Czy kontrola zarz Èdu banku sprzyja bjegobstabilnoĂci?

(1)

* Renata Karkowska – dr hab., Katedra Systemów Finansowych Gospodarki, Wydziaï ZarzÈdzania, Uniwersytet Warszawski.

Adres do korespondencji: Katedra Systemów Finansowych Gospodarki, Wydziaï ZarzÈdzania, Uniwersytet Warszawski, ul. Szturmowa 1/3, 02-678 Warszawa; e-mail: rkarkowska@wz.uw.edu.pl.

Studia i Materiaïy, 2/2016 (22), cz. 2: 78– 89 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2016.22.6

Czy kontrola zarz Èdu banku sprzyja bjegobstabilnoĂci?

Badanie praktyk corporate governance w bEuropie w blatach 2003–2014

Renata Karkowska

^*

Ze wzglÚdu na istotnoĂÊ funkcji, jakie banki peïniÈ wb gospodarce, dbaïoĂÊ ob stosowanie wbnich zasad ïadu korporacyjnego wydaje siÚ mocno uzasadniona. Misja spoïecznej uĝytecz- noĂci nakïada na banki obowiÈzek utrzymania stabilnoĂci, pïynnoĂci ibwypïacalnoĂci caïego sektora. Jednak przykïady naduĝyÊ finansowych, jakie miaïy miejsce podczas ostatniego kryzysu finansowego, mogÈ skïaniaÊ dobzastanowienia siÚ ibbudziÊ wiele pytañ obskutecznoĂÊ kontroli zarzÈdzajÈcych ryzykiem wb dziaïalnoĂci bankowej. Celem badania jest weryfika- cja wpïywu zmian wb zasadach ïadu korporacyjnego, ab wb szczególnoĂci wb zakresie audytu ib monitoringu zarzÈdów na stabilnoĂci banków komercyjnych. W tym kontekĂcie zostanie udzielona odpowiedě na nastÚpujÈce pytania: czy zmiany wbzakresie audytu ibmonitoringu zarzÈdów banków, ograniczajÈ podejmowane przez nie ryzyko kredytowe? Czy wb krajach obistotnym nasileniu zjawiska pokusy naduĝyÊ, ryzyko utraty stabilnoĂci jest kontrolowane przez audyt ibmonitoring zarzÈdów banków? Wyróĝnikiem niniejszej analizy jest zastosowanie szeregu indywidualnych miar ïadu korporacyjnego wbposzczególnych bankach, zamiast jednej opartej na bazie ogólnego indeksu. Badanie zostaïo przeprowadzone dla okresu 2003–2014, dla 81 banków komercyjnych zb20 krajów europejskich. Wyniki badania okazaïy siÚ niejed- noznaczne, podajÈc wbwÈtpliwoĂÊ rosnÈcy udziaï zasad ïadu korporacyjnego wbczynnikach wpïywajÈcych na stabilnoĂÊ banków.

Sïowa kluczowe: bankowoĂÊ, kredyty zagroĝone, ryzyko kredytowe, corporate governance, audyt wewnÚtrzny, monitoring zarzÈdu banku.

Nadesïany: 25.11.2016 | Zaakceptowany do druku: 23.12.2016

Does the Control of the Board of the Bank Encourage Its Stability?

The Survey of Corporate Governance Practices in Europe in the Years 2003–2014

Due to the importance of the function that banks fulfil in the economy, the attention paid to the application of the principles of corporate governance appears to be strongly justified.

The mission of social utility requires banks to maintain stability, liquidity and solvency of the entire sector. However, the examples of fraud that took place during the recent financial crisis could propel the reflection and raise many questions about the effectiveness of the control of

(2)

risk managers in the banking sector. The aim of the study is to verify the impact of changes in the rules of corporate governance, in particular in the field of auditing and monitoring boards for the stability of commercial banks. In this regard, the following questions will be answered:

do the changes in auditing and monitoring boards of banks reduce credit risk? In countries with absignificant intensification of the phenomenon of moral hazard, is the risk of loss of stability controlled through auditing and monitoring boards of banks? The added value of this analysis is the use of abnumber of individual measures of corporate governance in individual banks, instead of one measure based on the overall index. The study was conducted in the period 2003–2014, for 81 commercial banks from 20 European countries. The survey results were ambiguous, calling into question abgrowing share of the corporate governance rules in the factors affecting the stability of banks.

Keywords: banking, bad loans, credit risk, corporate governance, internal audit, monito- ring of bank boards.

Submitted: 25.11.2016 | Accepted: 23.12.2016

JEL: G1, G21, G32, G39

1. WstÚp

Wyznawanie zadeklarowanych warto- Ăci – wiarygodnoĂci, partnerstwa, zaufania ib bezpieczeñstwa, zgodnych zb przyjÚtÈ misjÈ stanowi cel, jaki bank komercyjny powinien wypeïniaÊ wbsystemie finansowym gospodarki wb dïugim terminie. PrzyjÚta misja spoïecznej uĝytecznoĂci banków jest zb reguïy listÈ wartoĂci, które majÈ odnie- sienie do troski ob wizerunek publiczny, usïugi ib produkty, czy szeroko pojÚtych interesariuszy: akcjonariuszy, depozyta- riuszy czy klientów. Z uwagi na funkcje peïnione przez banki wbgospodarce moĝna wyróĝniÊ ich cele wb skali mikro- (gene- rowanie zysku, rozszerzanie oferty dla klientów, wzrost wartoĂci dla akcjonariuszy, utrzymanie bezpieczeñstwa powierzo- nych Ărodków pieniÚĝnych spoïeczeñstwa) ibmakroekonomicznej (dobrobyt spoïeczny, wzrost gospodarczy, wspóïtworzenie sta- bilnoĂci systemu finansowego). Realiza- cja wskazanych celów wiÈĝe siÚ zb odpo- wiedzialnoĂciÈ banku wb zakresie (Caroll, 1991; Decker i Sale, 2009; Marcinkowska, 2014):

• prawnym – co wynika zb oczekiwania, abybdziaïania banku byïy zgodne zbobo- wiÈzujÈcymi normami prawa ib regula- cjami;

• rynkowym ib finansowym – wb dbaïoĂci ob swoich interesariuszy bank powinien zaspokajaÊ ich oczekiwania, generujÈc wzrost wartoĂÊ ibbezpieczeñstwo;

• etycznym – wynikajÈcym zbnorm ibwarto- Ăci przyjÚtych wbdanym spoïeczeñstwie,

pïynnie rozumianych ib trudnych do wyegzekwowania.

