View of INTERVENTION OF LOCAL GOVERNMENT IN TOURISM AND RECREATION DEVELOPMENT IN SELECTED COUNTRIES OF THE EUROPEAN UNION

INTERWENCJONIZM SAMORZDOWY W OBSZARZE

TURYSTYKI I REKREACJI W WYBRANYCH

PASTWACH UNII EUROPEJSKIEJ

Agata Basiska-Zych, Adrian P. Lubowiecki-Vikuk

Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu Streszczenie. W wietle spostrzee wasnych i innych autorów oraz wspóczesnych ten-dencji – w zakresie nasilajcych si w wiecie procesów globalizacji, integracji oraz de-centralizacji, tworzcych sprzyjajce warunki dla rozwoju polityki regionalnej i lokalnej – niezwykle istotnym i koniecznym zadaniem wydaje si próba porównania oddziaywania polityki wadz samorzdowych szczebla lokalnego na rozwój turystyki i rekreacji w po-szczególnych pastw europejskich. Std celem niniejszego artykuu jest ukazanie istoty i znaczenia interwencjonizmu samorzdowego, a take analiza porównawcza jego instru-mentów w obszarze rozwoju turystyki i rekreacji na przykadzie wybranych pastw Unii Europejskiej.

Sowa kluczowe: interwencjonizm samorzdowy, samorzd terytorialny, gmina, kultura  zyczna, rekreacja, turystyka

WSTP

Aktywizacja sektora lokalnej przedsibiorczoci oraz przyjazna inwestorom polity-ka wadz samorzdowych s zazwyczaj priorytetami lopolity-kalnego rozwoju gospodarczego. Z kolei zaspokojenie indywidualnych potrzeb spoeczestwa – wród których znajduj si take te zwizane z aktywnym wypoczynkiem, utosamianym z turystyk i rekreacj ruchow i kulturalno-rozrywkow – na administrowanym przez jednostki samorzdu te-rytorialnego obszarze stanowi wyznacznik lokalnego rozwoju spoecznego. Za pomoc odpowiednich metod i instrumentów oddziaywania moliwe jest stworzenie korzystnych warunków dla rozwoju turystyki i rekreacji. Kluczowa rola w tym zakresie przypisywa-na jest samorzdom lokalnym, których dziaania powinny opiera si przypisywa-na odpowiednio opracowanej i konsekwentnie wdraanej polityce rozwoju spoeczno-gospodarczego

ob-Adres do korespondencji – Corresponding author: Agata Basiska-Zych, Adrian P. Lubowiecki--Vikuk, Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu, Wydzia Tu-rystyki i Rekreacji, Zakad Ekonomiki TuTu-rystyki i Marketingu, ul. Rybaki 19, pok. 302, 61-884 Pozna, e-mail: agata-basinska@tlen.pl, alubowiecki@interia.pl

szaru, okrelanej czsto mianem interwencjonizmu samorzdowego – czyli komplek-sem oddziaywa wadz samorzdowych realizowanych za pomoc (tzn. wg pewnych metod) okrelonej palety instrumentów determinujcych decyzje wewntrznych (lokal-nych) i zewntrznych (zlokalizowanych poza obszarem jednostki samorzdu terytorial-nego – JST) podmiotów gospodarczych oraz innych jednostek zwizanych z dziaalno-ci gospodarcz, z dodatkiem pewnej liczby bezporednich decyzji administracyjnych i alokacyjnych, zmierzajcych do wprowadzenia i utrzymania jednostki samorzdowej na dugookresowej ciece rozwoju lokalnego [Sztando 2000].

ROLA INTERWENCJONIZMU SAMORZDOWEGO W ROZWOJU SPOECZNO-GOSPODARCZYM REGIONU

Oddziaywanie na lokaln przedsibiorczo i przyciganie obcego kapitau jest zazwyczaj priorytetem lokalnej polityki rozwoju gospodarczego. Wane w tym wzgl-dzie s czynniki rozwoju, które wadza samorzdowa powinna stara si przeksztaca w sprzyjajce uwarunkowania dla funkcjonowania obecnych bd potencjalnych inwe-storów [Kogut-Jaworska 2008]. Przejawem aktywnoci wadz samorzdowych jest take zdolno skutecznego niwelowania barier, które pojawiaj si na ciece rozwoju spo-eczno-gospodarczego regionu. Przy wykorzystaniu odpowiednich metod i instrumentów oddziaywania moliwe jest kreowanie korzystnych warunków dla rozwoju gospodarki lokalnej i regionalnej.

Do przejawów interwencjonizmu samorzdowego szczebla lokalnego i regionalne-go zaliczy naley dziaania suce wspieraniu lokalnych inicjatyw i przedsibiorczoci oraz pobudzaniu regionalnych czynników wzrostu gospodarczego. Ich efektem powinno by racjonalne uksztatowanie struktury terytorialnej rozmieszczenia gospodarki, m.in. przez waciw alokacj inwestycji publicznych (zwaszcza infrastrukturalnych), sku-teczn walk z bezrobociem, ochron rodowiska, przyciganie inwestorów krajowych i zagranicznych. Ponadto, zdaniem Wojciechowskiego [2001], do bezporednich przy-czyn prowadzenia przez samorzd polityki interwencjonistycznej zaliczy mona m.in. generowanie dochodów dla przedsibiorstw i gospodarstw domowych, a w konsekwencji równie budetów centralnych i samorzdowych, oddziaywanie na lokalny rynek pracy (tworzenie miejsc pracy).

