Stefan Moysa
"Entsprechungen : Gott Wahrheit
-Mensch. Theologische Erörterungen",
Eberhard Jüngel, München 1980 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 52/1, 225-226
R E C E N Z J E
225
E berhard JÜNGEL, Entsprechungen: G ott — W ahrheit — Mensch. Theo
logische Erörterungen, M ünchen 1980, Chr. K aiser Verlag, s. 377.
Jeden z bardziej znanych teologów ewangelickich młodszego pokolenia zbiera w tej książce swoje artykuły i głoszone z różnych okazji konferencje. Pow tarza się w nich w ątek, który jest wyrażony w tytule, a mianowicie — analogia. P raw da o Bogu może dojść do człowieka jedynie na drodze an a logii — oto wymowa tego tytułu. A utor pow tarza za P l a t o n e m tw ier dzenie, że analogia jest najpiękniejszą ze w szystkich więzi. Podobieństwo stworzenia do Boga jest tym, co nad aje św iatu jego zwartość. Bez analogii nie byłoby ani możliwości sensownego m ówienia o Bogu i teologii, ani też w ogóle bytu.
Dwa arty k u ły poświęcone są w prost tem atow i analogii. Pierw szy z nich w yraźnie filozoficzny mówi o pochodzeniu analogii u H e r a k l i t a i P a r m e n i d e s a. Drugi, bardziej teologiczny dotyczy praw dy, jak a jest zaw arta w m etaforze. P raw da ta w skazuje na rzeczywistość szerszą niż sama wypo wiedź. W szystkie sform ułow ania dotyczące w iary są wypowiedziami m eta forycznymi. Jeżeli się chce, by m etafora doszła do głosu i mówiła o Bogu, m usi być stworzony klim at zaufania między opow iadającym a słuchającym . Ten kontakt zostaje stworzony w teologii opow iadającej. W taki sposób i przez taką teologię pow staje zasada herm eneutyczna wypowiedzi w iary. Ze spraw ą analogii związana jest ściśle kw estia teologii n aturalnej, któ rej autor poświęca cztery artykuły rozw ażając ją z różnych stron. C harak terystyczne jest, że o ile tem atyka ta nie jest obecnie w teologii katolickiej poruszana, o tyle w ew angelickiej odżywa na nowo mimo protestu K arola B a r t h a przeciw wszelkim próbom rozumowanego udow odnienia istnienia Boga. P a n n e n b e r g mówi, że w iara nie może być tylko subiektyw nym przekonaniem , ale m usi być oparta na wiedzy nabytej drogą rozumową. J ü n g e 1, choć przyjm uje możliwość teologii n atu raln ej, zwalcza ten pogląd i utrzym uje, że wiedza, która uzasadnia możliwość w iary, sama nie może się dokonać poza nią. W kręgu tej problem atyki obracają się też rozważania au to ra dotyczące anonimowego chrześcijaństw a w ujęciu K arola R a h n e r a. A utor odrzuca samo w yrażenie „anonimowy”, niem niej uważa, że teza R a h - n e r a jest wielkim wyzwaniem dla teologii ew angelickiej. Chrześcijanin musi być nazw any im ieniem C hrystusa i to należy do jego istoty, ale poza Chrystusem nie m a zbaw ienia i dlatego z powodu łaski danej dzięki C hrys tusow i każdy człowiek może być anonim owym chrześcijaninem . Zw raca też uwagę, że w edług samego R a h n e r a stan anonimowanego chrześcijaństw a jest stanem niekom pletnym i domaga się wyraźnego nazw ania. W dalszym artykule autor stw ierdza, że najbardziej istotne w relacjach między czło w iekiem a Bogiem jest słuchanie słowa Bożego, w którym człowiek in tere suje się Bogiem dla Niego samego.
Pewność o istnieniu Boga, k tóra jest najw ażniejsza w relacjach czło w ieka do Boga, a u to r w duchu R eform acji przypisuje wyłącznie wierze. In teresujący jest również artykuł, w którym J ü n g e 1 również w ślad za R a h n e r e m mówi o stosunku Trójcy Św iętej „ekonomicznej do Trójcy „im m anentnej”. Tezę R a h n e r a, że Trójca im m anentna jest Trójcą ekono miczną, odw raca on mówiąc, że Trójca ekonomiczna jest Trójcą im m anentną. Wychodzi więc od praw dy, iż T rójca Św ięta jest m isterium zbawczym, ob jaw ionym przez C hrystusa, i w tej tajem nicy ukazuje się miłość Boża do człowieka. Dlatego też w określeniu bytu Bożego nie można pomijać tego trynitarnego udzielania się Boga człowiekowi.
Na koniec trzeba wspomnieć o artykułach dotyczących antropologii. Au to r stw ierdza między innym i, że status teologiczny człowieka zostaje u sta nowiony przez udzielanie m u się Bogu. Mówi też dalej o praw ie do życia i praw ie do śm ierci, a także o jakości życia, ograniczeniu człowieka i jego lęku.
