Jan Gurba, P. A. Rappoport
P. A. Rappoport „Wojennoje
zodczestwo zapadnoruskich ziemie X
–XIV w”, „Materiały i issledowanija
po archeologii SSSR” 1967, nr 140
Rocznik Lubelski 11, 155-156
R E C E N Z J E ,
N O T Y
I
S P R A W O Z D A N I A
F.
A. R a p p o p o r t : W ojennoje zodczestw o zap ad n o ru ssk ich ziem iel X —X IV w. „M atieriały i issled o w an ija po archeologii S SS R ”N r 140, L e n in g ra d 1967, ss. 241.
K siążk a pod pow yższym ty tu łe m sta n o w i trzecią, koń co w ą część w iększej p r a cy, będ ącej w y n ik iem w ielo letn ich b a d a ń a u to ra n a d w czesnośredniow iecznym b u d o w n ictw e m o b ronnym zachodniej R usi *. J e j u k a z a n ie poprzedzone zostało po p u la rn y m ujęciem tego te m a tu *.
D otychczas n ik t poza P. R a p p o p o rtem sp e cja ln ie nie za jm o w ał się b ad a n ia m i b u d o w n ictw a obronnego ziem zachodniej R usi w e w czesnym średniow ieczu. R ze czyw iście m a te ria łó w d la ta k ic h b a d a ń było b ardzo niew iele *. J e d n a k ze w zględu n a to, że w życiu średniow iecznego p a ń s tw a b u d o w n ictw o o b ro n n e odgryw ało o grom ną rolę, bez jego p o zn a n ia nie m oże być m ow y o re k o n s tru k c ji pełnego o b ra zu ów czesnej historii.
K sią żk a P. R a p p o p o rta p rz e d sta w ia w y n ik i b a d a ń pośw ięconych h isto rii roz w o ju b u d o w n ictw a obronnego n a zachodnim obszarze R usi, w ok resie od u tw o rz e n ia p a ń s tw a ruskiego do u tra c e n ia politycznej niezależności przez zach o d n io ru sk ie k się stw a w połow ie X IV w.
A u to r z e b ra ł całość m a te ria łó w z z a k re su b u d o w n ictw a obronnego i p rz e d sta w ił jego rozw ój w k się stw ac h zach o d n io ru sk ich (Ziem ie: H alicka, T u ro w sk o -P iń sk a, P ołocka, S m oleńska, W ołyń i C z arn a Ruś) w X —X III w. Osobno om ów ił o biekty p o w sta łe po n ajeździe m ongolskim (tj. pochodzące z II poł. X II I i I poł. X IV w.) w y ra źn ie n aw ią zu jąc e do w spółczesnych im zam czysk polskich i litew skich.
W p rac y w y eksponow ano specyficzne cechy o pisyw anych za b y tk ó w b u d o w n ic tw a obronnego różniące je od obiek tó w tego sam ego ro d za ju w innych częściach d aw n e j R usi. P o d k reślo n o rów n ież istn ie n ie m iejscow ych szkół oraz osobliwości w y stę p u jąc e je d y n ie w zach o d n io ru sk im b u d o w n ictw ie obronnym .
S p ec ja ln ą uw agę pośw ięcono te ry to riu m R usi H alicko-W ołyńskiej i w łaśn ie te p a rtie książki, zw łaszcza tyczące pog ran icza polsk o -ru sk ieg o , będ ą n ajciek aw sze dla polskiego czytelnika. A u to r p rz e d sta w ia m. in. znaczenie grodów b u d ow anych n a ty m p ograniczu i ich rolę d la obrony W o ły n ia 1 2 3 4. N a ich tle o m a w ia specjaln e znaczenie grodu i m ia sta C zerw ien ia-C zerm n a. P oza nim szczegółowo z a jm u je się
1 W cześniej w y d an e o p raco w an ia: P. A. R a p p o p o rt
Oczerki po istorii russkogo
wojennogo zodczestwa X
—XIII ww.
„M atieriały i issled o w an ija po archeologii SSSR ” (MIA) N r 52, 1956, s. 104; t e n ż eOczerki po istorii wojennogo zodczestwa
Siewiero-Wostocznoj i Siewiero-Zapadnoj Rusi X
—XVww.
M IA N r 105, 1961, s. 244.2 T e n ż e
Driewnije russkije krieposti.
M oskw a 1965, s. 87.3 W. H e n s e l
Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna. Zarys kultury ma
terialnej.
W arszaw a 1965, s. 360 i nast.4 P or. d o k ład n iejsze zestaw ienie: J. G u r b a
Z problematyki osadnictwa wcze
snośredniowiecznego na Wyżynie Lubelskiej.
