Dokument władz miejskich Wielunia w sprawie ugody z arcybiskupem gnieźnieńskim z 1526 r.

Tadeusz Grabarczyk, Tadeusz

Nowak

Dokument władz miejskich Wielunia

w sprawie ugody z arcybiskupem

gnieźnieńskim z 1526 r.

Tom 5 (2005)

Tadeusz Nowak, Tadeusz Grabarczyk

(U niwersytet Łódzki)

DOKUMENT WŁADZ MIEJSKICH WIELUNIA W SPRAWIE

UGODY Z ARCYBISKUPEM GNIEŹNIEŃSKIM Z 1526 R.

U m o w a m ięd zy w ład zam i W ielu n ia a arcybisk up em g n ieźnieńskim z ach o w a­ ła się do n aszy ch czasó w w p ostaci o ry g inalnego dok um entu p rzech ow yw aneg o w A rch iw u m A rch id iecezjaln y m w G n ie ź n ie 1. P o n ad to je g o k o p ia zn ajd u je się też w fo rm ie w p isu d o księgi w ieluńskiej radzieckiej przechow yw anej w A G A D w W arszaw ie2. D o teg o w łaśn ie zap isu dotarł K arol W ójcikiew icz, który w o k re­ sie m ięd zy w ojenn y m zbierał m ateriały arch iw alne d oty czące historii W ielun ia3. S porządzony przez nieg o w łasn o ręczn y o d pis je s t ob ecn ie w zaso b ach A rch i­ w um P ań stw ow eg o w P o zn an iu 4. P o zn ań sk a ko p ia z n a n a by ła R. R osin ow i, któ­ ry w yko rzy stał zaw arte tam in fo rm acje o cechach rzem ieśln iczy ch fu n k cjo n u ją­ cych w X V I w. w W ielun iu 5.

O m a w ia n y d o k u m e n t z a w ie ra sz ere g in te re s u ją c y c h in fo rm a c ji, z k tó ry c h w y ła n ia ją się n iejak o trzy zagadnienia. N a pierw szy p lan w y su w a się ko nflikt m iędzy m iastem a arcybiskupem gnieźnieńskim . D rugim zagadnieniem je s t szcze­ g ó ło w e p rz e d sta w ie n ie w y stę p u ją c y c h w d o k u m en c ie p rze d staw ic ieli w ład z

1 Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Dyplomy nr 684. Pełen tekst tego dokumentu zamiesz­ czamy w aneksie.

2 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (dalej AGAD), Wieluńska księga radziecka 1514-1532 r. [dalej:KRWl],k. 102-102v.

3 K. Wójcikiewicz w latach dwudziestych i trzydziestych był nauczycielem w wieluńskich szko­ łach i kustoszem w Muzeum Ziemi Wieluńskiej, T. 0 1 e j n i k, Leksykon miasta Wielunia, Wieluń

1998, s. 231-232.

4 Archiwum Państwowe w Poznaniu, Manuskrypta 188, nr 37.

5 Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, opr. R. Rosin, Warsza­

wa 1963, s. 171. R. Rosin wymienił siedmiu starszych cechów działających wówczas w Wieluniu, pomijając cechmistrza bractwa rzeźników.

miej skich i cechow ych. Trzecim w ątkiem godnym om ów ienia je s t problem dw oru ar­ cybiskupiego w Wieluniu.

N a w stęp ie kró tk o scharak tery zu jm y treść dokum entu w y staw io n eg o w W ie­ luniu przez w ład ze m iejsk ie w d niu 26 listo p ad a 1526 r. Z je g o n arracji d o w iadu ­ je m y się o b u rzliw y m w y d arzen iu , k tó re ro zeg rało się w m ie ś c ie w bliżej n ie­ określonym czasie w sp o m n ian eg o roku. S p ołeczność W ielunia, w ez w a n a od gło ­ sem dzw onu ratuszow ego, zaatakow ała dw ór arcybiskupi w m ieście. Pow od em naj­ ścia było schronienie się w e dworze nie wym ienionego z imienia szlachcica, szukaj ącego bezpieczeństwa przed miej skim w ym iarem sprawiedliwości. M ieszczanie siłą wtargnęli do dw oru i uprow adzili uciekiniera. A rcybiskup zarzucił m iastu złam anie przyw ilejów przysługujących K ościołow i. D o ugody doprow adził sąd polubow ny, którego posta­ now ienia przyj ęły w ładze miej skie, zobowiązuj ąc się dostarczać beczkę piwa, ilekroć Jan Łaski lub je g o następcy b ę d ą przebyw ali w W ieluniu. P onad to m iasto m iało do­ starczyć 10 kup (cumulos) kam ieni z podmiej skich kam ieniołom ów do budow y m uru oddzielaj ącego dw ór arcybiskupi od terenów miej skich. M ieszczanie zobow iązali się dotrzym ać um ow y pod w adium 300 florenów.

Inne zachow ane źródła pozw alająbliżej odtw orzyć przebieg sygnalizow anych w y­ darzeń. Szlachcicem szukającym schronienia w dw orze arcybiskupa był Jan Starze- chow ski z M ierzyć zw any „chorąży cem ”, poniew aż je g o ojciec Jakub pełnił godność chorążego w ieluń sk iego (14 8 6 -1 4 9 7 )6. Z zap isku w k siędze grodzkiej w ieluńskiej dowiaduj em y się, że praw dopodobnie w pierw szych dniach stycznia 1526 r. Jan Sta- rzechowski w szczął aw anturę w dom u m ieszczki wieluńskiej M agdaleny G orzem nej, gdzie poranił przebywaj ących tam m ieszczan i innych gości. Z a ten w ystępek uw ięzio­ no go i posadzono w m urow anej izbie ratusza, skąd udało m u się zbiec do dworu.

D nia 7 stycznia 1526 r. Mikołaj Starzechowski z Mierzyć, podsędek wieluński (1519- 15 50)7, poręczył pod w adium 200 grzyw ien za sw ego brata rodzonego Jana, że stawi się on w grodzie w ieluńskim n a pozew od starosty. P onadto zapew nił, że Jan da odpo­ w iednie zadośćuczynienie w szystkim osobom przez niego poranionym 8. Z kolei Jan

Starzechow ski zabezpieczał bratu n a sw ych dobrach sum ę do 200 grzyw ien za ew en­ tualne straty poniesione przez niego z tytułu poręczenia9.

W spraw ie zaj ścia w W ieluniu w ypow iedział się także król Zygm unt Stary w doku­ m encie w ystaw ionym w G dańsku 15 m aja 1526 г , a skierow anym do Elżbiety z Tar­ nowa, w ojew odziny sandomierskiej i tenutariuszki w ieluńskiej. Interw encja króla spo­ 42 Dokument władz miejskich z 1526 г.

6 Urzędnicy dawnej RzeczypospolitejXII-XVIII wieku. red. A. Gąsiorowski; Urzędnicy łęczyccy,

sieradzcy i wieluńscyXIII-XVwieku, oprać. J. Bieniaki A. Szymczakowa, Wrocław 1985, s. 146.

7 Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku, red. A. Gąsiorowski, Urzędnicy łęczyccy,

sieradzcy i wieluńscyXVI-XVIIIw., oprać. E. Opaliński i H. Żerek-Kleszcz, Wrocław 1993, s. 224.

