Paweł Matej
Instytucja skazania bez rozprawy w
polskim KPK
Studenckie Zeszyty Naukowe 4/7, 71-75
Stu d en ckie Zeszyty N a ukow e N r 7
P a w e ł M atej, stu d en t III roku
Instytucja skazania bez rozprawy w polskim KPK.
I
O bow iązu jący od 1 w rześnia 1998 roku K odeks P o stęp o w an ia K arnego w prow adził istotną now ość: m ożliw ość porozum ienia się i uzgodnienia ro zstrzy g nięcia przez uczestników postępow ania karnego, a następnie w yd an ia przez sąd w yroku bez przeprow adzania ro zpraw y1. W iąże się to z odejściem od doty ch czasow ej polityki karnej i klasycznego p ojm ow ania procesu karnego m ającego służyć realizacji norm kam om aterialnych na rzecz porozum ienia się osk arżo n e go z pokrzyw dzonym w kw estii napraw ienia szkody i zadośćuczynienia.
Taki sposób rozstrzygania i elim inacji konfliktów pow stałych m iędzy stro nam i na skutek popełnienia przestępstw a w pew nym stopniu upodabnia proces kam y w zakresie celów, ja k ie m ają być osiągnięte, do procesu cyw ilnego.
D
W doktrynie w skazuje się, iż polskie rozw iązanie oparte je st na tzw. Patte- giam ento, znanej procedurze w łoskiej2, nie je st je d n a k je g o p rostą recepcją do polskich w arunków .
P atte-giam ento polega na m ożliw ości uzgodnienia w spólnej propozycji co do kary m iędzy oskarżycielem i obroną. Sąd m oże orzec karę na zgodny w niosek stron w spraw ach o przestępstw a zagrożone karą nie przekraczającą 3 lat pozba w ienia w olności. K ara orzeczona na zgodny w niosek pow inna być niższa o 1/3 od ustaw ow ego zagrożenia i nie m oże przekroczyć 2 lat. W tym trybie m ożna też orzec karę grzyw ny; w niosek m oże także obejm ow ać zaw ieszenie w ykonania kary.
D o uzgodnienia m iędzy oskarżycielem i obrońcą m oże także dojść ju ż w postępow aniu przygotow aw czym . Z ostaje ono w tedy przedłożone sędziem u śled czem u. U zgodnienie m oże nastąpić w początkow ej fazie p ostępow ania g łów ne go, nie później je d n ak niż w chw ili rozpoczęcia rozpraw y głów nej.
O trzym aw szy zgodny w niosek stron co do w ym iaru kary, sąd m oże propo zycję przyjąć i w ym ierzyć karę w w ym iarze w nioskow anym . M oże też p ro p o zy cji nie przyjąć i prow adzić rozpraw ę na zasadach ogólnych, ew entualnie un ie w innić oskarżonego. O rzekając na zgodny w niosek, sąd przeprow adza p o stęp o w anie dow odow e w yłącznie na podstaw ie akt sprawy.
1 A r t. 3 3 5 w zw . Z art. 3 4 3 U s ta w y z 6 c z e r w c a 1 9 9 7 r. K o d e k s P o s tę p o w a n ia K a r n e g o ( D z . U . Z 1 9 9 7 r. N r. 8 9 , p o z . 5 5 5 )
1 p o r . a r t. 4 4 4 - 4 4 8 k p k W io c h z 1 9 8 9 r.
D o d atk o w ą k o rzy śc ią dla o skarżonego je s t k ró tszy niż w postęp o w an iu zw yczajnym term in zatarcia skazania w ynoszący 2 lata (w przypadku zbrodni term in ten ulega w ydłużeniu do 5 lat)1.
Interesujące je st to, iż złożenie w spólnego w niosku nie je st w praw ie w ło skim rozum iane ja k o przyznanie się oskarżonego do winy. Z bliża to instytucję patte-giam ento do w yw odzącej się z praktyki system ów praw a com m on law in stytucji plea bargaining, oznaczającego dosłow nie „targow anie się o przyznanie do w iny” .
