PRZESZŁOSC
1 9 6 8
Okładkę projektowała
CZESŁAWA LEWANDOWSKA-GORGOŃ
N A S Z A PRZESZŁO ŚĆ
NOTRE PASSE
Ełudes sur I H isłoire de TEglise eł de la C u ltu re C atholique
en Pologne
D i r e c ł e u r : A l p h o n s e S c h l e ł
X X V III
C r a c o v i e 1 9 6 8
NASZA PRZESZŁOSC
Studia z dziejów Kościoła i ku ltu ry ka to lickie j w Polsce
R e d a k to r : Ks. A l f o n s S c h l e t z C . M.
' .U .
X X V III
K r a k ó w 1 9 6 8
I
W y d a w n i c t w o
N A S Z A P R Z E S Z Ł O Ś Ć Kraków, ul. Słradom 4
^K«. K«. Misjom,,,^
11 ^ > a k o v f V *
Krakowskie Zakłady Grał. 4, J. Sarego 7 — zam. 3 8 0 68 — 1 5 0 0 -(-5 0 — L-7
8- *»■ M i.,. Ml.
^
L£crJc
o wO. HONORAT KOŹMIŃSKI
kapu cyn
WYBÓR PISM
Wydali, wstępem i przypisami opatrzyli O. FLORIAN DUCHNIEWSKI OFM CAP.
i O . GABRIEL BARTOSZEWSKI OFM CAP.
1 9 6 8
WSTĘP
„Ten m nich będący duszą całego splotu m ęskich i żeńskich zgro
m adzeń jest zaw sze niew idzialny” — napisała o o. H onoracie w swoim pam iętniku współcześnie żyjąca M aria G órska. Istotnie, ten człowiek b ył niem al niew idzialny. W idziano go tylko w cześnie rano przy ołtarzu i później, gdy przem ykał się szybko do konfesjonału ze w szystkich stron zam kniętego. A jednak ten w łaśnie człow iek spow odow ał głęboki fe r m ent w społeczeństwie polskim w K rólestw ie, docierał on do w szyst
kich klas społecznych ze swą ideą odnow y ducha.
Jakim b y ł o. Honorat za życia, takim im ię jego pozostało i po jego śmierci. M im o, iż należał bezsprzecznie do rzędu ludzi najbardziej za
służonych dla Kościoła Katolickiego w Polsce w drugiej połow ie X I X wieku, jednak pozostał on nieznany szerszym kręgom społeczeństwa.
N iew iele o nim pisano. N ie doczekał się też jeszcze naukow o opraco
w anego życiorysu. Złożyło się na to szereg przyczyn: w arunki społecz
no-polityczne, w jakich przyszło mu żyć i pracować, niem al całkowite wyniszczenie jego prow incji zakonnej przez kasatę 1864 r., reorgani
zacja i częściowy upadek zgrom adzeń przez niego założonych oraz to, że m iał zaciętych w rogów i zajadłych przeciw ników , których przerastał sw oją dalekowzrocznością, a którzy nie potrafili zrozum ieć tak now a
torskich, ja k na tam te czasy, form życia zakonnego. O pracow anie ta
kiego życiorysu utrudniała rów nież spuścizna pisarska wprost gigan
tycznych rozm iarów, jak chyba żadnego kandydata na ołtarze. Dopiero obecnie jest w przygotow aniu m onografia popularno-naukow a, która będzie pierw szą próbą krytycznej oceny jego życia w św ietle źródeł.
M ożna żyw ić nadzieję, że w niedługim czasie będzie dostępna przy
n ajm niej w m aszynopisie.
N in iejszy w yb ór pism m a na celu ukazanie o. Honorata w świetle jego pism . Przez większą część życia przym usow o zam knięty w klasz
torze interesow ał się niem al w szystkim i zjaw iskam i i problem am i ó w czesnej epoki. Całą duszą w nie zaangażow any i czujny na wszystko, co służyło lub m ogło szkodzić bożej sprawie, nie rezygn ow ał ani na chw ilę z m ożliw ości oddziaływ ania na społeczeństwo. Pozbaw iony m oż
liwości zewnętrznej akcji kontaktow ał się listow nie z osobam i będącym i pod jego w p ły w em . Stąd pow stała obfita korespondencja, obejm ująca dziesiątki tysięcy listów , z których tylko część ocalała.
Jako niezm ordow any apostoł w ykorzystyw ał każdą chw ilę, aby od
działyw ać na otoczenie za pośrednictw em religijnej książki. D zięki te
mu w ciągu długich lat życia w y szły spod jego pióra dziesiątki pozycji, z których część została ogłoszona drukiem , a niem al połowa pozostała w rękopisie.
0 . Honorat należy też do rzędu w ybitniejszych kaznodziejów X I X wieku. N ie w ygłosił kazania bez bardzo sum iennego przygotowania go na piśm ie. O w ocem tych w ysiłków kaznodziejskich b yły .tomiki kazań napisanych in e xten so lub w szczegółow ych szkicach. Zachow ało się około 1500 kazań.