Wród podstawowych celów interwencjonizmu samorzdowego wskazuje si: bez-pieczn, z dugookresowego punktu widzenia, struktur funkcjonaln i struktur za-gospodarowania przestrzennego jednostki samorzdu terytorialnego, dugookresowy wzrost globalnych dochodów mieszkaców i budetu jednostki administracyjnej oraz dugofalowy rozwój przedsibiorczoci oparty na racjonalnym wykorzystaniu zasobów naturalnych [Sztando 2000]. Z kolei jako cele szczegóowe lokalnej polityki rozwoju gospodarczego wymienia si m.in. wzrost rozmiarów i popraw jakoci produkcji i usug przedsibiorstw, generowanie nowych dochodów  rm i pracowników, tworzenie nowych miejsc pracy, wzrost inwestycji, wzrost poziomu wyksztacenia siy roboczej, wzrost do-chodów podatkowych sektora publicznego jako dugofalowego skutku dziaa na rzecz rozwoju gospodarki, transfer wiedzy, postp techniki i technologii oraz unowoczenienie struktury gospodarczej i mody kacj ukadu konsumpcji na danym obszarze [Blakely

1989]. Warto zwróci uwag na fakt, e wadze samorzdowe tworzc korzystne warunki do rozwoju spoeczno-gospodarczego obszaru nie powinny koncentrowa si tylko na pojedynczych dziaaniach stymulujcych rozwój sektora lokalnego i regionalnego bizne-su. Warunkiem koniecznym do osignicia sukcesu na tym polu jest prowadzenie kom-pleksowych dziaa w zakresie wszystkich tzw. kluczowych obszarów polityki lokalnej. Szczególne znaczenie maj obszary polityki: budetowej, planowania przestrzennego, gospodarki mieniem JST, infrastrukturalnej, ochrony rodowiska, komunalnej dziaalno-ci gospodarczej, edukacyjnej, wewntrznej i zarzdzania informacj. Równolega reali-zacja zada na wszystkich tych polach moe zapewni jednostkom samorzdu terytorial-nego podany efekt synergii.

Przez analogi do interwencjonizmu pastwowego, który wyraa si przez oddziay-wanie wadz centralnych na gospodark narodow, mona wyróni róne modele inter-wencji publicznych sektora samorzdowego: radykalnego interwencjonizmu, ograniczo-nego interwencjonizmu oraz nieinterwencji (tab. 1).

Tabela 1. Modele interwencji publicznych sektora samorzdowego Table 1. Models of public intervention of the municipal sector

Typ interwencji publicznej sektora

samorzdowego Charakterystyka modelu

Model radykalnego interwencjonizmu

maksymalizacja znaczenia publicznego sektora samorzdowe-go, która przejawia si moe przez:

realizacj zada, które zostay wpisane w ramy funkcjono-wania samorzdów lokalnych przez realnie posiadane rod-ki (gównie budetowe i majtek komunalny), jak zadania fakultatywne, wynikajce z nieprzymusowej decyzji lokal-nych decydentów;

opracowanie lokalnych i regionalnych programów gospo-darczych (majcych na celu tworzenie nowych miejsc pra-cy);

tworzenie biur, agencji centrów promocji gospodarczej; oddziaywanie na podmioty gospodarcze zlokalizowane na terenie JST (przez tworzenie specjalnych stref ekonomicz-nych czy preferencje podatkowe, kredytowe);

mobilizowanie jednostek organizacyjnych sektora samorz-dowego i sektora prywatnego wokó celów strategicznych rozwoju • ƒ ƒ ƒ ƒ ƒ

Model ograniczonego interwencjonizmu (tradycyjnej interwencji)

umiarkowane zaangaowanie publicznego sektora samorz-dowego (przy uznaniu dominujcego znaczenia mechani-zmów rynkowych w niwelowaniu nadmiernych dysproporcji przestrzennych w rozwoju samorzdów szczebla lokalnego i regionalnego)

samorzd realizuje zadania na zasadzie fakultatywnej, dobie-rajc zadania w taki sposób, aby ich wykonanie odbyo si bez uszczerbku dla budetu i majtku komunalnego

•

•

Model nieinterwencji marginalizacja roli wadz lokalnych i regionalnych w sferze gospodarczej i spoecznej

•

ródo: Opracowanie wasne na podstawie [Patrzaek 2004] oraz [Kogut-Jaworska 2008]. Source: Based on [Patrzaek 2004] and [Kogut-Jaworska 2008].

Nie przeceniajc roli, jak peni jednostki samorzdu terytorialnego w pobudzaniu procesów gospodarczych, mona uzna , e wyselekcjonowane – stosownie do wagi pro-blemów wystpujcych w regionach – interwencje sektora samorzdowego oparte na drugim prezentowanym modelu wydaj si najbardziej korzystne w oddziaywaniu na procesy rozwoju gospodarczego [Patrzaek 2004]. Zgodnie z analizami empirycznymi Kogut-Jaworskiej przeprowadzonymi w warunkach polskiego podziau administracyj-nego [2008], model ograniczoadministracyj-nego interwencjonizmu lokaladministracyj-nego, w którym gminy po-dejmuj dziaania obciajce w niewielkim stopniu lokalny budet, wystpuje czsto. Z kolei model radykalnego interwencjonizmu, który bazuje na moliwie najwikszym zastosowaniu zarówno instrumentów polityki dochodowej, jak i wydatkowej, w praktyce zdarza si niezwykle rzadko. Dzieje si tak ze wzgldu na ograniczone dochody gmin, które nie s skonne do podejmowania inicjatyw wspierajcych lokalny rozwój gospodar-czy w tak duym zakresie. Dla dopenienia obrazu naley wskaza jeszcze jedno rozwi-zanie – model nieinterwencji publicznej, czyli zupeny brak dziaa podejmowanych na rzecz wsparcia lokalnych przedsibiorców przez gminy. Z przytoczonych powyej analiz wynika, e sytuacja taka nie wystpuje prawie nigdy.

