POSTAWY PRZEDSTAWICIELI WADZ GMIN I ICH
ZNACZENIE DLA ROZWOJU LOKALNEGO
Agnieszka Wojewódzka
Szkoa Gówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Streszczenie. W artykule scharakteryzowano rol wadz publicznych w rozwoju lokal-nym. Sprowadza si ona szczególnie do regulowania dziaa podmiotów zaangaowanych w proces rozwoju lokalnego oraz do ich stymulowania w celu podejmowania okrelonych dziaa, podanych z punktu widzenia rozwoju. Badania przeprowadzono w 2007 roku w gminach województwa mazowieckiego o stosunkowo niskim (grupa G1) i wysokim
(gru-pa G2) stopniu rozwoju. Okrelono dyspozycj psychologiczn przedstawicieli urzdów
gmin w zalenoci od poziomu rozwoju gmin. W obydwu grupach gmin uzyskano stosun-kowo wysokie wskaniki dotyczce zasobów spoecznych, co sprzyja samorzdowi teryto-rialnemu w penieniu funkcji o charakterze zarówno regulacyjnym, jak i stymulacyjnym. Sowa kluczowe: gmina, samorzd terytorialny, rozwój lokalny
WPROWADZENIE
Gmina jako jednostka samorzdu terytorialnego stanowi system spoeczno-gospodar-czy, który tworz trzy zasadnicze elementy w postaci obszaru, mieszkaców oraz wadzy. Takie rozumienie gminy pozwala traktowa t najmniejsz w Polsce jednostk samorz-du terytorialnego jako specy czn organizacj [Wojewódzka 2008a], posiadajc okre-lone cechy, gdzie kluczowa rola w kierowaniu rozwojem lokalnym przypisywana jest wadzom publicznym. Samorzdy gminne i reprezentujce je wadze obecnie przejmuj coraz wikszy zakres obowizków i kompetencji zwizanych z oddziaywaniem na roz-wój [Kogut-Jaworska 2008]. Towarzyszy temu tendencja do rozszerzania zada, którymi zajmuj si wspólnoty lokalne.
Jedn z cech gminy jako organizacji jest wielopodmiotowo . System gospodarki lokalnej tworz bowiem róne podmioty rozwoju lokalnego (inaczej „aktorzy lokalnej sceny”), które mog i powinny by zaangaowane w proces rozwoju lokalnego
okrelo-Adres do korespondencji – Corresponding author: Agnieszka Wojewódzka, Szkoa Gówna Go-spodarstwa Wiejskiego, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Polityki Europejskiej, Finansów Publicznych i Marketingu, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, e-mail: agnieszka_woje-wodzka@sggw.pl
nej przestrzeni. Wród nich wymieni mona przede wszystkim centralne organy wa-dzy i administracji pastwowej, jednostki samorzdu terytorialnego, pozostae jednost-ki sektora nansów publicznych, organizacje samorzdu gospodarczego, zawodowego, stowarzyszenia, fundacje i inne organizacje poytku publicznego, przedsibiorstwa oraz gospodarstwa domowe [Famulska, Znaniecka 2004].
Kluczowa i szczególnie wana rola gminnych wadz samorzdowych w kreowaniu rozwoju lokalnego wynika wanie z faktu wystpowania wielu podmiotów w systemie gospodarki lokalnej. Konieczne staje si rozwizywanie pojawiajcych si w systemie gospodarki lokalnej sprzecznoci, dotyczcych realizacji celów czstkowych poszcze-gólnych podmiotów. Wana jest take koordynacja dziaalnoci wszystkich podmiotów na korzy caego lokalnego systemu spoeczno-gospodarczego, gdy wzrastajca sa-modzielno gospodarujcych podmiotów w poczeniu z istniejcymi ograniczeniami rozwoju gmin o rónym charakterze (ekologicznym, przestrzennym) niekiedy powoduje konieczno regulowania zachowa, agodzenia czy mediacji w kon iktach wystpuj-cych pomidzy rónymi dziaajcymi na terenie gminy podmiotami [Sochacka-Krysiak 2006]. Do równie istotnych zaliczy naley dziaania obejmujce pobudzanie i kreowanie rozwoju gospodarczego czy racjonalne zagospodarowanie przestrzeni. Podkrela si zna-czenie rozwoju gospodarczego, gdy zapewnia on materialne podstawy procesów rozwo-jowych zachodzcych w pozostaych sferach rozwoju.
Rzeczywisty rozwój to wypadkowa dziaania wielu czynników, wród których jako i sprawno dziaania wadz publicznych wszystkich szczebli nabiera coraz wikszego znaczenia równie w praktyce [Miszczuk A., Miszczuk M., uk 2007].
