Wpływ wapnowania i nawożenia mineralnego na zawartość rozpuszczalnych form pierwiastków śladowych w glebie płowej

Vol. 63 No 3/2012: 17–23

WSTÊP

Jednym z kryteriów zmian chemicznych w œrodo-wisku glebowym jest zawartoœæ pierwiastków œlado-wych [Gworek, Jeske 1996]. Naturalna ich zawartoœæ w glebach (stanowi¹ca tzw. t³o), nie ma na ogó³ ujem-nego wp³ywu na iloœæ i jakoœæ uzyskaujem-nego plonu i zale¿na jest g³ównie od rodzaju ska³y macierzystej i sk³adu granulometrycznego [Czarnowska 1996; Ka-bata-Pendias, Pendias 1999]. Jednak podwy¿szona ich zawartoœæ pod wp³ywem dzia³alnoœci cz³owieka, mo¿e stanowiæ zagro¿enie dla produkcji rolniczej, czyli na terenach uprzemys³owionych, gdzie wraz ze spalinami, œciekami lub py³ami przemys³owymi do-staje siê do gleby i roœlin, i jest w³¹czana do ³añcucha pokarmowego [Gorlach, Gambuœ 2000]. Znacznie wy¿sz¹ zawartoœci¹ tych pierwiastków (zw³aszcza kadmu i o³owiu) charakteryzuj¹ siê miejsca zurbani-zowane i trasy komunikacyjne [Turski, Wójcikow-ska-Kapusta 1980/1981; WójcikowWójcikow-ska-Kapusta, Mar-tyn 1996; Kaniuczak 1998a].

Lepszym wskaŸnikiem zanieczyszczenia gleb metalami ciê¿kimi od ich ca³kowitej zawartoœci jest okreœlenie zawartoœci rozpuszczalnych form metali œladowych [Gray, McLaren 2006].

Odczyn gleby jest najwa¿niejsz¹ spoœród w³aœci-woœci decyduj¹cych o rozpuszczalnoœci tych metali w glebie [Chuan i in. 1995]. Wyniki badañ niektó-rych autorów [Kaniuczak 1998a; Smal i in. 1998; Kabata-Pendias, PendiaS 1999; Kaniuczak, Hajduk 2000] potwierdzaj¹ wzrost rozpuszczalnoœci, m.in. kadmu i o³owiu wskutek zakwaszenia gleby.

Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu wapnowa-nia i zró¿nicowanego nawo¿ewapnowa-nia mineralnego NPK na tle sta³ego nawo¿enia magnezem, w warunkach upra-wy roœlin w czteroletnim zmianowaniu na zawartoœæ rozpuszczalnych form niklu, kobaltu, chromu, kadmu i o³owiu w glebie p³owej wytworzonej z lessu. MA£GORZATA NAZARKIEWICZ, JANINA KANIUCZAK

Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii, Uniwersytet Rzeszowski

WP£YW WAPNOWANIA I NAWO¯ENIA MINERALNEGO

NA ZAWARTOŒÆ ROZPUSZCZALNYCH FORM PIERWIASTKÓW

ŒLADOWYCH W GLEBIE P£OWEJ

THE INFLUENCE OF LIMING AND MINERAL FERTILIZATION

ON THE CONTENT OF TRACE ELEMENTS SOLUBLE FORMS

IN HAPLIC LUVISOLS FORMED FROM LOESS

Abstract: The research was carried out on a permanent fertilization field in the area of the Rzeszow Foothills Region, with Haplic

Luvisols formed from loess. The following plants were cultivated in a 4-year cropping system: pasture sunflower, winter wheat, potatoes and spring barley. Various mineral fertilizers NPK + Mg constans and various mineral fertilization NPK + Mg Ca constans were applied in the experiment. Liming was applied in the form of CaO (at the dose of 2.86 t Ca × ha–1_{). The experiment included 14}

fertilizer objects, in 4 replications according to the method of random sub-blocks. Analysis of variance (ANOVA) was applied in statistic processing for a double classification: liming (A) and mineral fertilization (B) – independently of liming. As a result of the testing, it was found that liming raised the content of Cr in Ap and Bt horizons. Mineral fertilization raised the content of Co and Cr in Ap and Bt horizons and Cd and Pb in Bt horizon. The combined effect of liming and mineral fertilization decreased the content of Ni and Co in Ap horizon and Cd in Bt horizon and raised the content of Cr in Ap and Bt horizons and Pb in Bt horizon.

S³owa kluczowe: gleba p³owa, wapnowanie, nawo¿enie mineralne, pierwiastki œladowe Key words: Haplic Luvisols, liming, mineral fertilization, trace elements

METODYKA BADAÑ

Œcis³e badania polowe przeprowadzono na sta³ym polu nawozowym w miejscowoœci Krasne k. Rzeszo-wa, po³o¿onej na Podgórzu Rzeszowskim na glebie p³owej, wytworzonej z lessu o sk³adzie granulome-trycznym py³u ilastego. By³o to czwarte zmianowa-nie roœlin w œcis³ym doœwiadczeniu prowadzonym od 1986 roku. Dwuczynnikowe doœwiadczenie, które za³o¿ono metod¹ podbloków losowanych w 4 powtó-rzeniach, obejmowa³o 4-letnie zmianowanie roœlin: s³onecznik pastewny, pszenica ozima, ziemniaki, jêcz-mieñ jary. Pierwszym czynnikiem by³o wapnowanie (A), a drugim nawo¿enie mineralne (B) niezale¿nie od wapnowania, po 14 obiektów nawozowych w ka¿-dym powtórzeniu. Podstawowy poziom nawo¿enia mineralnego (N₁P₁K₁) zastosowany pod poszczegól-ne roœliny wynosi³: N – 80–120 kg×ha–1_{, P – 34,9–} 43,6 kg×ha–1_{, K – 83–132,8 kg×ha}–1_.

Roœliny uprawiane w zmianowaniu nawo¿ono w ka¿dym roku, z pierwsz¹ wiosenn¹ dawk¹ azotu, siar-czanem magnezu w iloœci 24,12 kg Mg×ha–1_. Wapno-wanie w formie 60% CaO zastosowano pod s³onecz-nik pastewny w iloœci 2,86 t Ca×ha–1 _{(wg 1 Hh).} Nawo-zy fosforowe i potasowe zastosowano przedsiewnie pod wszystkie roœliny w zmianowaniu, fosforowe w postaci superfosfatu potrójnego granulowanego, nawo-zy potasowe w postaci soli potasowej KCl. Nawonawo-zy fosforowo-potasowe w ca³oœci zastosowano jesieni¹ pod orkê zimow¹. Nawozy azotowe w postaci saletry amonowej wysiano wiosn¹; pod s³onecznik w dwóch równych dawkach – przedsiewnie i pog³ównie (2 ty-godnie po wschodach), pod pszenicê ozim¹ w fazie krzewienia, pod ziemniaki w ca³oœci przed sadzeniem, pod jêczmieñ jary w ca³oœci przed siewem roœliny. W czasie prowadzenia doœwiadczenia chwasty niszczo-no z zastosowaniem herbicydów, a choroby i szkodni-ki – œrodków ochrony roœlin.