8 AGAD, Księga grodzka wieluńska, Inscriptiones, [dalej: KGW], ks. 1, k. 306v-307. 9KGW,ks. l,k . 307-307V.

w odow ana była skargą arcybiskupa gnieźnieńskiego, który zarzucał m ieszczanom w ie­ luńskim , iż mau armata et hostili zaatakow ali j ego dwór, w darli się do niego siłą, po czym szlachcica cieszącego się w oln o ściąk o ścielnąporw ali i przyw iedli do ratusza. Jan Łaski w swej skardze w skazyw ał na złam anie praw przysługuj ących Kościołowi i naruszenie jeg o autorytetu. Z ygm unt Stary nakazał tenutariuszce wieluńskiej wyjaśnić pow ód w szczęcia tum ultu przez m ieszczan w ieluńskich10.

Postępowanie w tej sprawie, prowadzone przez samych m ieszczan z udziałem przed­ staw iciela arcybiskupa gnieźnieńskiego, to czyło się ju ż od połow y kw ietnia 1526 r. W dużej izbie m urow anej ratusza zeznania pod przysięgą składali w ezw ani św iadko­ wie. C elem dochodzenia było ustalenie odpow iedzialnych za naj ście na dw ór arcybi­ skupi. Ustalono, że na polecenie burm istrza w dzw on ratuszow y uderzył Paw eł, sługa m iejski. Ó w czesny burm istrz M arcin W szołek podjął tę decyzję za ra d ą jed y n ie nie­ których przedstaw icieli w ładz miej skich, a nie całej społeczności11.

Po zawarciu ugody z arcybiskupem gnieźnieńskim, na posiedzeniu odbytym 5 sierp­ nia 1527 r. ustalono pod w adium 100 grzyw ien karę dla w innych. G łów nym ciężarem odpow iedzialności obarczono byłego burmistrza. M arcin W szołek przekazał na rzecz ratusza wieluńskiego m orgę ziemi leżącą pod Łęgiem zw aną Osgowska. Dochody z niej m iały by ć przeznaczone na zakup każdego roku beczki piw a, do czego zobow iązały się w ładze miej skie w o b ec arcybiskupa. P onadto M arcin W szołek w inien n a w łasny koszt nabyć 10 kup kam ieni z kam ieniołom ów miej skich. Społeczność m iasta uznaw ­ szy, że byłoby to dla burm istrza W szołka nadm ierne obciążenie, postanow iła w płacić aby n a ten cel po 1 groszu od każdego m ieszczanina. D opuszczano tak że m ożliw ość przeznaczenia n a zakup kam ieni pół grzyw ny ze skarbca miej skiego. W spraw ie prze­ w ozu kamieni zadecydowano, że społeczność m iasta na własny koszt przewiezie 5 kup, zaś koszt transportu pozostałych 5 kup p o niosą członkow ie rady miejskiej z 1525 r. P o jednej kupie kam ieni winni w ięc dostarczyć: burm istrz W szołek i rajcy - W iączkowski,

O żarow ski, Z apart, M rzyg ło d ek 12.

P rzech o w y w an y w G n ieźn ie d o k u m en t je s t rów nież interesujący ze w zg lęd u na zaw arte w nim inform acje o członkach w ładz miejskich. W ym ieniono w nim im iennie 28 m ieszczan w c h o d z ą c y ch w skład w ła d z W ie lu n ia w 1526 r.13 U d ział ty ch osób w ży ciu m iasta w latach 1515-1535 m o żn a odtw o rzy ć n a p o dstaw ie naj starszej z a ­ chowanej księgi radzieckiej W ielunia. Pozw ala ona m iędzy innymi precyzyjnie ustalić skład w ładz miej skich.

10K RW l,k. lOlv-102. 11 Tamże, к. 103v-104. 12 Tamże, k. 103-103v.

13 W wersji tekstu ugody zamieszczonej w KRW 1 wymienionych jest 29 osób wchodzących w skład władz miasta. Dodatkowo występuje tam Jakub Rospąd, zob. niżej s. 7 przyp. 77.

44 Dokument władz miejskich z 1526 г. P ierw szą grupę osób w dokum encie z 1526r. stanow iąburm istrz i czterech człon­ kó w rady m iejskiej. Listę otw iera szlachcic Jan O żarowski, który był w ów czas burm i­ strzem, syn Andrzej a, w łaściciela podw ieluńskiego O żarowa. Jan po raz pierw szy po- j aw ia się w źród łach w 1496, następnie w 1511r.14 W skład w ładz m iasta w chodził przynajm niej od 1515 r., kiedy to o d n o to w an o go w śró d w ielu ń sk ich ła w n ik ó w 15. O żarow ski spraw ow ał tę fu n k cję p rzez następne d w a la ta 16. O d 1519r. do 1525r. był w radzie miej skiej17. W 1526r. Jan O żarow ski został burm istrzem i pozostaw ał na ty m u rzęd zie do 1531 r.18 N ie w id ać go w e w ład zach m iasta w 1532r.19, n atom iast w ro k później ponow nie w chodził w skład rady m iejskiej20. W latach 1534-1535po­ now nie pełnił obow iązki burm istrza21 22 .W 1539w ystąpił w śród consules residentes12.

W 1522 r. b ę d ą c ju ż rajcą, Jan O żarow ski pozbył się za 14 grzyw ien sw ego działu w O żarow ie n a rzecz syna M ikołaja i w n u k a W alentego po synu Jakubie23. W iadom o też, że n a terenie m iasta posiadał grunty upraw ne, m iędzy innymi rolę po lo żo n ąw stro­ n ę G aszy na24. W w y k azach podatko w y ch w y m ieniany by ł w g ro nie rzeźników , co pozw ala sądzić, że był właścicielem jatki m ięsnej25.

W om aw ianym dokum encie m am y wzm ianki o kolejnych członkach rady miej skiej. Pierw szy z ich, Tom asz W iączkow ski, szlachcic herbu O stoja, był rajcą w ieluńskim w latach 1519-1522 r.26; przez kolejne d w a lata pełnił funkcję burm istrza27. W

1525-14 T. S t o l a r c z y k , Szlachta ziemi wieluńskiej odX IV do potowy X V I w., Wieluń 2005. 15 KR W 1, k. 16v, Najstarsza z zachowanych wieluńskich ksiąg radzieckich obejmuje lata 1514- 1536, jednak pierwszy wykaz władz miasta zachował się z 1515 r.

16KRW l,k . 31v(1516);k. 45v(1517).

17 Tamże, k. 64v, 114v(1519);k.69v, 126v(1520);k. 75(1521);k.80(1522),k.83v, 158v(1523), k. 9 0 ,167v (1524), k. 177 (1525).

18 Tamże, k. 186v (1526); k. 193v (1527); k. 203 (1528); k. 212 (1529); к 225,236v gdzie odnotowa­

ny famatus Ożarówskyproconsul (1530); 237v (1531).

19 Zob. KRW 1, k. 251, gdzie jako burmistrz Johanes sellator.

20 Tamże, k. 27 lv.

21 Tamże, k. 290 (1534); k. 30lv (1535).

22 Archiwum Państwowe w Poznaniu. Manuskrypta 188, Materiały do historii miasta Wielunia (wypisy źródłowe z Metryki Koronnej i Ksiąg miejskich przechowywanych w Archiwum Głównym w Warszawie sporządzone przezK. Wójcikiewicza) dotyczące lat 1400-1598 [dalej: Wójcikiewicz\,

nr 58. Kopia tych materiałów znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi Wieluńskiej. 23 T. S t o 1 a r c z у к, op. cit.

