Interesujące gatunki mszaków we florze województwa śląskiegoA

Interesujące gatunki mszaków we florze województwa śląskiego

A

S

i Ł

k

stebel, a. and krajewski, Ł. 2019. Interesting bryophyte species in the flora of Silesia Prov- ince. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 26(2): 359–368. Kraków. e-ISSN 2449-8890, ISSN 1640-629X.

a^bstract: The paper presents information about new stations of six interesting bryophytes newly found in Silesia Province: Hypnum heseleri (species new for Poland), Moerckia hibernica, Octodiceras fontanum, Riccia rhenana, Trematodon ambiguus and Weissia squarrosa. Their cur- rent distribution in Poland is briefly discussed.

k^eywords: distribution, liverworts, mosses, Poland, protected species, red-listed species, threat- ened species

A. Stebel, Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa, Wydział Nauk Farmaceu- tycznych w Sosnowcu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, ul. Ostrogórska 30, 41-200 Sosnowiec, Polska; e-mail: astebel@sum.edu.pl

Ł. Krajewski, Zakład Ochrony Przyrody i Krajobrazu Wiejskiego, Instytut Technologiczno-Przy- rodniczy, Falenty, al. Hrabska 3, 05-090 Raszyn, Polska; e-mail: lukkrajewski@wp.pl

w

Województwo śląskie położone jest w południowej Polsce i zajmuje powierzchnię 12 334 km

, co stanowi około 3,9% powierzchni kraju. Należy do regionów o najlepiej poznanej brioflo- rze w kraju. Ostatnia lista liczy ponad 620 gatunków mszaków (S

i in. 2012). Rewi- zja niepublikowanych materiałów zielnikowych (S

& n

2018; S

& z

2018) oraz dalsze badania (S

& s

2017; F

2018) przyniosły odkrycie kolejnych gatunków, m.in. Dryptodon patens, Fontinalis squamosa, Lunularia cruciata, Orthotrichum pulchellum, Pyramidula tetragona, Reboulia hemisphaerica i Tortella fragilis.

Celem pracy jest podanie informacji o nowych stanowiskach następujących interesu- jących gatunków: Hypnum heseleri (gatunek nowy dla flory Polski), Moerckia hibernica, Octodiceras fontanum, Riccia rhenana, Trematodon ambiguus oraz Weissia squarrosa.

m

Badania terenowe prowadzono w latach 2017–2019. Uwzględniono także materiały zielnikowe prze- chowywane w zielniku Katedry i Zakładu Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Śląskiego Uniwer- sytetu Medycznego w Katowicach (SOSN). Dla każdego gatunku podano położenie administracyjne

i geograficzne, kwadrat kartogramu ATMOS, siedlisko, wysokość nad poziomem morza, autora i datę obserwacji oraz komentarz dotyczący jego rozmieszczenia i zagrożenia w Polsce i Europie. Kategorie zagrożenia dla Polski podano za opracowaniami klamy i GórskieGo (2018) oraz Żarnowca i in. (2004), dla Europy za pracą HodGettsa i in. (2019), natomiast gatunki chronione według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. (rozporządzenie 2014).

w

Hypnum heseleri Ando & Higuchi.

Niedawno opisany gatunek (a

& H

1994), traktowany jest obecnie przez więk- szość autorów jako odmiana Hypnum cupressiforme Hedw. var. heseleri (Ando & Higu- chi) M.O.Hill (np. b

& s

2006; H

i in. 2006). Jest mchem znanym to tej pory wyłącznie z Europy, skąd jego stanowiska podawane były z Niemiec, Francji, Holandii, Anglii, Belgii, Rosji i Czech (a

& H

1994; w

1996; s

2003; m

2004; b

& s

2005; b

& s

2006; m

-

Ger

& s

2007; e

i in. 2010; m

i in. 2011; t

& i

2012;

k

i in. 2015).

Hypnum heseleri jest mchem drobnym, o łodyżkach osiągających kilka centymetrów długości. Jego cechą charakterystyczną są silnie wypukłe listki, zakończone wyraźnym koń- czykiem, co nadaje gałązkom kotkowaty pokrój, przypominający gatunki z rodzaju Myurella.