Wypeïnienie wskazanych obowiÈzków wbprzypadku banków wydaje siÚ oczywiste ib usankcjonowane przez liczne regulacje ib normy ostroĝnoĂciowe nakïadane przez wïadze nadzorcze ibregulacyjne. Czy zatem dodatkowe zasady corporate governance sÈ bezpodstawne? Obserwowane wbostatnich latach niedociÈgniÚcia zwiÈzane gïównie zb problemem rozmycia odpowiedzialnoĂci zarzÈdzajÈcych, niedostatecznego monitoringu ich dziaïañ, oraz niewystarczajÈ- cym zaangaĝowaniem akcjonariuszy/wierzycieli pokazujÈ, ĝe znaczenie wïadztwa korporacyjnego wb tworzeniu wïaĂciwych zachowañ banków jest fundamentem do utrzymania zaufania publicznego, ab wrÚcz niezbÚdnego do prawidïowego funkcjono- wania gospodarki. Dlatego propagowanie zasad dobrych praktyk corporate gover- nance wbbankach jest wynikiem wewnÚtrz- nej ib zewnÚtrznej presji na podwyĝszenie standardów nadzoru. Ewolucja interpreta- cji corporate governance pokazuje, ĝe wraz zb rozwojem, coraz wiÚcej grup interesariuszy jest uwzglÚdnianych wb przygotowy- wanych analizach. Banki nie mogÈ dzia- ïaÊ wyïÈcznie dla interesów wïaĂcicieli, ale równieĝ wierzycieli (Hopt, 2012). Gup (2007) podkreĂla, ĝe corporate governance wb bankach powinno speïniaÊ oczekiwania ochrony interesów wïaĂcicieli, wierzycieli, spoïeczeñstwa, regulatorów ib nadzorców.

Szeroki zasiÚg tematyki nadzoru „wïa- Ăcicielskiego” czy „korporacyjnego” po - woduje, ĝe trudno ob precyzyjnÈ defini-

(3)

cjÚ corporate governance. Gillan (2006) dzieli temat nadzoru korporacyjnego na wewnÚtrzny ib zewnÚtrzny. Do elementów nadzoru zewnÚtrznego zaliczyÊ moĝna przede wszystkim: prawo oraz regulacje, zewnÚtrznych audytorów, akcjonariuszy duĝych pakietów akcji czy konkurencjÚ rynkowÈ, jako element nadzoru nad zarzÈ- dzajÈcymi. Natomiast nadzór wewnÚtrzny jest definiowany jako: rada nadzorcza ibjej komitety audytu majÈce wpïyw na zarzÈd ibwartoĂÊ przedsiÚbiorstwa, struktura kapi- taïowa, oraz zapisy wbstatutach ibzarzÈdze- nia wewnÚtrzne (Karkowska, 2016). Wedïug organizacji OECD wïadztwo korporacyjne to sieÊ relacji miÚdzy zarzÈdem, radÈ nad- zorczÈ, wïaĂcicielami czy innymi intere- sariuszami spóïki, która sïuĝy budowaniu jej wartoĂci ib wypeïnianiu postawionych celów.

InteresujÈce wydaje siÚ jednak to, czy zasady corpoarate governace wb bankach przynoszÈ zamierzone efekty – banki podej- mujÈ mniejsze ryzyko, sÈ stabilniejsze, nie naraĝajÈ swoich interesariuszy? Czy system okreĂlajÈcy zasady zarzÈdzania bankiem ibsprawowania nad nim kontroli sïuĝy wïa- Ăciwemu wypeïnianiu obowiÈzków zarzÈdu, rady nadzorczej, komitetów audytu?

Wspóïczesne badania zb zakresu finansów nie wskazujÈ jednoznacznej odpowiedzi.

StÈd przeprowadzona analiza ma na celu weryfikacjÚ wraĝliwoĂci stabilnoĂci banków na praktykowane wbnich zasady ïadu korporacyjnego, abwbszczególnoĂci wbzakresie audytu ibmonitoringu zarzÈdu.

BiorÈc pod uwagÚ powyĝsze problemy wb artykule postawiono nastÚpujÈce hipo- tezy badawcze:

H(1) Zmiany wbzakresie audytu ibmonitoringu zarzÈdów banków ograniczajÈ podejmowane przez banki ryzyko kredytowe.

H(2) Ryzyko utraty stabilnoĂci jest kontrolowane przez audyt ib monitoring zarzÈdów banków, wbkrajach obistotnym nasileniu zjawiska pokusy nad- uĝyÊ.

W celu udowodnienia powyĝszych hipotez badaniom zostaï poddany wpïyw zmian zasad ïadu korporacyjnego na stabilnoĂÊ banków, mierzonÈ stosunkiem kredytów zagroĝonych do wielkoĂci kredytów udzielonych. Dodatkowo wb analizie zostaïy zastosowane równieĝ zmienne charakte- ryzujÈce czynniki: specyficzne dla danego banku ib makroekonomiczne. Szacunki

zostaïy wykonane wb okresie 2003–2014, dla banków komercyjnych, publicznych zbwybranych 20bkrajów europejskich.

2. PrzeglÈd literatury

W okresie kryzysu finansowego 2007–2008 czÚsto spotykanym zjawiskiem byïo podejmo- wanie przez wynajÚtych menedĝerów instytucji finansowych ryzyka wiÚkszego, niĝ byliby wb stanie zaakceptowaÊ wïaĂciciele. Mowa tu ob pokusie naduĝyÊ (ang. moral hazard), która powoduje, ĝe delegowanie przez wïa- Ăcicieli moĝliwoĂci podejmowania decyzji jest wykorzystywane do osiÈgniÚcia przede wszystkim wïasnych korzyĂci. Moral hazard to dziaïanie na wïasnÈ korzyĂÊ, ale jedno- czeĂnie na ryzyko innych uczestników rynku finansowego. Zjawisko to narasta, gdy ludzie ibinstytucje nie ponoszÈ konsekwencji swoich dziaïañ. WbĂwietle etyki moĝna rozpatrywaÊ go jako niemoralne zachowanie, natomiast wbĂwietle ekonomii powoduje to zakïócenie efektywnego dziaïania. Niesie to równieĝ pewne problemy zwiÈzane zb rozbieĝnoĂciÈ interesów wïaĂcicieli ib menedĝerów, oraz tego, ĝe wïaĂciciele nie sÈ wb stanie dokïad- nie ibbez kosztów monitorowaÊ ibpozyskiwaÊ informacji, ĝe wynajÚty agent doïoĝyï wszel- kich starañ, aby dokonaÊ rozwoju przedsiÚ- biorstwa. Zjawisko badali Jensen ibMeckling, udowodniajÈc tezÚ, iĝ menedĝerowie mogÈ preferowaÊ wïasne cele, kosztem celów akcjonariuszy (Jensen ibMeckling, 1976). RosnÈca autonomia menedĝerów powoduje, ĝe stajÈ siÚ oni niezaleĝni, nie sÈ dyscyplinowani przez aktywnych wïaĂcicieli, co ogranicza bezpo- ĂredniÈ kontrolÚ wïaĂcicielskÈ. W takiej sytuacji roĂnie rola menedĝerów, przejmujÈ oni pewne funkcje zarezerwowane do tej pory tylko dla wïaĂcicieli, co zbkolei wywoïuje tzw.

problem agencji. Dotyczy on relacji pomiÚdzy dostawcami kapitaïu do firm ibmenedĝerami, wbramach których dostawcy kapitaïu próbujÈ zapewniÊ sobie uzyskanie odpowiednich stóp zwrotu (Shleifer i Vishny, 1997). Badania przeprowadzone przez Shleifera ibVishnego pokazujÈ, ĝe lepsze wyniki osiÈgajÈ przed- siÚbiorstwa wbkrajach zbtradycyjnym prawem zwyczajowym, gdzie kïadzie siÚ nacisk na prawa wïasnoĂci ibkontrakty, wbporównaniu zb krajami bÚdÈcymi zwolennikami tradycji, gdzie wystÚpujÈ silne pañstwa, sïaby jest nad- zór korporacyjny.