„A nnales U n iv e rsita tis M ariae C u rie - -S k ło d o w sk a ”, s. F, vol. X X , 1965, L u b lin 1968, s. 45—57.156
R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N IAta k że S u tie jsk ie m — S ąsia d k ą, C h e łm e m 5 6, W o ły n iem -G ró d k iem i k ilk u m n ie jsz y m i o biektam i. Z w raca p rzy ty m uw agę n a silne zw iązki k ilk u rodzajów b u d o w n ic tw a obronnego z zachodem , p rze d e w szy stk im z P olską. W ym ienić tu trz e b a w y różniony p rze z P. R a p p o p o rta „ w o ły ń sk i” ty p grodów , założonych n a p la n ie o z a rysie po śred n im m iędzy kołem i k w a d ra te m (S utiejsk), d alej grody Ziem i H alickiej położone n a cyplach w ierzchow inow ych, n a stę p n ie grody o ko listy ch m a jd a n a c h , po sia d ające d w a lu b trz y k o n ce n try cz n e w ały. G rody ta k ie w y stę p u ją je d y n ie n a p o graniczu p o lsk o -ru sk im (K anie, T a r n ó w ) e. O m aw ia ją c m u ro w an e baszty (Stołpie, B ie ła w in 7, ew . S pas? 8) zw raca u w ag ę n a zw iązki m ięd zy tego ro d z a ju za b y tk a m i nie tylk o z ziem iam i P olski, ale i z in n y m i są siad a m i Rusi.
D uże n ag ro m ad zen ie m a te ria łó w odnoszących się do p rze d staw io n y c h n a sze ro k im tle histo ry czn y m dziejów b u d o w n ictw a obronnego i w y jaśn ien ie osobliwości jego ew olucji na różnych obszarach i w różnych okresach, dało au to ro w i m ożność p rze d staw ie n ia ogólnych zasad ro zw oju fo rty fik a c y jn e j sztuki w czesnośredniow iecz nej R usi.
P ra c a n a p isa n a w op arciu o dużą ilość now ych, nie zn an y ch w cześniej m a te r ia łów , uzysk an y ch przez a u to ra w rez u lta c ie b a d a ń w ykopaliskow ych, p rzy w y k o rz y sta n iu lite r a tu r y do 1966 r. w łącznie. O prócz zagadnień, bezpośrednio zw iązanych z h isto rią b u d o w n ictw a obronnego, w p rac y poruszono cały szereg problem ów , o d noszących się do h isto rii politycznej k się stw z a c h o d n io ru sk ic h 9 * li, h isto rii k u ltu ry , geografii historycznej i h isto rii a rc h ite k tu ry .
K siążk a je s t ilu s tro w a n a licznym i ry cin a m i (plany i ry su n k i k o n stru k c ji o b ro n nych grodzisk i zam czysk), fo to g ra fiam i oraz o p raco w an y m i przez a u to ra ry s u n k am i re k o n stru k c ji d aw nych fo rty fik a cji.
Jan Gurba
5 W arto podk reślić, że a u to r odnosi za b y tk i a r c h ite k tu ry m u ro w an ej z C hełm a do szkoły h alick iej, a nie w o ły ń sk ie j. W zw iązku z o sta tn im i o d k ry cia m i por.: W. Z i n , W. G r a b s k i
Wyniki badań architektonicznych nad wczesnośredniowiecz
nym Chełmem.
„S p raw o zd an ia z posiedzeń K om isji PAN , O ddział w K ra k o w ie ” 1966, s. 725—729.6 W ykaz te n u zupełnić w a rto w y m ien ien iem gro d zisk a w P osadow ię (J. G u r - b a
Wczesnośredniowieczne grodzisko w miejscowości Posadów, pow. Tomaszów
Lubelski.
„W iadom ości A rcheologiczne” T. X X III; 1956, s. 112). Do tego ty p u należy p rzede w szy stk im , położone d alej od opisyw anego obszaru, w ielk ie grodzisko w C hodliku (A. G a r d a w s k iWyniki wstępnych badań na grodzisku wczesnośred
niowiecznym we wsi Chodlik, pow. Puławy.
„W iadom ości A rcheologiczne” T. X X : 1954, s. 88. P or.: „Z o tc h ła n i w ie k ó w ” R. X X X III: 1967, 234, ryc. 3).7 P or.: J. G u r b a (głos w dyskusji) W:
1 Międzynarodowy Kongres Archeolo
gii Słowiańskiej.
T. IV, W rocław —W arszaw a—K ra k ó w 1968, s. 447.8 P. R a p p o p o r t nie z a ją ł się tu n ie ste ty b asztą lubelskiego zam ku, k tó re j budow ę łączy się zazw yczaj z czasem za ję cia L u b lin a przez w o jsk a D aniela.
9 B rak w y sta rc za jąc y ch b a d a ń n a obszarze pog ran icza p o lsko-ruskiego, k ilk a k ro tn ie zajm ow anego i fo rty fik o w a n eg o k o le jn o przez obie stro n y (patrz: K. M y ś l i ń s к i