Komórki listków są także bardzo charakterystyczne, tj. krótkie, (20)–25–30–(35) μm, i sze- rokie, (5)–6–7–(8) μm.

Hypnum heseleri to nowy gatunek dla flory Polski. Proponuje się dla niego polską nazwę: rokiet Heselera.

Nowe stanowisko

–

×sepulcralis nothovar. chrysocoma (Dode) Meikle na wysokości 0,3–0,4 m od ziemi, w częściowym ocie- nieniu, razem z Dicranoweisia cirrata (Hedw.) Lindb., Hypnum cupressiforme Hedw. var. cupressiforme (najobficiej), Leucodon sciuroides (Hedw.) Schwägr., Orthotrichum speciosum Nees i Syntrichia papillosa (Wilson) Jur., 245 m n.p.m. (leg. A. Stebel, 21.05.2019, SOSN).

Moerckia hibernica (Hook.) Gottsche

Wątrobowiec bardzo rzadki w Polsce, o niedokładnie poznanym rozmieszczeniu ze względu na bliskie pokrewieństwo z M. flotoviana. W ostatnich latach M. hibernica podana została z doliny Furcówek (m

1994) i potoku Jamne (S

i in. 2016) w Gorcach, Puścizny Rękowiańskiej w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej (m

& k

2002) oraz terenu województwa śląskiego: rezerwatu „Dolina Żabnika” w Jaworznie, Dąbrowy Górniczej-Pogorii i Dąbrowy Górniczej-Jamek na Wyżynie Śląskiej (Ż

i in. 1995;

S

& b

2012).

W Polsce jest gatunkiem objętym ścisłą ochroną gatunkową, na Czerwonej liście wątrobowców i glewików Polski umieszczonym w kategorii DD (k

& G

2018), a na Czerwonej liście mchów, wątrobowców i glewików Europy w kategorii VU

( H

i in. 2019).

Nowe stanowisko – Fd 35: 50°17′47″N, 19°21′55″E, Sławków-Zagródki, torfiaste łąki na łagodnym stoku, w zbiorowisku ze związku Caricion davallianae, okazy żeńskie, 297 m n.p.m. (leg. Ł. Krajewski, 22.07.2017, SOSN; krajewski 2019).

Octodiceras fontanum (Bach.Pyl.) Lindb.

W Polsce znany był do tej pory z 14 stanowisk. Większość z nich podano w XIX w.

i w pierwszej połowie XX w. (b

-o

i in. 1996). W drugiej połowie XX w.

odnaleziony został na dwóch stanowiskach: Szymocice w Kotlinie Raciborskiej (S

1993) i w jeziorze Głęboczko na Pomorzu Zachodnim (b

-o

i in. 1996).

Na początku XXI w. kolejne stanowisko odkryte zostało w Krośnie na Pogórzu Środkowo- beskidzkim (Ż

& a

2008).

W Polsce Octodiceras fontanum to gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową i zagro- żony (kategoria E). Większość jego stanowisk zlokalizowana jest w zachodniej części kraju (Ryc. 1). W województwie śląskim O. fontanum podany został do tej pory z dwóch stano- wisk – Rybnika-Paruszowca (m

1868, 1869) i Szymocic (S

1993).

Nowe stanowisko

–

Ryc. 1. Aktualne rozmieszczenie Octodiceras fontanum w Polsce (wg Żarnowiec & armata 2008, zaktualizowane).

W kwadracie Fc 25 dodano stanowisko torki (1930), nieuwzględnione przez autorów

Fig. 1. Current distribution of Octodiceras fontanum in Poland (according to Żarnowiec & armata 2008, updated).

In square Fc 25 the locality reported by torka (1930), not included by the authors, was added

Riccia rhenana (Lorb.) ex Müll.Frib.

Występowanie gatunków z rodzaju Riccia sekcji Riciella (A. Braun.) Bisch. na terenie Pol- ski jest słabo poznane. Główną przyczyną jest fakt, że ich formy wodne są do siebie bardzo podobne, a wiarygodne oznaczenia są możliwe w zasadzie tylko w przypadku obecności form lądowych. W Polsce występuje pięć gatunków z tej sekcji: R. canaliculata Hoffm., R. duplex Lorb. ex Müll.Frib., R. fluitans L., R. huebeneriana Lindenb. i R. rhenana Lorb.

ex Müll.Frib., z czego na terenie województwa śląskiego stwierdzono do tej pory trzy:

R. canaliculata, R. fluitans i R. rhenana (S

i in. 2012).

