Wskazówki do pracy z uczniami
Opracowała: Marzenna Czarnocka, nauczyciel z doświadczeniem zawodowym jako wizytator kuratorium oświaty, obecnie dyrektor placówki oświatowej, autorka publikacji z zakresu zarządzania, organizacji i funkcjonowania szkół i placówek oświatowych, organizacji pomocy psychologiczno- -pedagogicznej oraz kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
Wskazówki do pracy z uczniem z niepłynnością mówienia
Jąkanie nie może być traktowane jako problem, który można zignorować. Trudności ucznia są ewidentnie widoczne i utrudniają uczniowi funkcjonowanie w szkole. Otoczenie – zarówno dorośli w szkole, jak i rówieśnicy – powinni mieć podstawową wiedzę na temat zaburzenia i poznać podstawowe strategie postępowania.
1. Dowiedz się, czym jest niepłynność mówienia. Porozmawiaj z rodzicami ucznia i z logopedą prowadzącym terapię – poproś o wskazówki, jak możesz wesprzeć ucznia w codziennym funkcjonowaniu w szkole, sugestie do pracy.
2. Porozmawiaj z uczniem o jego sytuacji szkolnej i jego potrzebach związanych z trudnościami w komunikacji, dowiedz się, jakie są jego spostrzeżenia i potrzeby, respektuj te potrzeby ze zrozumieniem, ale konsekwentnie, bez specjalnych przywilejów.
3. Przekaż wskazówki do pracy innym nauczycielom pracującym z uczniem. Przedmiotem ustaleń, które będą stanowiły podstawę dostosowania wymagań stawianych uczniowi, mogą być:
• ułatwienie uczniowi odpowiedzi na pytania poprzez takie ich formułowanie, by odpowiedź była krótka, wymagała kilku słów,
• ustalenie, czy uczeń ma być pytany na początku, czy na końcu lekcji − u niektórych jąkających się uczniów napięcie i lęk mogą się wzmacniać w momencie, gdy muszą czekać na swoją kolej, natomiast u innych może to mieć miejsce, gdy mają odpowiadać wcześniej niż inni,
• sprawdzanie wiedzy ucznia w formie wypowiedzi pisemnych lub, jeśli konieczne jest odpytanie ucznia – rozmowa po lekcji, w formie konsultacji,
• w zakresie czytania głośnego − pozwalaj całej klasie czytać od czasu do czasu wspólnie lub w parach. Większość jąkających się czyta płynnie, gdy czyta chóralnie (unisono), w parze z kolegą. Zamiast unikać odpytywania jąkającego się ucznia z głośnego czytania, pozwól mu przeczytać tekst jednocześnie z kolegą.
4. Traktuj ucznia z życzliwością, by miał poczucie, że jest akceptowany. Okazuj zainteresowanie, gdy uczeń wypowiada się, koncentrując się na tym, co mówi, a nie jak się wypowiada.
Utrzymuj kontakt wzrokowy z uczniem, stosuj ekspresję pozawerbalną (potakiwanie, uśmiech, postawa ciała).
5. Aranżując sytuacje, w których uczeń ma zabrać głos, nie dawaj rad (spokojnie, weź głęboki oddech, wolno). Podczas wypowiedzi ucznia nie przerywaj, nie kończ za ucznia wyrazów czy zdań. Cierpliwie czekaj do końca wypowiedzi.
6. Ustal w klasie zasady komunikowania się na lekcji, uświadamiaj potrzeby każdego ucznia w zakresie realizacji ich potrzeb i praw. Dbaj o przestrzeganie zasad wypowiadania się po kolei i słuchania się nawzajem. Wszystkie dzieci, zwłaszcza te, które się jąkają, łatwiej wypowiadają się, gdy słucha się ich z uwagą i gdy rzadko im się przerywa. Zapewniaj wszystkim uczniom tyle czasu, ile potrzebują, by udzielić odpowiedzi na pytanie. Upewniaj ich, że chcesz, aby mieli wystarczająco dużo czasu dla siebie, by przemyśleć swoją wypowiedź, że nie muszą odpowiadać jak najszybciej.
7. Bądź wzorem dla innych – mów spokojnie, powoli, dawaj wszystkim uczniom czas na zastanowienie się przed odpowiedzią na zadane pytanie, stosuj kilkusekundowe pauzy pomiędzy wypowiedzią swoją i uczniów.