Próbki glebowe pobierano z poziomu próchnicz-nego Ap (0–25 cm) oraz ze stropowej czêœci pozio-mu wzbogacania Bt (26–50 cm) w ka¿dym roku ba-dañ, po zbiorze roœliny uprawnej.

Rozpuszczalne formy mikroelementów (niklu, kobaltu, chromu, kadmu i o³owiu) ekstrahowano metod¹ Rinkisa w wyci¹gu 1 mol HCl·dm–3 _i ozna-czono metod¹ ASA. Do statystycznego opracowania wyników badañ zastosowano analizê wariancji dla klasyfikacji podwójnej (wapnowanie, nawo¿enie mineralne NPK), obliczaj¹c NIR wg Tukey’a. W przy-padku stwierdzenia istotnego wp³ywu nawo¿enia mineralnego (B), w celu porównania œrednich z kon-trol¹ (rok za³o¿enia doœwiadczenia), obliczono NIR wg Dunneta.

WYNIKI BADAÑ I DYSKUSJA

Przeprowadzone zabiegi nawozowe w ró¿nym stopniu wp³ywa³y na zawartoœci rozpuszczalnych form badanych pierwiastków œladowych. Wapnowa-nie Wapnowa-nie mia³o istotnego wp³ywu na zawartoœæ rozpusz-czalnych form niklu w glebie p³owej, zarówno w po-ziomie próchnicznym jak i popo-ziomie wzbogacania (tab. 1).

Jednak wy¿sz¹ œredni¹ zawartoœæ tego pierwiast-ka uzyspierwiast-kano z obiektów nawozowych gleby niewap-nowanej. Kopeæ i in. [2000] w swoich badaniach rów-nie¿ wykazali, ¿e wapnowanie zmniejsza zawartoœæ rozpuszczalnego niklu, zw³aszcza w poziomie próch-nicznym. Z kolei wzrost zakwaszenia gleby powodo-wa³ wzrost rozpuszczalnoœci niklu [Jackowska, Bo-janowska 2000].

Nawo¿enie mineralne nie mia³o istotnego wp³y-wu na zawartoœæ rozpuszczalnego niklu w poziomach Ap i Bt. W badaniach w³asnych zawartoœæ rozpusz-czalnego niklu osi¹gnê³a swoje minimum w pozio-mie Ap w obiekcie bez nawo¿enia NPK (niezale¿nie od wapnowania). Równoczeœnie zawartoœæ tej formy niklu wykazywa³a tendencjê wzrostu w wyniku

wzra-TABELA 1. Zawartoœæ rozpuszczalnych form niklu w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego (B) (mg×kg–1₎

TABLE 1. Content of soluble forms of nickel in soil, in depen-ding of liming(A) and mineral fertilization(B) (in mg×kg–1₎

. p L Obeikty e w o z o w a n t n e m t a e r T r e zi li tr e f f o ) B ( l e k ci n el b u l o S y n l a z c z s u p z o r l ei k i N A₁ A₂ Œrednai n a e M ) B ( A₁ A₂ Œrednai n a e M B m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N0 P0 K0 N0 P1 K1 N0,5 P1 K1 N1 P1 K1 N1,5 P1 K1 N1 P0 K1 N1 P0,5 K1 N1 P1,5 K1 N1 P1 K0 N1 P1 K0,5 N1 P1 K1,5 N0,5 P0,5 K0,5 N1,5 P1,5 K1,5 N2 P2 K2 5 8 , 0 0 0 , 1 7 0 . 1 2 1 , 1 3 9 , 0 3 9 , 0 4 8 , 0 4 8 , 0 4 9 , 0 5 0 , 1 0 9 , 0 4 9 , 0 9 8 , 0 8 7 , 0 5 5 , 0 8 6 , 0 5 6 , 0 1 7 , 0 3 7 , 0 6 7 , 0 2 9 , 0 6 8 , 0 8 6 , 0 0 8 , 0 0 8 , 0 3 7 , 0 6 8 , 0 8 8 , 0 0 7 , 0 4 8 , 0 6 8 , 0 2 9 , 0 3 8 , 0 5 8 , 0 8 8 , 0 5 8 , 0 1 8 , 0 3 9 , 0 5 8 , 0 3 8 , 0 8 8 , 0 3 8 , 0 5 5 , 0 4 5 , 0 3 7 , 0 8 7 , 0 0 8 , 0 5 6 , 0 6 7 , 0 6 6 , 0 0 6 , 0 9 5 , 0 6 7 , 0 5 6 , 0 2 7 , 0 5 5 , 0 7 5 , 0 8 6 , 0 9 5 , 0 7 5 , 0 4 6 , 0 1 6 , 0 4 6 , 0 8 5 , 0 5 5 , 0 5 5 , 0 6 3 , 0 4 5 , 0 6 6 , 0 5 6 , 0 6 5 , 0 1 6 , 0 6 6 , 0 8 6 , 0 2 7 , 0 3 6 , 0 0 7 , 0 2 6 , 0 8 5 , 0 7 5 , 0 6 5 , 0 0 6 , 0 9 6 , 0 0 6 , 0 A n a e M ai n d e r Œ 0,93 0,75 – 0,67 0,58 – R I N _T A=ni./.n..s .s . n /. i. n = B 2 3 , 0 = * * * B A .s . n /. i. n = A .s . n /. i. n = B .s . n /. i. n = B A 6 8 9 1 r a e Y k o R 0,71 0,94

Objaœnienia – Explanations: A1 – nawo¿enie, fertilization NPK Mg; A₂ – nawo¿enie, fertilization NPK Mg Ca; *** poziom istotnoœci, signifi-cance level £0,001; n.i. ró¿nice nieistotne, n.s. non significant differences.

