VOL. XLVI, 4 SECTIO H 2012

U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XLVI, 4 SECTIO H 2012

U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XLVI, 4 SECTIO H 2012

Uniwersytet àódzki, Zakáad Zarządzania Finansami PrzedsiĊbiorstwa

JERZY RÓĩAēSKI

BezpoĞrednie inwestycje zagraniczne w Polsce i inwestycje polskich... przedsiĊbiorstw za granicą na tle tendencji Ğwiatowych – analiza statystyczna

Foreign direct investment in Poland and in Polish companies abroad in global trends perspective – a statistical analysis

Sáowa kluczowe: bezpoĞrednie inwestycje zagraniczne, fuzje i przejĊcia, kryzys gospodarczy, Ğwia-

towe tendencje

Key words: foreign direct investment, mergers and acquisitions, economic crisis, global trends

WstĊp

Polska w ostatnim dwudziestoleciu byáa postrzegana gáównie jako miejsce lo- kalizacji inwestycji zagranicznych. JednakĪe wraz z rozwojem polskiej gospodarki moĪna odnotowaü coraz wyraĨniejszą tendencjĊ do dokonywania bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych przez polskie przedsiĊbiorstwa, poszukujące moĪliwoĞci bardziej aktywnej, niĪ poprzez eksport, obecnoĞci na rynkach zagranicznych.

Celem artykuáu jest wiĊc okreĞlenie tendencji związanych z inwestycjami zagra- nicznymi polskich przedsiĊbiorstw w kontekĞcie:

• ogólnych trendów w gospodarce europejskiej i Ğwiatowej w tym zakresie,

• relacji miĊdzy napáywem inwestycji zagranicznych do Polski a inwestycjami zagranicznymi polskich przedsiĊbiorstw.

Chodzi wiĊc z jednej strony o okreĞlenie miejsca Polski jako kraju, którego

przedsiĊbiorstwa podejmują bezpoĞrednie inwestycje zagraniczne, z drugiej zaĞ

kraju, w którym zmieniają siĊ proporcje wystĊpujące miĊdzy napáywem i odpáywem

bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych. W jakim wiĊc kierunku idą te zmiany i o czym Ğwiadczą?

1. Zmiany w lokalizacji nakáadów inwestycyjnych

lokowanych za granicą – Polska na tle tendencji Ğwiatowych

Napáyw bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych w ostatnich latach zmieniá kierunek – nieco inne kraje niĪ dotychczas odnotowaáy napáyw inwestycji zagranicz- nych, a inne byáy reprezentowane przez przedsiĊbiorstwa poszukujące moĪliwoĞci zainwestowania w ten sposób swoich kapitaáów za granicą. Wpáyw na wielkoĞü prze- páywu bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych miaá Ğwiatowy kryzys gospodarczy – w jego trakcie wystĊpowaáy teĪ jednak zmiany w wielkoĞciach tego przepáywu do poszczególnych krajów.

Inwestycje zagraniczne w Polsce w latach 2005–2010 i te dokonywane przez polskie przedsiĊbiorstwa na tle tendencji Ğwiatowych obrazuje tabela 1.

Tabela 1. Inwestycje zagraniczne w Polsce i dokonywane przez polskie przedsiĊbiorstwa za granicą na tle tendencji Ğwiatowych (w mln dolarów)

Kraje 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Polska

• napáyw 10 293 19 603 23 561 14 839 13 698 9 681

• odpáyw 3 406 8 864 5 405 4 414 5 219 4 701

UE

• napáyw 496 075 581 719 850 528 487 968 346 531 304 689

• odpáyw 606 515 690 030 1 199 325 906 199 370 016 407 251

USA

• napáyw 104 773 237 136 215 952 306 366 152 892 228 249

• odpáyw 115 369 224 220 393 518 308 296 282 686 328 905

Chiny

• napáyw 72 406 72 715 83 527 108 312 95 000 105 735

• odpáyw 12 261 21 160 22 469 52 150 56 530 68 000

Caáy Ğwiat

• napáyw 982 593 1 461 863 1 970 940 1 744 101 1 185 030 1 243 671

• odpáyw 882 132 1 405 389 2 174 803 1 910 509 1 170 527 1 323 337

Jak wynika z tabeli, w latach 2005–2007 nastĊpowaá wzrost napáywu bezpo- Ğrednich inwestycji zagranicznych do Polski; apogeum nastąpiáo w 2007 r., kryzys spowodowaá jednak systematyczny spadek napáywu inwestycji w latach 2008–2010.