8. Przewidując wypowiedź ucznia na forum klasy, zaplanuj odpowiednio dużo czasu, by uniknąć pośpiechu, zniecierpliwienia, dezorganizacji lekcji, presji innych uczniów chcących zabrać głos.
9. Dbaj o atmosferę w klasie i dobre relacje koleżeńskie. Organizuj pracę w zespołach, powierzaj wspólne zadania. Zadbaj, by uczeń mógł zaprezentować swoje mocne strony na forum klasy i był pełnoprawnym członkiem zespołu klasowego.
10. Monitoruj sytuację w klasie – uczniowie jąkający się mogą stać się ofiarami przemocy w szkole. Bezwarunkowo reaguj w każdej sytuacji dokuczania uczniowi.
(Opracowanie na podstawie: Dziecko jąkające się w szkole: wskazówki dla nauczyciela, http://www.stutteringhelp.org/sites/default/files/Notes_to_the_Teacher_Polish_0.pdf).
Możliwe sposoby postępowania w przełamywaniu barier językowych wobec uczniów cudzoziemskich z trudnościami w komunikowaniu się
Aby ułatwić uczniowi aklimatyzację w szkole i maksymalnie wesprzeć go w poczuciu sprawstwa, szkoła powinna zapewnić uczniowi obcojęzycznemu bezpieczne i przyjazne środowisko, w którym będzie mógł współpracować z innymi uczniami. Atutem jest znajomość języka ojczystego ucznia, ale także możliwość posługiwania się przez obie strony innym językiem obcym, a przede wszystkim wyposażenie ucznia w elementarne umiejętności posługiwania się językiem polskim w początkach pobytu w szkole, ułatwiające mu skuteczne osiąganie jego celów.
Organizacja pracy w szkole – przydatne wskazówki
1. W pierwszym okresie nauki w szkole – wyposażenie ucznia w „pakiet informacyjny”
zawierający plan szkoły, plan lekcji, nazwiska nauczycieli (mile widziane fotografie), użyteczne zwroty ułatwiające komunikację, informacje dotyczące niezbędnego wyposażenia ucznia na każdą lekcję (np. wychowanie fizyczne), ważne informacje przetłumaczone na język ucznia, telefony kontaktowe do szkoły.
2. Przygotowanie zespołu klasowego, np. warsztaty dotyczące tolerancji, zapoznanie z historią, tradycją, obyczajami i kulturą kraju ucznia cudzoziemskiego. Uczenie szacunku dla odmienności i wszystkich przejawów kultury, które nie czynią innym szkody.
3. Tutoring koleżeński − polscy uczniowie w roli asystentów (native speakerów) uczniów cudzoziemskich, tworzenie warunków do naturalnej, nieformalnej nauki języka polskiego.
4. Wybór miejsca w klasie w taki sposób, by uczeń dobrze widział nauczyciela i tablicę. Zapisy na tablicy, w zeszycie ucznia z użyciem pisma odręcznego powinny być wyraźne, czytelne dla ucznia. Bazowanie na słowach kluczach orientujących uwagę ucznia na określone zadanie – otwórz, przeczytaj, zapisz, weź, uwaga itp.
5. Posadzenie ucznia cudzoziemskiego w ławce z uczniem posługującym się językiem polskim na wysokim poziomie, aby zapewnić stały kontakt z językiem i ewentualną pomoc podczas bieżącej pracy na zajęciach edukacyjnych.
6. Formułowanie krótkich, prostych poleceń. Sprawdzanie stopnia zrozumienia. Powtarzanie w razie potrzeby.
7. Uzupełnianie przekazu ustnego na lekcji odpowiednio dobranym materiałem wizualnym – ilustracje, filmy, pokaz. Wspomaganie ważnych treści ustalonym z uczniem gestem ukierunkowującym jego uwagę.
8. Zachęcanie ucznia do sygnalizowania trudności ze zrozumieniem toku lekcji, zachęcanie do zadawania pytań, udzielanie odpowiedzi, wyjaśnianie. Stworzenia słowniczka, w którym uczeń lub nauczyciel zapisuje przydatne słownictwo, trudniejsze zwroty.