24 KRW 1, к. 297v. Jan Ożarowski z trzech pól, które posiadał w Wieluniu, świadczył na rzecz dziekana po 2 korce żyta i owsa, po 5 kwart (miar) żyta i owsa oraz 4 grosze; zob.: J. Łaski, Liber beneflciorum archidiecezyi gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, Uwagami historycznymi topogra­

ficznymi, heraldycznymi itd. oraz obszernym żywotem Łaskiego ozdobił ks. J. Korytkowski, t. 2,

Gniezno 1881 [dalej LBŁ], s. 97. 25K R W l,k. 106v, 160.

26 Tamże, k. 64v (1519); 69v, k. 126v (1520); k. 75 (1521); k. 80 (1522); MRPS, t. 4, nr 5390. 27 KRW 1, k. 83v, 158v (1523); k. 9 0 ,167v (1524); MRPS, t. 4, nr 13826.

1526 r. p on o w n ie zasiad ał w e w ładzach m iasta ja k o rajca28. N ie w id a ć g o w śród w łodarzy m iasta w 1527 r., co w iązało się z obj ęciem przez niego urzędu burgrabiego w ieluńskiego, n a którym to stanow isku w ystępow ał także w 1528 r.29 M ałżo n k ą To­ m asza była Katarzyna, m atka H ieronim a Spiczyńskiego, która posiadała zapis oprawy posagowo-wiannej w wysokości 66 grzyw ien na połow ie łaźni w ójtostw a w ieluńskie­ go, uczyniony na j ej rzecz przez pierw szego m ęża. P o spłaceniu przez H ieronim a m at­ ce ow ych 66 grzyw ien ich w artość Tom asz W ięckow ski ulokow ał w sw ych dobrach w e w si Lacznow (Laznow)30. W iadom o także, że W iączkow ski posiadał rolę miej ską obciążoną świadczeniam i n a rzecz dziekana kapituły w ieluńskiej31.

K olejny rajca, M arcin W szołek, w zapisce z 1517r. określony został ja k o anüquus consul, co znaczy, iż w radzie m usiał zasiadać przed 1515r.32 W składzie rady znalazł się dopiero w 1521 i ponow nie w 1522 r.33 Przez kolejne lata nie w idać go w śród zarządza­ ją c y c h m iastem . W e w ładzach pojaw ił się ponow nie w 1525 r., tym razem ja k o bur­ m istrz34. P rzez następne 3 lata b y ł ju ż tylk o rajcą35. N ie by ło go w e w ład zach m iasta w latach 1529-1531, ale w 1532 r. zn ó w je s t jed n y m z rajców. O dnotow any został w ów czas j ako Martinas Vssolekantiqus, co m iało go odróżnić od syna, M arcina W szoł­ kowi ca, zasiadającego w ów czas w miejskiej ław ie36. Z n an aj est także córka W szołka, A nna, żona Jana K ozieoko z Kalisza, która otrzym ała od ojca 50 florenów posagu37.

M arcin W szołek dysponował znacznymi środkami finansowymi, stąd w licznych trans- akcj ach występował w roli kredytodawcy oraz nabywcy dóbr ziem skich i placów miej - skich. M iędzy innym i w 1525 r. w ypłacił należność w w ysokości 4 grzyw ien W acła­ w ow i, sołtysowi z Turawa, za dom m urow any położony w rynku, nabyty wcześniej od Doroty Goleniowej, matki w spom nianego W acława38. W 1530 r. w ładzei całaspołecz- ność miasta zapisała m u 200 grzywien długu nawójtostwie wieluńskim39. W 1532r. kupił dom od H iero n im a P o lk o n a Spiczyńskiego, rajcy krakow skiego. U zysk ał także od m iasta W ielunia zapis 66 florenów na połow ie łaźni miejskiej z tytułu w ykupuj ej z rąk

28 KRW1, k. 177 (1525); k. 98v (1526). 29 Tamże, k. 198 (1527); 209 (1528). 30 Tamże, k. 263-263v (1532).

31 Item Wyeczkowsky grossum cum medio et metretam siliginis tot avenae, LBŁ, s. 97.

32 KRW 1, k. 46. Brak go wśród czynnych rajców w latach 1515-1521. 33 Tamże, k. 80; k. 75(1521).

34 Tamże, k. 177.

35 Tamże, k. 186v (1526); k. 193v (1527); k. 203 (1528); k. 251 (1532). W 1531-1532 r. wśród ławników (k. 251), a w 1533 r. jako rajca (k. 27 lv) wymieniony został Marcin Wszołkowie, prawdo­ podobnie syn rajcy Marcina Wszołka.

36 Tamże, k. 251. W 1531 r. Wszołkowie był już rajcą KRW 1, k. 271. 37 Tamże, k. 205.

38 Tamże, k. 96. 39 Tamże, k. 227v.

46 Dokument władz miejskich z 1526 r. w spom nianego H ieronim a40. M arcin W szołek uczynił zapis dla kościoła kolegiackie- go 41 W 1537 r. król Z y g m u n t Stary n a p rośbę królow ej B o ny zezw olił, aby M arcin Stary W szołek, rajca w ieluń sk i, zapisał 100 grzy w ien n a sw oich d o b rach n a rzecz ufundow ania ołtarza w kościele kolegiackim N M P w W ieluniu42.

M arcin W szołek wym ieniony był w małopolskich rejestrach celnych z lat 1509-1510, co po zw ala zaliczy ć g o do g ro n a k u p có w 43. W m iejsk ich w y k azach p o datko w ych w ystępow ał w gronie rzeźników, praw dopodobnie z racji posiadania jate k m ięsnych44.

K raw iec M aciej po raz pierw szy b y ł ra jc ą w 1524 r., w roku następnym zabrakło go w e w ładzach miasta, ale ju ż w 1526 r. powrócił do rady miej skiej, w której z przerw ą w 1528 r. zasiad ał do 1535 r. Jak o rajc a w y stęp o w ał tak ż e w 154945. W arto w sp o ­ m nieć, że M athias sartor posiadał dom przy ulicy Żołnierskiej46. Płacił w ikariuszom w ieluńskim 16 skoj ców rocznego czynszu z tytułu zapisu n a w y d erkauf pewnej sum y pieniędzy oraz oddaw ał im p o 2 grosze z posiadanego ogrodu47.

O statnim z zasiadających w ówczesnej radzie był W ojciech M izgała, który z prze­ rwami pełnił obowiązki radnego od 1519 do 15264*. W cześniej w y m ieniono go w gronie m istrzó w cechu sukienniczego49. Z zapiski z 1528 r. w iado m o , że M izg ała za 16,5 grzyw ny w ziął j ako zastaw obraz M atki Bożej od Jerzego Grosza, augustianina i w ika­ riusza w rocław skiego oraz przeora w w ieluńskim kościele B ożego C iała50. W 1533 r. M izgalina, zapew ne żona Woj d e c h a, posiadała dom przy ulicy Szew skiej51.

D ru g ą w y odrębnionągrupę w om aw ianym dokum encie stanowi ą com ules antiąui,

czyli osoby, które w skład w ładz miej skich w chodziły przed 1526 r. Ich zadaniem było służenie nowej radzie dośw iadczeniem i pom ocą52.

40 Tamże, k. 262v, 263v-265.

41 Tamże, k. 298v-299. Zob.: S. Zabraniak, Wieluński ośrodek kościelny w okresie staropolskim,

Lublin 2004, s. 72-73.