Przypisujc szczególn rol wadzom, zwaszcza w kontekcie rozwoju endogenicz-nego, nie mona jednak zapomina o znaczeniu innych podmiotów, przede wszystkim kluczowych przedsibiorców, stowarzysze czy organizacji mieszkaców.
W literaturze wskazuje si na dwie zasadnicze funkcje, jakie ma do spenienia samo-rzd terytorialny z punktu widzenia rozwoju lokalnego. Pierwsza to funkcja regulacyjna, polegajca midzy innymi na przeciwdziaaniu sprzecznociom i kon iktom pomidzy rónymi podmiotami oraz eliminacji i ograniczaniu barier rozwojowych. Jej uzupenie-niem jest funkcja stymulacyjna, czyli aktywne pobudzanie i dynamizowanie procesów rozwojowych, np. przez racjonalne zagospodarowanie przestrzeni czy ochron rodowi-ska naturalnego.
Cel rozwoju zawsze jest taki sam – staa poprawa jakoci ycia mieszkaców dane-go obszaru. Realizacja tak sformuowanedane-go celu nadrzdnedane-go oraz celów podrzdnych wymaga podejmowania przez wadze lokalne i inne podmioty zaplanowanych dzia-a zmierzajcych do poprawy sytuacji spoeczno-gospodarczej danego terytorium, co w praktyce uzalenione jest od zestawu rónych czynników [Wojewódzka 2008a]. Inne s sposoby realizacji zamierzonych celów oraz rónie ksztatuje si udzia poszczegól-nych podmiotów w ramach systemu gospodarki lokalnej. Inne s take kombinacje in-strumentów, jakie pozostaj w dyspozycji wadz lokalnych [Wojewódzka 2005, 2008b].
CEL I METODYKA BADA
Celem opracowania jest charakterystyka postaw przedstawicieli badanych gmin wo-jewództwa mazowieckiego w zakresie zaufania i gotowoci do wspópracy, z uwzgld-nieniem poziomu rozwoju gmin.
Wyniki zaprezentowano dla 117 gmin województwa mazowieckiego. Badania prze-prowadzono w 2007 roku w dwóch grupach gmin, celowo wybranych ze wzgldu na poziom ich rozwoju. Narzdziem badawczym by kwestionariusz ankiety, który skiero-wano do 25% gmin wiejskich i miejsko-wiejskich województwa charakteryzujcych si stosunkowo niskim stopniem rozwoju (grupa G1) i 25% jednostek o najwyszym stopniu
rozwoju (grupa G2). Stopie rozwoju okrelono na podstawie syntetycznego wskanika
rozwoju1.
WYNIKI BADA
Charakteryzujc przedstawicieli gmin okrelono ich postawy (tab. 1), wykorzystujc zestaw pyta uywany w literaturze do oceny kapitau spoecznego badanej grupy [Sza-franiec 2006]. Powszechnie uwaa si, e zaufanie do ludzi sprzyja samoorganizowaniu si spoeczestwa i wczaniu si w dziaania zbiorowe, co z kolei umacnia zaufanie. Zwykle w badaniach sprawdza si, czy elity w danej spoecznoci s zdolne do budowa-nia kapitau spoecznego oraz czy chc i potra wspópracowa z innymi. W zwizku ze specy k prowadzonych bada, gdzie badano przedstawicieli urzdów gmin, a nie cae spoecznoci lokalne, okrelono poziom zaufania ankietowanych do innych ludzi. Cecha ta jest niezwykle wana w realizowaniu zada przez samorzd terytorialny.
Wskanikiem okrelajcym poziom zasobów spoecznych jest deklarowana gotowo ludzi do wspópracy i wspódziaania w celu pomocy innym. W obydwu grupach ankie-towani deklarowali zdecydowan pomoc osobom potrzebujcym, widzc sens swojego postpowania. Podobnie jest z rozkadem odpowiedzi dotyczcych dziaa zbiorowych. Jednak odsetek wskaza by zdecydowanie wyszy w grupie gmin o wyszym poziomie rozwoju. W gminach sabiej rozwinitych zdecydowanie czciej wskazywano odpo-wied „trudno powiedzie ”.