Zjawisko moral hazard moĝe wb sposób niekontrolowany doprowadziÊ do nadmier- nej ekspansji kredytowej ib byÊ ěródïem

(4)

rosnÈcej liczby zagroĝonych kredytów.

Materializacja tego ryzyka moĝe wynikaÊ z: nieuczciwej konkurencji, polegajÈcej na omijaniu bezpiecznych reguï, polityki kredytowej, sekurytyzacji, transferze ryzyka, omijaniu norm ostroĝnoĂciowych czy akor- dowym systemie sprzedaĝy. Konsekwencji powyĝszego moĝna upatrywaÊ wbniestabil- noĂci pojedynczych instytucji, ale ib caïego sektora bankowego.

Naleĝy podkreĂliÊ, ĝe przyczynÈ zjawiska pokusy naduĝyÊ wb sektorze bankowym moĝe byÊ równieĝ istnienie sieci bezpieczeñstwa finansowego. ¥wiadomoĂÊ istnienia parasola ochronnego powoduje, ĝe menedĝerowie banków czujÈ mniejszÈ odpowiedzialnoĂÊ za podejmowane dzia- ïania, tym samym angaĝujÈc siÚ wbbardziej ryzykowne przedsiÚwziÚcia. Mishkin (1972) oraz Mankiw (1986) wykazali, ĝe moral hazard moĝe przyczyniÊ siÚ do przerwania przepïywu informacji dotyczÈcych kondycji finansowej kredytobiorców. W efekcie kryzysu moĝe nastÈpiÊ limitowanie wielko- Ăci kredytu wb gospodarce, co moĝe mieÊ bardziej niepoĝÈdane skutki spoïeczne niĝ zwiÚkszenie efektywnoĂci banków wywo- ïane podwyĝszeniem oprocentowania kre- dytów. Pokusa naduĝycia powoduje, ĝe banki mogÈ maïo dokïadnie oceniaÊ ryzyko zwiÈzane zbindywidualnym klientem ibtym samym róĝnicowaÊ warunki umów kredy- towych. Timmermans (2001) podkreĂla, ĝe wzrost oprocentowania moĝe doprowadziÊ do negatywnej selekcji najbardziej wiary- godnych kredytobiorców ib wycofania ich zbrynku.

W celu zabezpieczenia siÚ przed nega- tywnymi skutkami wskazanych zjawisk, majÈcych miejsce na poczÈtku XXI stule- cia, podejmuje siÚ róĝnego rodzaju dzia- ïania, tj. zmiany wb zakresie monitoringu ibaudytu wbzarzÈdach spóïek zainteresowa- nia publicznego. Powoïywanie komitetów audytu ma na celu monitorowanie prac zwiÈzanych ze: sprawozdawczoĂciÈ ib rewi- zjÈ finansowÈ, skutecznoĂciÈ systemów kontroli ibaudytu wewnÚtrznego, niezaleĝnoĂci podmiotu uprawnionego do badania spra- wozdañ finansowych ib biegïego rewidenta oraz zarzÈdzania ryzykiem (Karkowska, 2015; Sawicki, 2013, s. 385). ZakïadajÈc, ĝe wb krajach ob nasileniu zjawiska pokusy naduĝyÊ dziaïania na rzecz monitoringu zarzÈdów banków byïy osïabione, ab ich funkcja powinna zostaÊ wzmocniona dla budowania stabilnoĂci sektora bankowego,

wb badaniu zostaï zweryfikowany wpïyw indeksu moral hazard (Barth ibin., 2006) na zaleĝnoĂci pomiÚdzy dobrymi praktykami korporacyjnymi abpodejmowanym ryzykiem kredytowym. W systemach wïadztwa korporacyjnego podmiotów regulowanych, do jakich naleĝÈ banki komercyjne, znaczenie komitetów audytu jest szczególnie istotne wb kontekĂcie problemów agencyjnych.

Straĝnicy majÈ za zadanie chroniÊ zarówno sam bank, jak ibkluczowych interesariuszy, przed potencjalnymi nieprawidïowoĂciami ibniestabilnoĂciÈ finansowÈ (Marcinkowska, 2014; Goergen, 2012).

Monitoring dziaïania zarzÈdów banków powinien speïniaÊ nastÚpujÈce funkcje wbsystemie wïadztwa korporacyjnego:

• funkcjÚ zapobiegawczÈ przed faïszo- waniem przez pracowników banków sprawozdañ finansowych ibdokïadaniem naleĝytej starannoĂci wb prowadzeniu rachunkowoĂci;

• funkcjÚ kontrolnÈ ibkorekcyjnÈ, realizo- wanÈ poprzez przekazywanie informacji zarzÈdom banków na temat sprawozda- nia finansowego;

• funkcjÚ wspóïpracy zb radÈ nadzorczÈ, polegajÈcÈ na pomocy czïonkom rady wb trafnej ocenie sytuacji finansowej banku, jego stabilnoĂci ibbezpieczeñstwa.

Ze wzglÚdu na niewielkÈ skutecznoĂÊ dziaïania komitetów audytu wb ostatnich latach, skandale ibkryzys finansowy dowio- dïy, ĝe wielu audytorów nie wykonywaïo naleĝycie obowiÈzków. W zwiÈzku zb tym Komisja Europejska podkreĂla istotÚ wspóïpracy komitetu audytu zbradÈ nadzor- czÈ, audytorem wewnÚtrznym ibzarzÈdem.

Dziaïania partnerskie pomiÚdzy tymi orga- nami powinny sïuĝyÊ efektywnoĂci dziaïa- nia spóïki (Komisja Europejska…, 2009).

W wiÚkszoĂci badania poĂwiÚcone zasa- dom ïadu korporacyjnego wbsektorze bankowym potwierdzajÈ, iĝ wyĝszy standard praktyk nadzorczych zmniejsza podejmowane ryzyko oraz sïuĝy lepszym wynikom (Caprio, Laeven ibLevine, 2007; Zagorchev ibGao, 2015; Andres ibVallelado, 2008). Ist- niejÈ jednak równieĝ takie, wbktórych pod- kreĂla siÚ negatywny wpïyw wzmoĝonych kontroli nadzoru wïaĂcicielskiego na wyniki banków (Beltratti ib Stulz, 2012; Fortin, Goldberg ibRoth, 2010; Erkens ibin., 2012).