staj¹cych dawek azotu (na tle sta³ych dawek PK) z wyj¹tkiem obiektu N_1,5 P₁K₁ oraz przy proporcjonal-nym wzroœcie dawek NPK z wyj¹tkiem obiektu N₂P₂K₂. Bednarek i Lipiñski [1997] stwierdzili, ¿e azot ogranicza³ wystêpowanie niklu, fosfor powodo-wa³ niewielki wzrost jego iloœci, a potas pozosta³ bez istotnego wp³ywu. Badania w³asne wykazuj¹ zgod-noœæ w zakresie ograniczenia iloœci niklu, lecz przy wysokich dawkach azotu (N_1,5 P₁K₁), a tak¿e przy wysokich dawkach azotu, fosforu i potasu (N₂ P₂K₂), co spowodowane by³o przez wiêksze odprowadzenie tego pierwiastka z plonami roœlin [Kaniuczak 1997]. Stwierdzono istotn¹ interakcjê wapnowania i na-wo¿enia mineralnego (AB) w poziomie Ap. Ujawni-³o siê to wiêksz¹ zawartoœci¹ rozpuszczalnego niklu w przewa¿aj¹cej liczbie obiektów nawozowych gle-by niewapnowanej. Wyj¹tek w poziomie Ap glegle-by wapnowanej stanowi¹ obiekty: N₁P_0,5K₁, N₁P_1,5K₁ oraz N₂P₂K₂, na których stwierdzono wzrost zawar-toœci tego pierwiastka w stosunku do tych samych obiektów na glebie niewapnowanej.

W poziomach Ap obiektów nawozowych gleby niewapnowanej oraz w niektórych obiektach gleby wapnowanej zaobserwowano tendencjê do zwiêksza-nia siê zawartoœci rozpuszczalnego niklu, a w pozio-mie Bt badanych gleb do zmniejszania w porówna-niu ze stanem przed rozpoczêciem badañ na sta³ym polu nawozowym. Zale¿noœci te mog¹ œwiadczyæ o wp³ywie zakwaszenia na uruchamianie niklu w po-ziomie Ap [Kopeæ i in. 2000], jak równie¿ o jego wzbogaceniu w tym poziomie przez wapnowanie i nawo¿enie mineralne [Kaniuczak 1997; 1998b]. Zmniejszenie zawartoœci niklu rozpuszczalnego w poziomie Bt (w stosunku do roku wyjœciowego), prawdopodobnie mia³o zwi¹zek z obni¿eniem siê w tym poziomie ogólnej zawartoœci tego pierwiastka [Kaniuczak 1998b], jak równie¿ z mo¿liwoœci¹ jego wymycia [Ruszkowska i in. 1996a; Sykut i in. 1997a]. Wapnowanie nie wykazywa³o wp³ywu na zawar-toœæ rozpuszczalnego kobaltu w poziomach Ap i Bt (tab. 2), wp³ynê³o natomiast na zwiêkszenie ogólne-go kobaltu w badanej glebie lessowej [Kaniuczak 1998b]. Jackowska i Bojanowska [2000], badaj¹c rozpuszczalnoœæ metali ciê¿kich w glebie lessowej, stwierdzi³y uruchamianie jonów kobaltu w miarê wzrostu zakwaszenia.

Nawo¿enie mineralne (B) wp³ynê³o na zawartoœæ tego pierwiastka w poziomie próchnicznym (Ap), zmniejszaj¹c istotnie jego iloœæ tylko w nielicznych obiektach nawozowych: m.in. w obiekcie bez nawo-¿enia potasowego (obiekt 9) w porównaniu do obiek-tów 3, 5 i 6. Natomiast w poziomie Bt nawo¿enie mineralne istotnie zwiêkszy³o zawartoœæ rozpuszczal-nego kobaltu w obiekcie N₂P₂K₂ w porównaniu do

obiektu bez nawo¿enia. Ruszkowska i in. [1996b] zaobserwowali tak¿e wzrost zawartoœci kobaltu roz-puszczalnego w DTPA w wyniku nawo¿enia gleby zwielokrotnionymi dawkami NPK Mg i NPK Mg na tle wapnowania.

Zawartoœæ rozpuszczalnego kobaltu w poziomie Ap (w wiêkszoœci obiektów) by³a wiêksza w glebie nie-wapnowanej ni¿ nie-wapnowanej – odwrotne zjawisko wyst¹pi³o w poziomie Bt. Wyniki te s¹ zgodne ze stwierdzeniem o uruchamianiu jonów kobaltu w mia-rê wzrostu zakwaszenia [Jackowska, Bojanowska 2000]. Z badañ Kaniuczak [1999] wynika, ¿e wapno-wanie ograniczy³o w glebie lessowej fitoprzyswajal-noœæ kobaltu przez roœliny uprawne. Równoczeœnie przez wapnowanie, z zastosowaniem CaO i CaCO_3, wnoszone s¹ znaczne iloœci kobaltu do gleby [Kaniu-czak 1998b; 1999], które zwiêkszy³y istotnie ogóln¹ zawartoœæ kobaltu w poziomie Ap i Bt [Kaniuczak 1998b].

Zawartoœæ rozpuszczalnego kobaltu obni¿y³a siê w poziomie Apgleby niewapnowanej i wapnowanej w porównaniu do roku wyjœciowego. Podobna zale¿-noœæ ukszta³towa³a siê tak¿e w poziomie Bt.

Zale¿-TABELA 2. Zawartoœæ rozpuszczalnych form kobaltu w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego (B) (mg×kg–1₎

TABLE 2. Content of soluble forms of cobalt in soil, depending of liming(A) and mineral fertilization (B) (mg×kg–1₎

. p L Obeikty e w o z o w a n t n e m t a e r T r e zi li tr e f f o ) B ( tl a b o c el b u l o S y n l a z c z s u p z o r tl a b o K A1 A2 Œrednai n a e M ) B ( A1 A2 Œrednai n a e M B m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N0 P0 K0 N0 P1 K1 N0,5 P1 K1 N1 P1 K1 N1,5 P1 K1 N1 P0 K1 N1 P0,5 K1 N1 P1,5 K1 N1 P1 K0 N1 P1 K0,5 N1 P1 K1,5 N0,5 P0,5 K0,5 N1,5 P1,5 K1,5 N2 P2 K2 8 8 , 0 6 8 , 0 5 0 , 1 4 8 , 0 4 0 , 1 2 2 , 1 2 1 , 1 4 9 , 0 7 8 , 0 8 9 , 0 9 0 , 1 2 9 , 0 8 0 , 1 7 9 , 0 6 8 , 0 1 1 , 1 3 1 , 1 4 0 , 1 7 0 , 1 2 0 , 1 7 9 , 0 4 1 , 1 8 6 , 0 2 7 , 0 6 6 , 0 2 8 , 0 5 6 , 0 3 8 , 0 7 8 , 0 8 9 , 0 9 0 , 1 4 9 , 0 6 0 , 1 2 1 , 1 5 0 , 1 4 0 , 1 8 7 , 0 5 8 , 0 8 8 , 0 7 8 , 0 7 8 , 0 0 9 , 0 1 5 , 0 9 4 , 0 4 6 , 0 2 5 , 0 8 4 , 0 8 5 , 0 4 6 , 0 4 7 , 0 1 5 , 0 1 5 , 0 8 5 , 0 3 5 , 0 6 5 , 0 5 6 , 0 5 3 , 0 4 4 , 0 8 5 , 0 6 6 , 0 6 6 , 0 0 6 , 0 4 5 , 0 8 4 , 0 1 6 , 0 9 5 , 0 3 7 , 0 9 7 , 0 9 4 , 0 0 7 , 0 3 4 , 0 7 4 , 0 1 6 , 0 9 5 , 0 7 5 , 0 9 5 , 0 9 5 , 0 1 6 , 0 6 5 , 0 5 5 , 0 6 6 , 0 6 6 , 0 3 5 , 0 8 6 , 0 A n a e M ai n d e r Œ 0,93 0,91 – 0,57 0,59 – R I N T/LSDT=0,05 A=ni./.n..s 6 2 , 0 = * * * B 7 3 , 0 = * * * B A .s . n /. i. n = A 2 2 , 0 = * B .s . n /. i. n = B A 6 8 9 1 r a e Y k o R 1,23 NIR_D=0,05 0,71NIR_D=0,04