Napáyw inwestycji w 2010 r. stanowiá jedynie 41,1% poziomu z roku 2007.

Inwestycje polskich przedsiĊbiorstw zagranicznych byáy najwyĪsze w 2006 r.

W latach 2007–2010 okazaáy siĊ juĪ zdecydowanie niĪsze. W roku 2010 stanowiáy 53% poziomu z 2006 r.

Relacje miĊdzy kapitaáem polskim zaangaĪowanym za granicą a zagranicznym lokowanym w Polsce po najgorszym 2007 r. ulegaáy znacznej poprawie. Wynika to niestety z wyraĨnego zmniejszenia skali inwestycji zagranicznych dokonywanych w Polsce. Z drugiej strony jednak, jeĞli w 2010 r. inwestycje polskich przedsiĊbiorstw za granicą stanowiáy prawie 50% napáywu inwestycji zagranicznych do Polski w tym roku, oznacza to, Īe Polska przestaje stanowiü, jak do niedawna byáa postrzegana, jedynie miejsce dokonywania inwestycji zagranicznych, ale sama staje siĊ równieĪ inwestorem, niezaleĪnie od Ğwiatowych zawirowaĔ gospodarczych.

NajwyĪszy napáyw inwestycji zagranicznych do krajów UE nastąpiá w 2007 r., a póĨniej miaá miejsce dramatyczny spadek. WartoĞü inwestycji w 2010 r. stanowiáa tylko 35,8% poziomu z roku 2007. Spadek byá wiĊc wyĪszy niĪ w Polsce.

Inwestycje krajów UE za granicą byáy najwyĪsze w 2007 r., po czym nastąpiáo ich bardzo wyraĨne ograniczenie. W 2010 r. osiągnĊáy one jedynie 34% poziomu z najlepszego roku 2007. Tak wiĊc spadek inwestycji lokowanych za granicą byá w Polsce znacznie niĪszy niĪ w krajach Unii Europejskiej.

MoĪna wiĊc uznaü, Īe w sferze inwestycji zagranicznych w Polsce, biorąc pod uwagĊ zarówno ich napáyw do Polski, jak i inwestycje polskich przedsiĊbiorstw za granicą, w okresie kryzysu Polska poradziáa sobie nieco lepiej niĪ przeciĊtnie kraje UE.

NaleĪy teĪ zwróciü uwagĊ na to, iĪ w Unii Europejskiej w latach 2005–2010 zmalaáa przewaga inwestycji podejmowanych przez kraje UE w innych krajach w stosunku do napáywu inwestycji zagranicznych do krajów UE. W roku 2007 napáyw inwestycji do krajów UE stanowiá 70,1% wartoĞci inwestycji zagranicznych realizowanych przez kraje UE, w 2008 r. 53,8%, w roku 2009 juĪ 93,7%, a w 2010 r. – 74,8%.

Nieco inaczej ksztaátują siĊ inwestycje zagraniczne w USA. Napáyw tych inwestycji do USA najwyĪszy byá w 2008 r., natomiast w 2009 r. spadáy one o ponad poáowĊ.

W roku 2010 osiągnĊáy 74,5% poziomu z roku 2008, a wiĊc poziom zbliĪony do 2006 r.

Spadek nie jest wiĊc tu tak wyraĨny jak w krajach Unii Europejskiej czy w Polsce.