Rewizja materiałów zielnikowych, zgromadzonych w zielniku Katedry Botaniki Far- maceutycznej ŚUM (SOSN), wykazała stosunkowo dużą liczbę stanowisk R. rhenana, co może sugerować, że gatunek ten jest częstszy na terenie Polski. Ponieważ R. fluitans i R. rhenana są najbliżej spokrewnione, ich wzajemne odróżnienie jest najbardziej proble- matyczne. O ile formy lądowe różnią się pokrojem plechy (u R. fluitans pokrój plechy nie zmienia się, podczas gdy u R. rhenana staje się ona krótsza, szeroka i na szczycie rozsze- rzona), to formy wodne są bardzo podobne. Obecnie R. rhenana jest uważana za gatunek autopoliploidalny (n = 16) R. fluitans (n = 8). Opisano jednakże formy haploidalne (z tego względu uważane za R. fluitans), które hodowane ujawniały fenotyp R. rhenana (d

2002). W związku z tym niektórzy autorzy zadają pytanie, czy R. fluitans i R. rhenana powinny być traktowane jako odrębne gatunki (s

& v

2005). Inni uważają je za dobre gatunki, a k

(1958) opisał nawet nowy gatunek, R. media Kling- müller, o cechach pośrednich między R. fluitans a R. rhenana. Dodatkowy problem może stwarzać kolejny gatunek, R. stenophylla Spruce, notowany do tej pory w niektórych kra- jach Europy Zachodniej, morfologicznie bardzo podobny do R. fluitans, jednakże wytwa- rzający sporofity także u form wodnych (u R. fluitans sporofity wytwarzane są rzadko, tylko przez formy lądowe). Pochodzi z obszarów tropikalnych i w wodach Europy uważany jest za uciekiniera z hodowli akwarystycznych (d

2002). W Polsce R. rhenana znana jest z rozproszonych stanowisk na niżu (k

& t

1995).

Stanowiska Riccia rhenana do tej pory stwierdzone w województwie śląskim – Fc 57: rezerwat „Łęż- czok”, południowowschodni brzeg stawu Brzeziniak, szczątki roślinne w szuwarach (leg. A. Stebel, 01.05.1997, SOSN); Fc 59: Rybnik-Gzel, brzeg stawu, szczątki roślinne (leg. A. Stebel, 21.09.1997, SOSN); Fc 79:

Radlin, osuszone dno niewielkiego stawu obok przystanku kolejowego Radlin-Obszary, gleba mineralna (leg.

A. Stebel, 12.10.1990, SOSN); Fd 30: Gliwice-Łabędy, Las Łabędzki, brzeg śródleśnego zabagnienia, szczątki roślinne (leg. B. Kowalczyk, 05.10.1995, SOSN); Fd 31: Zabrze-Maciejów, brzeg stawu, gleba mineralna (leg.

K. Jędrzejko, 28.08.1973, SOSN); Fd 51: Orzesze, brzeg stawu na N od stacji kolejowej, gleba mineralna i szczątki roślinne (leg. A. Stebel, 14.10.1990, SOSN); Fd 61: Woszczyce, skarpa nad potokiem Jesionka, gleba mineralna (leg. A. Stebel, 10.07.1993, det. J. Váňa, SOSN; Stebel 1997) i brzeg stawu hodowlanego, humus i szczątki roślinne (leg. A. Stebel, 27.07.1993, SOSN); Fd 62: Wyry, Stary Staw, brzeg stawu, szczątki roślinne w szuwarach (leg. A. M. Stebel & A. Stebel, 01.10.1996, SOSN); Fd 71: Wisła Wielka, brzeg Jeziora Goczałkowickiego, gleba mineralna (leg. A. Stebel, 31.07.1993, SOSN); Fd 72: Goczałkowice-Zdrój, brzeg stawu hodowlanego, gleba mineralna (leg. A. Stebel, 17.09.1992, SOSN); Piasek, dno osuszonego stawu obok przystanku kolejowego, gleba mineralna (leg. A. Stebel, 19.10.1992, SOSN); Pszczyna, Park Zamkowy, dno osuszonego stawu, gleba mineralna (leg. A. Stebel, 21.04.1992, SOSN); Fd 73: Zawadka, brzeg stawu, szczątki roślinne (leg. K. Jędrzejko & A. Stebel, 09.06.1993, SOSN); Fd 81: Ochaby-Baranowice, brzeg rowu wśród łąk, szczątki roślinne (leg. A. Stebel, 19.10.1997, SOSN); Fd 92: rezerwat „Morzyk”, gleba mineralna na brzegu stawu, 330 m (leg. A. Stebel, 27.06.1999, SOSN; Stebel 2003); Gd 03: Rybarzowice, muliste dno niewielkiego stawku obok nieczynnej cegielni, wśród Eleocharis acicularis, 410 m (leg. A. Stebel, 5.11.1999, SOSN).