Objaœnienia – Explanations: A1 – nawo¿enie, fertilization NPK Mg; A2 – nawo¿enie, fertilization NPK Mg Ca; ***poziom istotnoœci, si-gnificance level £0,001; *0,01 < poziom istotnoœci, sisi-gnificance level £0,05; n.i. ró¿nice nieistotne, n.s. non significant differences.

noœci te œwiadcz¹ o wyczerpywaniu siê zasobów ko-baltu z gleby lessowej w warunkach uprawy i nawo-¿enia mineralnego roœlin, na co wskazuj¹ badania Kaniuczak [1998b]. Inni autorzy [Ruszkowska i in. 1996b] zwracaj¹ uwagê na mo¿liwoœæ zwiêkszenia wymycia kobaltu w rezultacie stosowania zwiêkszo-nych dawek NPK Mg (wzrost zawartoœci tego pier-wiastka w przes¹czach glebowych o 10–60%), przy czym wapnowanie ogranicza³o w niewielkim stop-niu wymycie tego sk³adnika.

Zabieg wapnowania istotnie wp³yn¹³ na zwiêksze-nie œredzwiêksze-niej zawartoœci chromu rozpuszczalnego w poziomach Ap i Bt (tab. 3). Wapnowanie swoim wp³y-wem objê³owiêkszoœæ obiektów nawozowych, w któ-rych stwierdzono wzrost zawartoœci tego pierwiastka. W badaniach Czeka³y i in. [1996] stwierdzono rów-nie¿, ¿e wraz ze wzrostem wartoœci pH zwiêkszy³a siê zawartoœæ rozpuszczalnego chromu w glebie p³owej, wytworzonej z piasku gliniastego. Równoczeœnie w miarê wzrostu wartoœci pH gleby nastêpowa³o obni¿e-nie udzia³u chromu rozpuszczalnego w zawartoœci chromu ogólnego. Stwierdzono tak¿e, ¿e iloœæ chromu

rozpuszczalnego istotnie korelowa³a z zawartoœci¹ chromu ogó³em [Czeka³a i in. 1996]. Zawartoœæ chro-mu rozpuszczalnego mo¿e podlegaæ modyfikacji w zwi¹zku z wystêpowaniem w glebach g³ównie chro-mu Cr3+ _{(w strukturze niektórych minera³ów lub w} for-mie for-mieszaniny tlenków Cr3+ _{i Fe}3+_{) oraz formy Cr}6+_. Chrom na trzecim stopniu utlenienia jest w glebach s³abo rozpuszczalny (jedynie w bardzo kwaœnych roz-tworach), a przy pH 5,5 podlega ca³kowicie wytr¹ce-niu. Natomiast kation Cr6+ _{jest ³atwo rozpuszczalny} zarówno w glebach kwaœnych jak i alkalicznych [Ka-bata-Pendias, Pendias 1999].

Nawo¿enie mineralne (niezale¿nie od wapnowa-nia) wp³ynê³o istotnie na wzrost zawartoœci chromu rozpuszczalnego w nielicznych obiektach nawozo-wych poziomów Ap i Bt. Natomiast wspó³dzia³anie wapnowania i nawo¿enia mineralnego (AB) w bada-nych poziomach wp³ynê³o na wzrost lub tendencjê wzrostu chromu rozpuszczalnego w wiêkszoœci obiek-tów nawozowych gleby wapnowanej.

Stwierdzono wzrost zawartoœci chromu rozpusz-czalnego w badanych obiektach nawozowych (za wy-j¹tkiem nielicznych obiektów) gleby wapnowanej i niewapnowanej w poziomach Ap i Bt w porównaniu do stanu jego zawartoœci przed za³o¿eniem sta³ego pola nawozowego. Wzrost zawartoœci chromu rozpuszczal-nego w poziomach Ap i Bt na przestrzeni 16 lat trwa-j¹cego doœwiadczenia mo¿e wynikaæ z nak³adatrwa-j¹cego siê efektu stosowania nawozów fosforowych (super-fosfat potrójny), które mog¹ zawieraæ domieszki chro-mu [Górecki i in. 1992] oraz niewielkiego pobrania chromu przez roœliny uprawne [Czeka³a 1990].

Wapnowanie nie wp³ynê³o w istotny sposób na zawartoœæ kadmu rozpuszczalnego w obu badanych poziomach (tab. 4). Jednak w wiêkszoœci obiektów gleby wapnowanej (w obu poziomach) zaobserwo-wano obni¿enie zawartoœci rozpuszczalnego kadmu. Jak podaj¹ Gorlach i Gambuœ [1996] oraz Zaniewicz-Bajkowska i in. [2009], zabieg wapnowania obni¿a w glebie zawartoœæ rozpuszczalnych form kadmu. W badaniach Smal i in. [1998] rozpuszczalnoœæ kadmu wzrasta³a wraz z zakwaszeniem. Podobnie Jackow-ska i BojanowJackow-ska [2000] stwierdzaj¹, ¿e wzrost za-kwaszenia gleby zwiêkszy³ rozpuszczalnoœæ i ruchli-woœæ jonów kadmu. Czeka³a i in. [1996] stwierdzaj¹ wzrost zawartoœci tej formy kadmu w glebie piasz-czystej zwapnowanej.