INSTRUMENTY INTERWENCJONIZMU LOKALNEGO W OBSZARZE TURYSTYKI I REKREACJI

Turystyka jest jedn z form dziaalnoci gospodarczej o najbardziej znaczcym po-tencjale w tworzeniu przyszego wzrostu i zatrudnienia w Unii Europejskiej. Zgodnie z zawon de nicj1, turystyka obecnie stanowi okoo 4% PKB UE i waha si od oko-o 2% w niektórych pastwach czoko-onkowskich do 12% na Malcie. Jej poredni udzia w PKB jest jednak znacznie wyszy – turystyka porednio tworzy ponad 10% PKB UE i dostarcza okoo 12% wszystkich miejsc pracy [Agenda dla… 2007].

Szczególne znaczenie turystyki przejawia si w oferowaniu moliwoci zatrudnie-nia dla modych ludzi, którzy reprezentuj dwukrotnie wyszy wskanik siy roboczej w turystyce ni w innych gaziach gospodarki [Dziaania na rzecz… 2007]. Wzrost za-trudnienia w sektorze turystycznym w ostatnich latach by znacznie wyszy ni w po-zostaych sektorach gospodarki. Sektor ten przyczynia si znaczco do osignicia celu strategii lizboskiej, jakim jest stworzenie wikszej liczby lepszych miejsc pracy [Tury-styka w strukturach UE… 2009]. Znaczenie turystyki dla gospodarki UE bdzie praw-dopodobnie wzrasta w nadchodzcych latach wraz z oczekiwanym rocznym wzrostem zapotrzebowania na usugi turystyczne nieco powyej 3% w najbliszych latach [Regio-nalne sprawozdanie TSA… 2007].

Aby zrealizowa te korzystne dla sektora gospodarki turystycznej prognozy, niezbd-ne jest podjcie przez instytucje publiczniezbd-ne specjalnych, kompleksowych dziaa, prowa-dzonych w ramach polityki turystycznej zarówno na szczeblu unijnym, krajowym, jak równie regionalnym i lokalnym. Ksztatowanie rozwoju lokalnej gospodarki

turystycz-1_{Tradycyjni dostawcy usug transportowych i turystycznych (hotele, restauracje, kawiarnie, biura}

podróy, wypoyczalnie samochodów, linie lotnicze etc.), którzy dostarczaj towarów i usug bez-porednio dla podrónych.

nej i paraturystycznej (komplementarnej wobec turystyki) powinno opiera si na ini-cjowaniu szczególnego rodzaju aktywnoci i metod dziaa w obszarze sektora turystyki i rekreacji. Std, zdaniem Majewskiej [2008], konieczny wydaje si szerszy zakres inter-wencjonizmu, umoliwiajcy przeksztacenie jednostki terytorialnej w miejsce recepcji turystycznej lub obszar, gdzie moliwoci wypoczynku i rekreacji stanowi jakociowy czynnik lokalizacji dziaalnoci gospodarczej. Naley nadmieni , i aktywno samo-rzdów terytorialnych w ekspansji turystyki na krajowym oraz europejskim rynku usug rekreacyjno-turystycznych powinna opiera si na systematycznej wspópracy i okrelo-nym wsparciu organów centralnych. Ograniczona samodzielno  nansowa samorzdów wymaga, aby to pastwo aktywnie wspierao rozwój przede wszystkim infrastruktury technicznej i usugowej w gminach i regionach o atrakcyjnych walorach turystycznych [Szostak 2007].

Istot wanoci interwencjonizmu samorzdowego w sferze turystyki i rekreacji pod-krela si gównie z powodu szerokiego wachlarza bezporednich i porednich dziaa o charakterze ekonomicznym, jak i pozaekonomicznym, które wynikaj z realizacji za-da wasnych poszczególnych jednostek samorzdów terytorialnych. Dziaania te wyko-nywane s przez stosowanie wszystkich instrumentów (narzdzi, dziaa) regulujcych uwarunkowania w zakresie gospodarki przestrzennej, ochrony rodowiska, infrastruktury technicznej i pozostaych aspektów lokalnych usug publicznych, podatków i opat lokal-nych, handlu, a take dostpnoci wykorzystania mienia komunalnego [Sztando 1998].

Instrumenty samorzdu terytorialnego naley rozumie jako kad informacj,

dziaa-nie lub zadziaa-niechadziaa-nie dziaania wadzy lokalnej, wywierajce wpyw na rozwój lokalnych podmiotów gospodarczych lub na dziaania instytucji, organów, obiektów materialnych i niematerialnych, a take osób oddziaujcych na te podmioty. Instrumentami s równie dziaania i informacje niezbdne do konstrukcji, wdraania i wery kacji prawidowoci stosowania okrelonych wyej instrumentów [Sztando 1999]. Za pomoc tych instrumen-tów wadze samorzdowe stymuluj rozwój lokalnej przedsibiorczoci, w tym sektora usug sportowych, rekreacyjnych i turystycznych (tab. 2).