Trematodon ambiguus (Hedw.) Hornsch.

Gatunek w Polsce rzadki, znany z 35 stanowisk położonych w 30 kwadratach ATMOS (o

i in. 1988; S

& o

1997; F

& S

1999). Większość stano- wisk (24) pochodzi z XIX w., siedem odnaleziono w I połowie, natomiast trzy w II poło- wie XX w. oraz jedno stanowisko w 2018 r. Rośnie głównie w zachodniej części Polski (Ryc. 2). W województwie śląskim znany był do tej pory z pięciu stanowisk: Rybnik-Paru- szowiec (m

1869), Jaworzno-Ciężkowice (leg. Schliephacke, 06.1862; o

i in.

1988), Jaworzno-Jeziorki (r

1865), Katowice-Piotrowice (F

& S

1999) i Zabrzeg-Czarnolesie (S

& o

1997). W Polsce jest gatunkiem zagrożonym (kategoria R).

Nowe stanowisko – Fc 69: 50°04′26,8″N, 18°31′38,7″E, Rybnik-Zamysłów, „Las Nacyński”, wilgotna gliniasta gleba mineralna na ścianie przydrożnego rowu w gospodarczym lesie mieszanym, c. spor, 243 m n.p.m. (leg. A. Stebel, 20.05.2018, KRAM, SOSN).

Weissia squarrosa (Nees & Hornsch.) Müll.Hal.

Jeden z najrzadszych gatunków mchów Polski, podany do tej pory z trzech stanowisk:

Słubice (i

1847, 1848), Wrocław – teren obecnego Ogrodu Zoologicznego (l

-

pricHt

1876) i Moszczenica (Księży Las) na Pogórzu Ciężkowickim (S

& v

2017) (Ryc. 3).

Ryc. 2. Aktualne rozmieszczenie Trematodon ambiguus w Polsce (wg ocHyry i in. 1988, zaktualizowane) Fig. 2. Current distribution of Trematodon ambiguus in Poland (according to ocHyra et al. 1988, updated)

W Polsce Weissia squarrosa uważana jest za gatunek zagrożony (kategoria R). Na Czer- wonej liście mchów, wątrobowców i glewików Europy znajduje się w kategorii VU (H

-

gettS

i in. 2019).

Nowe stanowisko – Fc 67: 50°03′49″N, 18°15′58,9″E, Racibórz-Brzezie, stoki południowo-zachodnie, nagie iły, Arrhenatherion z Colchicum autumnale, c. spor., 203 m n.p.m. (leg. Ł. Krajewski & M. Romańczyk, 17.04.2018, det. A. Stebel, SOSN).

l

ando H. & HiGucHi m. 1994. Hypnum heseleri sp. nov. (Hypnaceae), a curious new moss from Europe.

– Journal of the Hattori Botanical Laboratory 75: 97–105.

bednarek-ocHyra H., kŁosowski s., ocHyra r. & szańkowski m. 1996. A new locality for Octodiceras fontanum (Musci, Fissidentaceae) in West Pomerania and review of its distribution in Poland. - Frag- menta Floristica et Geobotanica 41: 821–826.

blockeel t. l. & stevenson c. r. 2006. Hypnum cupressiforme Hedw. var. heseleri (Ando & Higu- chi) M.O.Hill (Bryopsida, Hypnales) in Norfolk, new to the British Isles. – Journal of Bryology 28:

190–193.

bucHbender v. & solGa a. 2005. Erstfund von Hypnum heseleri Ando & Higuchi in Nordrhein-West- falen. – Decheniana 158: 79–82.