1Zestaw zmiennych diagnostycznych wybranych do budowy syntetycznego wskanika tworz
nastpujce zmienne (Bank Danych Regionalnych 2004): liczba zgonów na 1000 osób, liczba przychodni na 10 000 mieszkaców, stopa bezrobocia rejestrowanego w %, pracujcy na 1000 mieszkaców, udzia pracujcych w liczbie ludnoci w wieku produkcyjnym, liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkaców, dochody budetów gmin ogóem na 1 mieszkaca w z, nakady inwestycyjne ogóem na 1 mieszkaca w z, liczba mieszka oddanych do uytku na 1000 zawartych maestw, liczba mieszka wyposaonych w azienk w % ogóu mieszka zamieszka-nych, dugo sieci wodocigowej w km na 1 km2 powierzchni, dugo sieci kanalizacyjnej w km na 1 km2 powierzchni, dugo gminnych dróg o nawierzchni twardej w km na 1 km2 powierzchni, liczba radnych z wyszym wyksztaceniem w stosunku do ogóu radnych, liczba uczniów w szko-ach ponadpodstawowych na 1000 mieszkaców, liczba czytelników bibliotek w cigu roku na 1000 osób.
Ponad poowa przedstawicieli gmin G2 deklarowaa, i wikszoci ludzi mona
ufa . W G1 odsetek ten wynosi jedynie 32,8%, a ankietowani najczciej uwaali, e
w kontaktach z innymi zalecana jest ostrono . Prawie 20% nie umiao wskaza jed-noznacznej odpowiedzi. Odpowied, e wikszoci ludzi mona ufa wybrao w Polsce 11,5% badanych [Czapiski, Panek 2007], podczas gdy za ostronoci w zaufaniu do innych opowiada si zdecydowanie wikszy odsetek Polaków, bo 77,4%. Taki ukad odpowiedzi powoduje, e Polska ma jeden z najniszych wskaników zaufania interper-sonalnego w krajach UE. Badania dowiody, e wyksztacenie wysze podnosi poziom zaufania. T zmienn mona tumaczy tak wysoki poziom wskanika w analizowanych badaniach. Wród ankietowanych wysoki by bowiem udzia osób z wyksztaceniem wyszym (odpowiednio 67% w G1 oraz 92% w G2). Naley równie wspomnie , e
w ankiecie proszono o imi i nazwisko osoby odpowiedzialnej za wypenienie ankiety, co mogo wpyn na ksztat odpowiedzi. Mona przypuszcza , e ankietowani udzielali odpowiedzi jak najlepszej, jak najbardziej poprawnej z ich punktu widzenia, zarazem najbardziej podanej w ich odczuciu, a niekoniecznie zgodnej z faktycznymi przeko-naniami.
Tabela 1. Dyspozycja psychologiczna przedstawicieli gmin zalenie od poziomu rozwoju gminy (%) Table 1. The features of local government representatives depending on local development level (%)
Wyszczególnienie Grupa
G1 G2
Ludzie tacy jak ja:
a. dziaajc wspólnie z innymi mog pomóc potrzebujcym 77,6 88,0 b. nawet dziaajc wspólnie z innymi nie s w stanie pomóc potrzebujcym 4,5 2,0
c. trudno powiedzie 17,9 8,0
Uwaam, e:
a. dziaajc wspólnie z innymi ludmi mona osign wicej 77,6 92,0 b. wspópraca z innymi ludmi to na ogó marnowanie czasu 4,5 2,0
c. trudno powiedzie 17,9 4,0
Poziom zaufania do „wikszoci ludzi”:
a. ogólnie rzecz biorc wikszoci ludzi mona ufa 32,8 54,0
b. w stosunkach z innymi trzeba by ostronym 46,3 32,0
c. trudno powiedzie 19,4 12,0
Ludzie tacy jak ja maj wpyw na sprawy (odpowiedzi „tak”):
a. wasnej miejscowoci 36,7 38,0
b. wasnej gminy 39,2 37,2
c. powiatu i województwa 17,1 15,7
d. kraju 7,0 9,1
W ostatnich czterech latach (odpowiedzi „tak”):
a. dobrowolnie i bezpatnie pracowaam/em na rzecz swojego rodowiska 65,0 69,0 b. naleaam/em do organizacji zrzeszajcej mieszkaców gminy 35,0 31,0 W strukturze odpowiedzi warto brakujca do 100% w odpowiedniej grupie oznacza brak danych. ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych ankietowych.
W grupie G1 najwicej osób uwaao, e ma wpyw na sprawy wasnej gminy,
nato-miast w G2 na funkcjonowanie wasnej miejscowoci, chocia odpowiedzi nie róniy si
znacznie pomidzy poszczególnymi grupami.
