Eurosieroctwo 2008

(1)

Eurosieroctwo 2008

MATERIA£ SYGNALNY (zapowiedŸ raportu)

Warszawa, marzec 2008 r.

.

(2)

Spis treści

1. Eurosieroctwo 2008 – wprowadzenie ... 3

2. Ankieta – schemat pracy badawczej... 5

3. Pisma nadesłane z prokuratur ... 6

4. Eurosieroctwo 2007 – ankieta z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego ... 11

5. Przykłady z badań ankietowych ... 14

Wydawca: Studium Prawa Europejskiego Wspó³praca wydania: Instytut Europejski

Redaktor wydania: Joanna Miku³a 00-850 Warszawa, ul. Prosta 2/14 lok. 204

tel.: 0-22 833-38-90; 0-22 833-39-90; fax: 0-22 499-60-11 Nak³ad: 1000 egz.

(3)

EUROSIEROCTWO 2008

Materia³ sygnalny o badaniach prowadzonych przez:

l l l

l l Fundacjê Prawo Europejskie – organizacjê po¿ytku publicznego w Warszawie, l

l l

l l Instytut Europejski w Warszawie.

W czwartym kwartale 2007 r. ww. organizacje podjê³y badania spo³ecznych skutków emi- gracji zarobkowej i p³yn¹cych st¹d zagro¿eñ dla rodzin, w tym dzieci i m³odzie¿y. W szcze- gólnoœci badania objê³y zjawisko zwane eurosieroctwem, wynikaj¹ce z rosn¹cej fali emigra- cji zarobkowej do krajów wspólnoty europejskiej. Wed³ug schematu (pytania), który jest za-

³¹cznikiem do niniejszej informacji, oko³o 6000 ankieterów objê³o badaniami 12 województw, 225 powiatów, 324 gminy wiejsko-miejskie, 224 gminy miejskie, 12 dzielnic du¿ych aglo- meracji. Ankieterzy okreœlili liczbê rozeznanych przez siebie przypadków emigracji zarob- kowej na ok. 110 tys. przypadków. Mo¿na wiêc uznaæ, ¿e przedmiotowe badanie przeprowa- dzono na reprezentatywnej grupie przypadków. Jednak¿e sonda¿em, ze wzglêdu na kr¹g za- interesowañ ankieterów (g³ównie kuratorzy s¹dowi i pracownicy socjalni administracji pu- blicznej), objêto rodziny korzystaj¹ce z kurateli s¹dowej i opieki spo³ecznej, czyli dotkniête bied¹, wykluczeniem spo³ecznym lub patologiczne. W efekcie badanie nie objê³o rodzin z tzw.

œrednich warstw spo³ecznych, które nie s¹ wolne od negatywnych skutków emigracji zarob- kowej.

Celem badania by³o:

l zainspirowanie wspó³dzia³ania organizacji i instytucji w³aœciwych do spraw pomocy spo-

³ecznej i s¹dowej w zakresie przeciwdzia³ania negatywnym skutkom emigracji zarobko- wej w odniesieniu do rodzin, dzieci i m³odzie¿y;

l uzyskanie informacji pozwalaj¹cej na ocenê skali zjawiska zwanego eurosieroctwem, od- niesieñ organów pomocy spo³ecznej do tego problemu;

l rozeznanie potrzeb rodzin dotkniêtych negatywnymi skutkami emigracji zarobkowej w za- kresie doradztwa prawnego i kurateli s¹dowej.

Badanie mia³o charakter sonda¿owy, nie narzuca³o realizatorom sztywnych kryteriów for-

malnych, pozostawiaj¹c inwencji zespo³ów badawczych analizê problemu. W efekcie badañ

powsta³o ponad 530 opracowañ, wprawdzie nie do koñca spójnych w zakresie informacji

liczbowych, ale daj¹cych wielki i niezwykle wartoœciowy materia³ do analizy badawczej.

(4)

Wnioski:

l Podstawowy cel badania, czyli zainteresowanie problemem eurosieroctwa urzêdów admi- nistracji publicznej, oœrodków pomocy spo³ecznej oraz œrodowiska kuratorów s¹dowych na terenie ca³ej Polski, zosta³ osi¹gniêty.

l Ju¿ wstêpna analiza materia³u badawczego wskazuje na piln¹ potrzebê podjêcia przez organy pañstwowe oraz organizacje pozarz¹dowe dzia³añ pomocowych m.in. w zakre- sie alimentowania rodzin przez emigrantów zarobkowych, uaktywnienia oœrodków po- mocy spo³ecznej, kuratorów s¹dowych, poradni miêdzyszkolnych, pedagogów szkolnych, a tak¿e np. s³u¿b prewencyjnych policji w zakresie pomocy na rzecz rodzin, dzieci i m³odzie-

¿y dotkniêtych patologiami, których przyczyn¹ jest rosn¹ca emigracja zarobkowa.

l Spraw¹ niezwykle piln¹ jest opracowanie i wdro¿enie jednolitych procedur dla prokuratu- ry i policji w zakresie œcigania przestêpstw przeciwko rodzinie i opiece, m.in. z wykorzy- staniem wspó³pracy s¹dowej, Europejskiego Nakazu Aresztowania i europejskiego listu goñczego /w za³¹czeniu prezentujemy materia³y informacyjne z prokuratur œwiadcz¹ce o nie- jednolitej praktyce w tym zakresie/.

Aczkolwiek przeprowadzane przez Fundacjê Prawo Europejskie badanie sonda¿owe w za³o¿eniu nie mia³o dostarczyæ precyzyjnych danych liczbowych, to oceny skali zjawisk patologicznych, dokonane przez zespo³y badawcze, nakazuj¹ powa¿ne potraktowanie tych sygna³ów przez spo³eczeñstwo i w³adze pañstwowe. Zamiarem Fundacji Prawo Europejskie jest kontynuowanie badañ oraz przedstawienie opinii publicznej, Sejmowi, Senatowi, rz¹do- wi, a tak¿e organizacjom pozarz¹dowym Raportu obywatelskiego Eurosieroctwo w Polsce 2008 w terminie do 30 czerwca 2008 r. Fundacja Prawo Europejskie bêdzie systematycznie kontynuowaæ badania sytuacji rodzin zagro¿onych wykluczeniem spo³ecznym, w tym euro- sieroctwem, oraz informowaæ opiniê publiczn¹ o wynikach tych badañ. Fundacja zwraca siê do organów w³adzy pañstwowej, œrodowisk naukowych oraz organizacji pozarz¹dowych o po- moc i wspó³pracê w wykorzystaniu i opracowaniu przedmiotowego materia³u badawczego oraz stworzeniu programu dzia³añ zapobiegaj¹cych zjawiskom patologii rodzin dotkniêtych negatywnymi skutkami emigracji zarobkowej. Fundacja Prawo Europejskie udostêpni posia- dany materia³ badawczy organom pañstwowym oraz instytucjom i organizacjom bez jakich- kolwiek ograniczeñ.

Fundacja Prawo Europejskie

Instytut Europejski w Warszawie

(5)

/Badanie sonda¿owe – grudzieñ 2007/

Ankieta – schemat pracy badawczej

1. Nazwa urzêdu administracji publicznej prowadz¹cego badanie;

2. Teren objêty badaniem (gmina, miasto, powiat, województwo);

3. Prowadz¹cy badanie;

4. Liczba ludnoœci na terenie dzia³ania urzêdu (ogó³em);

5. Szacunkowa liczba bezrobotnych (uprawnionych i nieuprawnionych do pobierania zasi³ku);

6. Szacunkowa liczba osób przebywaj¹cych na emigracji zarobkowej;

6.1. Opisz metodê szacowania liczby podanej w punkcie 6.;

7. Czy s³u¿by pomocy spo³ecznej, szko³y, organizacje spo³eczne, kuratorzy s¹dowi mieli do czynienia (liczby, opisy indywidualnych przypadków) z negatywnymi dla rodzin, a w szczególnoœci dla dzieci, skutkami emigracji zarobkowej? Jeœli tak, to w jakim zakresie?

8. Czy istnieje w instytucjach pomocy spo³ecznej lub urzêdach administracji publicznej na badanym terenie system monitorowania „eurosieroctwa”, jeœli tak, to jaki?

9. Jakie Twoim (Waszym) zdaniem dzia³ania maj¹ byæ podjête na terenie objêtym badaniem dla monitorowania zjawiska „eurosieroctwa” i œwiadczenia pomocy osob¹ potrzebuj¹cym?

10. Czy na badanym terenie wyst¹pi³y przypadki karalnego pozostawienia dzieci przez osoby emigruj¹ce? Opisz konkretne przypadki. Zasiêgnij informacji w s¹dach i oœrodkach pomocy spo-

³ecznej.

11. Czy sytuacja rodzin, w tym dzieci emigrantów zarobkowych, by³a przedmiotem zainteresowania organów samorz¹dowych na badanym terenie? Jakie by³y wnioski p³yn¹ce z tej analizy?

12. Wnioski.

Przedstaw w³asn¹ analizê zjawiska „eurosieroctwa” na badanym terenie i p³yn¹ce z tej analizy wnioski. Jakie, Twoim (Waszym) zdaniem, dzia³ania powinien podj¹æ rz¹d w sprawie poszcze- gólnych rodzin oraz ogó³u obywateli, aby przeciwdzia³aæ skutkom „eurosieroctwa”? Uwzglêd- nij perspektywê ewentualnego nasilenia emigracji zarobkowej.

13. Wskazówki koñcowe.

Niniejsze badanie ma charakter wstêpnego rozeznania problemu, który mo¿e w przysz³oœci powa¿nie obci¹¿yæ spo³eczeñstwo i kraj skutkami „eurosieroctwa”.

(6)

PROKURATURA REJONOWA ¯ywiec, dnia 05.03.2008 r.

w ¯ywcu

ul. Powstañców Œl¹skich 9 34-300 ¯YWIEC

Ko 126/08

Pani

Redaktor Naczelna

Katarzyna Sztajgla-Zamorowska

W odpowiedzi na Pani pismo z dnia 25.02.2008 r. informujê, ¿e:

W 2007 r. ogó³em wszczêto w tut. jednostce 30 postêpowañ o czyn z art. 209 § l kk, w których to sprawach zawieszono postêpowanie z powodu nieustalenia miejsca pobytu podejrzanego. Jest zasad¹, ¿e w ka¿dej takiej sprawie dok³adne miejsce pobytu podejrzanego jest nieznane. W odniesieniu do 6 tego rodzaju spraw posiadamy jednak informacje, ¿e sprawcy mog¹ przebywaæ poza granicami RP w innych krajach Unii Europejskiej. W 2 przypadkach krajem emigracji by³a Wielka Brytania, a jednostkowo w pozosta³ych 4 przypadkach wyjazd dotyczy³ za ka¿dym razem innego kraju. Z uwagi na niewielk¹ skalê porównawcz¹ (wspomniane zaledwie 6 spraw w 2007 r.) nie jesteœmy w stanie stwierdziæ, który kraj dominuje, jeœli chodzi o docelowe miejsce ucieczki poza granice RP, choæ bior¹c pod uwagê ogólne tendencje, powinna byæ to Wielka Brytania.

Ogó³em od momentu wst¹pienia Polski do Unii Europejskiej, notujemy wyraŸny, bo prawie 50-pro- centowy wzrost liczby postêpowañ zawieszonych z uwagi na nieustalenie miejsca pobytu sprawcy. Nie jesteœmy w stanie podaæ, jak ten wzrost kszta³tuje siê w odniesieniu do przestêpstw alimentacyjnych.