Ryc. 3. Aktualne rozmieszczenie Weissia squarrosa w Polsce Fig. 3. Current distribution of Weissia squarrosa in Poland

damsHolt k. 2002. Illustrated flora of Nordic liverworts and hornworts. s. 837. Nordic Bryological Society, Lund.

ellis l. t., dickson j. H., eckstein j., FontinHa s., Hedenäs l., Horton d., HuGonnot v., kir-

maci m., kučera j., lobo c., luis l., sim-sim m., sinGH H., saHu v., Husain t., astHana a. k., stecH m., kruijer j. d., sotiaux a., suárez G. m., scHiavone m. m. & vanderpoorten a. 2010.

New national and regional bryophyte records, 24. – Journal of Bryology 32(3): 232–241.

Fojcik b. 2018. Mszaki Miejskiego Ogrodu Botanicznego w Zabrzu (województwo śląskie). – Przegląd Przyrodniczy 29(3): 28–36.

Fojcik b. & Stebel A. 1999. A preliminary studies on the bryoflora of the Katowice town (Silesian Upland). – Fragmenta Floristica et Geobotanica 44(1): 129–140.

Hill m. o., bell n., bruGGeman-nannenGa m. a., bruGués m., cano m. j., enrotH j., FlatberG

k. i., FraHm j.-p., GalleGo m. t., Garilleti r., Guerra j., Hedenäs l., Holyoak d. t., Hyvönen

j., iGnatov m. s., lara F., mazimpaka v., muñoz j. & söderström l. 2006. An annotated checklist of the mosses of Europe and Macaronesia. – Journal of Bryology 28: 198–267.

HodGetts n., cálix m., enGleField e., Fettes n., Garcia criado m., patin l., nieto a., berGamini a., bisanG i., baisHeva e., campisi p., coGoni a., HallinGbäck t., konstantinova n., lockHart n., sabovljevic m., scHnyder n., scHröck c., sérGio c., sim sim m., vrba j., Ferreira c. c., aFonina o., blockeel t., blom H., caspari s., Gabriel r., Garcia c., Garilleti r., González

mancebo j., GoldberG i., Hedenäs l., Holyoak d., HuGonnot v., Huttunen s., iGnatov m., iGna-

tova e., inFante m., juutinen r., kiebacHer t., köckinGer H., kučera j., lönnell n., lütH m., martins a., maslovsky o., papp b., porley r., rotHero G., söderström l., ŞteFănuţ s., syr-

jänen k., untereiner a., váňa j., vanderpoorten a., vellak k., aleFFi m., bates j., bell n., bruGués m., cronberG n., denyer j., duckett j., durinG H. j., enrotH j., Fedosov v., Flat-

berG k.-i., Ganeva a., Górski p., Gunnarsson u., Hassel k., HespanHol H., Hill m., Hodd r., Hylander k., inGerpuu n., laaka-lindberG s., lara F., mazimpaka v., mežaka a., müller F., orGaz j. d., patiño j., pilkinGton s., pucHe F., ros r. m., rumsey F., seGarra-moraGues j. G., seneca a., stebel a., virtanen r., weibull H., wilbraHam j. & Żarnowiec j. 2019. A miniature world in decline: European Red List of mosses, liverworts and hornworts. s. 87. IUCN, Brussels.

itziGsoHn H. 1847. Verzeichniss der in der Mark Brandenburg gesammelten Laubmoose, nebst eini- gen Bemerkungen über die Spermatozoen der phanerogamischen Gewäsche. s. 20. Im Verlage der Hirschwald’schen Buchhandlung, Berlin.

itziGsoHn H. 1848. Ueber die Laubmoosflora der Mark Brandenburg. – Flora 31(14): 225–229.

klama H. & Górski p. 2018. Red list of liverworts and hornworts of Poland (4^th edition, 2018). – Cryp- togamie, Bryologie 39(4): 415–441.

klinGmüller w. 1958. Zur Systematik der Ricciaceen des fluitans-Formenkreises: Riccia media n. sp.