Inwestycje dokonywane przez przedsiĊbiorstwa amerykaĔskie za granicą wykazy-

waáy doĞü niewielki spadek. W porównaniu z najlepszym rokiem 2007 w roku 2010

stanowiáy one aĪ 83,6%. Tak wiĊc ekspansja amerykaĔskich firm w okresie kryzysu

zmniejszyáa siĊ nieznacznie. JednoczeĞnie utrzymywaáa siĊ przewaga tej ekspansji

nad napáywem bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych do USA, począwszy od roku

2007, w którym dotychczasowe tendencje ulegáy odwróceniu, a napáyw inwestycji

zagranicznych do USA stanowiá tylko 54% inwestycji zagranicznych podejmowanych

przez przedsiĊbiorstwa amerykaĔskie. W 2010 r. udziaá ten wzrósá do 69,4%, ale

nadal przewaga amerykaĔskich inwestycji jest wyraĨna i – co charakterystyczne – odwrócenie trendu zbiegáo siĊ z rozpoczĊciem kryzysu w 2007 r.

Chiny w niewielkim stopniu odczuáy wpáyw Ğwiatowego kryzysu gospodarczego.

Napáyw bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych do tego kraju wzrastaá nieprzerwa- nie do 2008 r., w 2009 r. nastąpiá pewien spadek, ale juĪ w 2010 r. niemal osiągnąá poziom najlepszego roku 2008. Natomiast chiĔskie inwestycje za granicą rosną bardzo szybko, a ich wartoĞü zwiĊksza siĊ wyraĨnie wáaĞnie w okresie kryzysu.

W porównaniu z rokiem 2005 wartoĞü tych inwestycji w 2010 r. wzrosáa ponadpiĊ- ciokrotnie. Charakterystyczne są relacje miĊdzy napáywem bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych do Chin a chiĔskimi inwestycjami za granicą w poszczególnych latach.

Napáyw inwestycji zagranicznych stanowiá:

• w 2005 r. – 590,5%,

• w 2006 r. – 343,6%,

• w 2007 r. – 371,7%,

• w 2008 r. – 207,7%,

• w 2009 r. – 168,1%,

• w 2010 r. – 155,5%,

ogólnej wartoĞci inwestycji chiĔskich za granicą. Relacje miĊdzy napáywem bez- poĞrednich inwestycji zagranicznych do Chin i chiĔskimi inwestycjami za granicą zmieniają siĊ wiĊc bardzo szybko. Chiny stają siĊ waĪnym inwestorem zagranicznym w gospodarce Ğwiatowej.

Tak wiĊc w okresie kryzysu najsáabsze tendencje spadkowe, jeĞli chodzi o napáyw bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych, wystąpiáy w Chinach, a nastĊpnie w USA.

Inwestycje zagraniczne chiĔskich przedsiĊbiorstw nieustannie wzrastaáy, natomiast przedsiĊbiorstw amerykaĔskich – zanotowaáy nieznaczny spadek. NajwiĊksze ograni- czenie napáywu inwestycji wystąpiáo w krajach UE, Polska odnotowaáa spadek wyĪszy niĪ Chiny i USA, ale niĪszy niĪ kraje UE ogóáem. Podobne tendencje wystąpiáy, jeĞli chodzi o inwestowanie krajów UE za granicą – tu Polska na tle caáoĞci UE wypadáa jeszcze lepiej, natomiast zdecydowanie gorzej niĪ USA, a zwáaszcza Chiny.

Warto jednak dodaü, Īe jeĞli napáyw bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych do Polski w roku 2005 stanowiá jedynie 2,1% napáywu tych inwestycji do UE, to w 2010 r. juĪ 3,2%. Inwestycje poza granicami kraju stanowiáy w 2005 r. w Polsce 0,6% inwestycji unijnych, a w 2010 r. juĪ 1,2%.

