k u s t o s z o w i K o r n e l o w i M i c h a ł o w s k i e m u , za p r z e j r z e n i e i s k o n t r o l o w a n i e m a s z y n o p i s u całej p r a c y oraz za s p o ­ r z ą d z e n i e I n d e k s u au torów.

W.P.

fó ić A tW ' *&HUl f U i - o t i -&fV tUi'IM * tsw*-

ŚU J k w u jib u A fy ? * w y d jw tu t. T /tf h .

29

30

» ( •

U l , W

ECHO MUZYCZNE

1 8 7 7 - 1 8 8 2

ECHO MUZYCZNE

TEATRALNE I ARTYSTYCZNE

1 8 8 3 - 1 9 0 7

\

1

op ra co iu ał W ŁODZIM IERZ POŻNIAK

P O L S K I E W Y D A W N I C T W O M U Z Y C Z N E

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

Krzyż VIRTUTI MILITARI

•> J tu b rm Ką^ M .

Pawlik E m ilia p s . "Marta"

- komendantka ł ą c z n i c z e k Zgrupewania

" Ż e lb e t"

ZrddłoJ Maria Kfdra

ul.

Kraków* t e l .

AK Kraków

46

Ł. K R A K ó V/

"M a r ta " P A W L I K E m i l i a , k p t . ł . K r a k ó w " Ż e l - B e t *

Źr. A r c h i w u m Z B O W i D

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

«r

58

59

60

61

62

63

64

65