– Flora oder Allgemaine Botanische Zeitung 146(4): 616–624.

koŁa w. & turzańska m. 1995. Wątrobowce (Hepaticopsida) i glewiki (Anthocerophytina). Klucz do oznaczania. Część I. Wątrobowce plechowate i glewiki. s. 152. Wydawnictwo Uniwersytetu Wro- cławskiego, Wrocław.

krajewski Ł. 2019. Wniosek [do RDOŚ Katowice o powiększenie obszarów Natura 2000 „Łąki w Sław- kowie” i „Łąki w Jaworznie”]. s. 15. Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Falenty. https://www.

researchgate.net/publication/331546343_Request_for_enlargement_of_Natura_2000_areas_Laki_w_

Slawkowie_and_Laki_w_Jaworznie (dostęp: 10.06.2019).

kučera j., musil z., Hradílek z., Holá e., košnar j., kubešová s., manukjanová a., marková i., mikulášková e., uHereková šmelková d. & vicHerová e. 2015. Mechorosty zaznamenané během exkurzí Bryologicko-lichenologických dnů v Podyjí (duben 2011). – Thayensia 12: 49–64.

limpricHt k. G. 1876. Nachträge zu den Laub- und Lebermoosen. – W: F. coHn (red.), Kryptogamen- Flora von Schlesien. 1, s. 413–444. J. U. Kern‘s Verlag (Max Müller), Breslau.

meinunGer l. & scHröder w. 2007. Verbreitungsatlas der Moose Deutschlands. Band 3. s. 709. Regens- burgische Botanische Gesellschaft, Regensburg.

mierzeńska m. 1994. Wątrobowce Gorców. – Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica 1:

234–346.

mierzeńska m. & koczur a. 2002. Materiały do geograficznego rozmieszczenia wątrobowców (Hepa- ticae) w Polsce. 3. Wątrobowce torfowisk Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. – Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 9: 345–349.

milde j. 1868. Die wichtigsten Entdeckungen in der schlesischen Laubmoos-Flora. – Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur 45: 102–103.

milde j. 1869. Bryologia Silesiaca. Laubmoos-Flora von Nord- und Mittel-Deutschland, unter besonderer Berücksichtigung Schlesiens und mit Hinzunahme der Floren von Jütland, Holland, der Rheinpfalz, von Baden, Franken, Böhmen, Mähren und der Umgegend von München. s. ix + 410. Arthur Felix, Leipzig.

müller F. 2004. Verbreitungsatlas der Moose Sachsens. s. 309. Lutra, Tauer.

müller F., baumann m. & biedermann s. 2011. Bemerkenswerte Moosfunde aus Sachsen und dem angrenzenden Böhmen aus den Jahren 2008 bis 2011. – Sächsische Floristische Mitteilungen (Leipzig) 14: 75–96.

ocHyra r., szmajda p., bocHeński w. & karczmarz k. 1988. M. 87. Trematodon ambiguus (Hedw.) Hornsch. – W: z. tobolewski & t. wojterski (red.), Atlas of the geographical distribution of spore plants in Poland. Ser. V. Mosses (Musci). Part 4, s. 11–13 + 1 mapa. Polska Akademia Nauk, Komitet Botaniki i Instytut Botaniki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań.

reHmann a. 1865. Versuch einer Aufzahlung der Laubmoose von Westgalizien. – Verhandlungen der Zoologisch-Botanischen Gesellschaft in Wien 15: 461–484.

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409).

scHumacker r. & váňa j. 2005. Identification keys to the liverworts and hornworts of Europe and Maca- ronesia (distribution and status). Wyd. 2. s. 209. Sorus, Poznań.

seiFert e. 2003. Beobachtungen zum Vorkommen epiphytischer Moose im Erzgebirge (Teil 2). – Lim- prichtia 22: 157–176.

Stebel A. 1993. Octodiceras fontanum (Musci, Fissidentaceae) in Kotlina Raciborska. – Fragmenta Flo- ristica et Geobotanica 38: 744.

Stebel A. 1997. Mszaki Rybnickiego Okręgu Węglowego. – Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica 4: 121–233.