Naley podkreli , i stosowanie wszystkich wymienionych rodzajów instrumentów lokalnego interwencjonizmu samorzdowego wymaga kompleksowego i konsekwentne-go zastosowania, gdy tylko wówczas mona osign efekty konsekwentne-gospodarczo-spoeczne, przy jednoczesnym wykorzystaniu danego potencjau dla rozwoju turystyki i rekreacji. Wadze samorzdu terytorialnego wykorzystujc omówione instrumenty powinny przy-czyni si m.in. do: odpowiedniego ulokowania problematyki kultury  zycznej i tury-styki w dokumentach planistycznych, sprawnego stworzenia odpowiednich warunków materialno-technicznych i organizacyjnych do uczestnictwa obecnych i potencjalnych konsumentów usug sportowych, rekreacyjnych i turystycznych w aktywnych formach wypoczynku oraz przyjaznego nastawienia samorzdowców do dziaa inwestycyjnych i wspópracy z rónymi podmiotami z obszaru kultury  zycznej i turystyki.

Pojawia si zatem konieczno przeprowadzenia kompleksowych bada naukowych, których celem byaby m.in. analiza rodzajów rónorodnych podej wykorzystywania instrumentów realizacji interwencjonizmu samorzdowego w sferze turystyki i rekreacji ruchowej oraz pragmatyczna ocena efektywnoci tych dziaa.

Tabela 2. Rodzaje i charakterystyka instrumentów interwencjonizmu samorzdu lokalnego w ob-szarze turystyki i rekreacji

Table 2. Types and characteristics of local government intervention instruments in tourism and recreation

Instrumenty interwen-cjonizmu samorzdu lokalnego

Istota znaczenia i wpyw na rozwój sektora turystyki i rekreacji

1 2

Planistyczne

Opracowanie strategii rozwoju lokalnego, a wic wyodrbnienie dugofalowych dziaa operacyjnych w oparciu o dokumenty, plany, programy, studia i koncepcje zwizane z uruchomieniem procesów rozwojowych, m.in.:

– strategia rozwoju gminy, na podstawie diagnozy, powinna okrela cele i sposób ich realizacji w sferze kultury  zycznej i turystyki, jednoczenie jest istotnym ele-mentem w pozyskiwaniu wsparcia  nansowego z funduszy unijnych,

– studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy wraz z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego maj fundamentalne znaczenie, okrelaj bowiem one funkcje i dysfunkcje przestrzeni wypoczynku re-kreacyjno-turystycznego.

Synergiczne dziaania midzy procesami zagospodarowania przestrzeni gminnej, urbanizacj, stop bezrobocia lokalnej spoecznoci oraz jakoci ich ycia, plano-wanymi inwestycjami a okrelonym poziomem budetu.

Organizacyjne i instytucjonalne

Organizacyjny charakter oddziaywania wadz gmin na rzecz rozwoju kultury  -zycznej i turystyki przyjmuje form zinstytucjonalizowan, tzn. powoywane s jed-nostki organizacyjne dziaajce w okrelonej dziedzinie gospodarki, ponadto kreuje si rozwój instytucji wspierajcych, inicjuje i zawiera odpowiednie porozumienia oraz nawizuje wspóprac i partnerstwa publiczno-prywatne. Z uwagi na przeci-enia administracji samorzdowej wprowadza si przeksztacenia, majce na celu podzia niektórych kompetencji wadz gminnych i przekazaniu ich np. stowarzysze-niom, instytucjom samorzdowym i/lub pozasamorzdowym.

Istotn spraw wydaje si konieczno stworzenia odpowiednich komórek w struk-turze organizacyjnej urzdów gmin, gdy jak powszechnie wiadomo, wikszo spraw gospodarki turystycznej jest prowadzona zbyt powierzchownie, w wikszoci przez specjalistów pokrewnych dziaów. Dla prawidowego ksztatowania funkcji turystycznej i rekreacyjnej gmin niezbdne jest uwzgldnienie tych form oddzia-ywania i umiejscowienia ich w ramach wewntrznych i/lub zewntrznych struktur organizacyjnych.

Administracyjno--prawne

Na podstawie dokumentów (uchway rady gminy, zezwolenia, zakazy, nakazy, pozostae) w sposób poredni lub bezporedni wadze samorzdu lokalnego wpy-waj na podejmowanie dziaa sprzyjajcych (bd niesprzyjajcych) rozwojowi lokalnych przedsiwzi zwizanych ze sportem, rekreacj ruchow oraz turystyk, np. zaadaptowanie przez gmin budynku komunalnego na cele rekreacyjno-rozryw-kowe, czy te wspieranie lokalnych przedsibiorstw o charakterze noclegowo-ga-stronomicznym (preferencyjne udostpnianie gminnych pomieszcze, budynków, terenów).

Informacyjne

Dokumenty planistyczne, jakie dostpne s w siedzibie urzdu gminy, stanowi w gównej mierze ródo zachcenia (lub odstrczenia) potencjalnych i obecnych inwestorów; maj charakter diagnostyczny i su pozyskiwaniu rónorodnych danych, w zalenoci od pro lu planowanych inwestycji. Instrumentem informa-cyjnym samorzdów lokalnych s take punkty informacji gospodarczej oraz infor-macji turystycznej.

INTERWENCJONIZM SAMORZDOWY W OBSZARZE TURYSTYKI I REKREACJI – PORÓWNANIE WYBRANYCH PASTW UNII EUROPEJSKIEJ

Oddziaywanie na rozwój spoeczno-gospodarczy w krajach Unii Europejskiej pod-lega mechanizmowi konkurencji, odbywa si przy penym respektowaniu procesów roz-wojowych i regu rynkowych. Reguy te s róne, skadaj si na odmienn polityk gospodarcz i zale od odrbnych rozwiza systemowych stosowanych w poszcze-cd. tabeli 2

Table 2 cont.