226 R E C E N Z J E
J ü n g e 1 stoi mocno na gruncie teologii ew angelickiej, choć w ykazuje duże otw arcie w stosunku do innych chrześcijan. Jego paradoksalny sposób w yrażania się może stw arzać trudności dla um ysłów przyzwyczajonych do m yślenia innym i kategoriam i. Mówi jednak jasno i często form ułuje swoje poglądy w tezach. K siążka daje obraz twórczości J ü n g e 1 a, która jest na pewno poważną pozycją w ogólnochrześcijańskim dorobku teologicznym i po zytyw nie w pływ a na dialog ekumeniczny.
ks. Stefan Moysa SJ, Warszawa U nterwegs zur Einheit. Festschrift fü r Heinrich Stirnim ann, wyd. Johannes
B r a n t s c h e n i P ietro S e l v a t i c o , Freiburg/Schw eiz — Freiburg-W ien 1980, U niversitätsverlag, V erlag H erder, s. 942.
Z okazji 60-lecia urodzin dom inikanina H einricha S t i r n i m a n n a, pro fesora uniw ersytetu w e F ryburgu Szw ajcarskim , byłego rek to ra tej uczelni, teologa i ekum enisty, w ydali jego przyjaciele i koledzy im ponującą rozm ia ram i księgę pam iątkow ą. Składa się na nią 65 przyczynków podzielonych na trzy zasadnicze działy: drogi świeckie, drogi teologiczne i drogi ekumeniczne, przy czym ostatnie dw a są z kolei podzielone na część historyczną i syste matyczną. Przy takim podziale przyśw iecała wydawcom intencja zobrazowania głównych dziedzin pracy jubilata, przy czym — jak zresztą w w ielu tego rodzaju księgach — troska o system atykę pozostaje na dalszym planie. Doty czy to główne części pierw szej, w której znajdujem y ta k różnorodne prace, ja k na przykład rozw ażania o B oskiej kom edii D a n t e g o , opis krucyfiksu szw ajcarskiego z XIV wieku, pochw ała kom unikacji row erow ej czy rozw ażania 0 socjologii im perializm u. Wiele z tych przyczynków posiada czysto lokalne znaczenie.
W części historycznej działu teologicznego zw racają uwagę dwa a rty k u ły dotyczące św. A u g u s t y n a — jeden o pojęciu naw rócenia w edług do k tora z Hippony, drugi o doświadczeniu Boga w oparciu o W yznania. Z hi storii nowożytnej trzeba wspomnieć arty k u ł o uznaniu, jakie posiadał L u t e r w oczach zarówno własnych, jak swoich współziomków. Czasów nowożytnych natom iast dotyczy opis drogi religijnej Reinholda S c h n e i d e r a , postaci, k tóra odegrała dużą rolę w walce z hitleryzm em .
W części system atycznej rozw ija A u e r, m oralista z Tybingi, pojęcie norm y etycznej. W szeregu tezach stara się wykazać, że absolutność norm y może zobowiązywać tylko pod pew nym i zastrzeżeniam i. Dwa arty k u ły po święcone są teologii „fem inistycznej”, przy czym pierw szy z nich staw ia ogól n ie potrzebę tego rodzaju teologii, drugi zaś mówi o św ięceniach kapłańskich
dla kobiet. G a s s e r , dom inikanka, postuluje te święcenia nie na pod staw ie argum entów teologicznych, ale pragm atycznych. Kobieta, która przyjm uje w yznania od w ychowanych przez siebie dziewcząt, w inna mieć — jej zdaniem — możność doprowadzenia tych aktów do końca przez cele brow anie Eucharystii i udzielanie innych sakram entów . Teolog praw osław ny N i s s i o t i s w skazuje n a przeniknięcie całego stw orzenia Duchem Świętym 1 w yprowadza stąd wnioski ekologiczne. P e s с h mówi o stosunku teologii fundam entalnej do dogmatycznej i stwierdza, że dziś można je oddzielić tylko technicznie i organizacyjnie, nie zaś rzeczowo, gdyż problem y obu tych dziedzin na siebie w zajem nie zachodzą.
Dział dotyczący ekum enizm u jest najszerzej rozbudow any i tu ta j znajdu ją się najbardziej w artościow e artykuły. Wśród prac historycznych zw racają uwagę dwa studia dotyczące św. I r e n e u s z a . A. E b n e t e r analizuje pojęcie reguły w iary u niego, stw ierdzając, że jest to po prostu praw da tejże w iary jako norm a obowiązująca. W. R o r d o r f sta ra się wykazać, że stw ier dzenie I r e n e u s z a , iż P io tr i Paw eł założyli Kościół rzymski, może ozna