2. Zmiany miejsca Polski na rynku fuzji i przejĊü

Analiza przepáywów związanych z inwestycjami zagranicznymi musi obejmowaü

równieĪ rynek fuzji i przejĊü, zwany równieĪ rynkiem kontroli. Transakcje związane

z áączeniami przedsiĊbiorstw, ich wykupami stanowią istotny kierunek umiĊdzyna-

rodowienia gospodarki Ğwiatowej. Polska bierze udziaá w tych procesach z jednej

strony jako kraj, którego przedsiĊbiorstwa są obiektem ekspansji firm miĊdzynaro-

dowych, z drugiej zaĞ przedsiĊbiorstwa polskie w coraz wiĊkszym stopniu zaczynają uczestniczyü w transakcjach, w których wyniku nastĊpuje przejĊcie zagranicznego przedsiĊbiorstwa przez polskie.

RównieĪ i w tej analizie istotne jest okreĞlenie, jak dalece kryzys gospodarczy spowodowaá wystĊpowanie istotnych zmian na rynku fuzji i przejĊü.

Podstawowe zmiany obrazuje tabela 2.

Tabela 2. WartoĞü fuzji i przejĊü w latach 2005–2010 (w mln dolarów)

Kraje 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Polska

• sprzedaĪ 1 487 773 728 966 776 1 042

• zakup 586 194 128 432 117 292

UE

• sprzedaĪ 304 740 333 337 527 718 251 169 116 226 113 539

• zakup 210 111 260 680 537 890 306 734 89 694 17 328

USA

• sprzedaĪ 67 401 127 750 164 978 227 445 40 085 80 267

• zakup 86 088 117 729 179 895 70 173 23 760 86 342

Chiny

• sprzedaĪ 7 207 11 298 9 332 5 375 10 898 5 965

• zakup 3 653 12 090 – 2 282 37 941 21 490 29 201

Caáy Ğwiat 462 253 625 320 1 022 725 706 543 249 732 338 839

ħródáo: World Investment Report 2011.

Jak wynika z tabeli 2, wartoĞci fuzji i przejĊü przeprowadzonych przez inwesto- rów zagranicznych w Polsce od 2005 r. wyraĨnie siĊ zmniejszaáa, przy czym wzrost zanotowano dopiero w 2010 r., wartoĞü ta nie osiągnĊáa jednak poziomu z roku 2005 (stanowiáa 70% tej wartoĞci). Bardzo mocno spadáa wartoĞü transakcji dokonywa- nych przez polskie przedsiĊbiorstwa za granicą. Tu równieĪ najlepszy byá rok 2005, w roku 2006 wystąpiá wyraĨny spadek, nieco lepszy okazaá siĊ rok 2008, natomiast w roku 2010 wartoĞü tych transakcji stanowiáa jedynie ok. 50% wartoĞci z roku 2005.

Ekspansja polskich przedsiĊbiorstw ulegáa wiĊc wyraĨnemu osáabieniu.

Nieco inne tendencje wystąpiáy w Unii Europejskiej traktowanej jako caáoĞü.

SprzedaĪ firm krajów UE osiągnĊáa najwyĪszy poziom w 2007 r. i dopiero w latach 2008–2010 wyraĨnie zmalaáa, przy czym spadek ten jest naprawdĊ bardzo wysoki.

W 2010 r. wartoĞü transakcji stanowiáa jedynie 21,5% wartoĞci z najlepszego pod

tym wzglĊdem roku 2007. Podobne tendencje wystąpiáy, jeĞli chodzi o zakup obcych przedsiĊbiorstw przez te pochodzące krajów UE. Najlepszy pod tym wzglĊdem byá rok 2007, po którym nastąpiá wyraĨny spadek. Rok 2010 okazaá siĊ wyjątkowy. Zakupy firm dokonywane przez przedsiĊbiorstwa krajów UE stanowiáy jedynie 3,2% wartoĞci tych transakcji w roku 2007. W ciągu trzech lat nastąpiáo wiĊc caákowite zaáamanie ekspansji przedsiĊbiorstw z krajów UE wyraĪonej w zakupach innych przedsiĊbiorstw.