9. Wykorzystywanie dwujęzycznych materiałów wspomagających, np. słowniki obrazkowe, obrazki, zdjęcia, gry językowe.
10. Uwzględnianie w organizacji pracy podczas zajęć i w przygotowywaniu materiałów różnic kulturowych, religijnych.
Postępowanie z uczniem z mutyzmem wybiórczym W pracy z dzieckiem z mutyzmem warto pamiętać, że:
1. Dziecko zna i rozumie język, a brak komunikacji werbalnej wynika z lęku, z którym w pewnych sytuacjach społecznych nie umie sobie ono poradzić. Uczeń, pomimo dystansu wobec otoczenia, rozumie kierowane do niego i do klasy polecenia, wykonuje zadania niewymagające aktywności werbalnej (czyta, pisze, liczy itp.) – jest więc aktywnym
uczestnikiem procesu edukacji. Wskazane jest mówienie do dziecka w sposób normalny, jak do pozostałych uczniów.
2. W niektórych okolicznościach lub w kontakcie z wybranymi osobami dziecko może swobodnie porozumiewać się, nie oznacza to jednak, że potrafi przenieść tę zdolność na inne zachowania czy sytuacje. Nie należy więc oczekiwać szybkich efektów działań nauczyciela, nawet przy zapewnieniu uczniowi optymalnych warunków w klasie. Należy akceptować milczenie ucznia.
3. Nie wolno wywierać presji na ucznia, zmuszać do mówienia. Próby nawiązania wymuszonego kontaktu mogą spowodować odwrotny skutek od zamierzonego, np. w postaci gwałtownej reakcji emocjonalnej (złość, płacz, ucieczka, izolowanie się) i nasilać problemy ucznia.
4. Nawiązywania kontaktu z uczniem i angażowanie go powinno następować stopniowo.
Początkowo wskazane jest nawet zachowanie większego dystansu fizycznego.
5. Ważnym etapem komunikacji werbalnej jest komunikacja niewerbalna. Nauczyciel może wyrażać akceptację ucznia poprzez nawiązywanie kontaktu wzrokowego, komunikować się poprzez uśmiech, potakiwanie, zaprzeczanie ruchem głowy, gestykulację, dotyk. Stopniowo można włączać pojedyncze elementy werbalne. Ważne, by działania nauczyciela były stopniowe, nie nasilały lęku ucznia.
6. Wskazane jest stopniowe angażowanie ucznia do aktywności na forum klasy. Jeśli dziecko ma odpowiedzieć na pytanie, to należy je sformułować tak, by mogło udzielić odpowiedzi w sposób niewerbalny lub wykonać zadanie bez słów, np. rozwiązać przykład na tablicy, wskazać na mapie, wykresie, modelu.
7. Sprawdzanie wiedzy może odbywać się w formie pisemnej lub w postaci nagrań (dyktafon, kamera, telefon), np. odtworzenie wiersza nauczonego na pamięć w domu, gdzie dziecko nie ma zahamowań w mówieniu, lub w obecności osoby, z którą komunikuje się w szkole (np.
terapeuta), lub w kontakcie indywidualnym.
8. W trakcie pracy na lekcji należy uważnie kontrolować udział ucznia w zajęciach. Uczeń z mutyzmem nie komunikuje swoich potrzeb, a może wymagać wsparcia w trakcie lekcji, np.
w związku z potrzebnymi materiałami, dodatkową instrukcją, objaśnieniem zadania. Jeśli to możliwe, warto ustalić pozawerbalny sygnał informujący o tym, że potrzebuje on pomocy, lub pozwolić uczniowi napisać informację dla nauczyciela.
9. Nie ma jednego uniwersalnego sposobu postępowania wobec uczniów z mutyzmem.
W każdym przypadku zalecana jest indywidualizacja podejścia do ucznia odpowiednio do jego możliwości psychofizycznych i postępów w terapii. Wskazana jest w tym zakresie ścisła współpraca szkoły, rodziców i terapeutów.
10. Należy dostrzegać i wzmacniać wszelkie przejawy postępów ucznia w komunikacji (werbalnej i niewerbalnej). Stwarzać sytuacje, w których uczeń może odnieść sukces na forum klasy, powierzać zadania, które nie sprawiają uczniowi trudności, są zgodne z jego zainteresowaniami i predyspozycjami.
Możliwe sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb ucznia z wadą słuchu
Jak w każdym przypadku stwierdzonych trudności, nauczyciel powinien mieć możliwie pełną wiedzę na temat trudności dziecka − mowa tu o takich kwestiach, jak rodzaj i stopień uszkodzenia słuchu, sposób protezowania (aparat, implant), skutki uszkodzenia słuchu dla funkcjonowania ucznia w szkole oraz informacje na temat ewentualnych współwystępujących zaburzeń i deficytów, preferencji w zakresie sposobu komunikowania się ucznia, z uwzględnieniem następujących spraw:
1. Słabosłyszący uczeń wyposażony w aparaty nie staje się uczniem słyszącym. Nadal ma trudności z odbiorem dźwięków, problemy komunikacyjne i poznawcze.