C zym zatem je st instytucja plea bargaining 4 ? S tanow i ona najistotniejsze porozum ienie w angielskim procesie karnym . Jej sens zasadza się w tym , że w procesie op arty m na tradycji com m on law rozpraw a rozpoczyna się w spraw ach karnych zgłoszeniem tzw. P lea - deklaracji w kw estii sw ej winy, których je d n ak nie m ożna utożsam iać z przyznaniem się. Z łożenie guilty plea (odpow iadające przyznaniu się) pow oduje iż przew ód sądow y je s t zbędny, a sąd od razu przy stę puje do w yrokow ania. D aje to w ym iarow i spraw iedliw ości zn aczną oszczędność czasu i środków . Stąd też system różnych „zachęt” dla oskarżonych do złożenia guilty plea, polegających najczęściej na proponow aniu łagodniejszej kary.
DI
W róćm y je d n a k do instytucji skazania bez rozpraw y przew idzianej w pol skiej u staw ie procesow ej. Jego istota sprow adza się do tego, iż oskarżony u zgad n ia z prokuratorem zasady, na ja k ich m a ponieść odpow iedzialność karną. P rzy b ierają one następnie postać w ynegocjow anej z oskarżonym propozycji zaw ar tej we w niosku prokuratora skierow anym do sądu, który w razie uw zględnienia tego w niosku rezygnuje z przeprow adzenia rozpraw y. A by to m ogło je d n a k na stąpić konieczne je st zaistnienie określonych podstaw zaw artych w art. 335 kpk. P ow inny one istnieć kum ulatyw nie, a brak którejkolw iek z nich pow oduje, iż skazonie bez rozpraw y je st niedopuszczalne.
M ożna w yróżnić pięć podstaw koniecznych do skazania bez ro zpraw y5, a są nim i:
1. W niesienie aktu oskarżenia i dołączenie do niego w niosku prokuratora o skazanie oskarżonego bez rozprawy.
2. N iew ątpliw ość okoliczności popełnienia przestępstw a. 3. Z agrożenie karą pozbaw ienia w olności do lat 5. 4. Z g o d a oskarżonego.
5. P ozy ty w n a p rognoza co do osoby oskarżonego.
1 W ię c e j n a te m a t u r e g u lo w a n ia w ło s k ie g o : A n d r z e j R . Ś w ia tlo w s k i: P o r o z u m i e n i a u -p r o c e s i e k a r n y m n i e k t ó r y c h f k i ń s i w e u r o i > e j s k i c h P r z e g lą d S ą d o w y , n r 1
* W ię c e j n a te m a t p l e a b a r i> a i n in x z o b . A n d r z e j R . Ś w ia tlo w s k i: P o r o z u m i e n i a w p r o c e s i e k a r n y m n i e k t ó r y c h / m i i s i w e u r o p e j s k i c h P r z e g lą d S ą d o w y , n r I . t a k ż e A . Ś w ia tlo w s k i: Z j a w i s k o p l e a b e r g a m i / i g ( w y t a r g o w a n e p r z y z n a n i e s i ę ) u- a n g i e l s k i m p r o c e s i e k a r n y m P a le s tr a 1 9 9 2 . n r. 9 - 1 0 .
* P o r. R . K o p e r W a r u n k i s k a z a n i a o s k a r ż o n e g o w y r o k i e m b e z r o q m t w y P r z e g lą d S ą d o w y 1 9 9 9 . nr. 5
Stu d en ckie Z eszy ty N aukow e N r 7
Konstrukcja pierwszej z podstaw wskazuje na to iż przede wszystkim muszą zachodzić podstawy do wniesienia aktu oskarżenia. Dopiero do aktu oskarżenia może być dołączony wniosek o skazanie bez rozprawy jako szczególnego rodzaju pismo procesowe, będące pewnego rodzaju uzupełnieniem w stosunku do aktu oskarżenia. Stanowi on propozycję prokuratora uzgodnioną z podejrzanym, a skierowaną do sądu, aby ten wymierzył mu karę, lub zastosował środek kam y określony we wniosku.