W 2007 r. na 136 spraw zawieszonych a¿ 30 postêpowañ dotyczy³o uchylania siê od alimentacji, z tego wspomniane 6 postêpowañ dotyczy³o sprawców, co do których mamy dane, ¿e wyjechali poza granice. Co do 6 sprawców, co do których w 6 sprawach w 2007 r. zawieszono postêpowanie z powodu wyjazdu za granicê, uda³o siê zakoñczyæ aktem oskar¿enia 2 postêpowania, a obaj sprawcy zostali ska- zani. Mo¿na zatem powiedzieæ, ¿e skutecznoœæ w prawno-karnej egzekucji roszczeñ wobec takich osób wynios³a 33 procent.

Zastêpca Prokuratora Rejonowego

Rafa³ Grabia

(7)

PROKURATURA OKRÊGOWA Warszawa, dnia 4 marca 2008 r.

WARSZAWA-PRAGA w Warszawie

ul. Bródnowska 13/15 03-439 Warszawa I A 06/7 /08

Prawo Europejskie w Praktyce 00-850 Warszawa

ul. Prosta 2/14

W odpowiedzi na Pañstwa pismo z dnia 20 lutego 2008 r. nr 39/O8/F w za³¹czeniu uprzejmie przed- stawiam mo¿liwoœci dzia³ania prokuratora w stosunku do osób uchylaj¹cych siê od obowi¹zku alimentacyjnego, a którzy podjêli pracê w krajach cz³onkowskich Unii Europejskiej, w rozbiciu na stan prawny:

1. obywatel polski podejrzany o niealimentacjê w Polsce, wyjecha³ z kraju i ustalono, ¿e przebywa poza granicami kraju (na terenie Unii Europejskiej), a nie jest znany dok³adny adres zamieszkania – Proku- rator Okrêgowy wystêpuje do S¹du Okrêgowego o wydanie europejskiego nakazu aresztowania (tzw.

ENA) – na podstawie ENA podejrzany jest przekazywany do Polski i prowadzone jest postêpowanie o czyn z art. 209 § l kk;

2. obywatel polski podejrzany o niealimentacjê w Polsce przebywa za granic¹ w jednym z krajów UE i znany jest jego dok³adny adres – Prokurator Okrêgowy i w tym wypadku mo¿e wyst¹piæ o ENA, w praktyce w tych sytuacjach kierowany jest wniosek o pomoc prawn¹ do Konsulatu RP w danym kraju UE i za poœrednictwem Konsulatu RP podejrzanemu og³aszany jest zarzut i nastêpuje przes³u- chanie w charakterze podejrzanego. W protokole zamieszcza siê wówczas szczegó³owy zapis dotycz¹cy miejsca pobytu, pracy i wysokoœæ zarobków podejrzanego;

3. obywatel UE podejrzany o niealimentacjê w Polsce przebywa poza granicami Polski i nie jest znany jego adres zamieszkania – Prokurator Okrêgowy wystêpuje do S¹du Okrêgowego o wydanie Europej- skiego Nakazu Aresztowania (tzw. ENA) – na podstawie ENA podejrzany jest przekazywany do Pol- ski i prowadzone jest postêpowanie o czyn z art. 209 § l kk;

4. obywatel UE podejrzany o niealimentacjê w Polsce przebywa poza granicami Polski – w kraju, którego jest obywatelem – Prokurator wystêpuje z wnioskiem o przejêcie œcigania przez kraj pobytu. Dzia³anie to obwarowane jest okolicznoœciami: kodeks karny kraju pobytu sprawcy penalizuje niealimentacjê, obowi¹zuje umowa pomiêdzy Polsk¹ a danym krajem UE dot. mo¿liwoœci przekazania œcigania.

Rzecznik Prasowy Prokuratury Okrêgowej

Warszawa-Praga w Warszawie Renata Mazur

(8)

PROKURATURA OKRÊGOWA Suwa³ki, dnia 26 lutego 2008 r.

w Suwa³kach ul. Pu³askiego 26 16-400 Suwa³ki A.06/4-0/OS

Pani Redaktor

Katarzyna Sztajgla-Zamorowska

„Prawo Europejskie w Praktyce”

W nawi¹zaniu do pisma Waszej Redakcji z dnia 25.02.2008 r., L.dz. 54/OS/F (fax) uprzejmie przesy-

³am ustalenia sekretariatu w sprawie bêd¹cej w Waszym zainteresowaniu (pkt l i 2).

Nie jesteœmy w stanie odpowiedzieæ na pkt 3–5, poniewa¿ tut. Prokuratura nie prowadzi statystyk w tym zakresie.

Z powa¿aniem Rzecznik Prasowy Ryszard Tomkiewicz

Iloœæ spraw o przestêpstwa z art. 209 § 1 kk., w których wydano Europejski Nakaz Aresztowania i wdro¿ono poszukiwania miêdzynarodowe.

l 2005 r. nie by³o wniosków o wydanie ENA w tego rodzaju sprawach.

l 2006 r. wydano ENA i wdro¿ono poszukiwania miêdzynarodowe wobec 3 osób o ww. wskazany czyn – w chwili wydania ENA we wszystkich przypadkach miejsce pobytu nie by³o znane:

– wobec l osoby poszukiwanej miejsce pobytu wskazano prawdopodobnie Niemcy, a poszukiwanego zatrzymano na terenie kraju,

– wobec l osoby poszukiwanej miejsce pobytu nie by³o znane, a poszukiwanego zatrzymano w Niem- czech i przekazano stronie polskiej,

– wobec l osoby poszukiwanej miejsce pobytu wskazano prawdopodobnie Hiszpania i dotychczas poszukiwania nie przynios³y rezultatu.

l 2007 r. wydano ENA i wdro¿ono poszukiwania miêdzynarodowe wobec 9 osób – z tego tylko w 2 przypadkach ustalono miejsce pobytu – Wielka Brytania i w jednym przypadku prawdopodobnie Islandia, wobec pozosta³ych 6 osób miejsca pobytu nie ustalono. Z tych 9 osób l osoba, której miejsce pobytu w chwili wydania ENA nie by³o znane, zosta³a zatrzymana na terenie kraju.

l 2008 r. wydano ENA i wdro¿ono poszukiwania miêdzynarodowe wobec 3 osób – we wszystkich 3 przypadkach miejsce pobytu nie by³o ustalone i dotychczasowe poszukiwania nie przynios³y oczeki- wanego rezultatu.

(9)

KOMENDA POWIATOWA W³odawa, dnia 4.03.2008 r.

POLICJI we W³odawie Aleja Józefa Pi³sudskiego 51 22-200 W³odawa

Referat Dochodzeniowo-Œledczy Sekcji Kryminalnej

KR-ll-BCH-434/03

„Prawo Europejskie”

ul. Prosta 2/14 00-850 Warszawa

W odpowiedzi na zapytanie prasowe dotycz¹ce „eurosieroctwa” informujê osoby poszukiwane za czyn z art. 209 § 1 kk stanowi¹ blisko 1/4 wszystkich osób poszukiwanych na terenie KPP we W³odawie – z posiadanych informacji wynika, i¿ blisko po³owa tych osób przebywa za granic¹.

Ogólna liczba osób poszukiwanych na terenie dzia³ania KPP we W³odawie to 93 osoby – osoby poszukiwane w zwi¹zku z uchylaniem siê od obowi¹zku alimentacyjnego to 24 osoby, z tego 13 przebywa za granic¹, zaœ miejsce pobytu pozosta³ych nie jest znane, w zwi¹zku z czym okreœlenie kraju, w którym skala problemu jest najwy¿sza, jest niemo¿liwe.

Skutecznoœæ egzekucji roszczeñ alimentacyjnych od osób przebywaj¹cych za granic¹ jest znikoma – funkcjonuj¹cy przy S¹dzie Rejonowym Komornik mo¿e jedynie egzekwowaæ nale¿noœci od osób przebywaj¹cych w kraju, zaœ odnoœnie osób przebywaj¹cych za granic¹ w³aœciwym organem jest S¹d Okrê- gowy i to te instytucje s¹ w³aœciwymi odnoœnie udzielenia odpowiedzi dotycz¹cych skutecznoœci egzekucji roszczeñ alimentacyjnych.

Kierownik

Referatu Dochodzeniowo-Œledczego Sekcji Kryminalnej KPP

we W³odawie Krzysztof Prucnal

(10)

PROKURATURA REJONOWA Aleksandrów Kuj. 2008-03-03 w Aleksandrowie Kujawskim

ul. Narutowicza 16

87-700 Aleksandrów Kujawski Ko 59/08

Dot. L.dz. 54/08/F

Pani

Katarzyna Sztajgla-Zamorowska Redaktor Naczelny

W odpowiedzi na fax z dnia 25.02.2008 r. – uprzejmie informujê, i¿ odpowiedŸ na pytania s¹ zbierane systemowo przez wszystkie jednostki prokuratury i odpowiedŸ zostanie udzielona zbiorczo przez Pro- kuraturê Krajow¹.

Prokurator Rejonowy A. Ko³odziejski AK/JZ

PROKURATURA REJONOWA £obez, dnia 26 lutego 2008 r.

w £obzie

ul. Sienkiewicza 4 73-150 £obez Ip 1/08

Dot. L.dz. 54/08/F

„Prawo Europejskie w Praktyce”

ul. Prosta 2/14 00-850 Warszawa

W odpowiedzi na pismo nr L.dz. 54/08/F z dnia 25 lutego 2008 r., uprzejmie informujê, ¿e w Prokura- turze Rejonowej w £obzie aktualnie pozostaje zawieszonych 18 postêpowañ o czyn z art. 209 § 1 k.k., co stanowi oko³o 30% ogó³u spraw zawieszonych w tut. Prokuraturze. Przestêpstwa niealimenatcji zawsze stanowi³y mniej wiêcej podobny odsetek spraw zawieszonych. Wszystkie sprawy zosta³y zawieszone z powodu tego, ¿e podejrzany (zobowi¹zany do alimentacji) nie przebywa w miejscu sta³ego zamieszkania, a miejsce jego aktualnego pobytu jest nieznane. Podkreœlam ponadto, ¿e nie wszystkie po- stêpowania zosta³y zawieszone z powodu przebywania podejrzanych za granic¹ – w czêœci postêpowañ nie ma ustaleñ, z których wynika³oby, ¿e podejrzani wyjechali za granicê.

Nie jest mo¿liwe udzielenie Pañstwu odpowiedzi na pytania zawarte w pkt 3, 4 i 5, albowiem egzeku- cjê alimentów prowadz¹ komornicy s¹dowi, a nie prokuratorzy, w zwi¹zku z czym nie posiadam wiedzy dotycz¹cej tego, jaki jest rozmiar problemu, jakich krajów UE dotyczy sprawa, a tak¿e wiedzy na temat skutecznoœci egzekucji roszczeñ alimentacyjnych.

Prokuratura Rejonowa Klaudia Karpiñska-Gêsikiewicz

(11)

Eurosieroctwo 2007

Ankieta wykonana przez pracowników Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego, styczeń 2008 r.

W województwie lubuskim, niestety, ani instytucje pomocy spo³ecznej, ani szko³y, ani kuratorzy s¹dowi nie prowadz¹ badañ skutków emigracji zarobkowych. Nie prowadzi siê tak¿e ¿adnych statystyk. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu (anonimowego) z ró¿nymi grupami zawodowymi zosta³y zebrane informacje i poni¿ej podano najczêœciej wystêpuj¹ce w ankietach odpowiedzi dotycz¹ce ww. tematu:

Wywiad z funkcjonariuszami Policji (10 przypadkowych Policjantów) l Czy spotka³(-a) siê Pan/Pani z przypadkami dzieci pozostaj¹cych bez opieki rodziców, którzy wyjechali za granicê? Jeœli tak, to jak czê- sto?