1 2

Promocyjne

Dziaania samorzdów oparte s na marketingowych rodkach promocji, a wic na reklamie (prasowej, radiowej, telewizyjnej, wydawniczej, internetowej), public real-tions, sponsoringu oraz promocji dodatkowej (gminne konkursy) stosowanej zarów-no w mikro-, jak i makrootoczeniu. Szczególnym rodkiem jest lobbing, który moe by prowadzony przez wadze samorzdowe w zakresie spraw bezporednio i/lub porednio zwizanych z rozwojem infrastruktury sportowo-rekreacyjnej oraz tury-stycznej. Nie mniej wanym elementem marketingu samorzdu terytorialnego jest sam produkt, jaki jest oferowany w danej gminie. W celu osignicia podanych efektów wane jest, aby w strategii promocji uwzgldni zarówno stron popytow, jak i podaow.

Edukacyjne i doradczo--szkoleniowe

Samorzd lokalny realizuje rónego rodzaju szkolenia, wiadczy usugi doradztwa, a take wspomaga orodki naukowo-badawcze i placówki owiatowe, zwikszajc tym samym poziom wyksztacenia i wiadomo swoich (bezrobotnych) mieszka-ców. Instrumenty te jednoczenie maj charakter instrumentów organizacyjnych oraz informacyjnych (organizowanie szkole, propagowanie podanych specjali-stów/ kadr na lokalnym rynku pracy).

Finansowe i ekonomiczne

Instrumenty te opieraj si w gównej mierze na rónych typach polityki gospodar-czej i ich ekonomicznych narzdziach, np. poziom dochodów i wydatków bude-tów samorzdowych, dotacje, podatki, co, kredyty etc.). Instrumenty ekonomiczne zdecydowanie stanowi najwaniejszy czynnik w ekspansji lokalnej gospodarki turystycznej, wpywajc tym samym na takie dziay jak sport, rekreacja i kultura. Do waniejszych narzdzi naley zaliczy mnonik turystyczny, który zdecydowa-nie podkrela istot turystyki na obszarach gminnych: wikszy efekt mnonikowy uzyskujemy w kategoriach: baza noclegowa (3,42), baza ywieniowa (3,28), zwie-dzanie i rozrywka (3,36), natomiast mniejszy – zakupy (3,15), transport (3,06), po-zostae (3,0).

Pobudzania infrastrukturalnego

Jednym z gównych zada samorzdów terytorialnych jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty lokalnej w zakresie gminnej infrastruktury drogowej, wodoci-gowej, kanalizacyjnej, w zakresie usuwania i oczyszczania cieków komunalnych, utrzymania urzdze sanitarnych, wysypisk, unieszkodliwiania odpadów komu-nalnych oraz w zakresie zaopatrzenia w energi elektryczn i ciepln. W sposób oczywisty zadanie to jest (lub moe by ) skutkiem powstawania nowych obiektów infrastruktury sportowo-rekreacyjnej oraz turystycznej, zwaszcza bazy noclegowej. Ponadto, jak ogólnie przyjto – popyt generuje poda, a wic spoeczno lokalna, turyci i odwiedzajcy niejako generuj rozwój urzdze, obiektów i organizacji, sucych celom nie tylko turystycznym, sportowym, ale take rekreacyjno-rozryw-kowym i ogólnospoecznym.

ródo: Opracowanie wasne na podstawie [Majewska 2008] oraz [Sztando 1999]. Source: Based on [Majewska 2008] and [Sztando 1999].

gólnych pastwach. Obserwacja determinant warunkujcych lokalny rozwój spoeczno--gospodarczy pozwala stwierdzi , e w krajach Unii Europejskiej – oprócz czynników egzogenicznych (zewntrznych) – istotny wpyw wywieraj czynniki endogeniczne (wewntrzne), które najczciej zale od polityki lokalnej wadz samorzdowych. Nie-mniej jednak zarówno same czynniki, jak sposoby oddziaywania samorzdów lokalnych w poszczególnych krajach wspólnoty s bardzo rónorodne i trudno porównywalne. Za-le one od odmiennych tradycji historycznych, dowiadcze i systemów politycznych [Keating, Loughlin 1997].

We wstpnej analizie porównawczej wzito pod uwag 16 krajów Unii Europejskiej: Austri, Belgi, Dani, Finlandi, Francj, Grecj, Hiszpani, Holandi, Irlandi, Luk-semburg, Niemcy, Polsk, Portugali, Szwecj, Wielk Brytani oraz Wochy. W celu porównania zakresu interwencjonizmu samorzdowego w dziedzinie turystyki i rekreacji w wybranych krajach europejskich naley przeledzi kwestie zwizane z podstawowy-mi atrybutapodstawowy-mi samorzdnoci (tab. 3). Obejmuj one zagadnienia zwizane z modelapodstawowy-mi samorzdu terytorialnego w poszczególnych pastwach, liczb szczebli samorzdowych, ogniwem wadzy o najszerszych kompetencjach w systemach samorzdowych, zada-niami i kompetencjami  nansowymi, które wpywaj na wybór oraz zakres lokalnego wsparcia.