T rzeba też przyjąć m ożliw ość cofnięcia przez prokuratora w niosku o sk aza nie bez rozpraw y. D otyczy to zw łaszcza sytuacji, gdy ujaw nią się now e o k o licz ności przesądzające o braku którejkolw iek z przesłanek zastosow ania art. 335. P rzyczynić się to m oże do w zm ocnienia stabilności w yroków w ydaw anych bez p rzeprow adzenia rozpraw y.
K olejną z przesłanek skazania bez rozpraw y je st w ym aganie, aby o k o licz ności popełnienia przestępstw a nie budziły w ątpliw ości. B ędzie ona spełniona w sytuacji, gdy:
- O skarżony przyznał się do zarzucanego m u czynu, a przyznanie to je st w iarygodne w św ietle zgrom adzonych dow odów i nie n asuw a żadnych w ątpliw ości.
- O skarżonego ujęto na gorącym uczynku popełnienia przestępstw a albo organ ścigania dysponuje innym i dow odam i, które w sposób o czyw isty i bezpośredni w skazują na oskarżonego ja k o spraw cę czynu i p o tw ierdzają fakt dokonania przez niego czynu (dow ody zebrane w spraw ie są pew ne) - O skarżony nie kw estionuje szczegółów zdarzenia i nie w ystępują ro z bieżności - w zakresie ustalenia stanu faktycznego - m iędzy nim i o skar życielem
N astępną przesłanką dopuszczenia skazania oskarżonego bez rozpraw y je st zagrożenie karą do 5 lat pozbawienia wolności. D ecyduje tutaj ustaw owe zagrożenie karą pozbaw ienia wolności nie przekraczające w spom nianych 5 lat, w ystępujące w części szczególnej kodeksu karnego. Nie m a natom iast znaczenia ew entualne ob ostrzenie w ynikające z części ogólnej lub części szczególnej kodeksu karnego.
K olejną przesłanką je st uzyskanie od oskarżonego zgody n a skazanie go b ez p rzeprow adzenia rozpraw y. P rokurator uzyskując zgodę oskarżonego po w i nien m ieć pew ność, iż je st on św iadom y znaczenia rozpraw y i rezygnacji z o k re ślonych upraw nień przysługujących mu w jej toku.
Z goda pow inna być udzielona przez oskarżonego osobiście. Pow inna być też dobrow olna. W yrażenie bow iem przez niego zgody pod w pływ em przym usu, groź by, błędu, podstępu lub innych form oddziaływ ania spow oduje w adliw ość złożo- p igo ośw iadczenia. Tym sam ym także ośw iadczenie w przedm iocie porozum ienia z prokuratorem w spraw ie skazania bez rozpraw y będzie dotknięte niew ażnością.
Wydaje się być także słuszny pogląd wyrażony przez E. Kruk6, iż zgoda oskarżo nego powinna być połączona z przyznaniem się oskarżonego do popełnienia zarzuca
‘ E . K ru k HYmA s k a z u j ą c y n a / w i e d z e n i u s ą d u i i n s t a n c j i . Z t i g a t f n i e n i a w y b r a n e A n n a le s U n iv c r s i( a tis M a r ia c C u r i e - S k ło d o w s k a L u b lin - P o lo n ia v o l. X L V . s c c tio G . 1 9 9 8
nego mu przestępstwa. Brak bowiem takiego przyznania się oskarżonego poddaje w wątpliwość pom yślną prognozę co do osoby sprawcy czynu przestępnego. Z kolei według S. Waltosia7 sam o wyrażenie zgody na skazanie bez rozprawy urasta do rangi ekwiwalentu przyznania się, który w takim przypadku jest wystarczający, chociażby nawet oskarżony w wyjaśnieniach zaprzeczał dopuszczenia się czynu.