Dodatni wp³yw nawo¿enia mineralnego na zawar-toœæ kadmu rozpuszczalnego (niezale¿nie od wapno-wania) by³ zauwa¿alny tylko w poziomie wzbogaca-nia (Bt) w obiekcie bez azotu (N₀P₁K₁) w stosunku do obiektów 8 i 10. W badaniach wielu autorów na-wozy fosforowe zwiêkszaj¹ zawartoœæ kadmu w gle-bie [Bednarek, Lipiñski 1997; Kaniuczak 1998b;

TABELA 3. Zawartoœæ rozpuszczalnych form chromu w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego (B) (mg×kg–1₎

TABLE 3. Content of soluble forms of chromium in soil, in de-pending of liming(A) and mineral fertilization (B) (in mg×kg–1₎

Objaœnienia – Explanations: A1 – nawo¿enie, fertilization NPK Mg; A₂ – nawo¿enie/fertilization NPK Mg Ca; *** poziom istotnoœci, si-gnificance level £0,001; ** 0,001 < poziom istotnoœci/sisi-gnificance le-vel £0,01; * 0,01 < poziom istotnoœci/significance lele-vel £ 0,05.

. p L Obeikty e w o z o w a n t n e m t a e r T r e zi li tr e f f o ) B ( m u i m o r h c el b u l o S y n l a z c z s u p z o r m o r h C A₁ A₂ Œrednai n a e M ) B ( A₁ A₂ Œrednai n a e M ) B ( m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N0 P0 K0 N0 P1 K1 N0,5 P1 K1 N1 P1 K1 N1,5 P1 K1 N1 P0 K1 N1 P0,5K1 N1 P1,5K1 N1 P1 K0 N1 P1 K0,5 N1 P1 K1,5 N0,5 P0,5K0,5 N1,5 P1,5K1,5 N2 P2 K2 3 8 , 0 5 0 , 1 3 0 , 1 9 0 , 1 6 0 , 1 7 1 , 1 9 0 , 1 6 1 , 1 3 1 , 1 8 9 , 0 5 8 , 0 3 3 , 1 4 3 , 1 4 1 , 1 8 2 , 1 6 6 , 1 1 5 , 1 7 6 , 1 7 5 , 1 7 2 , 1 9 9 , 1 0 6 , 1 7 8 , 1 1 7 , 1 5 6 , 1 3 3 , 1 7 2 , 1 8 3 , 1 6 0 , 1 6 3 , 1 7 2 , 1 8 3 , 1 2 3 , 1 2 2 , 1 4 5 , 1 8 3 , 1 0 5 , 1 4 3 , 1 5 2 , 1 3 3 , 1 1 3 , 1 6 2 , 1 4 8 , 0 2 0 , 1 4 7 , 0 0 4 , 1 5 0 , 1 9 1 , 1 9 9 , 0 2 9 , 0 7 8 , 0 3 0 , 1 9 9 , 0 8 0 , 1 7 0 , 1 3 9 , 0 6 0 , 1 6 2 , 1 4 2 , 1 9 1 , 1 2 3 , 1 4 3 , 1 8 3 , 1 9 0 , 1 2 3 , 1 8 1 , 1 2 0 , 1 7 1 , 1 1 9 , 0 7 0 , 1 5 9 , 0 4 1 , 1 9 9 , 0 0 3 , 1 8 1 , 1 6 2 , 1 8 1 , 1 1 0 , 1 9 0 , 1 1 1 , 1 0 0 , 1 2 1 , 1 9 9 , 0 0 0 , 1 ai n d e r Œ MeanA 1,09 1,55 – 1,01 1,18 – R I N _T/ DLS _T=0,05 A**=0,25 9 3 , 0 = * B 5 5 , 0 = * * * B A 7 1 , 0 = * A 9 2 , 0 = * * * B 1 4 , 0 = * * B A 6 8 9 1 r a e Y k o R 0,88 NIR_D=0,08 0,77NIR_D=0,41

Kabata-Pendias, Pendias 1999]. Wapnowanie zmniej-sza wymycie tego pierwiastka z gleby, natomiast zwie-lokrotnione dawki nawozów mineralnych os³abiaj¹ ten proces [Ruszkowska i in. 1996a]. Z badañ Sykuta i in. [1997a] wynika, ¿e domieszki kadmu w super-fosfacie i soli potasowej mog¹ przyczyniaæ siê do zwiêkszania iloœci tego pierwiastka w przes¹czach glebowych.

W przeprowadzonych badaniach stwierdzono ten-dencjê spadku zawartoœci rozpuszczalnego kadmu, w poziomach Ap wiêkszoœci obiektów nawozowych gleby wapnowanej i niewapnowanej w porównaniu ze stanem jego zawartoœci przed rozpoczêciem ba-dañ. W poziomie Bt wzrost tej formy kadmu by³ bar-dzo znacz¹cy (kilkukrotny) we wszystkich obiektach gleby niewapnowanej i niektórych obiektach wapno-wanej w porównaniu z rokiem wyjœciowym. Zale¿-noœci te zosta³y ukszta³towane poprzez pobieranie kadmu przez roœliny uprawne (w tym wiêksze z gle-by niewapnowanej) [Kaniuczak 1997] oraz jego wy-mywanie do poziomów g³êbszych [Sykut i in. 1997a; Kaniuczak, Hajduk 2000].

Wapnowanie nie wp³ynê³o istotnie na zawartoœæ rozpuszczalnego o³owiu w poziomie Ap i Bt (tab. 5), chocia¿ minimalnie zwiêkszy³a siê œrednia zawartoœæ w poziomie wzbogacania i zmniejszy³a w poziomie próchnicznym. Czeka³a i in. [1996] w swoich bada-niach stwierdzili, ¿e odczyn gleby nie ma tak du¿ego wp³ywu na akumulacjê o³owiu, natomiast wp³ywa na jego rozpuszczalnoœæ. Zawartoœæ o³owiu rozpuszczal-nego korelowa³a dodatnio z pH gleby. Jak wynika z badañ innych autorów [Rosa i in. 2009], wapnowa-nie powoduje w roztworze glebowym spadek stê¿e-nia dostêpnych dla roœlin form o³owiu oraz obni¿e-nie wskaŸnika jego rozpuszczalnoœci.