2. Istotne jest zapewnienie podczas lekcji optymalnych warunków do odbioru mowy:
• uczeń powinien zajmować odpowiednie miejsce w klasie (najlepiej w pierwszej ławce;
nauczyciel, mówiąc, nie powinien przemieszczać się po klasie, powinien być zwrócony twarzą do ucznia, ułatwiając mu odbiór treści możliwością odczytywania słów z ruchu warg, ławki w klasie powinny być tak ustawione, by uczeń mógł również obserwować innych uczniów i śledzić ich wypowiedzi podczas zajęć, np. w podkowę lub w kształcie litery L; uczeń powinien być zwrócony do klasy uchem lepiej odbierającym dźwięki),
• zapewnienie odpowiedniego oświetlenia w klasie, najlepiej z tyłu ucznia, unikanie przez nauczyciela stawania na tle okna lub innego źródła światła,
• zminimalizowanie poziomu hałasu – warto ustalić z klasą umowne znaki dyscyplinujące, gdy w klasie będzie zbyt głośno, nie należy przekazywać treści w chwilach nasilenia aktywności uczniów, takich jak zajmowanie miejsc, szuranie krzesłami, szelest kartek w książkach; należy też zamykać okna w przypadku zakłócających dźwięków dobiegających z zewnątrz, warto zadbać o wyciszenie drzwi w klasie, wykładziny tłumiące hałas i pogłos, podklejone filcem nogi stolików i krzeseł itp.,
• w czasie organizacji zajęć, np. zmiany aktywności, ruchu w klasie, przygotowania pomocy, nie przekazywać uczniom instrukcji słownych.
3. W czasie zapisywania na tablicy, pokazywania na mapie itp., nauczyciel nie powinien jednocześnie komentować prezentowanych treści lub powinien zająć taką pozycję, by uczeń widział jego twarz. Po zapisaniu treści na tablicy warto odczytać je raz jeszcze z twarzą skierowaną do ucznia.
4. W zadaniach wymagających zapisywania treści lekcji i jednoczesnego słuchania uczeń z wadą słuchu może mieć trudność z jednoczesnym skupieniem się na treści wypowiedzi i zapisywaniem – wskazana jest przerwa w prowadzeniu lekcji, aby umożliwić uczniowi przepisanie z tablicy lub pozostawienie czasu na zapisanie najistotniejszych treści pod koniec zajęć, przygotowanie notatek z lekcji, zaznaczenie najważniejszych treści w podręczniku.
5. Wskazane jest, by uczeń z dysfunkcją słuchu siedział obok ucznia, który dobrze radzi sobie z nauką i może pomóc uczniowi w niezbędnym zakresie, takim jak powtórzenie instrukcji, uzupełnienie notatek, wskazanie odpowiedniego fragmentu w podręczniku. Warto przy tym zadbać, by pomoc ta nie była formą wyręczania, nie uprzedzała samodzielnej aktywności ucznia, by uczeń nie działał odtwórczo.
6. Należy możliwie często zwracać się do ucznia po imieniu, sprawdzać, czy uważa i nadąża za tokiem lekcji, np. zadając pytanie. Należy unikać formułowania pytań zamkniętych, na które uczeń, pomimo braku zrozumienia, może odpowiedzieć twierdząco lub po prostu skinieniem głowy, lub nie rozumiejąc w pełni polecenia, zadania. Należy także rozwijać gotowość ucznia do sygnalizowania trudności w odbiorze i rozumieniu treści przekazywanych na lekcji.
7. Należy dać uczniowi odpowiedni czas na udzielenie odpowiedzi. Jeżeli uczeń nie odpowiada, należy przeformułować pytanie, używając prostego, znanego uczniowi słownictwa. Jeśli uczeń ma trudność z ustnym prezentowaniem wiedzy, nie chce tego robić na forum klasy, nie należy narażać go na dodatkowy stres związany z ustnymi odpowiedziami, deklamację wierszy, głośne czytanie itp., ale trzeba umożliwić sprawdzenie wiedzy i umiejętności w kontakcie indywidualnym lub formie pisemnej.
8. Do ucznia należy zwracać się normalnym tonem (nie krzyczeć), mówić wyraźnie, zachowując naturalne tempo mówienia i wyraźną artykulację, nie zasłaniać ust, używać zdań prostych.
