Jerzy Bajda
"Purificador de la conciencia",
Agustin de Esbarroya, oprac. i wyd.
Alvaro Huerga, Madrid 1973 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 49/3, 212-213
2 1 2 R E C E N Z J E
teologii praktycznej, politycznej, jest człowiek ze stworzoną przez siebie rze czywistością..
Lektura książki' rodzi szeregi pytań, choćby ' podstawowe: czy tworzona teologia praktyczna czerpie pojęcie praw dy z praxis , a w ięc, czy to jest praw dą. co pożyteczne i przynależy do w szystkich (s. 57), czy też prawda będzie kierow ała praxis'!
ks. Józef Kulisz SJ, W arszaw a
A gustin de ESBARROYA, Purificador de la conciencia, opracował i w ydał
A lvaro“ H u e r g a , Madrid 1973, Universidad Pontificia de Salam anca,
Fundacion U niversitaria Espanola. Coleccion Espirituales Espanoles, Serie A , — Textos, t. 21, s. 372.
Obszerny i gruntowny wstęp; historyczny, zatytułow any Agustin d e
Esbarroya y la Espiritualidad Sevülana en torno al 1500, obejmuje 191 stron
druku. Czytelnik zaznajam ia się tu z życiorysem Agustina, jego karierą nau kową, twórczością, na bogato zarysow anym tle kultury duchowej i religijnej S ew illi połow y. XVI wieku.
Purificador jest oryginalnym i znakomitym św iadectw em prądów ducho
w ych panujących w. Kolegium U niw ersytetu św. Tomasza- w Sew illi. Uni-_ w ersytet pow stał dla rozw ijania i pogłębiania m yśli św. Tomasza, z in icjaty w y kardynała C i s n e r o s . Agustin d e E s b a r r o y a był profesorem na tej uczelni. W S ew illi koncentrowało się nowoczesne życie Hiszpanii oszoło m ionej odkryciem Nowego Świata. Dojrzewał tutaj now y typ kultury euro pejskiej, budził się silny ferm ent m isyjny i.k rzyżow ały się najbardziej orygi nalne idee ówczesnego chrześcijaństw a. S ew illa przeżyła także najsilniej ten w strząs, jakim była działalność inkw izycji hiszpańskiej. Szczególny cios dotknął . m istykę hiszpańską, rozw ijającą się w ów czas bujniej niż kiedykol w iek. Tzw. hum aniści chrześcijańscy i allumbrados byli podejrzewani o dezin tegrację chrześcijaństw a oraz sprzyjanie ideom luterańskim . N iem al uosobie niem tych nieortodoksyjnych prądów stali się w tedy doktor E g i d i o oraz Constantino Ponce d e l a F u e n t e , obaj w yjątkow o w ybitni i popularni kaznodzieje.
Purificador naw iązuje niedwuznacznie do ówczesnej sytuacji religijnej
w S ew illi i choć unika bezpośredniej polem iki, daje odpowiedź na ówczesne pytania, dotyczące w łaściw ego profilu życia chrześcijańskiego. Esbarroya unika zarówno skrajnego spirytualizm u, jak jednostronnego form alizm u czy praktycyzm u i podkreśla w cielony charakter chrześcijaństwa. ,,Purificador jest owocem kontaktu z książkam i i z ludźmi, orędziem ascezy pełnej w yrze czenia oraz otwartego optymizmu,, w iary, która um ie kochać i czynić pokutę” (s. 22). Purificador ustosunkowuje się krytycznie do ujemnego zjawiska, jakie zaistniało w w yniku prześladowania ludzi dążących do wyższej pobożności. Otóż lud popadł w duchow ą drzemkę, zaniedbyw ał praktyki religijne i chlubił się ze sw oich wad; tym czasem ludzie troszczący się o w yższą doskonałość znaleźli się pod pręgierzem ironicznej i złośliw ej krytyki. E s b a r r o y a usiłuje dać „doktrynę integralną i w ym agającą” (s. 101). Przeciwko obniżeniu gorliw ości duchowej w ystęp ow ali także arcybiskup Toledo Bartłom iej d e C a r r a n z a , ś w. T e r e s a z A v i l a i jej spowiednik B a n e z.
Purificador de la conciencia okazał się dziełem poczytnym i poszukiw a
nym. Do końca w ieku XVI ukazało się dziew ięć wydań. Układ dzieła opiera się ha schem acie trójdzielnym : oczyszczenie duszy, m iłość Boga oraz zasady, rozróżnienia w artości m oralnej czynów. Metoda w ykładu odbiega o d . scho- lastycznej i zbliża się do profilu kerygm atycznego. Żywa proza ujaw nia duży ładunek osobistego przeżycia. Nie jest. to doktryna czysto praktyczna: w ychodzi z założeń ontologii chrześcijanina i w tych najgłębszych w arstw ach
R E C E N Z J E
213
now ego bytu chrześcijanina, poprzez analizę, otwiera źródła autentycznej pobożności.