Ca³a próba badawcza stwierdzi³a jednoznacznie, i¿ w ostatnim czasie zaobserwowali nasilenie siê liczby dzieci, których rodzice wyjechali za granicê w celach zarobkowych. Wiêkszoœæ interwencji zwi¹zanych z wykroczeniami nieletnich wskazuje, i¿ s¹ to nieletni pozostaj¹cy bez opieki.

l Kto najczêœciej opiekuje siê takimi dzieæ- mi?

Najczêœciej opiekuj¹ siê takimi dzieæmi dziadkowie, a niejednokrotnie zdarza siê, ¿e dzieci wychowuj¹ siê same.

l Z czego utrzymuj¹ siê dzieci?

Prawdopodobnie dzieci utrzymuj¹ dziadkowie, albo „utrzymuj¹ siê” same z przestêpczoœci.

l Jakie dzia³ania podejmuje Policja, gdy zostanie wykryty taki przypadek?

Gdy dzieci s¹ ma³e, to zg³asza siê ten fakt do opieki spo³ecznej i s¹du rodzinnego. Starsze dzieci trafiaj¹ do pogotowia wychowawczo-opiekuñczego. Gdy dzieci wskazuj¹ du¿e objawy zaniedbania – trafiaj¹ (szczególnie te ma³e) do najbli¿szego szpitala.

l Jakie negatywne skutki dla dzieci, w zwi¹z- ku z przebywaniem rodziców za granic¹ Pan/

Pani zauwa¿y³(-a)?

Najczêœciej padaj¹c¹ odpowiedzi¹ by³o: „wzrost przestêpczoœci nieletnich”.

Wywiad z psychologami i pedagogami szkolnymi

l Czy spotka³(-a) siê Pan/Pani z przypadkami dzieci pozostaj¹cych bez opieki rodziców, którzy wyjechali za granicê? Jeœli tak, to jak czêsto?

Doœæ czêsto du¿o jest równie¿ dzieci pozostaj¹- cych bez odpowiedniej opieki, których rodzice s¹ w kraju, ale zosta³y przez nich, lub przez jednego z nich, porzucone i s¹ zdane same na siebie b¹dŸ wychowywane przez ojca/matkê alkoholików albo dalekich krewnych, b¹dŸ te¿ niewiele starsze ro- dzeñstwo.

OdpowiedŸ na to pytanie pad³a ju¿ wczeœniej.

Znane s¹ przypadki, gdzie m³odsze dzieci w wieku przedszkolnym trafiaj¹ do dziadków b¹dŸ do Do- mów Dziecka.

Z zasi³ków socjalnych, czasami rodzic lub rodzice przeœl¹ tymczasowym opiekunom parê groszy na utrzymanie, ale to jest kropla w morzu potrzeb

(12)

nastolatka. Wiele dzieci radzi sobie same, co nie- rzadko prowadzi do wy³udzania jedzenia od innych uczniów, b¹dŸ drobnych kradzie¿y.

l Jakie dzia³ania podejmuje psycholog b¹dŸ pedagog szkolny, gdy zostanie wykryty taki przypadek?

Mamy obowi¹zek poinformowaæ S¹d ds. Nie- letnich, wystosowuj¹c pismo z proœb¹ o wgl¹d w sytuacjê rodzinn¹ ma³oletniego dziecka. W praktyce wygl¹da to ró¿nie... Jeœli chodzi o same dzieci, próbujemy im pomóc – prowadzimy rozmowy, prosimy o wyrozumia³oœci i szczególn¹ opiekê wychowawcê i innych nauczycieli, a jeœli sytuacja finansowa w domu jest ciê¿ka, organizujemy dar- mowe obiady, b¹dŸ tylko same zupy.

l Jakie negatywne skutki dla dzieci, w zwi¹z- ku z przebywaniem rodziców za granic¹ Pan/

Agresja, chêæ zwrócenia na siebie uwagi, s³abe oceny, roztargnienie, czêsto u¿ywki (narkotyki, alkohol).

Wywiad z ksiê¿mi

dwóch zielonogórskich Parafii l Czy spotka³ siê Ksi¹dz z przypadkami dzieci pozostaj¹cych bez opieki rodziców, którzy wyjechali za granicê?

Ksiê¿a wskazali, i¿ w Zielonej Górze s³yszy siê o takich przypadkach. Zauwa¿aj¹ to najczêœciej w trakcie odbywanych wizyt duszpasterskich.

Najczêœciej padaj¹ca odpowiedŸ: „dziadkowie albo dalsza rodzina (ciotki, wujkowie)”.

Dziadkowie (rodzina dalsza) informuj¹, i¿ rodzice wysy³aj¹ pieni¹dze na utrzymanie dzieci albo sami utrzymuj¹ swoje wnuki.

l Jakie dzia³ania podejmuje Koœció³, gdy zostanie wykryty taki przypadek?

Wspiera poprzez przekazywanie danych takich rodzin do CARITAS-u, który pomaga dzieciom i ro- dzinom.

l Jakie negatywne skutki dla dzieci, w zwi¹z- ku z przebywaniem rodziców za granic¹, Ksi¹dz zauwa¿y³?

Dzieci s¹ bardziej zamkniête w sobie, osi¹gaj¹ s³abe wyniki w szkole, niejednokrotnie wagaruj¹ – to najczêœciej padaj¹ce odpowiedzi.

Wywiad z pracownikami instytucji opieki spo³ecznej

l Czy spotka³(-a) siê Pan/Pani z przypadkami dzieci pozostaj¹cych bez opieki rodziców, którzy wyjechali za granicê?

Bardzo czêsto – wszystkie odpowiedzi ankieto- wanych.

Dalsza rodzina (dziadkowie, ciocie, wujkowie, starsze rodzeñstwo).

Z dotacji pomocy spo³ecznej, szkó³, które do¿y- wiaj¹ takie dzieci.

l Jakie dzia³ania podejmuje Pan/Pani, gdy zostanie wykryty taki przypadek?

Staramy siê pomóc finansowo. Udzielamy informacji, jak wype³nia siê wnioski o przyznanie œwiadczenia.

l Jakie negatywne skutki dla dzieci, w zwi¹z- ku z przebywaniem rodziców za granic¹, Pan/

Zaniedbane dzieci, skryte, a niektóre nawet agre- sywne.

(13)

Wywiad z pracownikami RODK w Zielonej Górze

l Czy spotka³(-a) siê Pan/Pani z przypadkami dzieci pozostaj¹cych bez opieki rodziców, którzy wyjechali za granicê? Jeœli tak, to jak czê- sto?

Od pewnego czasu te problemy siê pojawiaj¹, od momentu otworzenia rynku pracy dla Polaków, ale trudno okreœliæ czêstotliwoœæ.

Formalnie krewni, czasami s¹siedzi (!), w praktyce pozostaj¹ bez opieki.

Z pieniêdzy, które zarabiaj¹ za granic¹ rodzice, z pie- niêdzy, które same zdobêd¹ z drobnych kradzie¿y.

l Jakie dzia³ania podejmuje RODK, gdy zostanie wykryty taki przypadek?

¯adnych, poniewa¿ to nie nale¿y do naszych obowi¹zków. RODK wydaje tylko opiniê na wniosek s¹du. RODK to jednostka diagnostyczno-kon- sultacyjna dzia³aj¹ca na zlecenie s¹dów w sprawach kierowanych przez s¹dy, tylko odpowiada na pytania s¹du, nie dzia³a bezpoœrednio w œrodowisku.

l Jakie negatywne skutki dla dzieci, w zwi¹z- ku z przebywaniem rodziców za granic¹, Pan/

Zaniedbania wychowawcze, np. wagary, problemy z nauk¹, czyny karalne, pojawiaj¹ siê zachowania ryzykowne, zwi¹zane ze Ÿle pojêt¹ wolno- œci¹ i nadmiern¹ odpowiedzialnoœci¹, samotnoœci¹, niezaspokojeniem potrzeb emocjonalnych (alkohol, narkotyki).

« « «

Na podstawie uzyskanych odpowiedzi z przeprowadzonego wywiadu badawczego mo¿na stwier- dziæ, ¿e zjawisko „Eurosierotctwa” jest coraz czê- œciej zauwa¿ane, mimo i¿ pod t¹ nazw¹ nie jest jeszcze znane szerokiej grupie spo³eczeñstwa.

To psychologowie okreœlaj¹ tak dzieci, których rodzice wyjechali do Anglii, Irlandii b¹dŸ do Nie- miec, poniewa¿ ich zdaniem, dzieci pozbawione sta³ego kontaktu nawet z jednym z rodziców czuj¹ siê jak sieroty.

I to w³aœnie psychologowie szkolni, pedagodzy i wychowawcy, maj¹cy do czynienia z dzieæmi na co dzieñ, zauwa¿aj¹ coraz wiêksze iloœci uczniów, którzy zaczynaj¹ mieæ problemy z nauk¹, popa- daj¹ w ró¿nego rodzaju uzale¿nienia, staj¹ siê agresywni.

Nie zawsze przyczyn¹ takiego stanu rzeczy s¹ rodzice, którzy pozostawili dzieci, a sami wyjechali za granicê w celach zarobkowych, ale w wielu przypadkach to w³aœnie oni s¹ sprawcami negatywnych, pog³êbiaj¹cych siê reakcji, k³opotów emocjonalnych wœród dzieci pozostawionych najczêœciej bez opieki lub w „nieodpowiednich rêkach”: starszego rodzeñstwa, dziadków b¹dŸ dalszych krewnych, a bywa i tak, ¿e dzieci takie trafiaj¹ „na przecho- wanie” do domów dziecka. Równie¿ pracownicy w instytucjach opieki spo³ecznej bardzo czêsto spo- tykaj¹ siê z przypadkami pozostawienia dzieci czê- sto bez odpowiedniej opieki i wystarczaj¹cych œrod- ków do ¿ycia.

Kolejn¹ grup¹ spo³eczn¹, zauwa¿aj¹c¹ ten problem, s¹ funkcjonariusze policji oraz pracownicy s¹dowi (kuratorzy), którzy maj¹ do czynienia z bardzo negatywnymi skutkami emigracji zarobkowej rodziców, prowadz¹cej u pozostawionych dzieci do przestêpczoœci – (kradzie¿e, narkotyki, wzrost agre- sji, próby samobójcze).

Powodem takich zachowañ mo¿e byæ brak dyscypliny, dobrych wzorców, ale i chêæ zwrócenia uwagi na siebie, wywo³ania jakichkolwiek uczuæ i zainteresowania drugiej osoby swoim losem.

(14)

I. Ankiety opracowane przez pracowników urzêdów administracji publicznej Warszawa, Oddziałowe Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN w Warszawie

l Matka za³o¿y³a rodzinê z muzu³maninem za granic¹. Ze wzglêdu na przekonania kulturowe ma³¿onka, i¿ panna nie mo¿e mieæ dzieci, pozostawi³a swoje dziecko w Domu Dziecka w Polsce.

l Matka wyjecha³a za granicê. Zosta³a pozbawiona praw rodzicielskich. Nieletni trafi³ do Domu Dziecka. Nast¹pi³a interwencja babci. Babcia zosta³a opiekunem ma³oletniego w charakterze rodziny zastêpczej.

Chrzanów, Starostwo Powiatowe

l Ojciec rodziny wielodzietnej (oœmioro dzieci) z uwagi na trudn¹ sytuacjê materialn¹ podj¹³ de- cyzjê o wyjeŸdzie za granicê w celach zarobkowych.

Dzieci pozosta³y pod opiek¹ niepracuj¹cej matki.