Dzieje siÚ tak ze wzglÚdu na rosnÈce koszty operacyjne.

Wskaěnikiem, który moĝe sïuĝyÊ ocenie stabilnoĂci banku komercyjnego, jest

(5)

udziaï kredytów zagroĝonych wb sumie udzielonych kredytów. Nadmierny wzrost tego wskaěnika moĝe generowaÊ ryzyko utraty pïynnoĂci ibniewypïacalnoĂci banku.

WbkontekĂcie badania wpïywu zasad corpo- rate governance na stabilnoĂÊ banku, naleĝy zauwaĝyÊ, ĝe moĝe dochodziÊ do sytuacji, wbktórych zarzÈd banku maskuje wielkoĂÊ kredytów zagroĝonych, dokonujÈc róĝnego rodzaju zabiegów ksiÚgowych. Badanie moĝe zatem stanowiÊ cenne ěródïo informacji obzachodzÈcych interakcjach. Zaleĝ- noĂÊ miÚdzy zasadami corporate governance abstabilnoĂciÈ banków komercyjnych, mie- rzonÈ wskaěnikiem kredytów zagroĝonych zostaïa zweryfikowana wb pracy Angahar ib Mejabi (2014). Autorzy nie znaleěli jednak istotnej statystycznie interakcji. Kiger (2009) podkreĂla, ĝe wzrost wskaěnika kredytów zagroĝonych moĝe wynikaÊ ze sïaboĂci wb zarzÈdzaniu ryzykiem kredytowym, liberalnej polityki kredytowej ib pro- blemów wb zarzÈdach banków. Z kolei Somoye (2010) zauwaĝa, ĝe zjawisko to moĝe doprowadziÊ do spadku pïynnoĂci ib stopniowej utraty wydajnoĂci banków ibgospodarki krajów, wbjakich funkcjonujÈ.

Macey ibHara (2010), bazujÈc na badaniach Arun ib Turner (2002), argumentowali, ĝe specyficzna natura banków wymaga nie tylko szerszego spojrzenia na funkcjonu- jÈce wbnich zasady ïadu korporacyjnego, ale takĝe jego interwencji wb zakresie dziaïañ zarzÈdów banków.

PodjÚta przez autorkÚ analiza wraĝli- woĂci stabilnoĂci banków komercyjnych na zmiany wb stosowaniu dobrych praktyk uwzglÚdnia kraje ob stosunkowo ujednoli- conych zasadach dyscypliny rynkowej – 20bkrajów europejskich. Wedïug najlepszej wiedzy autorki analiza ob takim przekroju czasowo-przestrzennym powinna wypeïniÊ lukÚ wbdotychczas przeprowadzonych badaniach.

3. Metoda badawcza ibopis danych Przeprowadzony przeglÈd literatury posïuĝyï do zweryfikowana wpïywu prak- tyk corporate governance wbbankach komer- cyjnych na ich stabilnoĂÊ. Badania zostaïy wykonane na danych indywidualnych ban- ków zb 20 krajów europejskich: Austrii, Belgii, Czech, Estonii, Grecji, Finlandii, Francji, Danii, Niemiec, Hiszpanii, Irlan- dii, Norwegii, Polski, Portugalii, Szwe- cji, Szwajcarii, WÚgier, Wielkiej Brytanii,

Wïoch. Dobór krajów zostaï podyktowany dostÚpnoĂciÈ dostatecznie dïugich sze- regów czasowych obserwacji. Okres analizy 2003–2014 przypada na czas kryzysu finansowego wbEuropie, tym bardziej powinien stanowiÊ ěródïo istotnych informacji obwpïywie dokonywanych zmian wbobrÚbie corporate governance wbzarzÈdach banków.

Badania empiryczne zostaïy poprze- dzone przestrzenno-czasowym przeglÈ- dem analizowanych zmiennych. Wyko- rzystano dane ob charakterze rocznym;

ěródïem pochodzenia danych bilansowych banków byïa baza Bankscope, natomiast zmienne zb zakresu corporate governance zaczerpniÚto zb Thomson Reuters. Do identyfikacji zakresu uprawnieñ komitetu audytu zarzÈdu wykorzystano wskaě- nik BOARD_AUDIT, natomiast wskaěnik BOARD_MONITOR posïuĝyï do informa- cji obtym, wbjakim zakresie monitorowane jest wypeïnianie funkcji zarzÈdu. Wskaěniki przyjmujÈ wartoĂÊ od 0 do 100%, im wyĝsza wartoĂÊ, tym wyĝszy stopieñ audytu/moni- torinu. Jako miarÚ niestabilnoĂci banku przyjÚto wskaěnik kredytów zagroĝonych do caïoĂci udzielonych kredytów wb banku – NPL_LOAN_.¥rednie wartoĂci wskaě- nika monitoringu BOARD_MONITOR, audytu zarzÈdu BOARD_AUDIT banków na tle wskaěnika NPL_LOAN zb poszcze- gólnych krajów europejskich zostaïy zapre- zentowane na rysunkub 1. Jak moĝemy siÚ przekonaÊ, mimo wzglÚdnie jednorodnego obszaru analizy, jakim jest Unia Euro- pejska, wartoĂci wskaěników sÈ istotnie zróĝnicowane. Szeregi czasowe wartoĂci Ărednich wskaěników wb podziale na kraje zostaïy przedstawione wbzaïÈczniku 1 (tabe- lachb1bib2).

Od 2007 roku wskaěnik kredytów zagro- ĝonych wbsumie udzielonych kredytów zde- cydowanie wzrasta wb analizowanych bankach. NiewÈtpliwie sytuacja ta nie sprzyja stabilnoĂci sektora bankowego wbEuropie.

W okresie 2007–2014 ich wielkoĂÊ zostaïa podwojona. Na rysunku 2 pokazano, ĝe wb odpowiedzi na niepokojÈce zjawisko narastania niestabilnoĂci banków wzrasta funkcja monitoringu zarzÈdów banków wbramach ïadu corporate governance.

Zasady ïadu korporacyjnego wb analizowanych bankach komercyjnych Europy wbzakresie audytu zarzÈdów banków przy- bieraïy jednak tendencje bardziej zróĝni- cowane (por. rysunek 3). W okresie 2007–

2010 zostaï zaobserwowany silny trend

(6)

spadkowy, ab nastÚpnie wzrost, co moĝe sugerowaÊ odbudowÚ dziaïañ komitetu audytu wbreakcji narastajÈce zjawisko kre- dytów zagroĝonych.