Tabela 3. Porównanie struktury samorzdu terytorialnego w wybranych krajach Unii Europejskiej Table 3. Comparison of the local government structure in selected countries of the European

Union Nazwa kraju Typ pastwa Model samorzdu2 Podzia administracji terytorialnej Organy admi-nistracji teryto-rialnej Szczebel wadzy o najszerszych kompetencjach Model  nansowa-nia lokal-nego 1 2 3 4 5 6 7

Austria federalny

pónocno-europejski 1 szczebel

9 landów

2358 gmin region brak danych

Belgia federalny

poudniowo-europejski 2-szczeblowy

6 regionów: 10 prowincji 589 gmin

region brak danych

Dania unitarny

pónocno-europejski 2-szczeblowy

13 hrabstw

270 gmin gmina

skandynaw-ski Finlandia unitarny

pónocno-europejski 2-szczeblowy 432 gminy gmina

skandynaw-ski

Francja unitarny

poudniowo-europejski 3-szczeblowy 26 regionów 100 departamen-tów 36 784 gminy gmina aciski

Grecja unitarny

poudniowo-europejski 2-szczeblowy

50 nomosów

1034 gmin gmina brak danych

1_{Wykorzystano podzia na dwa modele samorzdu terytorialnego w Europie Zachodniej,}

zapro-ponowane przez E. Page’a i M. Goldsmitha, którzy oparli swoj typologi na relacjach midzy wadzami lokalnymi i centralnymi. Kryteriami podziau s: zakres penionych funkcji, swoboda podejmowania decyzji oraz intensywno kontaktów z wadzami centralnymi [John 2001].

Naley zwróci uwag, i ze wzgldu na rónorodno rozwiza w kadym z wy-mienionych pastw róny bdzie zakres interwencjonizmu lokalnego. W zwizku z po-wyszym odrbne bd podmioty ingerencji, sposoby, a take instrumenty stymulowania rozwoju gospodarki turystycznej. Zasadniczo wród cech modelu pónocnego, który to typ samorzdu reprezentowany jest w Austrii, Danii, Finlandii, Holandii, Irlandii, Szwecji i Wielkiej Brytanii, wskaza naley: szeroki zakres wykonywanych funkcji, du swobod podejmowania decyzji, ma intensywno kontaktów z wadzami centralnymi, mniejsz liczb szczebli samorzdowych, mniejsz liczb jednostek samorzdu oraz ich wiksze rozmiary. Wymienione cechy s ze sob cile skorelowane. Duy zakres kompetencji obejmuje take sprawy wypoczynku i rekreacji oraz swobod decyzyjn, której towarzy-sz odpowiednie rodki  nansowe [Miszczuk A., Miszczuk M., uk 2007]. Elementy te s przejawem znaczcego interwencjonizmu samorzdowego w rozwój turystyki i rekre-acji w tych krajach. Z sytuacj odwrotn mamy do czynienia w krajach reprezentujcych model poudniowoeuropejski samorzdu terytorialnego, czyli w Belgii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Portugalii i we Woszech. Z kolei w Polsce i Niemczech obserwuje si cechy cd. tabeli 3

Table 3 cont.

1 2 3 4 5 6 7

Hiszpania regionalny

poudniowo-europejski 3-szczeblowy 17 wspólnot au-tonomicznych: 50 prowincji 8110 gmin region autono-miczny aciski

Holandia unitarny

pónocno-europejski 2-szczeblowy

12 prowincji

458 gmin gmina hanowerski

Irlandia unitarny

pónocno-europejski 3-szczeblowy

8 regionów 29 hrabstw 85 dystryktów

gmina brak danych

Luksemburg unitarny brak danych 1 szczebel 116 gmin gmina brak danych

Niemcy federalny mieszany 2-szczeblowy

16 landów 323 powiaty 12 431 gmin

region hanowerski

Polska unitarny mieszany 3-szczeblowy

16 województw 314 powiatów

2478 gmin

gmina hanowerski

Portugalia unitarny

poudniowo-europejski 2-szczeblowy

4258 para i

308 gmin gmina brak danych Szwecja unitarny

pónocno-europejski 2-szczeblowy 20 hrabstw 290 gmin gmina skandynaw-ski Wielka Brytania unitarny pónocno-europejski zalenie od obszarów (1 szczebel lub 2 szczeble) 135 hrabstw

239 dystryktów gmina hanowerski

Wochy regionalny

poudniowo-europejski 3-szczeblowy

20 regionów 103 prowincji

8101 gmin

region aciski

ródo: Opracowanie wasne na podstawie [Sub-national public  nance… 2006], [The World Factbook 2007], [Flejterski, Zioo 2008], [Sellers, Lidström 2007].

Source: Based on [Sub-national public  nance… 2006], [The World Factbook 2007], [Flejterski, Zioo 2008], [Sellers, Lidström 2007].

wspólne dla modelu pónocnego i poudniowoeuropejskiego. Warto te zwróci uwag na szczebel wadzy o najszerszych kompetencjach administracyjnych i  nansowych. Spo-ród analizowanych 16 pastw UE a w 11 krajach najniszy poziom administracyjny, czyli gmina, posiada najszersze uprawnienia w tym zakresie. Oznacza to, e ta podstawo-wa jednostka podziau administracyjnego moe dysponopodstawo-wa szerszym zestawem narz-dzi odnarz-dziaywania na sfer spoeczn i gospodarcz ni pozostae samorzdy.