Wed³ug Misztala i Ligêzy [1996] o³ów jest odpor-ny na zmiaodpor-ny odczynu, jedynie maksymalne zakwasze-nie powodowa³o œladowy przyrost rozpuszczalnoœci w stosunku do jego zawartoœci w glebie. Sykut i in. [1997b] zaobserwowali, ¿e gleby, które nie by³y wap-nowane przez 14 do 17 lat odznacza³y siê wy¿sz¹, w porównaniu z glebami wapnowanymi, zawartoœci¹ o³o-wiu ekstrahowanego za pomoc¹ DTPA. W badaniach w³asnych zaobserwowano podobn¹ tendencjê w po-ziomie Ap gleby niewapnowanej w porównaniu z gleb¹ wapnowan¹. Jest to zgodne z badaniami Jackowskiej i

TABELA 4. Zawartoœæ rozpuszczalnych form kadmu w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego (B) (mg×kg–1₎

TABLE 4. Content of soluble forms of cadmium in soil, in de-pending of liming (A) and mineral fertilization (B) (in mg×kg–1₎ . p L Obeikty e w o z o w a n t n e m t a e r T r e zi li tr e f f o ) B ( m u i m d a c el b u l o S y n l a z c z s u p z o r m d a K A₁ A₂ Œrednai n a e M ) B ( A₁ A₂ Œrednai n a e M ) B ( m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N₀ P₀ K₀ N₀ P₁ K₁ N_0,5 P₁ K₁ N₁ P₁ K₁ N_1,5 P₁ K₁ N₁ P₀ K₁ N₁ P_0,5K₁ N₁ P_1,5K₁ N₁ P₁ K₀ N₁ P₁ K_0,5 N₁ P₁ K_1,5 N0,5 P0,5K0,5 N1,5 P1,5K1,5 N2 P2 K2 5 6 1 , 0 3 6 1 , 0 3 4 1 , 0 9 5 1 , 0 1 5 1 , 0 5 5 1 , 0 1 4 1 , 0 0 4 1 , 0 9 0 1 , 0 6 0 1 , 0 0 5 1 , 0 6 4 1 , 0 8 2 1 , 0 6 1 1 , 0 3 0 1 , 0 2 4 1 , 0 4 3 1 , 0 9 6 1 , 0 9 6 1 , 0 4 2 1 , 0 2 3 1 , 0 8 0 1 , 0 9 2 1 , 0 5 9 0 , 0 8 1 1 , 0 9 1 1 , 0 8 9 0 , 0 0 6 1 , 0 4 3 1 , 0 3 5 1 , 0 8 3 1 , 0 4 6 1 , 0 0 6 1 , 0 9 3 1 , 0 7 3 1 , 0 4 2 1 , 0 9 1 1 , 0 0 0 1 , 0 4 3 1 , 0 3 3 1 , 0 3 1 1 , 0 8 3 1 , 0 1 8 0 , 0 7 0 1 , 0 7 9 0 , 0 7 9 0 , 0 6 6 0 , 0 7 7 0 , 0 4 8 0 , 0 6 5 0 , 0 6 6 0 , 0 7 6 0 , 0 6 6 1 , 0 2 4 1 , 0 0 3 1 , 0 0 2 1 , 0 0 6 0 , 0 9 3 1 , 0 8 5 0 , 0 4 6 0 , 0 4 6 0 , 0 9 3 0 , 0 4 8 0 , 0 7 4 0 , 0 5 5 0 , 0 7 3 0 , 0 1 4 0 , 0 2 2 0 , 0 8 2 0 , 0 0 9 0 , 0 1 7 0 , 0 3 2 1 , 0 8 7 0 , 0 1 8 0 , 0 5 6 0 , 0 8 5 0 , 0 4 8 0 , 0 1 5 0 , 0 1 6 0 , 0 2 5 0 , 0 4 0 1 , 0 2 8 0 , 0 9 7 0 , 0 5 0 1 , 0 A n a e M ai n d e r Œ 0,141 0,129 – 0,097 0,059 – R I N T/ DLS T=0,05 A=n./ins. s. n /i . n = B s. n /i . n = B A s. n /i . n = A 0 7 0 , 0 = * B 9 9 0 , 0 = * B A 6 8 9 1 r a e Y k o R 0,157 0,015 NIRD=0,040 Objaœnienia – Explanations: A1 – nawo¿enie, fertilization NPK Mg; A₂ – nawo¿enie, fertilization NPK Mg Ca; * 0,01 < poziom istotnoœci, significance level £0,05; n.i. ró¿nice nieistotne, n.s. non significant dif-ferences.

TABELA 5. Zawartoœæ rozpuszczalnych form o³owiu w glebie w zale¿noœci od wapnowania (A) i nawo¿enia mineralnego (B) (mg×kg–1₎

TABLE 5. Content of soluble forms of lead in soil, in depending of liming (A) and mineral fertilization (B) (in mg×kg–1₎

. p L Obeikty e w o z o w a n t n e m t a e r T r e zi li tr e f f o ) B ( d a el el b u l o S y n l a z c z s u p z o r w ó ³ O A₁ A₂ Œrednai n a e M ) B ( A₁ A₂ Œrednai n a e M ) B ( m c 5 2 – 0 26–50cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 N₀ P₀ K₀ N₀ P₁ K₁ N_0,5 P₁ K₁ N₁ P₁ K₁ N_1,5 P₁ K₁ N₁ P₀ K₁ N₁ P_0,5K₁ N₁ P_1,5K₁ N₁ P₁ K₀ N₁ P₁ K_0,5 N₁ P₁ K_1,5 N_0,5 P_0,5K_0,5 N_1,5 P_1,5K_1,5 N₂ P₂ K₂ 6 , 9 5 , 9 3 , 9 9 , 9 9 , 8 6 , 9 8 , 8 5 , 9 2 , 9 8 , 9 5 , 9 3 , 0 1 2 , 0 1 7 , 8 8 , 8 8 , 8 6 , 8 4 , 9 1 , 9 4 , 9 4 , 0 1 1 , 8 4 , 9 6 , 8 7 , 8 3 , 9 3 , 9 5 , 9 2 , 9 1 , 9 0 , 9 7 , 9 0 , 9 5 , 9 6 , 9 8 , 8 3 , 9 2 , 9 1 , 9 8 , 9 8 , 9 1 , 9 4 , 5 1 , 5 8 , 5 2 , 5 9 , 4 4 , 5 3 , 5 5 , 5 5 , 5 5 , 5 3 , 6 9 , 5 6 , 5 0 , 5 6 , 5 7 , 5 4 , 5 2 , 6 7 , 5 1 , 6 2 , 7 8 , 5 3 , 5 0 , 6 0 , 6 6 , 5 3 , 5 5 , 5 5 , 5 4 , 5 6 , 5 7 , 5 3 , 5 8 , 5 3 , 6 7 , 5 4 , 5 8 , 5 2 , 6 8 , 5 5 , 5 2 , 5 A n a e M ai n d e r Œ 9,5 9,1 – 5,5 5,8 – R I N _T/ DLS _T=0,05 A=n./ins. s. n /i . n = B s. n /i . n = B A s. n /i . n = A 0 , 1 = * B 5 , 1 = * B A 6 8 9 1 r a e Y k o R 8,5 4,0 NIRD=0,3

Objaœnienia – Explanations: A1 – nawo¿enie, fertilization NPK Mg; A₂ – nawo¿enie, fertilization NPK Mg Ca; * 0,01 < poziom istotnoœci, significance level £0,05; n.i. ró¿nice nieistotne, n.s. non significant dif-ferences.