TakĪe tutaj, podobnie jak w przypadku przepáywów związanych z bezpoĞred- nimi inwestycjami zagranicznymi, mamy do czynienia ze znacznie áagodniejszymi wahaniami w USA i w Chinach.

W USA najwiĊksze nasilenie sprzedaĪy firm amerykaĔskich miaáo miejsce w 2008 r., a wiĊc juĪ w warunkach kryzysu gospodarczego. W roku 2009 nastąpiá bardzo wyraĨny spadek. W roku 2010 wartoĞü tych transakcji stanowiáa jedynie 35,3% wartoĞci z roku 2008.

Z kolei najwiĊksza ekspansja przedsiĊbiorstw amerykaĔskich, przejawiająca siĊ w zakupach innych przedsiĊbiorstw, miaáa miejsce w 2007 r. RównieĪ tutaj najgorszy dla przedsiĊbiorstw amerykaĔskich byá rok 2009. W roku 2010 wartoĞü tych transakcji w stosunku do najlepszego roku 2007 wynosiáa 48%.

Jeszcze inaczej analizowane wielkoĞci ksztaátowaáy siĊ w Chinach, gdzie sprze- daĪ przedsiĊbiorstw najwyĪsze wartoĞci osiągnĊáa w roku 2006 i 2009, a najsáabsze w 2008 i 2010. Trudno tu siĊ wiĊc doszukiwaü jakichkolwiek wyraĨnych tendencji.

W roku 2010 w stosunku do najlepszego roku 2006 wartoĞü tych transakcji wynosiáa jedynie 52,8%.

Podobnie, chociaĪ z wyraĨniejszą tendencją wzrostową, mamy do czynienia z zakupami dokonywanymi przez chiĔskie przedsiĊbiorstwa za granicą. Po znacznym wzroĞcie w 2006 r., w porównaniu z rokiem 2005, w 2007 r. chiĔskie firmy wyzbywaáy siĊ nabytych przedsiĊbiorstw (wartoĞü ujemna transakcji) po to, aby w warunkach kryzysu gospodarczego doprowadziü do niespotykanego wzrostu wartoĞci tych trans- akcji. Mamy wiĊc tu tendencjĊ taką samą jak w przypadku bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych – wystąpiá wyraĨny wzrost zakupów dokonywanych przez chiĔskie przedsiĊbiorstwa w latach najtrudniejszych dla gospodarki Ğwiatowej.

JeĞli porównamy wielkoĞci sprzedaĪy i zakupów przedsiĊbiorstw, to moĪna stwierdziü, co nastĊpuje. W Polsce, co jest zrozumiaáe, wartoĞü transakcji sprzedaĪy polskich przedsiĊbiorstw corocznie znacznie przewyĪsza zakupy dokonywane przez polskie przedsiĊbiorstwa. Najkorzystniejsza relacja pod tym wzglĊdem wystĊpowaáa w 2005 r., w którym zakupy dokonywane przez polskie przedsiĊbiorstwa stanowiáy 39,4% wartoĞci sprzedaĪy polskich przedsiĊbiorstw zagranicznym firmom. W roku 2010 byáo to juĪ tylko 28%. Spadek ekspansji polskich przedsiĊbiorstw na rynku kon- troli jest wiĊc szybszy niĪ spadek na tym rynku sprzedaĪy polskich firm inwestorom.

W krajach UE przewaga sprzedaĪy przedsiĊbiorstw nad ich zakupami utrzymywaáa siĊ w latach 2005–2006; w latach 2007–2008 wiĊcej byáo zakupów niĪ sprzedaĪy (zwáaszcza w 2008 r.), a w 2009 r. tendencja znów ulegáa odwróceniu, by w 2010 r.

osiągnąü niespotykaną wczeĞniej róĪnicĊ – wartoĞü zakupów innych przedsiĊbiorstw

dokonywanych przez przedsiĊbiorstwa z paĔstw UE stanowiáa jedynie 15,3% wartoĞci sprzedaĪy przedsiĊbiorstw z paĔstw UE innym inwestorom. Chyba nikt nie spodzie- waá siĊ tak szybkiego odwrócenia relacji miĊdzy sprzedaĪami firm a ich zakupami, i to w tak znaczącej skali.