42 АРМ, nr 55; MRPS, t. 4, nr 1806.

43 Występuje tam jako Wszołek z Wielunia, R. Rybarski, Handel i polityka handlowa Polski

w XVIstuleciu, Warszawa 1958,1 .1. s. 221. 44K R W l,k. 106v. 45 Tamże, k. 90v, 168v (1524); k. 9 9 ,186v (1526); k. 193v (1527); k. 212 (1529); k. 225 (1530); k. 237v (1531); k. 251 (1532); k. 271 (1533); k. 290 (1534); k. 301v (1535); Wójcikiewicz, nr69 (1549). 46K R W l,k. 221-221V. 47 LBŁ, s. 102,103. 48K R W l,k. 65,115 (1519); k. 7 0 ,126v(1520);k. 84v, 158 (1523); k. 9 9 ,186v(1526). 49 Tamże, k. 7(1514).

50 Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, wyd. B. Ulanowski, t. 3,

Kraków 1918, nr 840. 51KRW 1, k. 287v.

52 M. B o g u c k a , H. S a m s o n o w i c z , Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbio­

Jak o pierw szy z tej grupy w ym ieniony został kraw iec W aw rzyniec. Jeszcze przed 1515 r. pełnił godność burmistrza, na co wskazuj e zapiska z 1520 r., w której określony

był j akoproconsulantuquus53. W aw rzyniec zw any Loryncz posiadał praw a patronac­ kie do ołtarza św. Agnieszki w kościele kolegiackim. W 1513 r. w konsystorzu w ieluń­ skim toczył spór z dziekanem wieluńskim i witrykami tegoż kościoła o praw o pochówku w tej św iątyni sw ych dzieci i k rew n y ch 54. Jako w łaściciel ogrodu uiszczał 1 6 groszy wikariuszom wieluńskim55. W 1530 r. Wawrzyniec zapisał żonie Agnieszce Starczowskiej, z pochodzenia szlachciance, 20 grzywien oprawy posągowo-wi annej na połowie dom u56. Z innej zapiski wiadomo, że j ego dom znajdował się na ulicy Żołnierskiej57. W awrzyniec zmarł przed 1534 r., bowiem w zapisce z tego roku występowała Agnieszka Lorynczowa wraz ze swymi pasierbami M arcinem Lorynczykiem i Zofią58.

Następny ze „starych rajców”, Mikołaj Okrągły, był kuśnierzem59. W zapisce z 1520 r. w spom niany został jak o były burmistrz, a godność tę m ógł pełnićjedynie przed 1515 r60. Jako raj ca w ystąpił w Księdze radzieckiej w l 5 1 5 i 1517 r. W gronie radnych w idzi­ m y go ponow nie w latach 1527 i 152861. Mikołaj Okrągły był właścicielem dom u usy­ tuo w an eg o przy ry nku m iasta62. N a le ża ła te ż do ni ego je d n a z ja te k rzeźn iczych63. W iadomo, że posiadał rolę miej s k ą z której świadczył na rzecz wieluńskich wikariuszy 8 groszy64. W 1532 r. sprzedał szlachcicow i Stanisław owi Hanczlow i za 21 grzyw ien pole położone za kościołem św. M ikołaj a na granicy z G aszynem 65.

Tomasz kupiec znalazł się w grupie byłych raj ców z tytułu spraw ow ania tego urzędu w 1522 r. P onow nie w miej skiej radzie zasiadał w latach 1528-153O66.

M aciej Z e d la b y łra jc ą w latach 1515-1518 oraz w 1535 i 153967. Z kolei w latach 1532 i 1533 pełnił tak że fu n kcję podw ój ci eg o 68. Z ed la w y stęp o w ał także w gronie

53KRW l,k. 73. 54 LBŁ, s. 106; AC, nr 794. 55 LBŁ, s. 103. 56 KRW l,k. 231. 57 Tamże, k. 197. 58 Tamże, k. 294v.

59 Nicolaus Okrągli pellifex, KRW 1, k. 180v.

60K R W l,k. 71v. 61 Tamże, k. 17 (1515); k. 45v (1517); k. 193v (1527); k. 203 (1528). 62 Tamże, k. 96. 63 Tamże, k. 3 19v. 64 LBŁ, s. 103. 65 KRW l,k. 258. 66 Tamże, k. 81 (1522); k. 203 (1528); k. 212 (1529); k. 225 (1530). 67 Tamże, k. 17 (1515); k. 32v, 45v (1517); k. 58v, (1518); k. 106 (1518); k. 301v (1535); Wójcikiewicz, nr 18,58. 68 KRW l,k. 267v, k. 287v.

48 Dokument władz miejskich z 1526 г. m istrzów cechu kuśnierskiego69. Z zapiski z 1522 r. w ynika, że do Zedli należał dom usytuow any w rynku, w sąsiedztw ie kam ienicy W ojciecha Jajkow skiego70. P onadto w 1533 r. n a b y łz a 3 ,5 grzyw ny dom n a ulicy Szew skiej71.

W ojciechZapartJakw ynikazzapisów w księdzeradzieckiej, był rajcą tylko w 1525 r.72 Jednak wcześniej w iatach 1519-1524pdniłfunkqęław nika73. W 1514 r. w ym ieniono go w śród m istrzów kuśnierskich74.

Ostatni z tej grupy, Jan Mrzygłodek, był sukiennikiem. Jego udział w e władzach miasta przedstaw iał się stosunkow o skrom nie; w 1519 r. spotykam y go w śród ław ników , a w 1525 r. w ystępujejako rajca75. Był on właścicielem dom u usytuowanego przy rynku76. K o ńcząc om aw ianie consules antuąues, należy w spo m n ieć o Jakubie R ospądzie. W dokum encie gnieźnieńskim w praw dzie je g o nazw iska nie znajdujemy, lecz odnoto­ w any został w kopii omawianej ugody zamieszczonej w księdze radzieckiej77. Trudno stw ierdzić czy brak nazw iska R osp ąda w dokum encie gnieźnieńskim je s t w ynikiem pom yłki pisarza, czy też faktycznie nie było go w grupie zawierającej ugodę z arcybi­ skupem, ale z j akichś pow odów dopi sano j e do tekstu zam ieszczonego w księdze miej - skiej. Praw dopodobnie po raz pierw szy w gronie zarządzających m iastem pojaw ił się w 1520 r., pełniąc w ó w czas funk cję ław n ik a 78. N ie u leg a w ątpliw ości, że w 1526 r. Rospąd należał ju ż do grupy exrajcôw, albowiem wcześniej w latach 1521,1523 i 1524 w chodził w skład w ieluńskiej rady. P o przerw ie pow rócił do gron a rajców, pełniąc tę fu n k cję od 1527 do 1529 r.79 W m iejsk ich w y k azach p o d atk o w y ch R o sp ą d w y stę ­ pow ał w gronie szewców, będąc posiadaczem kram u szew skiego80. M iał także ogród, z którego świadczył 8 groszy na rzecz w ikariuszy w ieluńskich81.

69 Tamże, k. 7;famatusetprovidus Maciej Zedla pojawia się, jeszcze w notatce z 1527 r. KRW 1, k. 196v. W latach 1543-1545 w składzie rady znajdował się Maciej Zedla, możliwe jednak, żeby! to już synZedli występującego w dokumencie z 1526 r. Archiwum Główne AktDawnychw Warsza­ wie, Aktaradzieckie miasta Wielunia 1539-1550, [dalej: KRW 2],k. 159 (1543); 207 (1544); 251 (1545).