Bojanowskiej [2000], w których stwierdzono, ¿e w miarê wzrostu zakwaszenia gleby lessowej zwiêksza-³a siê rozpuszczalnoœæ jonów o³owiu.

Nawo¿enie mineralne pozosta³o bez wp³ywu na zawartoœæ rozpuszczalnych form tego metalu w po-ziomie Ap, natomiast w popo-ziomie Bt zwiêkszy³o j¹ w obiekcie z po³ow¹ dawki fosforu w stosunku do obiek-tu N₂P₂K₂.

Stwierdzono brak istotnego wspó³dzia³ania wapno-wania i nawo¿enia mineralnego w kszta³towaniu za-wartoœci tego pierwiastka w poziomie Ap. Jednak w tym poziomie wyst¹pi³a tendencja wzrostu zawartoœci tej formy o³owiu w wiêkszoœci obiektów gleby nie-wapnowanej. Zale¿noœci te koresponduj¹ z badaniami Sykuta i in. [1997b]. Wspó³dzia³anie tych zabiegów agrochemicznych stwierdzono w poziomie Bt (wiêk-sza zawartoœæ Pb tylko w obiekcie N₁P_0,5K₁ gleby wapnowanej w porównaniu z tym samym obiektem gleby niewapnowanej). W wiêkszoœci obiektów gleby wapnowanej w tym poziomie, zaobserwowano tenden-cjê wzrostu zawartoœci o³owiu rozpuszczalnego.

Zaobserwowano wiêksz¹ akumulacjê o³owiu roz-puszczalnego w poziomie próchnicznym. O³ów z powodu ma³ej rozpuszczalnoœci minera³ów, w sk³ad których wchodzi, jest w œrodowisku ma³o mobilny [Terelak i in. 1997]. Jego tendencjê do gromadzenia siê w poziomach próchnicznych nale¿y t³umaczyæ czynnikami antropogenicznymi [Gworek, Jeske 1996; Chojnicki, Kowalska 2009].

W poziomach Ap wyst¹pi³a tendencja wzrostu zawartoœci rozpuszczalnego o³owiu w obiektach gle-by niewapnowanej i wapnowanej w porównaniu z rokiem 1986. Natomiast w poziomach Btbadanych gleb nast¹pi³o istotne zwiêkszenie siê zawartoœci roz-puszczalnego o³owiu we wszystkich obiektach gleby niewapnowanej i wapnowanej w stosunku do 1986 roku. Zale¿noœci te wskazuj¹ na akumulacjê o³owiu rozpuszczalnego w badanych poziomach gleb, co wynikaæ mo¿e z wprowadzenia go do gleby z wap-nem i sol¹ potasow¹ [Kaniuczak 1998b], niewielkie-go wymycia o³owiu z poziomów powierzchniowych [Ruszkowska i in. 1996a], a tak¿e na dop³yw tego pierwiastka do gleby z atmosfery w wodach opado-wych [Turski, Wójcikowska-Kapusta 1987; Rusz-kowska i in. 1996b].

WNIOSKI

1. Wapnowanie gleby zwiêkszy³o œredni¹ zawartoœæ rozpuszczalnego chromu w poziomach Ap i Bt. Zabieg ten nie mia³ istotnego wp³ywu na zawar-toœæ rozpuszczalnych form niklu, kobaltu, kadmu i o³owiu.

2. Nawo¿enie mineralne NPK wp³ynê³o w niektórych obiektach nawozowych na wzrost rozpuszczalnych form kobaltu i chromu w poziomach Ap i Bt oraz kadmu i o³owiu w poziomach Bt.

3. Wspó³dzia³anie wapnowania i nawo¿enia mineral-nego mia³o istotny wp³yw na obni¿enie zawarto-œci rozpuszczalnego w 1 mol HCl niklu i kobaltu w nielicznych obiektach gleby wapnowanej w po-ziomach Ap, wzrost zawartoœci chromu w wiêk-szoœci obiektów gleby wapnowanej poziomów Ap i Bt, obni¿enie zawartoœci kadmu w nielicznych obiektach gleby wapnowanej w poziomach Bt oraz wzrostu zawartoœci o³owiu w nielicznych obiek-tach gleby wapnowanej poziomów Bt.

4. Porównuj¹c zawartoœci rozpuszczalnych form ba-danych pierwiastków z zawartoœci¹ w glebie wyj-œciowej, nale¿y stwierdziæ istotny wzrost zwarto-œci chromu w poziomach Ap i Bt, kadmu i o³owiu w poziomach Bt oraz obni¿enie zawartoœci kobal-tu w poziomach Ap i Bt.

LITERATURA

BEDNAREK W., LIPIÑSKI W. 1997. Kadm i nikiel w glebie przy zró¿nicowanym nawo¿eniu mineralnym. Zesz. Probl.

Post. Nauk Roln. 448a: 35–40.

CHOJNICKI J., KOWALSKA M. 2009. Rozpuszczalny Zn, Cu, Pb i Cd w uprawnych glebach p³owych, wytworzonych z po-krywowych utworów py³owych Równiny B³oñsko-Socha-czewskiej. Ochrona Œrodowiska i Zasobów Naturalnych 40: 49–55.

CHUAN M.C., SHU G.Y., LIU J.C. 1995. Solubility of heavy metals in a contaminated soil: Effects of redox potential and pH. Water, Air and soil Pollution. 90, 3–4: 543–556. CZARNOWSKA K. 1996. Ogólna zawartoœæ metali ciê¿kich w

ska³ach macierzystych jako t³o geochemiczne gleb. Rocz.

Gle-bozn. t. 47, supl.: 43–50.

CZEKA£A J. 1990. Chrom w paszach i roœlinach pastewnych.

Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 239, ser. Sesja Nauk. 26: 94.

CZEKA£A J., JAKUBUS M., G£ADYSIAK S. 1996. Zawar-toœæ form rozpuszczalnych mikroelementów w zale¿noœci od odczynu gleby i roztworu ekstrakcyjnego. Zesz. Probl. Post.

Nauk Roln. 434: 371–376.