Matka nie wykaza³a zainteresowania sytuacj¹ szkoln¹ swych dzieci, które boryka³y siê z narasta- j¹cymi trudnoœciami w nauce powodowanymi liczn¹ absencj¹. Matka niewydolna wychowawczo, nie tylko nie motywowa³a dzieci do nauki, ale te¿

przyzwala³a na ich biernoœæ i nierealizowanie obowi¹zków szkolnych. Wspó³praca z matk¹ w zakresie wychowania by³a zatem nik³a. Ojciec przez dwa lata pobytu za granic¹ nie wiedzia³ o sytuacji szkol- nej swoich dzieci. Dwoje spoœród trojga rodzeñ- stwa porzuci³o szkolê podstawow¹ po ukoñczeniu 18 roku ¿ycia, pozosta³a nieletnia wagaruje i stwa- rza problemy wychowawcze.

l W klasie II liceum jest uczennica, która ma wyj¹tkowo trudn¹ sytuacjê. Pierwszy raz matka wyjecha³a do W³och, gdy dziewczyna mia³a 12 lat.

Zosta³a z dwoma starszymi braæmi. Oni robili za- kupy, ona gotowa³a, pra³a, sprz¹ta³a i oczywiœcie chodzi³a do szko³y. Mama wróci³a do domu. Wy-

rzuci³a obu synów. Zaczê³a piæ. Dosta³a nadzór kuratora z powodu zaniedbywania obowi¹zków rodzicielskich. Po trzech latach ponownie wyjecha³a i obecnie nie ma zamiaru wróciæ do Polski. Z ojcem nie ma kontaktu. Odszed³, gdy by³a ma³a. Bracia maj¹ swoje rodziny. Z dziadkami ma sporadyczny kontakt. Zosta³a sama. W ubieg³ym roku, w wakacje, eksmitowano j¹ z mieszkania, bo jak siê okaza³o, by³o bardzo zad³u¿one. Matka nie p³aci³a czynszu od d³u¿szego czasu, o czym dziewczyna nie wiedzia³a. Dosta³a w zamian mieszkanie socjalne: po- kój z kuchni¹. £azienka i ubikacja znajduj¹ siê na korytarzu. Jedyne ogrzewanie stanowi piec kuchen- ny opalany wêglem. Meble i wszystkie rzeczy prze- wioz³a dziêki pomocy znajomych i kolegów z klasy. Nikt z rodziny nie zainteresowa³ siê jej sytuacj¹.

Korzysta z pomocy Opieki Spo³ecznej, gdy¿ nie ma œrodków na utrzymanie siê. Mama od czasu do czasu przyœle jej jakieœ pieni¹dze, ale jest tego zbyt ma³o, ¿eby siê utrzymaæ. Czasem brakuje jej pie- niêdzy na dojazd do szko³y. Opuszcza du¿o godzin, ma s³abe oceny. Jest bardzo zniechêcona, przygnê- biona. Przed kolegami w szkole udaje, ¿e wszystko jest w porz¹dku. Nie chce niczyjego u¿alania, litoœci, ³aski. W wakacje by³a u mamy. Dziêki temu poczu³a siê lepiej. Niestety dobry nastrój trwa³ krót- ko. Obecnie jest w z³ym stanie psychicznym. Zbli-

¿aj¹ siê œwiêta. Ma œwiadomoœæ tego, ¿e znowu musi czekaæ, a¿ ktoœ z rodziny zaprosi j¹ na Wigi- liê. Do mamy nie pojedzie, bo to zbyt kosztowna podró¿. Zreszt¹ zaczyna obwiniaæ j¹ o to, ¿e j¹ zostawi³a, jak teraz musi ¿yæ, ¿e nie ma œrodków do

¿ycia.

l Kilka lat temu matka uczennicy wyjecha³a do Austrii w celu poprawienia sytuacji finansowej rodziny. Dzieci pozosta³y pod opiek¹ ojca, który nadu¿y- wa alkoholu. Starszy brat nie ukoñczy³ szko³y œred- niej. Ojciec nie wykazuje zainteresowania córk¹ pozostawiaj¹c j¹ bez kontroli. W ubieg³ym roku szkolnym dosta³a naganê Dyrektora szko³y za wysok¹ nie- usprawiedliwion¹ absencjê. Magda powtarza II LO i jako starsza uczennica ma negatywny wp³yw na kla-

Przykłady z badań ankietowych

/Przykłady wybrane losowo/

(15)

sê, wagaruje i namawia do wagarów. Matka podczas krótkich pobytów w kraju zawsze interesuje siê sytuacj¹ szkoln¹ córki, rozmawia z wychowawc¹ i na- uczycielami, jednak¿e nie ma znacz¹cego wp³ywu na postêpy w nauce i postawê córki.

l Matka samotnie wychowuje dwóch synów.

Z powodu trudnej sytuacji finansowej kilka lat temu wyjecha³a do Niemiec zostawiaj¹c kilkunastolet- nich ch³opców pod opiek¹ wujka, który mieszka³ niedaleko. W bie¿¹cym roku szkolnym z powodu obni¿enia kosztów utrzymania i lepszego dojazdu matki do pracy przeprowadzili siê z Lublina do Libi¹¿a. Obecnie ch³opcy mieszkaj¹ sami, od czasu do czasu kontroluje ich wujek z Lublina. Pomi- mo braku opieki matki, ch³opcy realizuj¹ obowi¹- zek szkolny (frekwencja uczniów wynosi ok. 95%

obecnoœci na lekcjach), bardzo dobrze radz¹ sobie

³¹cz¹c obowi¹zki domowe ze szkolnymi. Nie s¹ podatni na negatywny wp³yw kolegów, s¹ zdyscy- plinowani, komunikatywni, lubiani i akceptowani przez kolegów i nauczycieli.

Grudziądz, Starostwo Powiatowe

l Rodzice ma³oletniego wyjechali za granicê w celach zarobkowych. Opieka nad dzieæmi w wieku 13 i 17 lat powierzona zosta³a dziadkom. S¹ to dzieci w wieku dorastaj¹cym sprawiaj¹ce k³opoty wychowawcze (dzieci chodz¹ na wagary, ale taka sytuacja mia³a ju¿ miejsce przed wyjazdem rodzi- ców). Dziadkowie obecnie nie radz¹ sobie z wychowaniem wnuków. Rodzice wyjechali za grani- cê w czasie wakacji, ale obecnie przyje¿d¿aj¹ do domu tylko na krótki okres.

l Matka wyjecha³a do pracy za granicê, pozostawiaj¹c 5 dzieci. Dwójk¹ dzieci w wieku 4 lat (bliŸniêta) zaopiekowa³a siê s¹siadka, natomiast nad trójk¹ dzieci w wieku 8, 7, 5 lat opiekê sprawuje babcia. S¹siadka, gdy urodzi³a swoje dziecko, zg³o- si³a sprawê do kuratora i dzieci zosta³y umieszczone w placówce opiekuñczej.

Matka ju¿ wróci³a z zagranicy, ograniczono jej prawa rodzicielskie. Ojciec dzieci odbywa karê w zak³adzie karnym. Obecnie sprawowany jest przez MOPS monitoring, kontrola nad dzieæmi.

l Matka wyjecha³a do pracy za granicê pozostawiaj¹c dzieci w wieku 9 i 17 lat pod opiek¹ ojca,

który ma problemy z alkoholem. Szczególne problemy ma ma³oletni w wieku 9 lat: problemy z nauk¹, wagary. Natomiast ma³oletni w wieku 17 lat dotychczas nie sprawia problemów wychowawczych. W zwi¹zku z problemem alkoholowym ojca, dzieæmi zaopiekowaæ ma siê wujek (brat matki).

Matka dzieci obecnie pracuje za granic¹.

Opatów, Starostwo Powiatowe

l Obydwoje z rodziców przebywaj¹ na emigracji, w domu pozosta³o dwoje dzieci w wieku 14 i 12 lat. Ojciec w ogóle nie utrzymuje kontaktu z dzieæ- mi, matka przez okres oœmiu lat nieobecnoœci by³a w domu tylko raz przez jeden tydzieñ. Opiekê prawn¹ sprawuj¹ dziadkowie ze strony ojca, s¹ te¿

rodzin¹ zastêpcz¹ dla dzieci.

l Matka wyjecha³a za granicê w celach zarobkowych, ojciec pozosta³ z dzieæmi w wieku 10 i 6 lat. Matka za³o¿y³a za granic¹ drug¹ rodzinê, przysy³a sporadycznie paczki.

l Obydwoje z rodziców wyjechali za granicê.

Opiekê nad dzieckiem w wieku 10 lat sprawowa³a babcia ze strony matki. Z powodu k³opotów wychowawczych z dzieckiem zosta³a ograniczona w³adza rodzicielska oraz zosta³ zastosowany do- zór kuratora.

Wołomin, Starostwo Powiatowe

l £ukasz, lat 17. Ojciec £ukasza wyjecha³ do Irlandii ju¿ w 2004 r. Przyje¿d¿a³ do Polski incy- dentalnie, przysy³a rodzinie tylko okreœlone kwoty pieniêdzy. W zesz³ym roku ostatecznie rodzice

£ukasza siê rozstali, gdy¿ ojciec za³o¿y³ w Irlandii drug¹ rodzinê. Ch³opiec, jako rekompensatê za utra- tê ojca, dosta³ od niego drogi samochód. Obecnie, z racji znacznego opuszczenia siê w nauce i licz- nych problemów wychowawczych, jest pod opiek¹ psychologa.

Elbląg, Urząd Miasta

l Wyjazd matki (rodzina niepe³na) do Anglii – ju¿ po ok. pó³ roku – spowodowa³ radykalne obni-

¿enie wyników nauczania i dyscypliny u dobrego dotychczas ucznia.

– Dziecko by³o pod opiek¹ siostry matki.

(16)

– Matka przez d³ugi czas nie przyjmowa³a do wia- domoœci, ¿e dziecko Ÿle przyjmuje wyjazd matki.

– Dyrekcja szko³y i pedagog z w³asnej inicjaty- wy kontaktowali siê z matk¹ przebywaj¹c¹ w An- glii.

Po ok. 1,5 roku od wyjazdu matka zosta³a przeko- nana, ¿e rozstanie z dzieckiem jest zbyt du¿¹ cen¹, i postanowi³a wzi¹æ dziecko ze sob¹.

l Oboje rodzice s¹ za granic¹ (Wyspy Brytyj- skie).

Dziecko pozostawione z dziadkami ju¿ po kilku miesi¹cach sta³o siê obiektem pedofilii ze strony dziadka. Sprawa ma charakter bie¿¹cy. Podjêto ju¿

oficjalne dzia³ania.

Gryfice, Urząd Miasta

l Matka nawi¹za³a znajomoœæ przez Internet z osob¹ mieszkaj¹c¹ za granic¹, porzuci³a 3 córki w wieku 10–17 lat i mê¿a, nie utrzymuje kontaktu z rodzin¹ (podobno urodzi³a kolejne dziecko z nowym partnerem). Zosta³a pozbawiona w³adzy rodzicielskiej. M¹¿ bardzo to prze¿y³, by³ alkohol, nerwica, d³ugotrwa³e terapie. Najstarsza córka musia³a „przej¹æ obowi¹zki matki” w stosunku do m³odszych sióstr.

l Matka (po rozwodzie) wyjecha³a za granicê, zabra³a tam córkê 14 lat na leczenie (bo podobno tam taniej), córka przyjecha³a w odwiedziny do ojca i nie chcia³a wróciæ, twierdz¹c, ¿e tam jest jej Ÿle.

Po pó³ roku prowadzenia sprawy w s¹dzie, córka powróci³a do matki.