70 KRW l,k. 79v. 71 Tamże, k. 287v. 72 Tamże, k. 176v.

73 Tamże, k. 65 (1519); k. 70 (1520); k. 75 (1521); k. 81 (1522); k. 158v (1523); k. 168v (1524). 74 Tamże, k. 7.

75 JohanesMrzyglodeklanifex, KRW l,k . 171 (1519);k. 176v(15125). Przy okazji możnawspomnieć

Sebastiana Mizygłodka ławnika z lat 1533-1535 być może krewnego Jana, KRW 1, k. 271,290,302. 76 KRW l,k. 210. 77 Tamże, k. 102. 78 Tamże, k. 70 (1520). 79 Tamże, k. 75 ( 1521); k. 84v, 158v(1523);k.90v, 168v(1524);k. 193v(1527);k.203(1528);k.212 (1529). 80 Tamże, k. 109v, 131,138. 81LBŁ, s. 103.

O prócz informacji o byłych radnych, dokum ent zaw iera dane o grupie urzędujących w ów czas ławników. W wieluńskiej ław ie zasiadało siedmiu mieszczan. W śród nich jak o pierwszy w ym ieniony został Jan rymarz. Jego pierwszeństwo wśród ław ników było bez w ątpienia zasłużone, skoro Jan ju ż od 1515 r. należał do ich grona. P o rocznej przerwie zn ó w pełnił tę funkcję od 1517 do 1530 r. z p rzerw ą w 1527 r.82. W 1531 r. był ju ż członkiem rady miejskiej, a w latach 1532-1533 i w 1539 r. spraw ow ał funkcję burm i­ strza W ielunia83. W późniejszym okresie w chodził w skład rady84, w latach 1545-1549 był ponow nie burm istrzem 85. Jan pełnił także funkcje prow izora szpitala św. D ucha86. G odną uwagi w zm iankę znajdujem y pod 1522 r. D ow iadujem y się z niej, że ż o n ą Jana rym arza była szlachcianka, Elżbieta K ierzeńska (de Kyerszno), która w niosła m ężowi w posagu 30 florenów87. Będąc burmistrzem, uzyskał od rady miej skiej zwolnienie z pła­ cenia podatków na osiem lat, poniew aż zobowiązał się do odbudow ania zruj now anego dom u zwanego Skałka88. Jak w ielu tutejszych m ieszczan posiadał rolę m iejską położoną w południowej części miasta, w stronę Gaszyna89.

N a stęp n y z ław n ik ó w , szew c F elik s, znan y te ż ja k o F e lik s C z o sn e k 90, z a sia d ał w ła w ie w la ta c h 1 5 2 2 -15 2 6 i 1 5 2 9 -1 5 3 5 91.

K o lejn y ław nik, Jan P apież, ja k w y n ik a z zapiski z 1524 r. był kow alem 92. D zia­ łaln o ść w e w ład zach m iasta zaczynał ja k o ław nik, którym b ył w latach 1520-1521,

1 5 2 3 -1 5 2 9 93, a k o n ty n u o w a ł ja k o ra jc a w la ta c h 1 5 3 0 -1 5 3 3 94.

M arcin M ik o zw an y te ż M ic z k o b y ł synem M ik o ła ja i Jadw ig i. Je g o o jciec b ył m istrz e m k u śn iersk im , a ta k ż e je d n y m z w ie lu ń sk ic h rajc ó w w drugiej dek ad zie X V I w .95 M a rc in m iał b rata S tanisław a M iko, który w stąp ił do stanu duchow nego.

82KRW l,k. 17 (1515); k.45v (1517); k. 59v(1518);k. 65 (1519); k. 70(1520);k. 75 (1521); k. 80 (1522); k. 158v (1523); k. 168v (1524); k. 176v (1525); k. 186v (1526); k. 203 (1528); k. 212 (1529); k. 225, k.236v (1530). 83 Tamże, k. 237v (1531); k. 251, k. 253 (1532); k. 271v (1533); Wójcikiewicz,nr 58 (1539). 84KRW2. k. 159(1542). 85Wójcikiewicz,nr45 (1532); KRW2, k. 251 (1545); 354 (1547); 437 (1549). 86K R W l,k. 97v, 98,99. 87 Tamże, k. 80. 88 Tamże, k.269v-270. 89 Tamże, k. 297v.

90 Felix su tor Czosnek, K R W 1, k. 237v.

91KRW1, k. 81 (1522); k. 158v(1523);k. 168v(1524);k. 176v(1525);k. 186v (1526); k. 212 (1529); k. 225 (1530); k. 237v (1531); k. 251 (1532); k. 271v (1533); k. 290 (153); k. 302 (1535). 92 Tamże, k. 178(1524). 93 Tamże, k. 70 (1520); k. 75 (1521); k. 158v(1523);k. 168v(1524);k. 176v(1525);k. 186v(1526); k. 193v (1527); k. 203 (1528); k. 212 (1529). 94 Tamże, k. 225,236v (1530); k. 237v (1531); k. 251 (1532); k. 271v (1533). 95 Tamże, k. 7 (1514); k. 59 (1517); k. 106 (1518); Wójcikiewicz,nr 18 (1516).

50 Dokument władz miejskich z 1526 г. W 1522 r. nastąpił podział maj ątkow y pom iędzy M arcinem a j ego m atką, która u zy ­ skała praw o w łasności do kam ienicy położonej przy rynku. Ż o n ą M a rc in a b y ła K ata­ rzyna96. W iadom o, że M arcin M ik o był ław nikiem w latach 1 5 2 1 ,1 5 2 5 ,1 5 2 6 i 1531 oraz ra jc ą w 1534 i 1535 r.97

Ł aw nik M ikołaj Szum ski był szew cem 98. Jego obecność w śró d ław n ik ó w je s t p o ­ tw ierdzona nieprzerw anie w latach 1522-152799. Płacił w ieluńskim w ik ariuszom 7,5 grosza z og ro du 100.

D łu g ą działalnościąjako ław nik m ógł się poszczycić M ikołaj Piąkosz, który w w ie­ luńskiej ław ie zasiadał od 1522 do 1529101. W w ykazach podatkow ych w yszczegól­ niono go w gronie rzem ieślników zrzeszonych w cechu kraw ców 102 103.

Ostatni z wym ienionych w dokum encie ławników, sukiennik Jerzy, zw any niekiedy Jurkiem , pełnił tę fu n k cję w latach 1526-1533. W arto zauw ażyć, że w zestaw ieniu ław n ik ó w z 1526 r. o dno tow an y został ja k o Georgius Wzik (Nozik)W3. S ukiennik Jurek kontynuował trądy cj e rodzinnego rzemiosła. Był on synem zm arłego przed 1525 r. sukiennika Jakuba. W 1525 r. Jerzy w ypłacił 8,5 grzyw ny duchow nem u Stanisław o­ wi, synowi A ugustyna, pisarza w ieluńskiego, za zakupiony dom 104. W 1532 r. sukien­ nik Jerzy w raz z bratem Jakubem sprzedali dom za 15 grzyw ien105.