W USA wystĊpowaáa duĪa zmiennoĞü relacji miĊdzy sprzedaĪą przedsiĊbiorstw a ich zakupem przez przedsiĊbiorstwa amerykaĔskie. W roku 2005 moĪna byáo od- notowaü przewagĊ zakupów nad sprzedaĪą, w roku 2006 odwrotnie, w roku 2007 znów pewną przewagĊ zakupów, w roku 2008 bardzo wysoką przewagĊ sprzedaĪy, relatywnie duĪą przewagĊ sprzedaĪy w 2009 r. i nieznaczną przewagĊ zakupów w 2010 r. Dla caáego okresu wystąpiáa jednak przewaga sprzedaĪy nad zakupami.

W Chinach – po przewadze sprzedaĪy nad zakupami w latach 2005–2007, od 2008 r. moĪna zanotowaü bardzo wyraĨną przewagĊ zakupów dokonywanych przez chiĔskie firmy nad zakupami chiĔskich firm przez innych inwestorów. JeĞli wiĊc w 2005 r. zakupy stanowiáy 50,6% wartoĞci sprzedaĪy chiĔskich firm, to w roku 2010 odsetek ten wyniósá 489,5%. JeĞli ta tendencja siĊ utrzyma, chiĔskie przedsiĊ- biorstwa w ciągu najbliĪszych kilku lat bĊdą mogáy konkurowaü z USA, jeĞli chodzi o wartoĞü zakupów na rynku kontroli. W 2010 r. wartoĞü zakupów dokonywanych przez chiĔskie przedsiĊbiorstwa stanowiáa 168,5% wartoĞci zakupów dokonywanych przez paĔstwa UE. OczywiĞcie wynik ten Chiny mogáy uzyskaü dlatego, Īe nastąpiá wielki spadek zakupów dokonywanych przez przedsiĊbiorstwa krajów UE.

Ograniczenie zakupów dokonywanych przez polskie firmy w 2010 r. w porów- naniu z najlepszym 2005 r. (49,8%) jest mniejsze niĪ spadek notowany w krajach UE (w 2010 r. 3,2% poziomu z najlepszego roku 2007). W 2005 r. wartoĞü zakupów dokonywanych przez polskie przedsiĊbiorstwa stanowiáa 0,27% zakupów dokonywa- nych przez przedsiĊbiorstwa krajów UE, a w 2010 r. juĪ 1,68%. W tym czasie wartoĞü sprzedaĪy polskich firm innym inwestorom w stosunku do sprzedaĪy przedsiĊbiorstw krajów UE wzrosáa z 0,48% do 0,91%. AktywnoĞü polskich przedsiĊbiorstw na rynku kontroli w UE wiĊc relatywnie siĊ zwiĊksza. Na tle USA, a zwáaszcza Chin wskaĨniki te są jednak doĞü niskie.

ZakoĔczenie

Przeprowadzona analiza danych statystycznych dotyczących ksztaátowania siĊ bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych oraz transakcji związanych z fuzjami i przejĊ- ciami przedsiĊbiorstw w Polsce, Unii Europejskiej, USA, Chinach i na caáym Ğwiecie pozwoliáa na okreĞlenie podstawowych zmian, jakie wystąpiáy w latach 2005–2010, ze szczególnym uwzglĊdnieniem okresu, w którym wystąpiá kryzys gospodarczy – to znaczy lat 2008–2010.

NajwiĊksze znaczenie przypisano ogólnym trendom wystĊpującym na Ğwiecie,

dlatego nie przedstawiono zmian, jakie wystĊpowaáy w poszczególnych krajach – zmian,

które decydowaáy o zmniejszającej siĊ lub zwiĊkszającej roli poszczególnych krajów

w tych procesach. Najbardziej istotne byáo to, jak oceniaü zmieniające siĊ znaczenie Polski jako miejsca lokalizacji inwestycji zagranicznych, ale przede wszystkim jako kraju, którego przedsiĊbiorstwa zaczynają prowadziü aktywną politykĊ inwestycyj- ną poza granicami kraju, tworząc filie i oddziaáy w obcych krajach lub aktywnie uczestnicząc w rynku fuzji i przejĊü.