G łów nym problem em teologicznym niepokojącym ówczesnych ludzi było pytanie, czy św iętość chrześcijańska jest jedynie dziełem łaski, czy wym aga także osobowego w spółdziałania człow ieka. E s b a r r o y a pokazuje chrześci jaństw o pełne, obce m inim alizm owi; broni nierozdzielności w iary, sakram en tó w i w ysiłku m oralno-ascetycznego. Centralne m iejsce w jego doktrynie zaj m uje nadprzyrodzona m iłość. Niektóre stronice przypom inają (wydane później), sły n n e m edytacje L u d w i к a z G r e n a d y . Z upodobaniem zatrzym uje się nad praw dą biblijną, że Bóg jest Miłością, a cały św iat stworzony jest tejże M iłości głosicielem . Jest to zresztą w spólny tem at w szelkich m istyków XVI wieku: idea ta będzie także natchnieniem dla św . F r a n c i s z k a S a 1 e z e g o.
Ostatnia część dzieła (Réglas) jest przykładem zdrowo pojętej kazuistyki, będącej koniecznym elem entem kierow nictw a duchowego. E s b a r r o y a św ietn ie konfrontuje najgłębsze zasady św iętości chrześcijańskiej z konkre
tem życia i psychologiczną pojemnością indyw idualnego człowieka,
Obecne w ydanie krytyczne odtwarza pierwotne w ydanie sew illańskie z m ałym i uzupełnieniam i dokonanym i na podstawie wydania toledańskiego (oba w ydania m iały m iejsce w r. 1550). Lektura ogromnie interesująca, także z punktu w idzenia dzisiejszych dyskusji i badań nad rozwojem i w łaściw ym profilem katolickiej teologii moralnej.
ks. Jerzy Bajda, W arszawa
Juan de 1С AZ ALL A, Lum bre del alma, opracował i w ydał J. Martinez d e В u j a n d a, Madrid 1974, Universidad Pontificia de Salamanca, Fundacion Universit'aria Espanol'a. Goleccion E spirituales Espanoles, Serie A. — Textos,
t. 22, s. '172. ·
Dla pełniejszego ukazania pozycji Juana d e С a z a 11 a w historii hisz pańskiej teologii, autor uw ażał za konieczne przypom nieć związek zachodzący m iędzy tym autorem a X V -w iecznym filozofem Raimundo S i b i u d a, zna
nym popularnie jako S a b u n d e, profesorem i rektorem uniw ersytetu
w Tuluzie. W latach 1434—1436 S a b u n d e napisał traktakt pod tytułem
Liber creaturarum, znany także jako Theologia naturalis. M yśliciel ten jest
otevarty na w szelkie źródła w iedzy .' i prawdy, objawia duże zaufanie do doświadczenia, docenia w szelką w iedzę na tem at natury człow ieka. Wyklucza m ożliwość sprzeczności m iędzy „księgą stw orzenia” a mądrością ksiąg św ię tych. A k cen tu ję. harm onię m iędzy naturą a łaską, podkreśla równocześnie w sposób radykalny przeciw ieństw o zachodzące m iędzy m iłością Boga a m i łością własną. Podziw dla m ożliw ości ludzkiego rozumu narazi go na zarzut racjonalizm u.
Theologia naturalis stała się popularna poza granicami Hiszpanii. W nieco
skróconej- form ie w ychodzi w Kolonii w r. 1499 pod tytułem -Viola anim ae: D alszą przeróbką kolońskiej edycji jest Despertador del alma, opublikowany anonim ow o w S ew illi (r. 1544). i w Saragossie (r. 1552). N astępnym , najw aż n iejszym ogniwem tego łańcucha i kanałem rozpowszechnienia idei S a b u n d a w Hiszpanii jest książka franciszkanina Juana, d e C a z a l L a Lum bre del
alma.- . .
С a z a j l a . jest ...bliskim, współpracow nikiem kardynała : € i s n e r o s, zna-, nego jako zwolennika reform kościelnych. -Kardynał sym patyzow ał z E r a z-, m e m oraz z fran cu skim . ruchem ew angelicznym . Patronował, toledańskiem u w ydaniu Viola an im as, jak też wydaniom Lum bre del alm a w Valladolid (r. 1528) i w S ew illi (Г; 1542). Z. pierwszego: w ydania L u m b r e -nie zachow ał się żaden, egzemplarz; fakt w ydania jest znany, jedynie z pośrednich św iadectw .