Ze wzglÚdu na poïÈczenie wymiaru cza- sowego ib przekrojowego otrzymano dane panelowe. Parametry modelu zostaïy osza- cowane metodÈ uogólnionych momen- tów ang. GMM (Generalised Method of Moments) za pomocÈ estymatora Arellano ib Bonda (1991). Zastosowanie wskazanej metody ograniczyïo istotne problemy zwiÈzane zbobecnoĂciÈ nieobserwowalnych

efektów specyficznych dla banków. Szaco- wanie parametrów modelu zostaïo poprze- dzone testami: na obecnoĂÊ autokorelacji reszt rzÚdu pierwszego ibdrugiego – AR(1) ib AR(2), oraz testem Hansena kontrolu- jÈcym poprawnoĂÊ zastosowanych instru- mentów. W celu weryfikacji postawionych hipotez oszacowano 3 modele wraĝliwo- Ăci stabilnoĂci banku na zmiany corporate governance wb podziale na caïoĂÊ próby badawczej ib dla banków ob ponadprzeciÚt- nym indeksie moral hazard (wyĝszej od Ăredniej dla caïej próby). WartoĂci indeksu

Rysunek 1. ¥rednie wartoĂci wskaěników monitoringu ibaudytu zarzÈdów wbbankach komercyjnych poszczególnych krajów europejskich wblatach 2007–2014

0 20 40 60 80

IrelandTurkeyFrancePortugalFinlandSpainRussia UK Greece

Germany Italy

DenmarkSwedenAustria NorwayBelgium

Switzerland Poland Czech R

epublicHungary

średnia board_monitor średnia board_audit

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Thomson Reuters Eikon.

Rysunek 2. ¥rednie wartoĂci wskaěnika monitoringu zarzÈdu wbbankach komercyjnych na tle wskaěnika kredytów zagroĝonych wbsumie udzielonych kredytów wblatach 2007–2014

board_monitor

npl_loan

2000 2005 2010 2015

year

npl_loan board_monitor

2 4 6 8 10

20 25 30 35 40 45

(7)

moral hazard przyjmujÈ wartoĂci od 0 do 3 (Barth ibin., 2006), im wyĝsza wartoĂÊ tym wyĝsze ryzyko.

W Modelu 1 jako czynniki wpïywajÈce na wyniki banków przyjÚto indywidualne cechy banków, tj. ich poziom aktywów, wielkoĂÊ udzielonych kredytów ibzobowiÈ- zañ, wb Modelu 2 uwzglÚdniono zmiany wb zakresie audytu ib monitoringu zarzÈdu, wbModelu 3 – zostaïy uwzglÚdnione wszyst- kie czynniki wraz zbczynnikiem koniunktu- ralnym.

Model wpïywu corporate governance wbzakresie monitoringu ibaudytu zarzÈdów banków komercyjnych:

NPL_LOAN_n,j,t = NPL_LOAN_{n,j,t – p} + SIZE_n,j,t + LOANS_TA_n,j,t + DEBT_TA_n,j,t + + BOARD_AUDIT_n,j,t + LOAN*BOARD_AUDIT_n,j,t +

+ BOARD_MONITOR_n,j,t + LOAN*BOARD_MONITOR_n,j,t + + GDP_REAL_n,j,t + ŝ_j,i + Ƥi,t

gdzie: NPL_LOAN_n,j,t – wskaěnik kredy- tów zagroĝonych do caïoĂci udzielonych kredytów wbbanku n, wbj-tym kraju, zaob- serwowanÈ wbokresie t, p – rzÈd opóěniania zmiennej zaleĝnej, odpowiednio. PrzyjÚto zbiór zmiennych niezaleĝnych specyficz- nych dla banku, gdzie: SIZE– zlogarytmo- wana wielkoĂÊ aktywów banku, LOANS_

TA – roczna zmiana wielkoĂci udzielonych kredytów wb stosunku do wielkoĂci akty- wów banku, DEBT_TA – zobowiÈzania banku wbsumie aktywów, BOARD_AUDIT

– roczna zmiana wskaěnika prezentujÈ- cego zakres uprawnieñ komitetu audytu, LOAN*BOARD_AUDIT – zmienna interakcji pomiÚdzy poziomem udzielonych kredytów ab wskaěnikiem audytu zarzÈdu, BOARD_MONITOR – roczna zmiana wskaěnika informujÈcego ob tym, wb jakim zakresie monitorowane jest wypeïnia- nie funkcji zarzÈdu, LOAN*BOARD_

MONITOR – zmienna interakcji pomiÚdzy poziomem udzielonych kredytów abwskaě- nikiem monitoringu zarzÈdu banku, GDP_

REAL – realny produkt krajowy brutto, skorygowany inflacjÈ. ŝ_j,i – efekt grupowy;

Ƥi,t – skïadnik losowy.

Statystyka opisowa badanej próby zostaïa zaprezentowana wbtabeli 1. Naleĝy zauwaĝyÊ, ĝe badane zmienne charakteryzuje wysokie odchylenie od wartoĂci Ăredniej, wbszczegól- noĂci dotyczy to zmiennych zbzakresu miar corporate governance. ¥wiadczy to obistotnym zróĝnicowaniu przestrzegania zasad ïadu korporacyjnego wĂród publicznych banków komercyjnych wbEuropie ibsugeruje, ĝe prak- tyka ta powinna byÊ rozwijana.

Rysunek 3. ¥rednie wartoĂci wskaěnika audytu zarzÈdu wbbankach komercyjnych na tle wskaěnika kredytów zagroĝonych wbsumie udzielonych kredytów wblatach 2007–2014

2000 2005 2010 2015

board_audit

npl_loan

year

npl_loan board_audit

2 4 6 8 10

35 40 45 50

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Thomson Reuters Eikon

(8)

4. Wyniki badañ

W tabeli 2 zaprezentowano wyniki przeprowadzonego badania dla caïej próby badawczej. Szacunki parametrów wpïywu poszczególnych zmiennych zostaïy podane wbpodziale na poszczególne Modele 1–3.

Wyniki szacunków wykazaïy, ĝe wblatach 2003–2014 stabilnoĂÊ banków europejskich, szacowana udziaïem kredytów zagroĝonych wbogólnej sumie kredytów byïa wbnajwiÚk- szym stopniu zdeterminowana czynnikiem koniunktury gospodarczej [–0.419].

ZaleĝnoĂÊ ta byïa negatywna, co oznacza,

Tabela 1. Statystyka opisowa

¥rednia Odch. stand. Min Maks

npl_loan 5.21 8.36 0.00 83.81

size 18.93 2.00 13.31 23.05

loans_ta 64.09 18.45 0.00 104.77

debt_ta 34.91 13.83 4.52 70.18

board_audit 46.34 27.94 0.03 71.27

board_monitor 38.69 31.03 16.75 89.21

gdp_real 1.30 2.82 –9.10 6.30

½ródïo: opracowanie wïasne.