Stebel A. 2003. Mszaki rezerwatów przyrody „Morzyk” i „Skarpa Wiślicka” na Pogórzu Śląskim. – Archi- wum Ochrony Środowiska 29(1): 99–110.

Stebel A. & bŁońska a. 2012. Moerckia hibernica (Marchantiophyta) in anthropogenic habitats in south- ern Poland. – Herzogia 25(1): 113–117.

Stebel A. & nowak k. a. 2018. Materiały do flory mszaków Góry Grojec w Beskidach Zachodnich.

– Fragmenta Naturae 51: 40–53.

Stebel A. & ocHyra r. 1997. A second recent record of Trematodon ambiguus (Musci, Bruchiaceae) in Poland. – Fragmenta Floristica et Geobotanica 42(1): 182–184.

Stebel A. & smoczyk m. 2017. Further spreading of the moss Orthotrichum pulchellum in Poland. – Her- zogia 30: 296–299.

Stebel A. & vončina G. 2017. Contribution to the bryoflora of the Ciężkowickie Foothills (Western Carpathians, Poland). – Acta Musei Silesiae Scientiae Naturales 66: 121–135.

Stebel A. & zubel r. 2018. Kolekcja mszaków A. Grawa w zielniku Zakładu Botaniki i Mykologii Uni- wersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. – Fragmenta Naturae 51: 6–24.

stebel a., krause r. & smieja a. 2016. Nowe stanowisko wątrobowca Moerckia hibernica w Gorcach (Karpaty Zachodnie). – Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 23(1): 177–179.

stebel a., Fojcik b., klama H. & Żarnowiec j. 2012. Czerwona lista mszaków województwa śląskiego.

– Raporty Opinie 6: 73–104.

teplov k. yu. & iGnatov m. s. 2012. New moss records from Moscow Province. 6. – w: e. v. soFro-

nova (red.), New bryophyte records. 1. – Arctoa 21: 283.

torka v. 1930. Die Moosflora von Oberschlesien. – Hedwigia 70: 157–210.

werner j. 1996. A fifth locality of the controversial Hypnum heseleri Ando & Higuchi, a moss new to France. – Journal of Bryology 19: 347–348.

Żarnowiec j. & armata l. 2008. The first locality of Fissidens fontanus (Bryopsida, Fissidentaceae) in eastern Poland. – W: A. Stebel & r. ocHyra (red.), Bryophytes of the Polish Carpathians. s. 275–278.

Sorus, Poznań.

Żarnowiec j., klama H. & Stebel A. 1995. Szata roślinna projektowanego rezerwatu przyrody „Dolina Potoku Żabnik” w Jaworznie (Wyżyna Śląska). Część I. Mszaki. – Ochrona Przyrody 52: 59–68.

Żarnowiec j., stebel a. & ocHyra r. 2004. Threatened moss species in the Polish Carpathians in the light of a new Red-list of mosses in Poland. – W: A. Stebel & r. ocHyra (red.), Bryological studies in the Western Carpathians, s. 9–28. Sorus, Poznań.

s

Silesia Province covers 12 334 km² (3.9% of the total area of Poland) in southern Poland. Its bryoflora is well studied, with over 620 taxa identified (Stebel et al. 2012). A revision of unpublished herbarium materials (Stebel & nowak 2018; Stebel & zubel 2018) and further research (Stebel & smoczyk 2017;

Fojcik 2018) resulted in the discovery of more species, including Dryptodon patens, Fontinalis squamosa, Lunularia cruciata, Orthotrichum pulchellum, Pyramidula tetragona, Reboulia hemisphaerica and Tortella fragilis. This paper provides information about new sites of Hypnum heseleri (moss new for Poland), Moer- ckia hibernica, Octodiceras fontanum, Riccia rhenana, Trematodon ambiguus and Weissia squarrosa.

Hypnum heseleri Ando & Higuchi is a recently described species (ando & HiGucHi 1994) currently treated by most authors as Hypnum cupressiforme Hedw var. heseleri (Ando & Higuchi) M.O.Hill (e.g.

blockeel & stevenson 2006; Hill et al. 2006). It is a moss known so far exclusively from Europe, with stations reported from Germany, France, the Netherlands, England, Belgium, Russia and the Czech Republic (ando & HiGucHi 1994; werner 1996; seiFert 2003; bucHbender & solGa 2005; blockeel

& stevenson 2006; meinunGer & scHröder 2007; sotiaux et al. in ellis et al. 2010; müller 2004;

müller et al. 2011; teplov & iGnatov 2012; kučera et al. 2015). The first locality in Poland was found in Sosnowiec-Modrzejów on the Silesian Upland.