W S¹dzie dla Nieletnich w Gryficach nie prowadzi siê spraw rozwodowych, a zatem statystyka ogranicza siê tylko do spraw opiekuñczych lub alimentacyjnych. Najczêœciej to matki, które wyjecha-

³y za granicê, poznaj¹ nowych partnerów ¿yciowych i chc¹ zabraæ dzieci do siebie. Dzieci zazwyczaj nie chc¹ jechaæ. Sprawy s¹dowe prowadzone s¹ bardzo d³ugo (ok. l roku), bo wystêpuje tu dorêczenie (poprzez konsulaty lub s¹dy zagraniczne). Spraw- noœæ tych dorêczeñ spada, poniewa¿ wzrasta iloœæ spraw.

Nowy Sącz, Urząd Miasta

l Sytuacja dwóch braci: Marcina i Mateusza.

Rodzice dwóch ma³oletnich braci wyjechali w 2001

roku do Wielkiej Brytanii. Pozostawili dwóch sy- nów Marcina i Mateusza pod opiek¹ dziadków.

Marcin mia³ wówczas 9 lat, Mateusz 8 lat.

Motywem wyjazdu za granicê by³a poprawa sytuacji materialnej rodziny. W za³o¿eniach pobyt za granic¹ mia³ byæ krótkotrwa³y, st¹d opieka nad dzieæmi pocz¹tkowo nie by³a ustalona przez s¹d.

Ma³oletni ch³opcy bardzo prze¿ywali roz³¹kê z rodzicami, têsknili, oczekiwali na telefony czy listy od rodziców.

Po wyjeŸdzie rodziców nasili³y siê problemy Marcina z jedzeniem. Od najm³odszych lat by³ on niejadkiem. Skar¿y³ siê na bóle brzucha, brak ape- tytu. Niestety rodzi³o to powa¿ny konflikt z babci¹, która przywi¹zywa³a du¿¹ wagê do racjonal- nego ¿ywienia wnuków. Oczywiœcie na bie¿¹co informowa³a rodziców o problemach, jakie przy- niós³ ich wyjazd za granicê.

Rodzice, a szczególnie matka rekompensowa³a synom skutki roz³¹ki poprzez przesy³anie paczek z atrakcyjnymi ubraniami. Równie¿ na bie¿¹co przesy³a³a pieni¹dze.

Wraz z up³ywem czasu, zainteresowanie rodzi- ców problemami Marcina i Mateusza mala³o, rozmowy telefoniczne by³y rzadsze, a pieni¹dze na ich utrzymanie by³y przesy³ane sporadycznie.

Kontakt z ojcem urwa³ siê zaraz po wyjeŸdzie rodziców do Wielkiej Brytanii. Ch³opcy to bardzo prze¿ywali. Mieli do niego ogromny ¿al.

Po pewnym czasie okaza³o siê, ¿e rodzice ch³op- ców nie s¹ ju¿ razem, ojciec zacz¹³ nadu¿ywaæ alkoholu, oboje znaleŸli sobie nowych partnerów

¿yciowych. Natomiast dziadkowie zaczêli dotkli- wie odczuwaæ ciê¿ar finansowy utrzymania wnu- ków.

Widz¹c nieodpowiedzialnoœæ i beztroskê rodzi- ców wobec pozostawionych w Polsce dzieci, dziadkowie wyst¹pili do s¹du o ustanowienie ich rodzin¹ zastêpcz¹ dla ma³oletnich braci. Otrzymali pomoc finansow¹ na czêœciowe pokrycie kosztów utrzymania ch³opców, co nieznacznie poprawi³o sytu- acjê materialn¹ rodziny.

Nie uleg³a natomiast zmianie sytuacja psycho- logiczna dzieci. W dalszym ci¹gu ch³opcy bardzo têsknili za rodzicami, wobec braku zainteresowania ze strony ojca, ca³¹ nadziejê kierowali do matki, która od czasu do czasu telefonowa³a do nich.

U m³odszego z ch³opców pojawi³y siê symptomy psychosomatyczne, wzros³a u niego agresja s³ow- na, stawa³ siê opryskliwy i buntowniczy.

(17)

W chwili obecnej ch³opcy nadal pozostaj¹ pod opiek¹ dziadków. Rodzice po 6 latach pobytu za granic¹ stracili ca³kowicie kontakt emocjonalny z synami. Ojciec zupe³nie nie interesuje siê losem dzieci, nikt z rodziny nie zna jego adresu. Ch³opcy nie chc¹ rozmawiaæ na jego temat, maj¹ do niego ogromny ¿al, czuj¹ wiele z³oœci, a nawet wrogoœci.

Wed³ug babci ch³opcy czuj¹ siê bardzo oszukani przez rodziców, którzy bardzo ich zawiedli.

Aktualnie bracia s¹ w okresie dorastania i sprawiaj¹ k³opoty wychowawcze swoim opiekunom.

Maj¹ problemy w szkole, zarówno w nauce, jak i w zachowaniu. Nie maj¹ motywacji do nauki.

l Sytuacja Paulinki:

Matka Paulinki wyjecha³a za granicê, kiedy dziewczynka mia³a 5 lat. Powodem wyjazdu by³a bardzo z³a sytuacja bytowa rodziny. Matka mia³a problemy ze znalezieniem pracy, gdy¿ nie mia³a wyuczonego zawodu, ukoñczy³a szko³ê podstawow¹, nie mia³a w³asnego mieszkania. Wychowy- wa³a córkê samotnie, ojcostwo natomiast nie by³o ustalone. Mieszka³a u swojej matki i by³a wraz z córk¹ na jej utrzymaniu.

Pocz¹tkowo matka Pauliny wyje¿d¿a³a za gra- nicê wraz z córk¹. Po kilku miesi¹cach sytuacja uleg³a zmianie, gdy¿ nie mog³a ona jednoczeœnie pracowaæ i opiekowaæ siê dzieckiem. Ponadto cór- ka zaczê³a naukê w Polsce. Paulin¹ zaopiekowa³a siê babcia.

Matka utrzymywa³a z córk¹ czêsty kontakt telefoniczny i listowny. Regularnie przesy³a³a babci pieni¹dze na jej utrzymanie. Równie¿ Paulina czê- sto telefonowa³a do matki.

W pocz¹tkowych latach nauki Paulina nie sprawia³a wiêkszych problemów wychowawczych i osi¹ga³a dobre wyniki w nauce. Têsknota za matk¹ jednak ju¿ nied³ugo siê objawi³a. Paulina mia³a rów- nie¿ dolegliwoœci astmatyczne, alergiczne.

Pobyt matki mia³ mieæ charakter czasowy, jednak wci¹¿ siê przed³u¿a³. Istnia³a potrzeba prawnego uregulowania opieki nad dzieckiem, wiêc babcia dziecka wyst¹pi³a z wnioskiem do s¹du o ustanowienie jej rodzin¹ zastêpcz¹ dla Pauliny.

Z biegiem czasu matka rzadziej dzwoni³a i przyje¿d¿a³a do córki w odwiedziny. Ci¹gle obiecywa-

³a, ¿e wróci, albo zabierze córkê za granicê, na okres wakacji, ferii. Nie dotrzymywa³a s³owa. Coraz rzadziej kontaktowa³a siê z córk¹. Wychowywa³a j¹ poprzez drogie prezenty, modne ubiory, komputer,

telefon komórkowy i zabawki. Z biegiem lat wiêŸ z córk¹ zaczê³a siê rozluŸniaæ.

W okresie dojrzewania Paulina zaczê³a przeja- wiaæ coraz wiêksz¹ z³oœæ do matki. Zaczê³a prze- jawiaæ postawê roszczeniowo-¿yczeniow¹ dotycz¹c¹ kolejnych prezentów. Matka spe³nia³a ka¿de jej ¿yczenie.

Paulina ma zaburzone poczucie bezpieczeñstwa.

Zaczê³a osi¹gaæ coraz gorsze wyniki w nauce. Bab- cia straci³a nad wnuczk¹ ca³kowit¹ kontrolê. Pau- lina zaczê³a przebywaæ w towarzystwie rówieœni- ków o w¹tpliwej moralnoœci. Pali papierosy, czêsto wraca póŸno wieczorami do domu.

Babcia wielokrotnie prosi³a córkê o powrót do Polski i zaopiekowanie siê Paulin¹. Jednak matka ci¹gle bagatelizuje problemy t³umacz¹c siê, ¿e nie bêdzie mia³a pracy w Polsce.

l Sytuacja ma³oletniego Krzysia:

Ch³opiec lat 13 pochodzi z rodziny rozbitej. Ma dwoje rodzeñstwa: siostrê 10 lat i brata 11 lat. Matka w 2004 roku wyjecha³a do Niemiec do pracy, poniewa¿ w Polsce zaci¹gnê³a bez zgody mê¿a kilka kredytów, których nie sp³aca³a. Z ojcem pozosta³y dzieci. Pan Jarek pracuje zawodowo. W mieszkaniu w Nowym S¹czu mieszka sam z dzieæmi. Na pocz¹tku by³o mu bardzo trudno. Dzieci musia³y szybko dorastaæ emocjonalnie, poniewa¿ czêsto zostawa³y same w domu. Rolê doros³ego przejmo- wa³ wtedy najstarszy ch³opiec. Matka sp³aca do tej pory po¿yczki, ale od dwóch lat nie odwiedza dzieci. Raz na pó³ roku telefonuje, obiecuje dzieciom,

¿e przyjedzie lub przeœle im paczkê. Jednak coraz rzadziej coœ przesy³a, a pieni¹dze na utrzymanie dzieci przekazuje nieregularnie. W rodzinie tej zaistnia³a równie¿ przykra sytuacja, gdy¿ matka nie pojawi³a siê na Pierwszej Komunii najm³odszego dziecka. Z informacji uzyskanych od znajomych wynika, i¿ prawdopodobnie pozna³a nowego mê¿- czyznê za granic¹.

Dzieci zapominaj¹, jak wygl¹da mama, a najstarszy ch³opiec w ostatnim czasie sta³ siê agresywny, nadpobudliwy, zaczepny. W szkole zaczê³y siê problemy z obecnoœciami. Wychodzi z domu i do szko³y nie trafia. Czêsto jest widywany w nie- odpowiednim towarzystwie. Pedagog szkolny poinformowa³ S¹d Rodzinny o problemach, z jakimi boryka siê ch³opiec. W paŸdzierniku 2007 roku policja zatrzyma³a go z kolegami podejrzanymi o kradzie¿. Jednak¿e podczas dokonywania kra-

(18)

dzie¿y, ch³opiec by³ na zajêciach szkolnych, dlatego te¿ zosta³ zwolniony.

Obecnie w s¹dzie toczy siê sprawa opiekuñcza w stosunku do Krzysztofa. Na rozprawê matka siê nie zg³osi³a, natomiast ch³opiec dosta³ nadzór kuratora s¹dowego. Ponadto ojciec zosta³ zobowi¹- zany do zapewnienia dla dzieci lepszej opieki podczas nieobecnoœci. Jeœli sytuacja nie ulegnie poprawie i ch³opiec nie bêdzie kontynuowa³ nauki oraz bêdzie wchodzi³ w konflikt z prawem, w takiej sytuacji mo¿e dojœæ do ograniczenia w³adzy rodzicielskiej rodzicom i umieszczenie ch³opca w rodzinie zastêpczej lub pogotowiu opiekuñczym.

Równie¿ poinformowano go, ¿e je¿eli ¿ona bêdzie nieregularnie przesy³a³a pieni¹dze, to powinien wyst¹piæ do S¹du Rodzinnego o alimenty.

Podsumowuj¹c sytuacjê ma³oletniego Krzysztofa potwierdza siê prawda, ¿e na wyjazdach rodziców za granicê cierpi¹ dzieci, które odczuwaj¹ brak poczucia bezpieczeñstwa, zw³aszcza, gdy rodzinê opuszcza matka.