O statnią z przesłanek dopuszczalności skazania bez rozpraw y je st pom yślna prognoza co do osoby spraw cy przestępstw a. To postaw a oskarżonego ma bow iem uzasadniać przyjęcie, iż cele postępow ania zostaną osiągnięte, m im o nieprzepro- w adzenia rozpraw y. A by to ustalić należy wziąć pod uw agę takie czynniki jak: stosunek osk arżo n eg o do popełnionego czynu, stosunek do pokrzyw dzonego, zw łaszcza w yrażenie skruchy lub naprawienie szkody wyrządzonej przestępstw em . N ie bez znaczenia będą też elem enty składające się na osobow ość oskarżonego, w tym także sposób życia oskarżonego przed dokonaniem przestępstw a8.
IV
Po w płynięciu aktu oskarżenia w raz z w nioskiem o skazanie, prezes sądu kieruje spraw ę - w ram ach w stępnej kontroli aktu oskarżenia n a posiedzenie. U dział p rokuratora w tym posiedzeniu je st obow iązkow y, natom iast inne strony, obrońcy i pełnom ocnicy m ogą w ziąć w nim udział, jeżeli się staw ią.
W trakcie posiedzenia sąd nie przeprowadza postępowania dowodowego. O d czytuje się jednak dokum enty zawarte w aktach. Z a ujawnione bez odczytyw ania uznaje się dane dotyczące oskarżonego, oraz wynik wywiadu środowiskowego.
Sąd nie je st zw iązany w nioskiem prokuratora. Stosow nie do okoliczności m oże go u w zględnić lub odrzucić. N ie m oże je d n a k uznać go częściow o lub zastosow ać inną karę bądź środek karny niż zaw arte we w niosku. Po rozpatrzeniu w niosku sąd m oże w ydać w yrok skazujący, bądź w przypadku gdy nie zgadza się z w nioskiem prokuratora w yznaczyć term in rozpraw y, dalej rozpoznając dany przypadek na zasadach ogólnych. W yrok w ydany na takim posiedzeniu podlega takim sam ym rygorom ja k w yrok zapadły na rozpraw ie.
V
L iczne dyskusje w doktrynie w zbudziło pytanie o charakter art. 335 kpk: C zy je s t on w y łącznie procesow y, czy rów nież zaw iera elem enty m aterialno- praw ne ? C zy przepis ten, zaw ierający katalog dopuszczalnych w zakresie tej instytucji środków , stanow i sam odzielną podstaw ę praw ną do ich stosow ania, czy też należy sięgnąć do przepisów ogólnych kodeksu karnego ?
’ S . W a lto ś : N o w e i n s t y t u c j e w k o d e k s i e p o s t ę p o w a n i a k a n i e g o z I 9 9 7 r . P a ń s tw o i P r a w o 1 9 9 7 , n r.8
* W ię c e j n a te m a t p r z e s ła n e k s k a z a n ia b e z ro z p r a w y : R . K o p e r W a r u n k i s k a z a n i a o s k a r ż o n e g o w y r o k i e m b e z n > zj> ra w y P r z e g lą d S ą d o w y 1 9 9 9 , nr. 5 . t a k ż e E . K ru k W y r o k s k a z u j ą c y n a / w s i e d z e n i u s ą d u I i n s t a n c j i . Z a g a d n i e n i a w y b r a n e A n n a lc s U n i v c r s i l a l i s M a r i a e C u r ie - S k ło d o w s k a L u b lin - P o lo n ia v o l. X LV , s c c tio G . 19 9 8 , o r a z S . Walu*»: N o w e i n s t y t u c j e w k o d e k s i e \ w s i f / x t w a n i a k a n i e g o z 1 9 9 71:
P a ń s tw o i P r a w o 1 9 9 7 , n r .8
Studenckie Zeszyty N a u ko w e N r 7
E. Kruk9 twierdzi, że sąd uwzględniając wniosek prokuratora złożony w trybie art. 335 kpk, stosuje instytucje i środki przewidziane w tym przepisie, niezależnie od tego, czy w danym przypadku przepisy kodeksu karnego na to pozwalają tym samym uznaje, że przepis art. 335 kpk ma charakter normy prawa karnego materialnego.