GORLACH E., GAMBUŒ F. 1996. Badania nad mo¿liwoœci¹ ograniczenia pobierania kadmu przez roœliny z gleb zanie-czyszczonych tym metalem. Rocz. Glebozn. 47, 3/4: 30–38. GORLACH E., GAMBUŒ F. 2000. Potencjalnie toksyczne

pier-wiastki œladowe w glebach (nadmiar, szkodliwoœæ i przeciw-dzia³anie). Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 472: 275–296. GÓRECKI H., PAWE£CZYK A., HOFFMAN J., GÓRECKA

H. 1992. Surowce do produkcji nawozów fosforowych jako Ÿród³o mikroelementów i metali ciê¿kich. Mat. VII Symp. „Mi-kroelementy w rolnictwie”, AR Wroc³aw: 228–231. GRAY C.W., MCLAREN R.G. 2006. Soil factors affecting

he-avy metal solubility in some New Zealand soils. Water, Air

GWOREK B., JESKE K. 1996. Pierwiastki œladowe i ¿elazo w glebach uprawnych wytworzonych z utworów glacjalnych.

Rocz. Glebozn. 47, supl.: 51–63.

JACKOWSKA I., BOJANOWSKA M. 2000. Badania nad for-mami i rozpuszczalnoœci¹ metali ciê¿kich w glebie lessowej.

Rocz. Glebozn. 50, 1/2: 65–72.

KABATA-PENDIAS A., PENDIAS H. 1999. Biogeochemia pier-wiastków œladowych. PWN Warszawa: ss. 400.

KANIUCZAK J. 1997. Elementy bilansu kadmu i niklu w glebie lessowej w zale¿noœci od nawo¿enia mineralnego. Zesz. Probl.

Post. Nauk Roln. 448a: 197–205.

KANIUCZAK J. 1998a. Elementy bilansu o³owiu w glebie les-sowej w zale¿noœci od nawo¿enia mineralnego. Zesz. Nauk. PAN „Cz³owiek i œrodowisko”: 105–111.

KANIUCZAK J. 1998b. Badania nad kszta³towaniem siê zawar-toœci pierwiastków œladowych w glebach lessowych. Zesz. Nauk. AR Kraków, Rozprawy, 244: ss 98.

KANIUCZAK J. 1999. Uproszczony bilans kobaltu w glebie les-sowej w zale¿noœci od wapnowania i nawo¿enia mineralne-go. Zesz. Nauk. AR Kraków, 349, sesja Nauk. 64: 189–196. KANIUCZAK J., HAJDUK E. 2000. Zawartoœæ kadmu w

profi-lach gleb wytworzonych z lessu w zale¿noœci od wapnowania i nawo¿enia mineralnego. Zesz. Nauk. PAN, „Kadm w œrodo-wisku – problemy ekologiczne i metodyczne”, 26: 77–83. KOPEÆ M., MAZUR K., NOWOROLNIK A. 2000. Wp³yw

wap-nowania ³¹ki górskiej na ograniczenie ruchliwych form pier-wiastków œladowych w glebie (Czarny Potok). Zesz. Prob.

Post. Nauk. Roln. 472: 403–411

MISZTAL M., LIGÊZA S. 1996. Wp³yw odczynu i wilgotnoœci gleby zanieczyszczonej przez hutê cynku na zawartoœæ metali ciê¿kich w roztworze glebowym. Zesz. Prob. Post. Nauk. Roln. 434: 879–883.

ROSA R., ZANIEWICZ-BAJKOWSKA A., FRANCZUK J., KOSTERNA E. 2009. Wp³yw wapnowania gleby na akumu-lacjê o³owiu w szeœciu odmianach buraka æwik³owego.

Ochro-na Œrodowiska i Zasobów Naturalnych 41: 462–469.

RUSZKOWSKA M., KUSIO M., SYKUT S. 1996 a. Wymywa-nie pierwiastków œladowych z gleby w zale¿noœci od jej ro-dzaju i nawo¿enia (badanie lizymetryczne). Rocz. Glebozn. 47, 1/2: 11–22.

RUSZKOWSKA M., KUSIO M., SYKUT S., MOTOWICKA-TERELAK T. 1996b. Zmiany zawartoœci pierwiastków œla-dowych w glebach w warunkach doœwiadczenia lizymetrycz-nego (1991–1994). Rocz. Glebozn. 47, 1/2: 23–32.

SMAL H., MISZTAL M., LIGÊZA S., STACHYRA J. 1998. Wp³yw zakwaszenia gleby na zawartoœæ wybranych pierwiast-ków œladowych w roztworze glebowym w warunkach doœwiad-czenia laboratoryjnego. Zesz. Prob. Post. Nauk. Roln. 456: 565–571.

SYKUT S., RUSZKOWSKA M., WOJCIESKA U., KUSIO M. 1997a. Pobieranie i wymywanie kadmu i niklu w zale¿noœci od rodzaju gleby i nawo¿enia (wyniki doœwiadczenia lizyme-trycznego). Zesz. Prob. Post. Nauk. Roln. 448a: 317–322. SYKUT S., RUSZKOWSKA M., WOJCIESKA U., KUSIO M.

1997b. Wp³yw rodzaju gleby i stopnia jej zakwaszenia na pobieranie i zawartoœæ o³owiu w roœlinach. Mat. Symp. O³ów w œrodowisku – problemy ekologiczne i metodyczne, PAN, Warszawa: 61.

TERELAK H., STUCZYÑSKI T., PIOTROWSKA M. 1997. Metale ciê¿kie w glebach u¿ytków rolnych Polski. Materia³y Konferencji Naukowej Pu³awy 3-4 czerwca 1997. Ochrona i wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski. IUNG, sesja I: 135–142.

TURSKI R., WÓJCIKOWSKA-KAPUSTA A. 1980/1981. Oce-na zanieczyszczenia œrodowiska w Lublinie Oce-na przyk³adzie zawartoœci Pb, Cu, Zn, B, Ni, Cr i V w glebach i roœlinach.

Ann. UMCS, Ser. E, XXXV/XXXVI 23: 261–268.

TURSKI R., WÓJCIKOWSKA-KAPUSTA A. 1987. Bilans o³o-wiu w glebach ró¿nie nawo¿onych i nawadnianych w doœwiad-czeniu lizymetrycznym. Pam. Pu³. 89: 173–182.

WÓJCIKOWSKA-KAPUSTA A., MARTYN W. 1996. Wp³yw stacji CPN na zawartoœæ o³owiu w glebach. Zesz. Probl. Post.

Nauk Rol. 434: 885–888.

ZANIEWICZ- BAJKOWSKA A., ROSA R., FRANCZUK J., KOSTERNA E. 2009. Wapnowanie gleby a akumulacja kad-mu w buraku æwik³owym. Ochrona Œrodowiska i Zasobów

Naturalnych 41: 377–384.

Dr in¿. Ma³gorzata Nazarkiewicz

Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii Uniwersytet Rzeszowski

ul. M. Æwikliñskiej 2 35-601 Rzeszów tel. 48 17 8721634