Ostrów Wielkopolski, Urząd Miasta

l W Miejskim Oœrodku Pomocy Spo³ecznej stwierdzono jeden negatywny przypadek emigracji zarobkowej ze skutkami dla dziecka. Matka X (osoba od d³u¿szego czasu bezrobotna), samotnie wychowuj¹ca 18-letniego syna, wyjecha³a w celach zarobkowych do Niemiec. Pozostawi³a syna pod opiek¹ babci, która jest osob¹ bezrobotn¹ bez prawa do zasi³ku. Rodzina korzysta z zasi³ków celo- wych i okresowych. Matka nie utrzymuje ¿adnego kontaktu z synem i w³asn¹ matk¹. W trakcie wizyt œrodowiskowych zobowi¹zano syna do wyst¹pienia do s¹du z pozwem o zas¹dzenie alimentów od matki. Ch³opiec uczêszcza do szko³y, w rodzinie nie stwierdza siê uzale¿nieñ i przemocy.

l W rodzinie pe³nej matka wyjecha³a do W³och.

Ma³oletnie dzieci (ur. 2001 r. i 2003 r.) pozosta³y pod opiek¹ ojca. Ojciec nie radzi³ sobie z dzieæmi.

Umieszczono je w rodzime zastêpczej u dziadków ze strony matki.

l Trudna sytuacja materialna sk³oni³a matkê do wyjazdu do W³och. Matka wykonuj¹ca w³adzê rodzicielsk¹ wobec dwojga dzieci (ur.1992 r. i 1995 r.) zwi¹za³a siê z innym mê¿czyzn¹. Pozostawi³a dzie-

ci pod opiek¹ matki. Babcia nie radzi³a sobie z wnu- kami.

l Pe³ne ma³¿eñstwo wychowywa³o troje dzieci (ur. 1996 r., 2000 r. i 2003 r.). Matka wyjecha³a do Niemiec. Ojciec przesta³ siê zajmowaæ dzieæmi i pozostawi³ je u teœciowej i jej konkubenta. Matka za- sz³a w ci¹¿ê w Niemczech. Dziecko urodzi³a w Ostrowie Wielkopolskim i pozostawi³a je w szpitalu. Dziecko umieszczono w rodzinie zastêpczej.

W bie¿¹cym roku zosta³o rozwi¹zane ma³¿eñstwo rodziców przez rozwód. Trójkê dzieci umieszczono w rodzinie zastêpczej u babci. Rodzice nie utrzymuj¹ kontaktu z dzieæmi.

l Ma³¿eñstwo z trojgiem dzieci (ur. 1997 r., 1998 r., 2003 r.) zamieszkiwa³o w domu teœciów, gdzie zajmowa³o piêtro domu jednorodzinnego.

Ojciec wyje¿d¿a³ do Niemiec do pracy. Zacz¹³ nad- u¿ywaæ alkoholu. Rozpoczê³y siê konflikty ma³-

¿eñskie. Matka zwi¹za³a siê z innym mê¿czyzn¹ i odesz³a od mê¿a. Pocz¹tkowo pozostawi³a dzieci z mê¿em. S¹d po zbadaniu sprawy ograniczy³ oboj- gu rodzicom w³adzê rodzicielsk¹ poprzez nadzór kuratora i ustali³ u matki miejsce pobytu dzieci.

Ojciec nadal pracuje w Niemczech i dzwoni do dzieci. Matka nie utrudnia kontaktu z dzieæmi, wyst¹pi³a z pozwem o rozwód.

l Ma³¿onkowie wspólnie wychowywali dwoje dzieci (ur. 1990 r. i 1992 r.). Zamieszkiwali w 3-po- kojowym mieszkaniu w bloku. Ojciec wyjecha³ do pracy w Niemczech, ³o¿y³ na utrzymanie dzieci.

Matka zwi¹za³a siê z innym mê¿czyzn¹. Ojciec dzieci wpad³ w furiê, pobi³ ¿onê, a nastêpnie podj¹³ próbê samobójcz¹, czego œwiadkami by³y dzieci.

Ojcu ograniczono w³adzê rodzicielsk¹ poprzez nad- zór kuratora. Obecnie wyprowadzi³ siê od rodziny, pracuje w Polsce i leczy siê psychiatrycznie. Utrzy- muje kontakt z dzieæmi i ³o¿y na ich utrzymanie.

l W rodzinie pe³nej z dwojgiem dzieci (ur. 1990 r., ur. 1992 r.) matka wyjecha³a do Niemiec. Ojciec nie dawa³ gwarancji dobrej opieki z uwagi na alkoho- lizm. Matka nie ³o¿y³a na dzieci. Dzieci dopuszcza-

³y siê czynów karalnych. S¹d ograniczy³ w³adzê rodzicielsk¹ poprzez zastosowanie nadzoru kuratora.

Ojciec zmar³. Matka nie podjê³a opieki na dzieæmi.

S¹d umieœci³ je w rodzinie zastêpczej u babci.

(19)

l Nieletni (ur. 1990 r.) dopuszcza³ siê kradzie¿y w grupie rówieœników. Ojciec pracuje w Norwegii.

Do domu przyje¿d¿a co kilka miesiêcy. Matka czê- sto przebywa poza domem. Dzieci pozostaj¹ bez kontroli. Matka niechêtnie wspó³pracuje z kuratorem, bagatelizuje wagary syna i kradzie¿e. Ch³o- piec nie uzyska³ promocji do nastêpnej klasy.

l Nieletni (ur. 1992 r.) zacz¹³ funkcjonowaæ w z³ym towarzystwie rówieœników, którzy brali narkotyki. By³ agresywny wobec kolegów w szkole, nie uzyska³ promocji do nastêpnej klasy. Ojciec przebywa³ na kontrakcie w Hiszpanii i by³ na bie-

¿¹co informowany o problemach z synem. Ojciec zrezygnowa³ z pracy za granic¹, co zaowocowa³o popraw¹ zachowania nieletniego. Wobec niego s¹d zastosowa³ œrodek wychowawczy w postaci nadzoru odpowiedzialnego rodzica.

l Rodzina niepe³na. Nieletni (ur. 1991 r.) doko- na³ kradzie¿y, przebywa³ w z³ym towarzystwie.

Ojciec sprawowa³ sam opiekê nad synem, czêsto wyje¿d¿a³ na Ukrainê, gdzie zarobkowa³. Ojciec nadu¿ywa³ alkoholu. O¿eni³ siê z Ukraink¹ i nad- zór kuratora nie jest wykonywany z uwagi na wyjazd nieletniego z Polski.

Sosnowiec, Urząd Miasta

l Odnotowany zosta³ jeden przypadek w Cen- trum Opiekuñczo-Wychowawczym Pomocy Dziec- ku i Rodzinie w Sosnowcu. Dziecko zosta³o skierowane do Domu Dziecka poprzez orzeczenie S¹du Rodzinnego, gdy¿ ojciec który pozosta³ w Polsce (matka przebywa³a za granic¹) nie potrafi³ prawi- d³owo opiekowaæ siê dzieckiem. Dziecko zosta³o skierowane do Domu Dziecka bez prawa adopcji, gdy¿ rodzice nie zrzekli siê praw rodzicielskich.

W trakcie pobytu dziecka w Domu Opiekuñczym równie¿ ojciec wyjecha³ za granicê. Wobec powy¿- szego dziecko zosta³o pozbawione kontaktu z rodzicami przebywaj¹cymi za granic¹. Jedyny kontakt z rodzicami, który zosta³ zachowany, to komunikacja telefoniczna. Negatywne skutki wyjazdu obydwu rodziców s¹ nastêpuj¹ce: dziecko ma poczucie odrzucenia, osamotnienia, oczekuje po- wrotu rodziców.

l Drugi przypadek zosta³ odnotowany w szkole podstawowej. Dziecko zosta³o pozostawione pod

opiek¹ dziadków poprzez przekazanie notarialnej opieki nad dzieckiem. Powy¿sze nast¹pi³o miêdzy innymi dziêki staraniom szko³y. Nastêpnym problemem jest brak ci¹g³oœci nauczania, w zwi¹zku z wyjazdami np. do dziadków, którzy mieszkaj¹ w innej miejscowoœci, lub za granicê do rodziców.

Zdarzaj¹ siê te¿ powroty po kilku miesi¹cach.

Dziecko powraca, ale czasami do innej klasy, innych kolegów, musi nadrabiaæ zaleg³oœci. Dla dziecka s¹ to dodatkowe stresy.

II. Ankiety opracowane przez kuratorów s¹dowych Płock, Sąd Okręgowy

l Matka wyjecha³a za granicê, pozostawi³a bez opieki trzech synów, w tym dwóch nieletnich. Naj- starszy przej¹³ opiekê nad nimi. Sam podj¹³ ciê¿k¹, fizyczn¹ pracê, aby móc utrzymaæ swoich braci.

Codziennie pracowa³ po kilkanaœcie godzin. To nie wystarczy³o! Równie¿ m³odszy z braci przerwa³ naukê w technikum i wykonywa³ prace dorywcze.

Skutkiem tego najm³odszy brat pozostawa³ czêsto bez opieki. Samotnie przebywa³ w domu. Sam musia³ radziæ sobie ze swoimi problemami, nauk¹ w szkole. Braciom brakowa³o ju¿ czasu na utrzy- mywanie kontaktów ze szko³¹. W efekcie ma³y ch³opiec nie poradzi³ sobie ze swoimi problemami i nie by³ klasyfikowany w IV klasie szko³y podstawowej. Matka na pocz¹tku dzwoni³a i przysy³a³a pieni¹dze, lecz po up³ywie paru miesiêcy kontakt z synami zosta³ zupe³nie zerwany.

l Przyk³adem negatywnego skutku emigracji zarobkowej jest wyjazd za granicê ojca – jedynego

¿ywiciela rodziny. Do pracy wyjecha³ w celu poprawienia sytuacji materialnej rodziny. W kraju mia³ sta³¹ pracê, jednak bardzo niskie zarobki, nie- wystarczaj¹ce na godne ¿ycie. Wy¿ej wymieniony wyje¿d¿aj¹c za granicê pozostawi³ w kraju troje dzieci w wieku 1, 5 i 6 lat oraz niepracuj¹c¹ ¿onê, która by³a w ci¹¿y z czwartym dzieckiem. Decyzjê o wy- jeŸdzie podj¹³ mimo sprzeciwu ¿ony. Na tym tle dochodzi³o do nieporozumieñ miêdzy ma³¿onkami. Przysy³a³ on pieni¹dze, ale nie by³y to wystarczaj¹ce kwoty na utrzymanie rodziny i op³acenie nale¿noœci za mieszkanie. Ciê¿ar samotnego wy- chowywania dzieci, niemo¿noœæ liczenia na pomoc ma³¿onka w okresie pobytu w szpitalu, k³opoty fi-

(20)

nansowe doprowadzi³y do pogorszenia relacji miê- dzy ma³¿onkami. Ma³¿onka musia³a szukaæ pomocy finansowej i osobistej u cz³onków rodziny. Oj- ciec dzieci przez okres oko³o dwóch miesiêcy nie kontaktowa³ siê w ogóle z rodzin¹. Przysy³a³ jedynie niewielkie kwoty pieniêdzy. W konsekwencji doprowadzi³o to do z³o¿enia w s¹dzie pozwu o alimenty. ¯ona by³a zdecydowana wnieœæ pozew o roz- wód. Stan taki trwa³ przez okres oko³o jednego roku.

W koñcu ma³¿onkowie doszli do porozumienia i po- stanowili o wspólnym wyjeŸdzie za granicê. W tym przypadku wyjazd w celach zarobkowych móg³ doprowadziæ do rozbicia rodziny.

Szczecin, Sąd Okręgowy

l W rodzinie dotkniêtej emigracj¹, pomimo po- prawy sytuacji finansowej, nast¹pi³o trwa³e pod- wa¿enie zaufania ma³¿onków w stosunku do siebie.