Założyw szy ponad 20 zgromadzeń zakonnych m usiał w iele napra
cow ać się nad tekstam i ustaw odaw czym i, zwłaszcza że dla niektórych zgromadzeń napisał kilka, a naw et kilkanaście redakcji konstytucji.
O soby zw iązane z o. H onoratem zarówno ze zgrom adzeń, jak i spoza nich, skrzętnie zbierały jego pism a. D latego zachowało się ich wiele, m im o iż duża część m usiała ulec zniszczeniu z powodu rew izji.
Spuścizna pisarska o. Honorata jest w posiadaniu archiw um Prow incji W arszaw skiej O O. K apucynów , ale jako w ydzielony zespół podpada
jący pod kom petencję wicepostulatora spraw y beatyfikacji Sługi B o żego. Spora część spuścizny przechow yw ana jest w archiwach zgrom a
dzeń założonych przez o. Honorata oraz pew na ilość w archiwach św.
K ongregacji Zakonn ik ów i K u rii G eneralnej zakonu.
W niniejszym zbiorze pragniem y tylko zaanonsow ać całość spuścizny pisarskiej o. Honorata, ponieważ pełne w ydanie pism nastręczałoby zbyt w iele kłopotów i byłoby w prost niem ożliw e. D ruk ujem y natomiast tylko niektóre pozycje. K ryteriu m w yboru stanowiła przydatność pism o. Honorata dla historii Kościoła K atolickiego w Polsce oraz pragnienie ukazania w nich żywego człowieka na tle sw ej epoki, tak niesłychanie trudnej dla katolicyzm u polskiego. C ały splot stosunków i wydarzeń zawsze żyw o ukazuje się w listach, dlatego um ieściliśm y ich n a jw ię cej, by czytelnikow i ukazać o. Honorata takiego, jakim b ył na codzień, zaangażowanego w ogrom nej m asie spraw wielkich i drobnych, które potem ukształtow ały się w im ponujące dzieło. W y b ra n e fragm enty no
tatek duchownych odsłaniają nam tajem n icę w ewnętrznego życia za
łożyciela licznych rodzin zakonnych, gorliw ego apostoła i męża bożego.
W dalszych zaś działach pism przem ów i o. Honorat jako kaznodzieja i ustaw odaw ca.
Zbiór niniejszy zawiera następujące pozycje:
1. L isty do w ładz kościelnych zakonnych i diecezjalnych.
2 listy do o. Bernarda z A n d erm att, generała zakonu.
1 do o. Pacyfika z Sejano, generała zakonu.
1 do o. W enantego z L isle -e n -R ig a u lt, generała zakonu.
1 do ks. bpa H enryka Piotra Kossow skiego.
1 do ks. arcybpa W incentego Popiela.
1 do księży biskupów K rólestw a Polskiego.
II. Listy do zakonników i kapłanów diecezjalnych.
1 do br. Cypriana M ichałow skiego, kapucyna.
1 do o. Prokopa Leszczyńskiego, kapucyna.
1 do o. Feliksa Sadow skiego, kapucyna.
1 do o. W acław a N ow akow skiego, kapucyna.
1 do o. M ariana N ajdeckiego, kapucyna.
1 do o. Zenona G orlickiego, kapucyna.
1 do współbraci w klasztorze n ow om iejskim . 1 do ks. Jana M azanka.
1 do księży proboszczów K rólestw a Polskiego.
2 do ks. A d olfa Pleszczyńskiego.
1 do ks. Józefa K łosa.
III. Listy do sióstr ze zgrom adzeń przez siebie założonych.
A . Do Zgrom adzenia Sióstr Felicjanek.
2 do s. M agdaleny B orow skiej.
1 do s. M oniki Syb ilskiej.
1 do s. Elżbiety Stum m er.
1 do s. A ngeli Truszkow skiej.
B. Do Sióstr K apu cyn ek w Przasnyszu i w K ętach.
1 do s. Izabelli Lebenstein.
1 do s. K la ry Sejde.
C. Do Zgrom adzenia Sióstr Posłanniczek Serca Jezusowego.
3 do p. Zofii G liszczyńskiej.
1 do s. Józefy Chudzyńskiej.
D Do Zgrom adzenia Sióstr Służek N M P N iepokalanej.
1 do s. Józefy Sieradzkiej.
1 do s. A n ieli Szym ańczak.
2 do s. Franciszki Z m ysłow skiej.
E. Do Zgrom adzenia Córek N M P od Siedm iu Boleści.
2 do s. Feliksy K ołak ow skiej.
F . Do Zgrom adzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpiących.
4 do s. K azim iery G ruszczyńskiej.
G. Do Zgrom adzenia Sióstr Sługi Jezusa.
4 do s. Eleonory M otylow sk iej.
1 do s. K azim iery R atyńskiej.
H . Do Zgrom adzenia Córek Najczystszego Serca N M P . 3 do s. Pauli M ałeck iej.
I. Do Zgrom adzenia Sióstr Im ienia Jezus.
2 do s. F ilom eny H erm an -Iży ck iej.