Jako k o lejn ą g ru p ę osób działaj ą c y c h w sam orządow ych w ładzach m iasta gnieź­ nieński dokum ent w ym ienia dw óch tzw. gmińskich. W wieluńskiej księdze radzieckiej w ystępuj ą o n i także j ako Seniores106, Seniores Comunitatis107 108 109, Senioresgm insczym

lub Tribuni plebeis g m in sczf09. M o ż n a p rzypuszczać, że w raz ze starszym i cechu tw orzyli oni obok rady i ław y tzw. trzeci ordynek, który z ram ienia miej skiej społecz­

96K R W l,k. 82-82v, 86v. 97 Tamże, k. 75 (1520); k. 176v (1525); k. 186v (1526); k. 237v (1531); k. 290 (1534); k. 301v (1535). 98 Tamże, k. 168v(1524). 99 Tamże, k. 81 (1522); k. 158v(1523);k. 168v(1524);k. 176v(1525);k. 186v(1526);k. 193v(1527). 100 LBŁ, s. 103. 101K R W 1, k. 81 (1522); k. 158v (1523); k. 168v (1524); k. 176v (1525); k. 186v (1526); k. 193v (1527); k. 203 (1528); k. 212 (1529). 102 Tamże, k. 107. 103 Georgius Nozik KRW l,k. 186v(1526);k. 193v(1527);k. 203 (1528);k. 212(1529); k. 225 (1530); k. 237v (1531); k. 251 (1532); k. 271v (1533). 104 KRW l,k. 94. 105 Tamże, k. 258v. 106 Tamże, k. 59v (1518); k. 65 (1519); k. 70 (1520); k. 158v (1523); k. 168v (1524). 107Tamże,k. 81 (1522). 108 Tamże, k. 176v(1525);k. 193v (1527); k. 203 (1528). 109 Tamże, k. 186v(1526).

ności miał przede wszystkim sprawować nadzór nad poczynaniami w ładz110. Pierwszym z ow ych seniores był kołodziej A lb ertN o rek , który pełnił tę funkcję ju ż w 1525 r.111 Zapewne należał do kręgu uboższych przedstawicieli mieszczaństwa, skoro zamieszkiwał w dom u piekarzaM ikołajaFundusza112. Drugi, Stanisław powroźnik, jako,,gm iński” w y­ stąpił ju ż w 1522 r.113

O statnia g ru pa osób w y m ien ion y ch w akcie to m agistrifraternitatorum commu- nitatis civitatis Vielunensis, który ch bu ło ośm iu. W arto podkreślić, że w zestaw ie­ niach w ładz miej skich pełne w ykazy cechm istrzów znalazły się dopiero w 1523 r. Jako pierw szego w ym ieniono Piotra Lanczm ana, starszego cechu szewców, który pełnił tę funkcję w 1523 r. i później, w latach 1527-1528 i 1531-1533114. P rzybył on do W ie­ lu nia z B rzezin, co p o tw ierdza fakt w y staw ien ia m u w 1516 r. przez tam tej sz ą radę m iejsk ą św iadectw a dobrego u ro d zen ia115. W w ykazie c echm istrzów z 1526 r. star­ szym bractw a szew ców był P iotr Świnka. M ożna się zastanow ić, czy należy identyfi­ kow ać go z P iotrem L anczm an em . N a czele cechu szew có w Ś w inka stał w 1523,

1525,1526 r.116 Pełnił także funkcję prow izora szpitala św. D ucha117. Następny, Łukasz rzeźnik, zw an y rów nież Luczka, b y ł starszym teg o cechu, a n astępn ie od 1527 do 1530 zasiadał w ław ie m iejskiej118. Z posiadanej ziem i św iadczył w ikariuszom 12,5 grosza, a z 2 łąk 16 skojców. P onadto przekazyw ał dziekanow i w ieluńskiem u po 1,5 żyta i ow sa z roli u p raw n ej119 120. In form acje o tym , iż M aciej D u rk a b y ł w 1526 r. star­ szym cechu kow ali, p o tw ierd za K sięga radziecka™ . K o lejny ze starszych, Jan G ą­ ska, stał na czele cechu kraw ców w latach od 1523 do 1533121. U iszczał w ikariuszom

110 M. Bogucka, H. Samsonowicz, op. cit., s. 462; H. Żerek-Kleszcz, Dzieje miasta w X V IIi XVIII

wieku, [w:] Uniejów. Dzieje miasta, red. J. Szymczak, Łódź 1995, s. 135.

i nKRWl , k. 176v(1525);k. 186v(1526). 112 Tamże, k. 85v.

113 Tamże,k. 81 (1522); k. 1 8 6 v (l 526); Stanislaus funifex pojawia się też wśród seniores, lecz zapis ten przekreślono w 1523 r., k. 158v; w 1525 i 1533 jako gmiński występuje Stanisław Wy-

Ischych (Wylsych)byt może identyczny ze Stanisławem powroźnikiem, k. 176v (1525); k. 271 (1533).

Stanislaus Vylsch, civis Wyelunensis odnotowały także u Łaskiego, LBŁ, s. 103.

114K R W l,k. 237v, 252,272. 115 Tamże, k. 80v. 116 Tamże, k. 159 (1523); k. 176 (1525); k. 187v (1526). 117 Tamże, k. 97v, 9 8 ,99v. 118 Tamże, k. 187v(1526);ławnikk. 193v (1527); k. 203 1526);k. 193v(1527);k.237v(1531);k.251v (1532) 118 Tamże, k. 81 (1522); k. 158v (1523); k. 168v (1524); k. 187v, 190 (1526). 118 Zob. KRW 1, k. 187v (1526); (1528); k. 212 (1529); k. 225 (1530). 119 LBŁ, s. 97,103. 120 Zob. KRW l,k. 1 7 0 ,187v. 121 Tamże, k. 159 (1523); k. 169 (1524); k. 176v(1525);k. 187v(1526);k. 193v (1527); k. 203 (1528); k. 212 (1529); k. 225 (1530); k. 237v (1531); k. 25 lv (1532); k. 271 (1533).

52 Dokument władz miejskich z 1526 r. w ieluńskim 12 groszy z posiadanego ogro d u 122. N astępny z w ym ienionych, M arcin Pom yj a, zanim został starszym sukienników w 1526 r., był ław nikiem w latach 1521- 1524, a w l 5 3 1 r. ponow nie przew odził cechow i sukienniczem u123. D om należący do M arcina znaj dow al się naprzeciw ko dom u Jana Labana, usytuow anego na rogu ulicy R ó żan ej124 Z apiski w Księdze radzieckiej potw ierdzaj ą, iż w 1526 r. B ened yk t Sza- w a ła b y ł starszym cechu kuśnierzy125. Z n a n a j est także je g o m ałżonka, K atarzyna Ja- b ra m o w sk a 126. Z kolei M ikołaj F un d u sz, ja k o starszy b rac tw a piekarzy, w y stę p o ­ w a ł w z ap isach z 1526 r. oraz z lat 15 3 4-1 53 5127. Z e sw ego dom u p rzy u licy M n i­ szej F u nd usz płacił osiem groszy n a utrzym an ie ołtarza św. M arcin a w w ieluńskiej koleg iacie128. O statni z m istrzów , M aciej O lszow ski, znany był ja k o starszy g arnca­ rzy w ia ta c h 1524-1531, 1533 i 1535129. Jak w szy scy rzem ieśln icy tej p ro fe s jiz a - m ieszkiw ał na przedm ieściu. Z e sw oich ról oddaw ał dziekanow i w ieluńskiem u po 3 ć w ie rtn ie ż y ta i o w sa130.