Obie strony coraz czêœciej podejrzewa³y siê o kontakty pozama³¿eñskie, nie potrafi³y doprowadziæ do takiego rozstrzygniêcia, by zakoñczyæ te insynu- acje. ¯adna ze stron nie przedstawi³a konkretnych dowodów na potwierdzenie swoich tez. Brak zaufania i podejrzliwoœæ doprowadzi³y do zerwania wiêzów emocjonalnych. Obecnie ma³¿onek utrzymuje rodzinê, jednak ma coraz mniej kontaktów rodzinnych. Taka sytuacja negatywnie odbije siê na dzieciach. Obecnie s¹ one nieœwiadome sytuacji. Z ich punktu widzenia ta sytuacja jest dobra, bowiem znacznie poprawi³ siê ich stan posiadania.

Co wiêcej, ojciec sta³ siê osob¹ bardziej oczeki- wan¹, jako emisariusz nowoœci technicznych, zabawek. Na razie nie ujawni³y siê negatywne zjawiska oprócz przedmiotowego traktowania rodziców, agresywnoœci, izolacji.

l Rodzina, gdzie emigracja dotyczy³a ma³¿onki.

Córka (lat 8) bardzo odczu³a brak matki. Wpraw- dzie poprawi³a siê jej sytuacja materialna, jednak brak matki w d³u¿szym okresie (matka odwiedza Polskê mniej wiêcej raz na dwa miesi¹ce) jest dla niej trudny do zaakceptowania. Po okresie zach³y- œniêcia siê zabawkami, nowinkami i urz¹dzeniami technicznymi nast¹pi³a apatia i wyraŸne zniechê- cenie do nauki. Dziewczynka ma oparcie w ojcu, ale nie radzi on sobie z utrzymaniem porz¹dku w mieszkaniu czy te¿ w przygotowaniu posi³ków.

Dziecko te¿ nie ma oparcia w dziadkach, bowiem mieszkaj¹ w innym mieœcie. W szkole pojawi³y siê problemy z nauk¹, koncentracj¹.

Bartoszyce, Sąd Rejonowy

l Rodzina funkcjonowa³a w 4-osobowym sk³a- dzie, tj. ma³¿onkowie oraz dwoje dzieci (córka lat 10, syn lat 4). ¯ona za zgod¹ mê¿a w roku 2000 wyjecha³a do pracy do Hiszpanii w celach zarobkowych. Pocz¹tkowo ³o¿y³a na utrzymanie dzieci niewielkie kwoty. Po pewnym czasie przesta³a przesy³aæ pieni¹dze, a kontakty z rodzin¹ by³y sporadyczne, jedynie telefoniczne. M¹¿ wczeœniej mia³ sk³onnoœci do nadu¿ywania alkoholu. Po wyjeŸdzie

¿ony nie radzi³ sobie z problemami. Nadu¿ywa³ alkoholu, zaniedbywa³ dzieci, przez jakiœ czas ¿y³ w konkubinacie.

W roku 2003 ojciec pod wp³ywem alkoholu do- kona³ rozboju i wówczas odbywa³ karê pozbawie- nia wolnoœci na 10 miesiêcy w zawieszeniu na 3 lata i objêty zosta³ dozorem kuratora s¹dowego.

Mia³ wówczas obowi¹zek powstrzymania siê od nadu¿ywania alkoholu i zap³acenia grzywny.

W roku 2006 ojciec wraz z dzieæmi przeprowa- dzi³ siê do swojej matki i uzyska³ rozwód. W³adzê rodzicielsk¹ mia³ wykonywaæ ojciec. Rodzinê objê- to wówczas nadzorem kuratora s¹dowego. Wobec matki w³adza rodzicielska zosta³a zawieszona. Na dzieci zosta³a przyznana zaliczka alimentacyjna.

Do stycznia 2007 r. rodzina funkcjonowa³a ra- czej prawid³owo. Ojciec nie nadu¿ywa³ alkoholu.

Prowadzeniem gospodarstwa domowego oraz wychowaniem dzieci zajmowa³a siê wspólnie zamieszka³a babcia. Z uwagi na trudn¹ sytuacjê finansow¹ babcia wyjecha³a do pracy, do W³och na 3 miesi¹- ce. Po jej wyjeŸdzie sytuacja znacznie siê pogorszy³a, ojciec dzieci zacz¹³ nadu¿ywaæ alkoholu oraz próbowa³ pope³niæ samobójstwo. Babcia natych- miast wróci³a do domu i poczyni³a wszelkie stara- nia, by uzyskaæ status rodziny zastêpczej. W listopadzie 2007 r. postanowieniem s¹du dzieci zosta³y umieszczone u babci. Ojciec ma ograniczon¹ w³a- dzê rodzicielsk¹, jednak¿e zamieszkuje wraz z dzieæmi. Aktualnie nie nadu¿ywa alkoholu.

W trakcie dodatkowych wyjaœnieñ ustalono, i¿

matka dzieci nadal zamieszkuje w Hiszpanii, ¿yje w konkubinacie i ma jedno dziecko, którym siê

(21)

obecnie opiekuje. Z dzieæmi pozosta³ymi w Polsce nadal nie utrzymuje kontaktów.

Bielsko Podlaskie, Sąd Rejonowy

l Zjawisko karalnego pozostawiania dzieci przez osoby emigruj¹ce wystêpuje na tym terenie. Jednym z takich przypadków, który wyst¹pi³ kilka lat wstecz, by³ wyjazd obojga rodziców kilkunastoletniego ch³opca w celach zarobkowych za granicê. Rodzice pozostawili syna pod opiek¹ babci. Po pewnym czasie rodzice siê rozwiedli. Matka wróci³a do kraju i za- czê³a nadal jeŸdziæ do Belgii w celach zarobkowych.

Syn nieletni nie mog¹c pogodziæ siê z rozwodem rodziców zacz¹³ za¿ywaæ narkotyki. Matka przebywa³a w tym czasie w Belgii. Na skutek przedawko- wania znalaz³ siê w szpitalu. Po kilku dniach wy- pad³ z okna na trzecim piêtrze i zabi³ siê.

Bochnia, Sąd Rejonowy

l Rodzina objêta nadzorem w sprawie Opm.

Matka chora psychicznie, ojciec z problemem alkoholowym, trójka synów w wieku 16, 19, 21 lat.

Wyjazd ojca do Holandii spowodowa³ obarczenie prac¹ na gospodarstwie rolnym matki i synów. Oj- ciec przyje¿d¿a sporadycznie, w nieregularnych odstêpach czasu, przesy³a œrodki finansowe. Naj- m³odszy syn pogorszy³ swoje zachowanie w szkole (s³absze oceny, problemy z zachowaniem) i w stosunku do matki. Stan zdrowia matki oraz 19- letniego syna wymaga³ równoleg³ej hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym. Najstarszy z synów zrezygnowa³ z pracy zawodowej, wobec koniecz- noœci przyjêcia roli gospodarza – zaj¹³ siê gospo- darstwem oraz utrzymaniem spoistoœci rodzinnej.

Rodzina pauperyzuje siê. Ojciec wyizolowa³ siê z rodziny. Sporadycznie przyje¿d¿aj¹c do kraju zaburza relacje rodzinne i pogr¹¿a siê w uzale¿nie- niu alkoholowym.

l Nieletni, lat 16, pod nadzorem kuratora na skutek przejawów demoralizacji. Ojciec nie uczestni- czy w wychowaniu syna, matka ma nowego part- nera. Matka przebywa za granic¹ przez okresy od dwóch tygodni do miesi¹ca. W tym czasie ch³opiec zamieszkuje sam w mieszkaniu. Gotuje mu s¹siadka i dogl¹da mieszkania. Matka nie zauwa¿a zwi¹z- ku pomiêdzy wyjazdami a problemami wychowaw- czymi z synem. Podobnie egzystuje jego m³odszy

brat mieszkaj¹cy równie¿ samotnie w innym, od- dzielnym mieszkaniu.

Bolesławiec, Sąd Rejonowy

l Matka po rozwodzie, córka rocznik 1991, syn 1993, przyje¿d¿a na teren gminy boles³awieckiej.

Rodzina boryka siê z problemami socjalno-byto- wymi (korzystanie z pomocy rodziny, alimentów, pomocy spo³ecznej). Matka nie mo¿e otrzymaæ pracy zarobkowej i dlatego podejmuje decyzjê o wy- jeŸdzie do Niemiec, gdzie zatrudnia siê w restau- racji. Dzieci pozostawia pod opiek¹ prababci.

Rodzeñstwo ma zapewnione posi³ki (w tym œnia- danie w szkole op³acone przez GOPS), opiekê oraz troskê. Relacje z dzieæmi prababcia ma poprawne, jednak problemy szkolne ch³opca przerastaj¹ mo¿- liwoœci starszej osoby. Dzieci bardzo odczuwaj¹ brak rodziców. Ojciec pocz¹tkowo utrzymuje czê- ste kontakty z dzieæmi, ale z biegiem czasu staj¹ siê one sporadyczne. Matka przyje¿d¿a³a tylko na kilka dni. Dzieci cieszy³y siê z pobytu matki i pre- zentów – zabawek, jednak radoœæ trwa³a krótko.

Têsknota za bliskoœci¹ mamy by³a widoczna. Brak zaspokojenia potrzeb emocjonalnych w domu to dalsze problemy wychowawcze w szkole. Matka powoli poprawia warunki socjalno-bytowe (remont mieszkania i urz¹dzenie pokoju dzieciom), ale potrzeby emocjonalne pozostawia poza sob¹. Tak musia³a uczyniæ, aby zapewniæ byt i utrzymanie wszystkim. Wkrótce pojawi³o siê kolejne dziecko.

l Nadzór kuratorski z urzêdu nad wykonywa- niem w³adzy rodzicielskiej przez ojca nad synami (ur. 1985 r. i 1991 r.). Rodzina mieszka na wsi. Jest znaczna ró¿nica wieku miêdzy ma³¿onkami. Ojciec nadu¿ywa alkoholu, jest agresywny, czêste s¹ inter- wencje policji. W wyniku problemów rodzinnych matka podejmuje dzia³ania s¹dowe w celu zmiany sytuacji. W miêdzyczasie starszy syn powoduje znaczne problemy wychowawcze (papierosy, alkohol, narkotyki). Ojcu zostaje odwieszony wyrok i trafia do zak³adu karnego na rok. Nadzór ustaje. Jed- nak losy tej rodziny znane by³y kuratorowi ze wzglêdu na pe³nienie nadzoru u siostry matki. Mat- ka ch³opców wyje¿d¿a za granicê, zostawiaj¹c ma-

³oletniego synka u cz³onków rodziny. Syn pomiesz- kuje po trosze u ciotek, babci. Ch³opiec tu³a siê po rodzinie i lokuje swe uczucia w kolejnych osobach.

Prosi przy tym, by móg³ pozostaæ na d³u¿ej. Wy-

(22)

jazd matki do pracy za granicê zabra³ nadziejê dziecka na realizacjê jego potrzeb emocjonalnych.

l Nadzór w rodzinie, dwóch synów 12 i 17 lat, matka nadu¿ywa alkoholu. Ojciec przebywa za granic¹ w Niemczech. Do domu przyje¿d¿a raz na dwa miesi¹ce, zapewnia utrzymanie rodzinie. Sytuacja patologiczna utrzymuje siê od szeregu lat. Matka po leczeniu alkoholowym nie podjê³a terapii jako dal- szego leczenia, wraca do na³ogu. Ojciec nie podj¹³ dzia³añ wspomagaj¹cych, bo nie ma go w kraju.