Tabela 2 Wyniki estymacji wpïywu zmiany corporate governance na stabilnoĂÊ banków komercyjnych wbEuropie latach 2003–2014

Model 1 b/se

Model 3 b/se NPL_LOAN (–1) 0.469 (0.31) 0.375 (0.29) 0.350 (0.27) NPL_LOAN (–2) 0.618^*** (0.30) 0.887^*** (0.32) 0.807^*** (0.29)

SIZE –0.089 (0.26) –0.498 (0.31) –0.303 (0.43)

LOANS_TA 0.033 (0.02) 0.015 (0.04) 0.028 (0.06)

DEBT_TA 0.046* (0.02) 0.000 (0.03) –0.018 (0.03)

BOARD_AUDIT 0.011 (0.07) 0.076 (0.09)

LOAN*BOARD_AUDIT –0.000 (0.00) –0.001 (0.00)

BOARD_MONITOR –0.001* (0.04) –0.040 (0.05)

LOAN*BOARD_MONITOR 0.001* (0.00) 0.001 (0.00)

GDP_REAL –0.419^*** (0.08)

CONSTANT –1.477 (5.38) 8.488 (8.26) 5.455 (9.27)

Liczba obserwacji 695 519 468

Liczba banków 75 74 65

Liczba instrumentów 343.0 483.0 468.0

Arellano-Bond AR(1) –1.1 (0.3) –1.0 (0.3) –1.0 (0.3)

Arellano-Bond AR(2) –1.9 (0.1) –1.3 (0.2) –0.6 (0.6)

Test Sargana 653.0 (0.2) 537.8 (0.0) 484.0 (0.2)

Test Hansena 72.0 (1.0) 65.1 (1.0) 55.4 (1.0)

ObjaĂnienia: b – wspóïczynnik regresji, se – bïÈd standardowy, poziom istotnoĂci odpowiednio –

***bp < 0.01, ** p < 0.5, * p < 0.1

(9)

ĝe wb latach wzrostu gospodarczego spadaï wspóïczynnik kredytów zagroĝonych, abtym samym zmniejszaïo siÚ ryzyko utraty sta- bilnoĂci banków. Czynniki specyficzne dla indywidualnych banków, wb tym wielkoĂÊ ich aktywów, udziaï kredytów wb sumie bilansowej czy rodzaj finansowania oka- zaïy siÚ wbwiÚkszoĂci nie istotne statystycznie wb oddziaïywaniu na poziom kredytów zagroĝonych. Naleĝy jednak zauwaĝyÊ, ĝe wraz zb rosnÈcÈ sumÈ bilansowÈ SIZE spa- daïo ryzyko zwiÈzane zb niespïacalnoĂciÈ kredytów, natomiast wzrost akcji kredyto- wej LOANS_TA generowaï to zagroĝenie.

W kontekĂcie analizowanego celu badania czynniki, obejmujÈce dobre praktyki korporacyjne okazaïy siÚ wbniewielkim stopniu oddziaïywaÊ na zmiennÈ objaĂnianÈ NPL_

LOAN. Nieistotne statystycznie okazaïo siÚ wpïywaÊ podniesienie wpïywów audytu wewnÚtrznego BOARD_AUDIT. Jako pozy-

tywnÈ obserwacjÚ przeprowadzonego badania naleĝy podkreĂliÊ oddziaïywanie monitoringu funkcji zarzÈdu przez radÚ nadzorczÈ BOARD_MONITOR na ograniczanie ryzyka kredytowego [–0.001]. Czynnik ten jednak okazuje siÚ nie byÊ pomocny wraz zbrosnÈcÈ akcjÈ kredytowÈ LOAN*BOARD_MONI- TOR. Innymi sïowy moĝna przypuszczaÊ, ĝe decyzje banku obudzielaniu wiÚkszej liczby kredytów nie idÈ wbparze zbwiÚkszym moni- toringiem bezpieczeñstwa banków.

Z kolei wb tabeli 3 zostaïy zaprezento- wane wyniki przeprowadzonego badania dla krajów ob ponadprzeciÚtnym poziomie wskaěnika moral hazard. Szacunki parame- trów wpïywu poszczególnych zmiennych zostaïy podane wbpodziale na poszczególne Modele 1–3. Naleĝy zaczÈÊ od tego, ĝe wbtej ograniczonej grupie badawczej szacowane parametry przy zmiennych objaĂniajÈcych okazaïy siÚ bardziej wyraziste ibwbwiÚkszym

Tabela 3. Wyniki estymacji wpïywu zmiany corporate governance na stabilnoĂÊ banków komercyjnych wbkrajach obponadprzeciÚtnym poziomie wskaěnika moral hazard wbEuropie latach 2003–2014

Model 3 b/se NPL_LOAN (–1) 0.729^*** (0.14) 1.222^*** (0.07) 1.190^*** (0.07) NPL_LOAN (–2) 0.024 (0.10) –0.093^** (0.04) –0.087^** (0.04) SIZE 0.228^* (0.12) –0.011 (0.09) 0.019 (0.12) LOANS_TA 0.023^** (0.01) 0.041^** (0.02) 0.030^* (0.02) DEBT_TA 0.004 (0.01) 0.013^* (0.01) 0.001 (0.01)

BOARD_AUDIT 0.024 (0.02) –0.007 (0.02)

LOAN*BOARD_AUDIT –0.000 (0.00) 0.000 (0.00)

BOARD_MONITOR 0.017 (0.01) 0.023^** (0.01)

LOAN*BOARD_MONITOR 0.000 (0.00) 0.000^* (0.00)

GDP_REAL –0.212^*** (0.03)

CONSTANT –5.027 (2.85) –2.997 (2.27) –2.160 (2.82)

Liczba obserwacji 396 266 251

Liczba banków 54 52 46

Liczba instrumentów 203.0 267.0 251.0

Arellano–Bond AR(1) –1.2 (0.2) –1.9 (0.1) –1.8 (0.1) Arellano–Bond AR(2) –0.2 (0.8) –1.5 (0.1) –0.2 (0.9) Test Sargana 523.5 (0.0) 267.8 (0.3) 225.1 (0.7) Test Hansena 58.39 (1.0) 51.6 (1.0) 41.9 (1.0) ObjaĂnienia: b – wspóïczynnik regresji, se – bïÈd standardowy, poziom istotnoĂci odpowiednio –

***bp < 0.01, ** p < 0.5, * p < 0.1

(10)

stopniu istotne statystycznie. W szczególno- Ăci wzrost akcji kredytowej jest czynnikiem sprawczym narastaniu niestabilnoĂci banku, zwiÈzanego zbkredytami zagroĝonymi. Zja- wisko to nie powinno dziwiÊ, wb koñcu im wiÚcej kredytów jest udzielane, tym bardziej roĂnie ryzyko ich niespïacalnoĂci.