R. K oper10 w yraża pogląd, że instytucje przew idziane w art. 335 kpk w inny być stosow ane w trybie i na zasadach kodeksu karnego. Przepis zaś art. 335 stanowi uzupełnienie regulacji m aterialnopraw nych i nie m oże być rozpatryw any w ode rw aniu od ich ogólnych zasad i założeń sform ułow anych w kodeksie karnym .
W edług R. A. S tefańskiego" przepis art. 335 kpk stanow i sam oistną podsta w ę praw ną do stosow ania instytucji w nim w ym ienionych, lecz w edług zasad w ynikających z kodeksu karnego, z m odyfikacjam i.
W reszcie autorzy kom entarza do kodeksu p ostępow ania karnego p od red. P. H o fm ań sk ieg o 12 uznają przepis art. 335 kpk za norm ę o charakterze w yłącznie proceduralnym .
D yskusję nad p ow yższym p roblem em podsum ow ała uchw ala Sądu N ajw y ż szego z 8 II 2000 r., który stw ierdził, iż „O dstąpienie przez Sąd od w y m ierzenia kary, n a w niosek prokuratora złożony w trybie art. 335 § 1 kpk, uzależnione je st od tego, czy na takie rozstrzygnięcie p o zw alają przepisy m aterialnego praw a karnego” . Tym sam ym Sąd N ajw yższy określił jed n o zn aczn ie charakter przepisu art.335 kpk ja k o w yłącznie procesow y.
VI
K ończąc rozw ażania należy je szc ze w spom nieć, że z in stytucją skazania bez rozpraw y w iążą się też pew ne niebezpieczeństw a: O skarżony w yrażając zg o dę na skazanie bez rozpraw y rezygnuje z określonych upraw nień przy słu g u ją cych m u w toku rozpraw y, traci m ożliw ość w szechstronnego i dokładnego ro zp a trzenia je g o spraw y przez sąd.
Problem m ogą też stanowić sytuacje polegające na tym, iż oskarżony, faktycz nie niewinny, w yraża zgodę na skazanie ze w zględów taktycznych, nie chcąc ryzy kow ać długotrw ałego procesu i uzgadniając w ramach negocjacji łagodniejsze ska zanie. W ydaje się więc, że jedynym lekarstwem, m ogącym chronić przed takimi niebezpieczeństwam i, powinno być dokładne i szczegółowe przeprowadzenie po stępow ania dowodowego. W ykonanie tego obowiązku powinno spoczyw ać przede w szystkim na organie prowadzącym postępowanie przygotowawcze.
Podsumowując wypada stwierdzić, iż skazanie oskarżonego bez rozprawy, stano wiące nowe uregulowanie pozwala rokować na przyszłość duże nadzieje. Dopiero jednak czas i praktyka sądów pokaże, czy ta instytucja okaże się skuteczna i czy będzie dobrze służyć stronom postępowania karnego i wymiarowi sprawiedliwości w ogóle.
’ P o r. E . K r u k U w a g i o s k a z a n i u b e z r o q > r a w y u - n o w y m k o d e k s i e p o s t ę / w u a n i a k a n i e g o P r o k u r a tu r a i P r a w o 1 9 9 8 . n r.4 10 P o r. R . K o p e r W a r u n k i s k a z a n i a o s k a r ż o n e g o w y r o k i e m b e z m z f t r a w y P r z e g lą d S ą d o w y 1 9 9 9 . n r. 5
11 P o r. R . A . S te f a ń s k i: W n i o s e k p r o k u r a t o r a o s k a z a n i e o s k a r ż o n e g o b e z r o z ł> r a w y P r o k u r a tu r a i P r a w o 1 9 9 8 . n r .2 12 K m i e k s f> o s l fi> o w a n i a k a r n e g o , t. f f , K o m e n t a r z . W a r s t w a / 9 9 9 .