Zakres kompetencji decyzyjnych oraz zada w zakresie stymulowania rozwoju tury-styki, rekreacji, sportu i kultury  zycznej w poszczególnych krajach Unii Europejskiej determinowany jest take ustrojem terytorialnym pastwa. Najwiksz swobod dziaania charakteryzuj si kraje zoone (federalne, regionalne), podczas gdy w klasycznych pa-stwach unitarnych wadza na poziomie regionu jest silnie ograniczona i podlega kontroli pastwa [Flejterski, Zioo 2008]. W krajach federalnych (Austrii, Belgii, Niemczech) sa-morzdy regionalne maj wasne konstytucje regionalne oraz szerokie kompetencje usta-wodawcze, wykonawcze i sdownicze. Znajduje to swoje przeoenie na stymulowanie rozwoju gospodarki turystycznej. Z kolei w krajach unitarnych (Grecji, Irlandii, Danii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii oraz Portugalii) czsto za rozwój sportu i rekreacji odpowiedzialne s najnisze szczeble samorzdu (gminy). Nieco inaczej si ma sprawa z zadaniami z zakresu rozwoju turystyki, które przypisane s ustawowo do realizacji wyszym poziomom samorzdowym. W trzech krajach: Niemczech, Polsce i Woszech, za zadania z zakresu rekreacji, turystyki oraz sportu i kultury  zycznej odpo-wiadaj wszystkie szczeble samorzdowe. Szczegóowe porównanie zakresu zada wy-konywanych przez poszczególne jednostki samorzdowe zaprezentowano w tabeli 4.

Lokalna polityka wadz gospodarczych koncentruje si równie wokó spraw zwi-zanych z  nansowaniem dziaalnoci progospodarczej i komunalnej. W tym kontekcie naley zwróci uwag na rónorodny system  nansowania dziaalnoci samorzdu lokal-nego w Europie, który w konsekwencji wpywa na moliwoci wspierania  nansowego sektora przedsibiorczoci lokalnej. Dla rozwoju gospodarczego w obszarze turystyki

Tabela 4. Rozwój turystyki, rekreacji, kultury  zycznej i sportu w ujciu poszczególnych szczebli samorzdu terytorialnego w wybranych krajach Unii Europejskiej

Table 4. Development of tourism, recreation, physical culture and sport in the levels of local gov-ernment in selected countries of European Union

Rodzaj (zakres) zadania

Realizuje:

[N] – szczebel najniszy [W] – szczeble wysze

[O] – wszystkie szczeble samorzdu Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksembur

g

Niemcy Polska Portugalia Szwecja Wielka Brytania Wochy

Rozwój turystyki W W W W W W W W W W O O W W W O Rozwój rekreacji N O N O N N N W W N O O N O N O Rozwój kultury  zycznej i sportu N O N O N N N W W N O O N O N O ródo: Opracowanie wasne na podstawie [Loughlin 1999], [Nowak-Far 2002], [Bonisawski 2005]. Source: Based on [Loughlin 1999], [Nowak-Far 2002], [Bonisawski 2005].

i rekreacji wany jest lokalny system  skalny. W poszczególnych krajach UE system lo-kalnych obcie  slo-kalnych dla przedsibiorców jest odmienny. W zalenoci od róde rozwiza  skalnych mona wyznaczy trzy modele  nansowania lokalnego: skandy-nawski, aciski i hanowerski [Kogut-Jaworska 2008]. Analizujc wpyw samorzdów lokalnych na stymulowanie lokalnej gospodarki pastw europejskich, naley stwierdzi , e zdecydowanie najwiksz swobod w tym zakresie odznacza si samorzd Austrii, który nie tylko pobiera podatki, ale sam reguluje ich wysoko , a nawet czciowo usta-la, jakie podatki wprowadzi a jakich zaniecha . We Woszech, gdzie panuje swoboda podatkowa, szczegóowo opracowano zasady podziau podatków midzy gminy i pro-wincje. Z kolei w Hiszpanii gmina nie ma prawa do tworzenia nowych podatków, ale pobiera bezporednie podatki gminne. Podobnie jest we Francji, cho tutaj gmina moe ustala stawki. Idealnym wyjciem dla wszystkich krajów Unii byaby moliwo poboru podatków bezporednich przez jednostki samorzdu terytorialnego, jak to ma miejsce w Szwajcarii [Bonisawski 2005].

Warto na koniec doda , e wanym nurtem wsparcia w wikszoci krajów europej-skich pozostaje obecnie wsparcie innowacyjnoci gospodarek lokalnych. Dziaania te widoczne s równie w obszarze turystyki i rekreacji. Znaczne rodki  nansowe, m.in. we Francji, Holandii czy Belgii, przeznaczane s na wspieranie innowacyjnoci maych i rednich przedsibiorstw. Trend ten jest take widoczny na gruncie polskiego biznesu.

Naley podkreli , e europejskie samorzdy lokalne odgrywaj bardzo wan rol w stymulowaniu rozwoju turystyki i rekreacji. Systemowi wsparcia lokalnych przedsi-biorstw turystycznych i gestorów rekreacji przypisuje si odmienn rol ze wzgldu na rónice w funkcjonowaniu samorzdu terytorialnego w krajach Unii Europejskiej. Decy-dujce znaczenie maj tutaj: odrbno modelu pastwa, rónorodno systemów  nan-sowania gospodarki lokalnej, róny podzia zada i kompetencji midzy rzd i samorzd, a take odmienny styl sprawowania wadzy publicznej.