Trzecim zagadnieniem , które pragniem y poruszyć w niniej szym artykule s ą spra­ w y zw iązane z w ieluńskim dw orem arcybiskupów gnieźnieńskich. Jak w iadom o, b u ­ d o w niczym teg o dw oru był Jaro sław B o g o ria S kotnicki, arcy b isk u p gnieźn ień sk i (1342-1374). M u ro w an y d w ó r arcyb isk u pi zn ajd o w ał się w o b ręb ie m u ró w m iej­ skich, zaj muj ąc obszar w po łudniow o zachodniej części m iasta, n a południe od b ra­ m y D ąb row skiej.

W W ieluniu teren posiadany pierw otnie przez arcybiskupów pow iększo no przez przyłączenie sąsiednich placów. W 1487 r. K azim ierz Jagiellończyk nadał arcybisku­ powi Zbigniew owi O leśnickiem u opustoszały plac, n a którym uprzednio znaj dowal się m łyn konny należący do zam ku w ieluńskiego. W spom niany plac położony był od za­ chodu, naprzeciw ko bram y dw oru i dom u Jakuba Salssy, od północy graniczył z tyła­ m i bro w aró w k u śn ierza Jak u b a C zecha oraz Jan a G ranki i z tyłam i m urow anej sło- dow ni k uśnierza M acieja H anela; od w sch o d u sąsiadow ał z tyłam i brow aru Jakuba C zeskotai rzeźnikaW ojciechaL atoszka, a od południa z opustoszałym placem kano­ n ick im 131 . Z opisu zaw artego w Liber beneficiorum Jan a Ł askieg o w iadom o, że ó w

122 LBŁ, s. 103. 123 KRW l,k. 75 (1521); к 81 (1522);k. 158v(1523);k. 168v(1524); 187v, 190(1526);k.237v(1531). 124 Tamże, k. 311v. 125 Zob. KRW 1, k. 187v (1526). 126 Tamże, k. 95. 127 Tamże, k. 187v (1526); k. 290v (1534); k. 302 (1535). 128 LBŁ, s. 107. 129 KRW l,k. 169 (1524); k. 176v(1525);k. 187v(1526);k. 193 (1527); k. 203 (1528); k. 212 (1529); k. 225 (1530); k. 238 (1531); k. 272 (1533); k. 302 (1535). 130 LBŁ, s. 98.

opustoszały plac naprzeciw dom u arcybiskupiego należał do kanonii wieluńskiej pre- bendy R adoszew ice132. Z tego sam ego źródła w iadom o, że plac będący uposażeniem prepozyta w ieluńskiego był bezpraw nie zagarnięty i przyłączony do dworu arcybisku­ p ieg o 133. L akoniczny opis arcybiskupiego dw oru m uro w aneg o przytacza w izytacja z 1511 r. P odkreślono w n iej, że budynki dw oru w zniesiono w edług daw nego stylu, lecz gdyby j e odnow iono dw ór zyskałby n a w yglądzie i był dogodnym miej scem do zamieszkania. Z dw orem zw iązane były także inne tereny i obiekty. D o ogólnej m ajęt­ ności należał usytuow any na przedm ieściu m iasta ogród w raz z m ałym stawem. Były tam także dw a spichlerze do przechow yw ania plonów zbóż z pól położonych w p o ­ bliżu m iasta, które upraw iali i obsiew ali km iecie ze w si K adłub, G rąbień i Sieniec134. D w ó r służył arcybiskupom podczas ich w izyt w mieście. To w nim zapew ne zatrzy­ m yw ali się m .in. Jarosław B ogoria ze Skotnik135, M ikołaj T rąba136, Woj ci ech Jastrzę­ b ie c 137, W in cen ty K o t138, W ła d y sław O p o ro w sk i139, Z b ig n ie w O le śn ic k i140, Jan Ł ask i141, że poprzestaniem y na tych kilku przykładach z przed 1526 r. N ie ulega w ąt­ pliw ości, że w ieluń sk a curia archiepiscopalis nie b yła tak często odw iedzana przez m etropolitów , ja k np. należące do nich zam ki w U niejow ie i Ł ow iczu czy rezydencje w Skierniewicach i O patów ku142. W W ieluniu sporadycznie odbyw ały się zjazdy pań­

132 LBŁ, s. 99. 133 Tamże, s. 94.

134 Visitationes bonorum archiepiscopatus necnon capituli gnesnensis saeculi XVI, wyd.

B. Ulanowski, Kraków 1920, s. 387.

135 4 XII 1362, Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 3, [wyd. I. Zakrzewski], Poznań 1879, nr 1488; 18 XI 1363, Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 6, wyd. A. Gąsiorowski i H. Kowalewicz, Warszawa 1982, nr 206.

136 Synod prowincjonalny 13 1 1420, G. Lichończyk-Nurek, Wojciech Jastrzębiec arcybiskup

i mąż stanu (ok. 1362-1436), Kraków 1996, s. 109.

137 30 IV 1431, G. Lichończyk-Nurek, Wojciech Jastrzębiec arcybiskup i mąż stanu (ok. 1362-

1436), Kraków 1996, s. 263; 6 1 1435 Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, В 5, к. 371; В 6, к. 71v.

138 W Wieluniu bawił w 1 1441,21Х П 1442,29 Х П 1445,291-4 П 1447,23 X 1447 r., A. Gąsiorowski,

Polskie itineraria późnośredniowieczne, „Zapiski Historyczne”, 1985, t. 50, z. 3, s. 232; J. Korytkow-

ski (op. cit., s. 202) pisze o pobycie abpa Kota w dniach od 15 do prawdopodobnie 19 X 1447 r.

139 20 III 1449, Z. Wilk-Woś, Władysław z Oporowa podkanclerzy królewski biskup włocław­

ski i arcybiskup gnieźnieński, „Studia Claramontana”, 2003, t. 21, s. 391.

140 W Wieluniu był od sierpnia do początku września 1483 r., w grudniu 1485 i lutym 1488, J. Koiytkowski, op. cit., s. 460,469; 475.

141 W.Patykiewicz (/przeszłości Wielunia, „Niedziela”, 1929, nr 40, s. 464) wspomina o protokó­ le z wizyty arcybiskupa Jana Łaskiego z 1521 r. Kolejny raz Łaski bawiłw Wieluniu 12 lipca 1525 r., kiedy to wydał statut dla wikariuszy wieluńskiej kolegiaty, W. Patykiewicz, Z przeszłości Wielunia,

„Niedziela”, 1929, nr41, s. 475.

142 A. Gąsiorowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy w Polsce pierwszych Jagiellonów, „Roczniki Historyczne”, 1993, t. 59, s. 99.

54 Dokument władz miejskich z 1526 r. stw ow e, w k tó rych u czestn iczy li arcybisk u p i, bow iem n a w y b ó r m ie jsc a zjazd ó w decydujący wpływ miało centralne położenie i dobre połączenia komunikacyjne z resztą terytorium państwa. P od tym w zględem przygraniczny W ieluń ustępow ał takim ośrod­ kom , ja k np. Ł ęczyca, Sieradz czy Piotrków. Praw dopodobnie w łaśnie z teg o po w o­ du oraz z konieczności ponoszen ia k o sztó w u trzym an ia teg o obiektu zd ecydow ano się przekazać kapitule gnieźnieńskiej dw ór arcybiskupi w Wieluniu. Uczynił to 23 kwiet­ n ia 1555 r. arcy b isk u p M ikołaj D z ierzg o w sk i, który nadał k ap itu le d o b ra stołow e klucza w ieluńskiego w raz z dw orem i otaczającym i g o ogrodam i143.