Dzieci przejê³y „troskê o matkê”. Chroni¹ mamê kupuj¹c jej alkohol, bo mama prosi. K³ami¹, robi¹ wszystko, by mama by³a w domu. Dzieci s¹ zaniedbane wychowawczo i edukacyjnie. Rozpoczynaj¹ siê trudnoœci w szkole. Sytuacja w rodzinie jest skomplikowana i wymaga radykalnych zmian.

Najgorsze jest to, ¿e ojciec nie widzi potrzeby pomocy, nie chce rozmawiaæ z kuratorem. GOPS owszem, rozpatruje wniosek o leczenie, policja przywozi pijan¹ matkê znalezion¹ przy drodze, ale to nie s¹ skuteczne dzia³ania. W œwiadomoœci dzieci na zawsze pozostanie obraz matki i jej postêpowa- nie. Ojciec od lat nie mieszka z rodzin¹. Wyje¿d¿a do pracy, a problemy zostawia synom.

Brodnica, Sąd Rejonowy

l Ch³opak lat 17, zamieszka³y na wsi gmina Brodnica, uczeñ I klasy gimnazjum dla doros³ych w Brodnicy. Objêty nadzorem kuratora z powodu braku pe³nej, prawid³owej opieki rodzicielskiej.

Stan rodziny:

Miros³aw wychowywany przez samotn¹ matkê.

Ojciec od wielu lat przebywa poza domem, nie kontaktuje siê z rodzin¹. Nie p³aci alimentów.

Siostra Miros³awa lat 30, od 3 lat mieszka na sta³e w Hiszpanii. Ch³opiec silnie emocjonalnie zwi¹zany z siostr¹. Matka nie pracuje, otrzymuje rentê chorobow¹. W domu mieszka równie¿ dziadek, ojciec matki, lat 60, choruje, na rencie, okre- sowo nadu¿ywa alkohol.

Warunki bytowe rodziny s¹ trudne. Mieszkanie w M-3, w bloku – zaniedbane. Standard mieszkania – niski. Warunki materialne rodziny s¹ trudne, ale zabezpieczaj¹ podstawowe potrzeby rodziny (odzie¿, wy¿ywienie, op³aty).

Miros³aw jest uczniem klasy I gimnazjum dla doros³ych. Ma du¿e trudnoœci w nauce i z tego powodu dwukrotnie powtarza³ klasê. Nie sprawia³

powa¿niejszych problemów wychowawczych.

Matka kontaktowa³a siê ze szko³¹, syn liczy³ siê z jej zdaniem. Kontakty osobiste i telefoniczne z siostr¹ mia³y te¿ na niego pozytywny wp³yw.

W lipcu 2007 r. matka wyjecha³a do Hiszpanii, do córki, ¿eby tam opiekowaæ siê wnuczk¹. W trakcie pobytu za granic¹ podjê³a pracê zarobkow¹ i zdecydowa³a siê pozostaæ tam na d³u¿szy okres.

Opiekê nad Miros³awem sprawuje dziadek, z któ- rego zdaniem ch³opak w ogóle siê nie liczy. Matka kontaktuje siê systematycznie przez skype i gg.

Konsekwencje:

– w sierpniu Miros³aw nie przyst¹pi³ do egza- minu poprawkowego z historii, co skutkowa³o ko- lejnym (po raz 3) powtarzaniem klasy,

– 01.09.2007 r. nie stawi³ siê w szkole i nie podj¹³ nauki na praktykach zawodowych,

– po interwencji kuratora podj¹³ naukê, ale do 15.11.2007 r. by³ w szkole 3 razy, a na praktyce zawodowej 1 raz,

– kilkakrotnie pi³ alkohol i wraca³ do domu w stanie nietrzeŸwym,

– unika³ spotkañ z kuratorem – nie chcia³ roz- mawiaæ, ucieka³ z mieszkania podczas wizyty kuratora, nie odbiera³ telefonów, nie zg³asza³ siê na wezwania.

Po interwencji kuratora rodzina zdecydowa³a, ¿e Miros³aw wyjedzie do Hiszpanii, gdzie po³¹czy siê z rodzin¹. Ma tam zapewnion¹ pracê w cukierni swojego szwagra i mo¿liwoœæ nauki jêzyka na kursach.

l Nieletni do listopada 2005 r., wychowywa³ siê w rodzinie pe³nej. By³ najm³odszym dzieckiem.

Posiada³ o 3 lata starsz¹ siostrê. Ojciec pracowa³ zawodowo. Matka zajmowa³a siê wychowaniem dzieci i domem. W miesi¹cu listopadzie wraz z córk¹ wyjecha³a do pracy w Wielkiej Brytanii, pozostawiaj¹c ch³opca pod opiek¹ ojca. Faktycz- nie ch³opiec czêsto pozostawa³ sam w domu. We wrzeœniu 2006 r., rodzice rozwiedli siê i matka nie powróci³a do kraju.

Uczeñ II klasy gimnazjum, w roku szkolnym 2005/2006 coraz czêœciej opuszcza³ zajêcia lekcyj- ne. Posiada³ du¿e braki w wiadomoœciach i umiejêt- noœciach w przyswajaniu materia³u. Otrzymywa³ coraz wiêcej ocen niedostatecznych. Stawa³ siê coraz bardziej zamkniêty w sobie. Nie bra³ udzia³u w ¿yciu klasy. Stawa³ siê agresywny wobec rówie- œników. Czasami próbowa³ zwróciæ na siebie uwagê krzykiem, wulgarnym s³ownictwem. Szuka³ kon-

(23)

taktów ze starszymi kolegami, którzy mieli na niego z³y wp³yw. W roku 2006 karany przez S¹d dla Nie- letnich za pobicie m³odszego kolegi. Nie otrzyma³ promocji do nastêpnej klasy. Badany przez Porad- niê Psychologiczno–Pedagogiczn¹ nie pozostaje pod jej kontrol¹. Ch³opiec od wrzeœnia 2006 r. zacz¹³ uczêszczaæ do klasy II gimnazjum dla doros³ych w innym mieœcie. Zamieszka³ w miejscowym internacie. W domu przebywa w dni wolne od nauki.

Po przeprowadzonej rozmowie z ojcem kurator stwierdzi³, ¿e przyczyn¹ takiego zachowania syna by³ brak matki oraz siostry. Wywo³a³o to u niego agresjê. Mia³ problemy z koncentracj¹. By³ rozko- jarzony. Nie chcia³ chodziæ do szko³y. Zacz¹³ pró- bowaæ narkotyków. Ojciec nie móg³ zapanowaæ nad jego emocjami i dopilnowaæ, poniewa¿ wiêkszoœæ czasu spêdza³ w pracy poza domem.

Ch³opiec podczas rozmowy z kuratorem wyja- wi³ przyczynê swojego postêpowania. Otworzy³ siê i oceni³ siebie krytycznie. Kurator w czasie rozmowy g³ówny nacisk k³ad³ na wskazanie ojca jako wzorca do naœladowania, aby wzmocniæ jego rolê i pozycjê. Ojciec posiada dobr¹ opiniê i zaanga¿o- wany jest w prawid³owe wychowanie syna.

Uczeñ w roku szkolnym 2006/2007 otrzyma³ promocjê do III klasy z wyró¿nieniem. W wakacje przez okres miesi¹ca by³ u matki w Wielkiej Bry- tanii. Ten kontakt by³ potrzebny, nie wp³yn¹³ jednak pozytywnie na ch³opca. Ponownie zaistnia³a potrzeba korygowania jego zachowañ. Obecnie ch³opiec w szkole i internacie zachowuje siê dobrze.

Uczêszcza systematycznie do szko³y. Ustosunko- wany pozytywnie do ojca i kuratora.

Busko-Zdrój, Sąd Rejonowy

l Rodzice i 4 dzieci, mieszkaj¹cy na wsi. Matka wyjecha³a do pracy za granicê i s³uch po niej za- gin¹³. Ojciec pozosta³ z 4 dzieci. Nie radzi³ sobie z wychowaniem dzieci i nie przej¹³ zwiêkszonych obowi¹zków, ca³¹ win¹ obarczaj¹c ¿onê. Nie stara³ siê zapracowaæ na ich potrzeby, zaniedba³ gospo- darstwo. Ch³opcy zaniedbywali naukê, powtarzali klasy. Ojciec zg³osi³ zaginiêcie ¿ony na Policji i na tym poprzesta³. Dzieci mia³y problem ze zdoby- ciem wykszta³cenia, nie mog³y liczyæ na wsparcie ojca, nie mia³y prawdziwego dzieciñstwa.

l Matka z dwójk¹ dzieci z pierwszego ma³¿eñ- stwa, z drugiego zwi¹zku jedno dziecko. Od kilku

lat wyje¿d¿a do W³och do pracy. Dzieci zostaj¹ pod opiek¹ drugiego mê¿a, obecnie bezrobotnego. Pra- cê utraci³ na skutek nadu¿ywania alkoholu. Kon- takt matki z dzieæmi – telefoniczny. W domu matka przebywa rzadko. M¹¿ zacz¹³ nadu¿ywaæ alkoholu, podj¹³ próbê wyjœcia z na³ogu, ale bez- skutecznie. Wiêcej prób nie ponowi³. Win¹ za swój na³óg obarcza nieobecn¹ ci¹gle w domu ¿onê. Re- lacje pomiêdzy ojczymem a najstarszym z dzieci mocno zaburzone, ci¹g³e awantury, ch³opak bun- tuje siê przeciwko ojczymowi. Nie uczy siê, przerwa³ naukê w I klasie szko³y œredniej.

Drugie z dzieci, córka – uczêszcza do gimnazjum.

Uczy siê dobrze, ale jest zagubiona, wystraszona, brakuje jej obecnoœci matki. Dziecko z obecnego zwi¹zku ma³¿eñskiego – uczennica IV klasy szko³y podstawowej. Dziecko ma du¿e problemy z oty³o- œci¹. Powinna przebywaæ pod kontrol¹ lekarzy, ale nie ma kto tego przypilnowaæ. Jako najm³odsza naj- bardziej odczuwa skutki nieobecnoœci matki. Ojciec przyznaje siê do bezradnoœci i do tego, ¿e nie radzi sobie z wychowaniem dzieci. Podczas obecnoœci

¿ony maj¹ miejsce nieustanne awantury, k³ótnie, przemoc fizyczna, wspólnie spo¿ywany jest alkohol. Wiêzi rodzinne wyraŸnie zaburzone.

l Rodzice i dwóch synów w wieku szkolnym (ur.

w 1997 i 1998 r.). Matka wyjecha³a za granicê, nieznane miejsce pobytu. Zmieni³a dotychczasowy adres zamieszkania i numer telefonu. Nie ¿yczy sobie, aby ujawniono jej adres rodzinie. Zosta³a pozbawiona w³adzy rodzicielskiej. Ojciec – ograniczona w³adza rodzicielska, bezrobotny bez prawa do zasi³ku, leczony psychiatrycznie.

Dzieci od 2005 r. przebywaj¹ w pañstwowym domu dziecka. Ojciec odwiedza dzieci, jest w nowym patologicznym zwi¹zku. Dzieci zaczê³y spra- wiaæ k³opoty wychowawcze. Matka nie nawi¹zuje

¿adnego kontaktu.

Chełm, Sąd Rejonowy

l Matka samotnie wychowuj¹ca szeœcioro dzieci (ka¿de dziecko ma innego ojca) wyje¿d¿a za gra- nicê w celach zarobkowych. Pozostawi³a w domu 16-letni¹ córkê, która zaopiekowa³a siê rodzeñ- stwem. Utrzymywa³a rodzinê za pieni¹dze, które przesy³a³a matka. Po up³ywie 2 miesiêcy dwoje z rodzeñstwa odebrali biologiczni ojcowie. Pozo- sta³¹ trójk¹ rodzeñstwa nadal opiekowa³a siê nie-