J. Do Zgrom adzenia M ałych Sióstr Niepokalanego Serca M aryi.
10 do s. A nieli Godeckiej.
1 do s. Jolanty M uśkiewicz.
K . Do Zgrom adzenia Sióstr Zw iastunek W ynagradzania.
1 do s. Teresy Boczkow skiej.
1 do s. Aleksandry Szczepkow skiej.
1 do s. Zofii Szczepkow skiej.
L. Do Zgrom adzenia Córek M aryi Niepokalanej.
2 do s. Ludw iki Gąsiorowskiej.
Ł. Do Zgrom adzenia Sióstr Pocieszycielek Najśw iętszego Serca Jezusowego.
1 do s. Marii Łozińskiej.
2 do s. Janiny W olsk iej.
M . Do Zgrom adzenia Sióstr Służebnic M atki Dobrego Pasterza.
1 do s. W iktorii Roguckiej.
1 do s. H eleny B ułharowskiej.
N . 2 listy okólne do braci i sióstr zgromadzeń ukrytych.
IV . Listy do różnych osób.
1 do Zofii Borkow skiej.
4 do M arii G órskiej.
2 do Ludw ika Górskiego.
1 do Feliksy K ozłow skiej.
1 do Aleksandra Koźm ińskiego.
1 do W incentego Lutosławskiego.
2 do Stefanii Łuczyckiej.
2 do Jana Sieradzkiego.
V . W y p isy z Notatnika duchownego.
1. Na cześć Niepokalanego Serca N ajśw iętszej M aryi Panny w rocznicę ofiarowania się tej Pierw orodnej Córki Boga na służbę Jego świętą.
2. Nabożeństwo do M atki Bożej.
3. N oty z rekolekcji odbyw anych w W arszaw ie w roku 1855 i 1856.
4. Noty z rekolekcji 1886 roku.
5. R efleksje na tem at reorganizacji zgromadzeń ukrytych.
6. A k t odnowienia ślubów w ręku Przenajśw iętszej M aryi Panny w dniu Oczekiwania P M P 18 grudnia 1868 r.
V I. O bjaśnienia tyczące się zgromadzeń ukrytych przed światem.
V I I . Kazania.
1. M ow a pogrzebowa przy przewiezieniu i pochowaniu zwłok śp. E lfrydy Zam oyskiej w lipcu 1873 w e W łodaw ie.
V II I. Teksty ustawodawcze.
1. U staw a dla sióstr Służek.
2. Rady dla Służek N iepokalanej.
O pracowanie pism o. Honorata Koźm ińskiego jest niełatwe. Autor pisał bardzo nieczytelnym , drobnym pism em , często na skrawkach pa
pieru. Chronologia listów nastręcza niem ało trudności. Jedynie listy do w ład z kościelnych, osób duchownych i świeckich przewaznie są da
tow ane, natomiast do zgrom adzeń pisane są zw ykle bez m iejsca i daty, często skrótami m yślow ym i. Podyktow ane to było sytuacją zewnętrzną i ukrytym charakterem zgrom adzeń założonych przez o. H onorata. Stąd podjąć trzeba niem ały trud, aby ustalić chronologię i adresatów. W w y danym zbiorze zm odernizowano pisownię pozostawiając oryginalny ję zyk i styl autora.
Na t>m m iejscu w yrażam y głęboką wdzięcznosc ks. Redaktorowi prof. drowi A lfonsow i Schletzow i za udostępnienie dla pism o. Honorata specjalnego numeru „N aszej Przeszłości” oraz za fachow e wskazów ki.
W y k a z s k r ó t ó w
A rch iw a: „ , _
A G Z K — Arch iw u m Generalne Zakonu Kapucynów w Rzym ie.
A K N — Archiw um K lasztoru w N ow ym Mieście n/Pilicą.
A K P K — Arch iw u m K rak ow skiej Prow incji K apucynów w Krakow ie.
A W P — Archiw um W icepostulatora w W arszaw ie.
A W P K — Archiw um W arszaw skiej Prow incji K apucynów w W a rsza- wie.
A Z S D P — Archiw um Zgrom adzenia Sióstr M atki Dobrego Pasterza w Piasecznie.
A Z S F __ Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Felicjanek w Krakow ie.
A Z S F b . — Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Fabrycznych w Częstocho- A Z S F r. — Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpią
cych w W arszaw ie.
A Z S IJ — Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Imienia Jezus w W a rsza wie.
A Z S J — Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Sługi Jezusa w W arszaw ie.
A Z S M — Archiw um Zgrom adzenia Braci Sług M aryi w N ow ym M ieście n/Pilicą.
A Z S N — Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Niepokalanek w JNowym
M ieście n/P ilicą. .
A Z S P S J — Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Pocieszycielek Serca Jez sowegc w W arszaw ie.
A Z S S - Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Serafitek w K rakow ie.
A Z S S ł. - Archiw um Zgrom adzenia Sióstr Służek N M P Niepoka
w M ariów ce. ivrif>4-
A Z S S r . — Arch iw u m Zgrom adzenia Sióstr Sercanek w No y cie n/Pilicą.