Tym bardziej, ĝe obserwacja ta zostaïa dostrzeĝona wb Ărodowisku nasilenia ten- dencji pokusy naduĝyÊ menadĝerów. Bada- nie potwierdziïo ograniczone znaczenie komitetu audytu na dziaïalnoĂÊ banku, wb kontekĂcie jego stabilnoĂci. Zb drugiej strony podkreĂliïo, ĝe wbtej grupie badawczej wzrost monitoringu zarzÈdu banku nie przynosi pozytywnych rezultatów wb ogra- niczaniu ryzyka. Okazaïo siÚ, ĝe wspóï- czynnik przy zmiennej BOARD_MONI- TOR generowaï wzrost udziaïu kredytów zagroĝonych [0.023]. Podobnie jak dla caïej próby badawczej stabilnoĂÊ banku liczona udziaïem kredytów zagroĝonych charakte- ryzowaïa siÚ procyklicznoĂciÈ, wspóïczynnik przy zmiennej GDP_REAL miaï najwiÚkszÈ siïÚ oddziaïywania [–0.212].

5. Podsumowanie ibwnioski

Badanie nie podtrzymaïo postawionych we wstÚpie hipotez ob pozytywnych wpïy- wie audytu ib monitoringu zarzÈdów ban- ków europejskich na podejmowane ryzyko wb okresie 2007–2014. Zmiany koniunk- turalne okazaïy siÚ ěródïem najbardziej istotnym wb oddziaïywaniu na stabilnoĂÊ banku. Ostatecznie na tle innych ěródeï stosowanie dobrych praktyk ïadu korporacyjnego wbbankach okazaïo siÚ czynnikiem najmniej sprawczym. Wyniki pokazaïy, ĝe ryzyko kredytowe, generowane przez wzrost kredytów zagroĝonych nie jest negatyw- nie skorelowane ze wskaěnikiem audytu wewnÚtrznego. Natomiast budowaniu sta- bilnoĂci banków moĝe sprzyjaÊ monitoring dziaïania zarzÈdów przez radÚ nadzorczÈ.

Mimo ĝe oddziaïywanie to jest niewielkie, dïugofalowo powinno to stanowiÊ wartoĂÊ fundamentalnÈ ibnieocenionÈ dla budowania strategii dziaïania banków na rynku.

W badanym okresie 2003–2014 czynnik ten stanowiï ěródïa ograniczenia ryzyka utraty stabilnoĂci banków, ale wb interakcji zb rosnÈcÈ akcjÈ kredytowÈ okazaï siÚ niewystarczajÈcy. InteresujÈce okazaïy siÚ szacunki modeli dla krajów ob ponadprze- ciÚtnym wskaěniku pokusy naduĝyÊ wĂród menedĝerów. We wskazanej grupie wzrost

monitoringu zarzÈdów banków generowaï dodatkowe ryzyko. Powstaje zatem pytanie, czy negatywna zaleĝnoĂÊ byïa wynikiem doboru próby badawczej, czy okresu kryzysu, który nie sprzyjaï stabilnoĂci banków?

A moĝe nadal niewielkim wpïywie kontroli zarzÈdów na podejmowane decyzje wbpodej- mowaniu ryzyka? NiewÈtpliwie badania nad poziomem stosowania zasad dobrych praktyk rynkowych wzbudzajÈ coraz wiÚksze zainteresowanie interesariuszy banków, co zapewne jest przesïankÈ wejĂcia rynku kapi- taïowego wb kolejnÈ fazÚ rozwoju po kry- zysie 2007–2009. Kolejne analizy sÈ zatem niezbÚdne dla peïnego poznania zaleĝnoĂci kierujÈcych wbsektorze bankowym.

Z jednej strony funkcjonujÈce mechani- zmy kontroli ibnadzoru zawarte wbzasadach ïadu korporacyjnego powinny sprzyjaÊ sta- bilnoĂci sektora bankowego ib umoĝliwiaÊ zaangaĝowanym grupom interesariuszy kontrolÚ nad wykorzystywaniem ulokowa- nego kapitaïu, zbdrugiej zaĂ moĝe dziaïania te sÈ maïo efektywne.

Wyniki badania potwierdziïy wczeĂniej- sze przypuszczenia, ĝe ĂwiadomoĂÊ istnienia parasola ochronnego wbpostaci sieci instytucji bezpieczeñstwa finansowego powoduje, iĝ menedĝerowie banków czujÈ mniejszÈ odpowiedzialnoĂÊ za podejmowane dzia- ïania, tym samym angaĝujÈc siÚ wbbardziej ryzykowne przedsiÚwziÚcia. Ab zjawisko moral hazard moĝe przyczyniÊ siÚ do prze- rwania przepïywu informacji dotyczÈcych kondycji finansowej kredytobiorców.

Wobec niewystarczajÈcych odpowiedzi na postawione pytania badawcze analiza stanowi ěródïo do kolejnych kroków weryfikacji, czy zaobserwowane zjawisko ma charakter globalny, czy tendencja ta bÚdzie siÚ utrzymywaïa wbprzyszïoĂci?

Bibliografia

Andres, P. i Vallelado, E. (2008). Corporate governance in banking: The role of the board of direc- tors. Journal of Banking & Finance, 32, 2570–2580.

Angahar, P.A. ibMejabi, S.K. (2014). The impact of corporate governance variables on non-performing loans of nigerian deposit money banks. Asian Eco- nomic and Financial Review, 4(11), 1531–1544.

Arellano, M. ibBond, S. (1991). Some Tests of Spec- ification for Panel Data: Monte Carlo Evidence and an Application to Employment Equations. Review of Economic Studies, 58(2), 277–297.

Arun, O.J. ibTurner, K.S. (2002). Practice and standard of corporate governance in the Nigerian bank-

(11)

ing industry. International Journal of Economics and Finance, 2(4), 22–31.

Barth, J.R., Caprio, G. Jr. ib Levine, R. (2006).

Rethinking Bank Regulation. Till Angels Govern.

New York: Cambridge University Press.

Barth, J.R., Caprio, G. Jr. ibLevine, R. (2013). Mea- sure it, improve it. Bank Regulation and Supervision in 180 Countries 1999-2011. Milken Institute.

Beltratti, A. ibStulz, R.M. (2012). The credit crisis around the globe: Why did some banks perform bet- ter? Journal of Financial Economics, 105, 1–17.

Caprio, G., Laeven, L. ibLevine, R. (2007). Gover- nance and bank valuation. Journal of Financial Intermediation, 16, 584–617.

Caroll, A.B. (1991). The Pyramid of Corporate Social Responsibility: Toward the Moral Management of Organizational Stakeholders. Business Horizons, 34(4), 39–48.

Decker, S. i Sale, C. (2009). An Analysis of Corpo- rate Social Responsibility, Trust and Reputation in the Banking Profession. W: S.O. Idowu ibW.L.bFilho (red.), Professionals’ Perspectives of Corpo- rate Social Responsibility. Heidelberg: Springer, 135–156.

Fortin, R., Goldberg, G. i Roth, G. (2010). Bank risk taking at the on set of the current banking crisis.

Financial Review, 45, 891–913.