Analiza pozwala na sformuáowanie nastĊpujących wniosków:

1) JeĞli porównamy badane kraje (Polska, USA, Chiny) oraz UE jako caáoĞü i globalnie – caáy Ğwiat, to zarówno z punktu widzenia napáywu inwestycji zagranicznych, jak i lokowania wáasnych inwestycji (odpáyw) najsilniejszy spadek nastąpiá w Unii Europejskiej i pod tym wzglĊdem Unia Europejska jako caáoĞü straciáa najwiĊcej w związku z kryzysem gospodarczym. Na tle Unii Polska osiąga relatywnie lepsze rezultaty, zwáaszcza jeĞli chodzi o inwestycje dokonywane przez wáasne przedsiĊbiorstwa zagranicą. PoniewaĪ inwestycje za graniczne polskich przedsiĊbiorstw moĪna traktowaü jako pewną nowoĞü w ich dziaáalnoĞci, naleĪy uznaü to za pewien sukces. Znacznie wiĊkszy kryzys wystąpiá na rynku kontroli, gdzie wartoĞü zakupów lokowanych przez polskie przedsiĊbiorstwa drastycznie spadáa, jednak w 2010 r. spadek odnotowany w UE byá jeszcze wyĪszy.

2) Zarówno w napáywie bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych, jak i w pro- cesie inwestowania wáasnych przedsiĊbiorstw za granicą USA nie poniosáo strat podobnych do tych, jakie poniosáa Unia Europejska. Zwáaszcza dotyczy to inwestycji dokonywanych przez przedsiĊbiorstwa amerykaĔskie za grani- cą. Natomiast bardzo wyraĨny spadek nastąpiá na rynku kontroli – sprzedaĪ amerykaĔskich przedsiĊbiorstw innym inwestorom spadáa bardzo wyraĨnie.

W nieco mniejszym tempie, ale równieĪ bardzo wyraĨnie, zmniejszyáy siĊ zakupy obcych firm dokonywane przez przedsiĊbiorstwa amerykaĔskie. Skala tych spadków nie jest jednak tak drastyczna, jak ma to miejsce w krajach Unii Europejskiej.

3) Zdecydowanie najlepiej wykorzystaáy zaáamanie gospodarki Ğwiatowej Chiny.

Nie tylko systematycznie wzrastaá napáyw bezpoĞrednich inwestycji zagra- nicznych do tego kraju (pewne zaáamanie nastąpiáo tylko w 2009 r.), ale teĪ bardzo szybko zwiĊkszyáy siĊ bezpoĞrednie inwestycje zagraniczne chiĔskich przedsiĊbiorstw, przy czym tempo tego wzrostu zwiĊkszyáo siĊ w okresie kryzysu gospodarczego. Nieco trudniej oceniü Chiny jako miejsce dokonywa- nia transakcji na rynku kontroli. Tu tendencje byáy niejednoznaczne, a wiĊc trudno mówiü o wyraĨnym spadku. Natomiast zdecydowanie, i to równieĪ w latach kryzysu gospodarczego, rosáy zakupy dokonywane przez chiĔskie przedsiĊbiorstwa. NaleĪy tu podkreĞliü wyjątkowo wysoki wzrost wartoĞci tych transakcji, korespondujący z szybkim tempem bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych podejmowanych przez chiĔskie przedsiĊbiorstwa.