W końcu X V I w. d aw ny d w ó r arcybiskupi (kam ienica) znajd ow ał się w b ard zo złym stanie144. Przypuszczalnie n a początku X V II w. kapituła gnieźnieńska sprzedała w ładzom miejskim W ielunia tereny dw oru w raz z „kam ienicą spustoszoną” . Te z kolei 1 0 I X 1612 r. odsprzedały o w ą n ieru cho m ość z a 1425 flo re n ó w A n n ie K o n ie c p o l­ ski ej , woj ew odzinie sieradzkiej, która posiadała ju ż zgodę arcybiskupa gnieźnieńskie­ go Woj d e c h a В aranow skiego n a fundacj ę kościoła i klasztoru bernardynek w W ielu­ n iu 145. P ow yższą transakcję odnotow ano w w ieluńskich księgach grodzkich; z zapisu w ynika, że K oniecpolska zobow iązała się do spłaty pozostałej kw oty długu w w yso­ kości 800 floren ów w dw óch rata ch 146. N a b y te do b ra w raz z w zno szo n ym ju ż k o ­ ściołem św. Franciszka oraz 4 dom am i m ieszczańskim i na ulicy Szewskiej w ojew odzi­ na przekazała przełożonej zgrom adzeniaK larze Liskowskiej i innym siostrom w dniu

14 X 1613 r.147.

N ie je s t do k oń ca ja s n e ja k w y g lą d a ła realizacja tej części ugody, k tó ra m ó w iła o dostarczaniu kam ieni na ogrodzenie dw oru. W iadom o, że teren zajm ow any przez bernardynki w pierwszej połow ie X V H w. odgrodzony b ył od reszty m iasta m urem . B ył to je d n a k m u r w zniesiony podczas bu d ow y klasztoru. N ie m usi to je d n a k ozna­ czać, że dw ór nie posiadał w cześniej ogrodzenia. D o parceli, na której leżała daw na rezydencja biskupia, K oniecpolska dokupyw ała sąsiednie place, co doprow adziło do w y tw orzeniaw obszarze m iejskim przestrzeni, która m ając na uw adze jej przeznacze­ nie, w y m ag ała odgrodzenia od m iasta. T łum aczy to konieczność w zniesienia m uru w X V II w .148

143 J. Koiytkowski, op. cit., t. 3, s. 185-190.

144 L. Kajzer, Dwory obronne wieluńskiego XII-AYII wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia archcologica 6” 1984, s. 19, pizyp. 2.

145 Szerzej na ten temat zob.: W. Pugct, Kościół i klasztor bernardynek w Wieluniu. Przyczynek

do dziejów architektury bernardyńskiej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1963, t. VIII, z. 1,

s. 41-60.

146 KGW, nr 53, k. 250v-254v. Wzmianka o kamienicy mówi o sprzedaży totam et integrant do-

mum lapideam ruinosam intra muros civitatis, (к. 252).

147 KGW, nr 54, k. 389-390. 148 W. Puget, op. cit., s. 43.

Wieluń, 26 listopada 1526

WŁADZE MIASTA WIELUNIA ZAWIERAJĄ UGODĘ Z

ARCYBISKUPEM GNIEŹNIEŃSKIM JANEM ŁASKIM.

Or. A rch iw u m A rch idiecezjaln e w G nieźnie, D y plom y n r 684. D o ść dobrze zachow any, n a zagięciach nieco przytarty, b ez pieczęci, w ym . 35,9 x 26,7 cm.

Kop. A G A D , K się g a rad zieck a w ielu ń sk a, nr 1, k. 102-102v. A rchiw u m P a ń ­ stw ow e w P o znaniu, M an u sk ry p ta 188, n r 37.

In nom inee D om in i am en. N o s Jo an n es O szarow sky proconsul, T ho m as Vy- ączkow sky, M artin u s V szolek, M ath ias Sartor, A lbertus M o sg ala con su les resi­ dents, L a u ren c iu s sartor, N ic o la u s O k rąg li, T h o m as m ercator, M a th ia s Z ed la, A lb ertus Z apart, Jo an n es M rz ig lo d e k a a con sules antiqui, Jo an n es sellator, F elix sutor, Jo an n es P opy esch , M artin u s M ik o , N ic o la u s Szvvsky, N ico lau s Pyąkosh, Georgius lanifex scabini, Albertus Norek, Stanislaus funifex dicti gmynskj, Petrus Lacz- m an sutorum , L u cas laniorum , M ath ias D u rk a fabrorum , Jo annes G ąsk a sartorum , M artinus Pom iya lanificum, Benedictus Szaw ala pellificum, N icolaus Fundusch pisto- rum, M athias Olszowsky lutifigulorum magistri fraternitatis communitatis civitatis Vielu- nensis significamus quibus expedit universes presentibus et fiituris havum noticiam habi- turis, quod cum anno p re s e n t die certa etc. fuit p er com m unitatem Vielunensem conc- lam atum ad pretorialis cam pane pul sum contra et adversas curiam archiepiscopalem V ielunensem pro certo terigena in eadem curia securitatis gracia de potestate civili no­ stra fugi entern ex eadem que curia quando com m uni incolatam insulta fugenis ipse per nos v iolenter captus erat et reverendissim us in Christo pater dom inus Joannes de L a ­ sko archiepiscopus G nesnensis prim as et legatus natus c o n stitu a onum sacrum vigore civitatem ipsam gladio suo ferire voluit, tandem nos universi cives Vielunenses per iter- cessionem nonull orum fantorum placeta prefati reverendissimi domini archiepiscopi in- digacione at com posicione am icabili inter suam patem itatem reverendissim am et nos civitatem que ipsam nostrum factam obligavim us et inscripsim us nos succesoresque nostros presentibusque obligam us et inscribim us evitem e pro eodem excessu nostro, quotiens ad curiam suam Vielunensem féliciter sua patem itas veniret, aut sui successo- res archiepiscopi venirent, unum vas cervisie sue patem itati dare quodquod vas cervi- sie nos proconsul cum consulibus prefati m odem i nostrique successores sue patem itati presentabim us et presentab an t sic quod sue patem itati rev erenter se exhibebim us et

56 Dokument władz miejskich z 1526 r exhibebunt in testiom onium huius com posicionis evitam preterae, obligavim us nos et obligam us presentibus, quod dom ino Joanni archiepiscopo decem cum ulos lapides ex lapidicinys Vielunensibus pro u n a hac vice duntaxat dare et illos nostris im pensis anno presenti in curia archiepiscopali Vielunensi reponere cum quibus aut aliis m ateraialibus saxeis m uralibus sua paternitas aut pro tem pore existens archiepiscopus curiam suam ipsam obducat aut m uniat ex parte civitatis sicut sue paternitai expediens esse videbitur terram civitatem m ovent attam en atu late et longe sicut se extendit situs arearum curie archiepiscopalis et eclesiastice in eadem civitate qua im m uncione curie suam paternita­ tem im ped ire n o n debebim us et successores nostri non d eb ebu nt p rem issaq ue iam observabim us atque im plebim us sub vadio tricentorum florenorum. In eius rei testim o­ nium civitatis V ielunensis sigillum est subappensum . In pergam eno scriptum . D atum Vielun feria secunda post festum sancte K atherine Virginis anno D om ini 1526.