PODSUMOWANIE

Podsumowujc, warto pokusi si o stwierdzenie, e wspóczenie obserwuje si przeksztacenia metod i instrumentów interwencjonizmu samorzdowego. Wobec braku skutecznoci oddziaywania w skali makroekonomicznej nastpuje przechodzenie do ska-li mezo- i mikroekonomicznej. Ze wspóczesnymi przejawami interwencjonizmu mamy take do czynienia na gruncie turystyki i rekreacji. Jego koncepcja opiera si na wzra-stajcej roli samorzdów szczebla regionalnego i lokalnego w ksztatowaniu warunków dla innowacyjnoci oraz postpu naukowo-technicznego. Róne s rodzaje oraz skala instrumentów interwencjonizmu samorzdowego stosowane w stymulowaniu gospodarki turystycznej w krajach Unii Europejskiej. Cho rozmiar niniejszego artykuu oraz szcze-góowo posiadanych danych nie pozwoliy na wyczerpujc analiz porównawcz omawianego problemu, to celowym zabiegiem wydaje si wykorzystanie powyszych konkluzji jako wstpnych ustale oraz hipotez do przeprowadzenia kompleksowych ba-da porównawczych we wszystkich krajach czonkowskich Unii Europejskiej.

PIMIENNICTWO

Agenda dla zrównowaonej i konkurencyjnej turystyki europejskiej. Komunikat Komisji Eu-ropejskiej. Bruksela, COM(2007) 621, wersja ostateczna z dnia 19.10.2007 r., dostp 28.04.2010 r., www.eu.europa.eu

Blakely E.J., 1989. Panning local economic development. Theory and practice. Sage Library and Social Research, London, 168.

Bonisawski M., 2005. Mae przedsibiorstwo turystyczne a polityka komunalna w Polsce i w UE. W: Gospodarka Polski w zjednoczonej Europie. Przedsibiorczo , brane, regiony. S. Pangsy-Kania, G. Szczodrowski (red.). Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask, 129–131.

Dziaania na rzecz penego udziau modych ludzi w edukacji, zatrudnieniu i spoeczestwie. Komunikat Komisji Europejskiej. Bruksela, COM(2007) 498, wersja ostateczna z dnia 5.9.2007 r., dostp 28.04.2010 r. www.eu.europa.eu

Flejterski S., Zioo M., 2008. Centralizacja i decentralizacja zada publicznych w wietle wybra-nych rozwiza europejskich. Próba oceny. Studia Lokalne i Regionalne nr 3(33)/2008, 82–83.

John P., 2001. Local Governance in Western Europe, SAGE, Thousand Oaks, London-New Delhi, 26–37.

Keating M., Loughlin J., (red.), 1997. The Political Economy and Regionalism. Routledge, Lon-don, 46.

Kogut-Jaworska M., 2008. Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju go-spodarczego. Wydawnictwo CeDeWu Rubinum, Warszawa, 34, 168–205.

Loughlin J., 1999. Regional and local democracy in the European Union. EU. Committee of the Regions. COR-Studies E-1/99, Brussels, 19–338.

Majewska J., 2008. Samorzd terytorialny w ksztatowaniu funkcji turystycznej gminy. Rozpra-wa doktorska. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Wydzia Ekonomii, Pozna, 97, 99–130.

Miszczuk A., Miszczuk M., uk K., 2007. Gospodarka samorzdu terytorialnego. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 20.

Nowak-Far A., 2002. Funkcjonowanie gmin w Unii europejskiej. Kompendium dla gmin wiej-skich. Zwizek Gmin wiejskich RP, Warszawa-Pozna, 121–123.

Patrzaek L., 2004. Finanse samorzdowe. Wydawnictwo AE we Wrocawiu, Wrocaw, 41–44. Regionalne sprawozdanie TSA – Unia Europejska 2007. wiatowa Rada Turystyki i Podróy

(World Travel and Tourism Council – WTTC), dostp 28.04.2010 r. www.wttc.org Sellers J.M., Lidström A., 2007. Decentralization, Local Government, and the Welfare State.

Gov-ernance: An International Journal of Policy, Administration, and Institutions Vol. 20, No 4, 609–632.

Sub-national public  nance in the European Union, 2006. Dexia, November 2006, 6.

Szostak D., 2007. Polityka turystyczna. W: Ekonomika turystyki. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 174.

Sztando A., 1999. Gminne instrumenty ksztatowania rozwoju lokalnych podmiotów gospodar-czych. Samorzd Terytorialny nr 7–8, 79–108.

Sztando A., 1998. Interwencjonizm samorzdowy – obszary i instrumenty oddziaywania samorz-du terytorialnego na gospodark lokaln. W: Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu nr 785, Wrocaw, 125–134. Sztando A., 2000. Lokalny interwencjonizm samorzdowy, czyli ksztatowanie gminnego rozwoju

gospodarczego. Studia Regionalne i Lokalne nr 1, 79–90.

The World Factbook 2007. CIA, dostp 30.04.2010 r. www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook

Turystyka w strukturach Unii Europejskiej. Programy UE dotyczce rozwoju turystyki. Przyszo turystyki w UE. Ministerstwo Sportu i Turystyki, Departament Turystyki, Warszawa, czerwiec 2009 r., dostp 28.04.2010 r. www.msit.gov.pl

Wojciechowski E., 2001. Ekonomika i zarzdzanie miastem. Wydawnictwo AE we Wrocawiu, Wrocaw, 51.

INTERVENTION OF LOCAL GOVERNMENT IN TOURISM AND RECREATION DEVELOPMENT IN SELECTED COUNTRIES OF THE EUROPEAN UNION

Abstract. In the light of their own observations and other authors, and contemporary trends – such as the increasing globalization of the world, integration and devolution – very im-portant and necessary scienti c task is to compare the impact of local government policy on tourism and recreation  eld in the selected European countries. Hence, the purpose of this paper is to show the nature and importance of self-management intervention, as well as comparative analysis of its instruments in the  eld of development of tourism and recre-ation in chosen countries of European Union.

Key words: intervention of local/regional authorities, local/regional government, commu-nity, physical culture, recreation, tourism