W obydwu grupach wysokie byo dowiadczenie obywatelskie, okrelone w postaci dobrowolnej i nieodpatnej pracy na rzecz wasnego rodowiska, przy czym wysze byo w grupie G2. W poszczególnych grupach nie stwierdzono zasadniczej rónicy w
odpo-wiedziach, jak mogoby to wynika ze struktury odpowiedzi dotyczcej zaufania do in-nych osób.
PODSUMOWANIE
Analizujc uzyskane odpowiedzi naley wzi pod uwag, e ankietowani stanowili wzgldnie jednorodn grup osób, wyselekcjonowanych sporód przedstawicieli urz-dów gmin. To spowodowao, e nie uwidoczniy si znacznie rónice w odpowiedziach dotyczcych dyspozycji psychologicznej zalenie od poziomu rozwoju badanych gmin.
Potwierdzia si prawidowo , e poziom zaufania wzrasta wraz ze wzrostem po-ziomu wyksztacenia. Ankietowani stanowili grup osób, gdzie przewaao wysze wy-ksztacenie (odsetek osób z wyszym wywy-ksztaceniem stanowi odpowiednio 67% w G1
oraz 92% w G2). Ponadto nie byli anonimowi, co równie mogo mie wpyw na
uzyska-ne odpowiedzi.
Analizujc wyniki bada nie mona zapomina o charakterystycznych dla Polski uwarunkowaniach historycznych, które nie sprzyjay ksztatowaniu i wzmacnianiu za-ufania oraz wizi spoecznych.
Uzyskane w obydwu grupach wysokie wskaniki okrelajce zasoby spoeczne ua-twiaj samorzdowi terytorialnemu spenianie funkcji zarówno regulacyjnej, jak i sty-mulacyjnej. W osobach, które reprezentuj urzdy gmin na zewntrz oraz na co dzie wspópracuj z podmiotami i mieszkacami naley upatrywa lokalnych liderów. Ich dyspozycja psychologiczna oraz cechy, jakie posiadaj, mog mie duy wpyw na samo-organizowanie si spoecznoci lokalnych. Korzystne wskaniki zaufania interpersonal-nego sprzyjaj procesowi budowy i wzmacniania kapitau spoeczinterpersonal-nego, a w konsekwen-cji maj take znaczenie w rozwoju lokalnym.
PIMIENNICTWO
Bank Danych Regionalnych GUS 2004.
Czapiski J., Panek T. (red.), 2007. Diagnoza spoeczna 2007. Vizja Press&IT, Warszawa. Famulska T., Znaniecka K. (red.), 2004. Finansowe aspekty rozwoju lokalnego. Wyd. AE
Katowi-ce, KatowiKatowi-ce, 25–32.
Kogut-Jaworska M., 2008. Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju go-spodarczego. CeDeWu.pl, Warszawa.
Miszczuk A., Miszczuk M., uk K., 2007. Gospodarka samorzdu terytorialnego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Sochacka-Krysiak H. (red.), 2006. Zarzdzanie gospodark i nansami gminy. Wydanie II uzu-penione i zaktualizowane. Szkoa Gówna Handlowa O cyna Wydawnicza, Warszawa, 62–63.
Szafraniec K. (red.), 2006. Kapita ludzki i zasoby spoeczne wsi. IRWiR PAN, Warszawa. Wojewódzka A., 2005. Instrumenty zarzdzania strategicznego w gminach i ich rola w rozwoju
lokalnym. [w]: red. Mickiewicz B., Rozwój lokalny – wykorzystanie instrumentów unij-nych i regionalunij-nych. Wyd. WEiOG AR Szczecin, Szczecin, 719–727.
Wojewódzka A. 2008a. Determinanty dziaa prorozwojowych wadz w wybranych gminach woje-wództwa mazowieckiego. Roczniki Naukowe SERiA, Tom X, Zeszyt 2, Warszawa – Po-zna – Lublin, 274–277.
Wojewódzka A. 2008b. Moliwoci dziaa prorozwojowych wadz gminnych. Wie Jutra, nr 10/2008, 5–7.
ATTITUDES OF LOCAL GOVERNMENT REPRESENTATIVES AND THEIR ROLE IN LOCAL DEVELOPMENT
Summary. The article refers to features of local authorities connected with communes’ development level. There were formed synthetic index which demonstrates the rate of local development. Taking into account the indices, the local communities were divided into two groups (25% of the least developed and 25% of the most developed). In the next step local government representatives responded questions in a survey, that was carried out in 2007 in those communes. The results concern 117 communes, which make 37,3% of all communes in Mazowieckie Voivodship. The outcomes were similar in both group of communes. Rela-tively high standard of interpersonal trust was noticed.
Key words: communes, local government, local development