Moerckia hibernica (Hook.) Gottsche. is a very rare liverwort in Poland, with an inaccurately known distribution due to close affinity with M. flotoviana. In recent years, M. hibernica has been reported from the Gorce Mts: Furcówka valley (mierzeńska 1994), Jamne valley (Stebel et al. 2016), Orawsko-Nowotarska Basin: Puścizna Rękowiańska (mierzeńska & koczur 2002) and Silesian Upland: the Dolina Żabnika Reserve in Jaworzno (Żarnowiec et al. 1995), Dąbrowa Górnicza-Pogoria and Dąbrowa Górnicza-Jamki (stebel & bŁońska 2012) (Fig. 1). In Poland, M. hibernica is under strict species protection and is on the most recent Red List of Polish liverworts and hornworts in category DD (klama & Górski 2018). A new station was discovered in Sławków-Zagródki in fen meadows on a slight slope.

Octodiceras fontanum (Bach.Pyl.) Lindb. was previously known from 14 stations in Poland, most of them reported in the 19th century and the first half of the 20th century (bednarek-ocHyra et al. 1996).

In the second half of the 20th century, O. fontanum was only found twice: at Szymocice in Silesia (Stebel

1993) and at Lake Głęboczko in Pomerania (bednarek-ocHyra et al. 1996). At the beginning of the 21st century, another station was discovered in Krosno town in the Pogórze Środkowobeskidzkie foothills in south-eastern Poland (Żarnowiec & armata 2008). Octodiceras fontanum is a very rare species, strictly protected by law and classified as threatened (category E). Most of its stations are in the western part of the country (Fig. 2). In Silesia Province, O. fontanum was previously known from two stations: Rybnik- Paruszowiec (milde 1868, 1869) and Szymocice (Stebel 1993). The new locality is in Zawada near Kłomnice, on boulders in the Warta River.

Riccia rhenana (Lorb.) ex Müll. Frib. The occurrence of species from the Riciella section (A. Braun.) Bisch. is poorly known, mainly because their aquatic forms are very similar to each other; reliable deter- minations can be made only from terrestrial forms. A revision of herbarium materials collected in SOSN showed a relatively large number of stations of this species, suggesting that it is more common in Poland.

In Silesia Province, R. rhenana is known from 16 stations, mainly located in its southern part.

In Poland, Trematodon ambiguus (Hedw.) Hornsch. in Poland is known from 35 stations located in 30 ATMOS grid squares (ocHyra et al. 1988; Stebel & ocHyra 1997; Fojcik & Stebel 1999). Twenty-four of those stations come from the 19th century, seven from the first half and three from the second half of the 20th century, and one from 2018. Trematodon ambiguus is a rare species in Poland, placed in this category (R) in the last red list of mosses in Poland. Most of its stations are in the western part of the country (Fig. 3).

In Silesia Province, Trematodon ambiguus was previously reported from five localities: Rybnik- Paruszowiec (milde 1869), Jaworzno-Ciężkowice (leg. Schliephacke, 06.1862, ocHyra et al. 1988), Jaworzno-Jeziorki (reHmann 1865), Katowice-Piotrowice (Fojcik & Stebel 1999) and Zabrzeg-Czar- nolesie (Stebel & ocHyra 1997). The new locality was found in Rybnik-Zamysłów on mineral soil at the bank of a drainage ditch in managed mixed forest.

Weissia squarrosa (Nees & Hornsch.) Müll.Hal. in Poland is known from three stations in Poland:

Słubice (itziGsoHn 1847, 1848), Wrocław in the area of the present Zoological Garden (limpricHt 1876), and Moszczenica (Księży Las) in the Pogórze Ciężkowickie foothills of the Western Carpathians (vončina

& Stebel 2017). The newly found station is located in Racibórz-Brzezie, on mineral soil in a meadow.

Wpłynęło: 18.06.2019 r.; przyjęto do druku: 10.10.2019 r.