Gillan, S.L. (2006). Recent developments in corpo- rate governance: an overview. Journal of Corporate Finance, 12, 381–402.

Goergen, M. (2012). International Corporate Gover- nance. Harlow: Pearson.

Gup, B.E. (2007). Corporate Governance in Banks:

Does the Board Structure Matter? W: B.E.b Gup (red.), Corporate Governance in Banking. AbGlobal Perspective. Cheltenham–Northampton: Elgar.

Hopt, K.J. (2012). Corporate Governance of Banks After the Financial Crisis. W: E. Wymeersch, K.J.bHopt i G. Ferrarini (red.), Financial Regulation and Supervision. A Post-crisis Analysis (s. 337–367).

Oxford: Oxford University Press.

Jensen, M. ib Meckling, W. (1976). Theory of the firm: managerial behavior, agency costs and own- ership structure. Journal of Financial Economics, 3, 305–360. University of Rochester, Rochester, NY 14627, U.S.A.

Karkowska, R. (2015). Ryzyko systemowe. Charakter iběródïa indywidualizacji wbsektorze bankowym. Kra- ków: Wolters Kluwer Polska.

Karkowska, R. (2016). Zasady ïadu korporacyjnego ab rentownoĂÊ banków europejskich. Zeszyty Naukowe Wydziaïu Nauk Ekonomicznych ib ZarzÈ- dzania, Uniwersytet Szczeciñski, Szczecin.

Kiger, M.K. (2009) Elements of poor credit admin- istration. Journal of Finance, 20(3), 13–21.

Komisja Europejska, Zielona KsiÚga, Polityka bada- nia sprawozdañ finansowych – lekcje wyciÈgniÚte zbkryzysu, Bruksela, 13.10.2009 r. KOM (2010)561.

Macey, K.S. ibHara, O. (2010). Practice and standard of corporate governance in the Nigerian bank- ing industry. International Journal of Economics and Finance, 2(4), 15–24.

Mankiw, N.G. (1986). The Allocation of Credit and Financial Collapse. Quarterly Journal of Economics, 101 (August), 455–70.

Marcinkowska, M. (2014). Corporate governance wbbankach. Teoria ibpraktyka. ódě: Wydawnictwo Uniwersyetetu ódzkiego.

Minsky, H.P. (1972). Financial Stability Revisited:

The Economics of Disaster. Reappraisal of the Fed- eral Reserve Discount Mechanism, 3, 95–136. Wash- ington, DC: Board of Governors of the Federal Reserve System.

Neumann, R. ibVoetmann, T. (1999). CEO turovers and corporate governance. Working Papers, No.

10/1999, Copennhagen Business School.

Sawicki, K. (2013). Powoïanie, zadania ibfunkcjono- wanie komitetu audytu. Zeszyty Naukowe Uniwersy- tetu Szczeciñskiego nr 757, „Finanse, Rynki Finan- sowe, Ubezpieczenia” nr 58, s. 383–392.

Shlaifer, A. ibVishny, R. (1997). A survey of corpo- rate governance. Journal of Finance, 52, 737–775.

Somoye, R. (2010). The variation of risks on non- performing loans on banks in Nigeria. Indian Jour- nal of Economics, 28(1), 1–6.

Timmermans, T. (2001). Monitoring and Macroeco- nomics Determinants of Banking System Stability.

Bank for International Settlements Paper, 1, March, 117–137.

Zagorchev, A. ibGao, L. (2015). Corporate governance and performance of financial institutions.

Journal of Economics and Business, 82, 17–41.

(12)

ZaïÈcznik 1

Tabela 1. ¥rednie wartoĂci wskaěnika audytu zarzÈdu [board_audit] wbwybranych krajach europejskich

Kraj 2002 2005 2007 2009 2011 2013 2014

Austria 0.87 50.27 52.09 16.42 14.97 16.51

Belgia 13.99 22.82 20.62 14.17 2.76 3.30 3.92

Czechy 7.48 1.84 0.45 1.54

Dania 69.94 69.70 25.43 10.13 35.60 36.66

Finlandia 3.64 32.96 22.26 19.41 21.06

Francja 13.42 30.00 30.23 34.39 39.91 27.39 39.69

Niemcy 0.15 4.39 5.44 22.46 11.06 1.48 6.91

Grecja 3.54 35.77 15.11 30.46 29.41 21.15 6.91

WÚgry 70.85 71.27 0.01 0.34

Irlandia 69.94 69.70 61.50 56.02 57.03 57.98

Wïochy 50.27 43.40 53.17 55.91 53.14 52.92 59.28

Norwegia 66.67 69.94 69.70 70.85 71.27 70.49 70.97

Polska 14.79 18.19 21.68 25.14

Portugalia 22.85 50.27 48.73 47.49 47.52 16.40 17.65

Rosja 16.07 13.10 11.09 1.54

Hiszpania 37.16 48.75 50.96 51.20 51.98 43.94 29.37

Szwecja 51.39 59.90 70.85 71.27 57.72 46.02

Szwajcaria 66.67 11.15 69.70 40.40 55.38 57.72 35.50

Turcja 1.64 0.03 51.19 70.97

Wielka Brytania 60.66 69.94 69.70 70.85 71.27 70.49 70.97

Tabela 2. ¥rednie wartoĂci wskaěnika monitoringu funkcji zarzÈdu [board_monitor] wb wybranych krajach europejskich

Kraj 2002 2005 2007 2009 2011 2013 2014

Austria 20.58 20.97 19.43 16.79 19.23 19.29 20.79

Belgia 20.58 20.97 19.43 16.79 19.23 19.29 20.79

Czechy 16.79 19.23 19.29 20.79

Dania 20.97 19.43 16.79 19.23 19.29 20.79

Finlandia 20.97 19.43 85.05 87.49 87.55 20.79

Francja 20.58 43.72 64.93 85.05 87.49 87.55 89.04

Niemcy 20.58 55.09 36.49 33.86 36.30 36.36 20.79

Grecja 20.58 43.72 30.81 39.54 46.53 36.36 54.92

WÚgry 16.79 19.23 19.29 19.23

Irlandia 55.09 87.68 85.05 87.49 87.55 89.04

Wïochy 20.58 29.50 34.60 31.96 26.81 26.87 30.54

Norwegia 20.58 20.97 19.43 16.79 19.23 19.29 20.79

Polska 16.79 19.23 19.28 20.72

Portugalia 20.58 43.72 64.93 85.05 87.49 87.55 87.67

Rosja 39.54 41.98 42.04 89.04

Hiszpania 43.32 38.03 49.76 44.09 49.57 48.54 66.29

Szwecja 20.58 20.97 19.43 16.79 19.23 19.29 20.79

Szwajcaria 20.58 20.97 19.43 16.79 19.23 19.29 20.74

Turcja 73.67 87.49 87.55 89.04

Wielka Brytania 20.58 36.13 33.08 39.54 49.57 49.63 59.79

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Thomson Reuters Eikon.