Aby Polska mogáa zwiĊkszyü udziaá w wymianie miĊdzynarodowej w formie

bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych oraz na rynku kontroli, niezbĊdne są dzia-

áania, które w wiĊkszoĞci przypadków mają charakter bezinwestycyjny. Polska jako kraj goszczący powinna zapewniü inwestorom zagranicznym przede wszystkim:

1) duĪe bezpieczeĔstwo inwestycji, związane ze stabilnoĞcią systemu politycznego, spoáecznego i gospodarczego,

2) stabilnoĞü ustawodawstwa gospodarczego, 3) ograniczenie biurokracji i korupcji, 4) wykwalifikowaną siáĊ roboczą, 5) prosty system podatkowy, 6) rzetelnoĞü kontrahentów

.

Wszystkie te czynniki skáadają siĊ na to, co inwestorzy zagraniczni nazywają klimatem inwestycyjnym.

Z kolei, inwestycje zagraniczne polskich przedsiĊbiorstw mają równieĪ pewne cechy charakterystyczne. Jak zauwaĪa W. Karaszewski

, polskie przedsiĊbiorstwa kierują swoją ekspansjĊ poprzez bezpoĞrednie inwestycje zagraniczne gáównie na kraje europejskie, przede wszystkim stare kraje Unii Europejskiej (15 krajów), ale niemaáo inwestują teĪ w nowych krajach UE (ponad ¼ áącznej wartoĞci inwestycji). MoĪna wiĊc uznaü, Īe nie w peáni są wykorzystywane moĪliwoĞci inwestowania w krajach pozaeuropejskich, do których wprawdzie jest dalej, ale rynki są bardziej cháonne, koszty pracy niskie i co ma duĪe znaczenie, wiele krajów ma juĪ stabilną sytuacjĊ polityczną i spoáeczną. Chodzi tu o kraje Ameryki Poáudniowej, Azji Poáudniowo- -Wschodniej (Wietnam, Filipiny, IndonezjĊ, MalezjĊ), ale równieĪ i niektóre azjatyckie kraje byáego ZSRR. W. Karaszewski podkreĞla duĪe znaczenie takich inwestycji, stwierdzając, Īe „bezpoĞrednie inwestycje zagraniczne przyczyniáy siĊ do poprawy potencjaáu konkurencyjnoĞci zdecydowanej wiĊkszoĞci polskich przedsiĊbiorstw – inwestorów, zarówno w stosunku do ich gáównych konkurentów na rynku krajowym, jak i rynkach zagranicznych, przy czym pozytywne zmiany byáy silniejsze w stosunku do konkurentów na rynkach zagranicznych”

.

Nasilenie miĊdzynarodowej ekspansji polskich przedsiĊbiorstw ma wiĊc znaczenie równieĪ dla rynku wewnĊtrznego, na którym krajowe przedsiĊbiorstwa konkurują z zagranicznymi.

Bibliografia

1. Karaszewski W.,

tora, ToruĔ 2008.

2. RóĪaĔski J., Inwestycje zagraniczne w Polsce. Rozwój. Finansowanie. Ocena., PWE, Warszawa 2010.

1

Na podstawie badaĔ prowadzonych przez J. RóĪaĔskiego, J. RóĪaĔski, Inwestycje zagraniczne w Polsce.

Rozwój. Finansowanie. Ocena, PWE, Warszawa 2010.

2

W. Karaszewski (red.), BezpoĞrednie inwestycje zagraniczne polskich przedsiĊbiorstw, Dom Organi- zatora, ToruĔ 2008.

3

Ibidem.

Foreign direct investment in Poland and in Polish companies abroad in global trends perspective – a statistical analysis

Changes occurring in the capital flows directly connected with foreign direct investments and in mergers and acquisitions market in the last few years, especially in economic crisis conditions, have led to:

• increasing the importance of Poland as a host country,

• increasing the role of Polish companies as foreign investors that establish their subsidiaries and branches in foreign countries or take over foreign companies.

The analysis shows that in processes related to foreign investment flows and typical of control

market sales and purchases the importance of the European Union countries is decreasing, the USA

position is stable and the role of China is definitely increasing. Poland will strengthen its position in

both processes if it fulfils certain conditions referred to in this article.