9. Treści edukacyjne przekazywane słownie warto uzupełniać różnymi formami wizualizacji, pokazu, z wykorzystaniem pomocy i sposobów pozwalających na wielomodalne uczenie się.
Istotny jest odpowiedni dobór materiałów – ilustracje, schematy, materiały multimedialne.
Ważne terminy, nowe pojęcia oraz daty warto zapisywać na tablicy, a także wspomagać kontaktu gestem, mimiką, z wykorzystaniem metod ułatwiających odczytywanie mowy z ust, języka migowego itp.
10. Podczas samodzielnej pracy z tekstem należy uwzględnić potrzebę wydłużenia czasu. Pomoc uczniowi w zrozumieniu tekstu (np. lektury) poprzez przygotowanie pytań do kluczowych treści, zdań niedokończonych, przygotowywanie modyfikowanych tekstów dostosowanych do możliwości językowych ucznia, skrótów.
11. Dostosowanie zasad oceniania i sprawdzania wiedzy (odpowiedzi pisemne, uwzględnianie treści merytorycznej, wskazywanie błędów uwarunkowanych trudnościami językowymi w formie opisowej, podanie zagadnień i informacji weryfikowanych na sprawdzianie w formie zestawu pytań, które podczas pracy w klasie sformułowane będą w identycznym brzmieniu.
W czasie sprawdzianu pytania i polecenia podawać w formie pisemnej (nie dyktować ich). Na oceny ucznia nie powinny rzutować: błędy gramatyczne, błędy w pisaniu, błędy wynikające z niewłaściwych skojarzeń semantycznych (niewłaściwe zrozumienie znaczenia pojęcia czy wyrazu), tempo pracy.
12. Motywowanie do pokonywania wysiłku, okazywanie życzliwości i zrozumienia, stymulowanie gotowości do komunikowania się z uwzględnieniem nawiązywania relacji z rówieśnikami i budowania pozycji w grupie.
13. Z uwagi na trudności w percepcji uczeń z wadą słuchu może wykazywać zwiększoną męczliwość wynikającą z długotrwałej koncentracji na toku lekcji, spadek wydolności w ciągu
dnia, potrzebę odpoczynku w cichym miejscu. W takich przypadkach wskazane jest umożliwienie mu odpoczynku w cichym miejscu, np. w gabinecie pedagoga, bibliotece.
14. Warto wiedzieć, że:
• rozwój mowy dziecka z jednostronnym ubytkiem słuchu zazwyczaj przebiega prawidłowo,
• uszkodzenie lewostronne to: problem kontroli emocji i relacji z otoczeniem, ograniczony odbiór w zakresie akcentu, intonacji mowy, rytmu – trudności w odtwarzaniu rytmu i melodii, preferencja przedmiotów ścisłych, problemy z językiem polskim (brak umiejętności całościowego postrzegania problemów i zagadnień emocjonalnych),
• uszkodzenie prawostronne to: trudności w kształtowaniu mowy i sprawności komunikacyjnych, problemy w uczeniu się przedmiotów ścisłych, kłopoty z przyswajaniem ortografii i koncentracją.
Opracowano z wykorzystaniem materiałów szkoleniowych ORE Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole ogólnodostępnej (listopad 2015 r.).
Wsparcie uczniów z zespołem Aspergera w komunikowaniu się
W organizacji procesu edukacyjnego uczniów z zespołem Aspergera należy:
1. Indywidualizować wymagania w odniesieniu do trudności i specyfiki funkcjonowania konkretnego ucznia.
2. Zapewnić uczniowi odpowiednią organizację miejsca pracy, z uwzględnieniem mogących występować problemów sensorycznych i potrzeby stałości (wyznaczone swoje miejsce pracy, możliwość przerwy w pracy w przypadku dużego zmęczenia, miejsca do odpoczynku, eliminacja rozpraszających bodźców, np. wystrój klasy, słuchawki w przypadku nadwrażliwości słuchowej, zapachy, np. stosowane perfumy, ostre światło, nadwrażliwość dotykowa, zachowanie rutyny, schematu pracy na lekcji, uprzedzanie o zmianach itp.).
3. Używać jasnego, zrozumiałego dla ucznia przekazu językowego, np. bez przenośni, zbyt rozbudowanych czy niekonkretnych poleceń, unikać sarkazmu, ironii, żartów. Krótko i konkretnie przekazywać najistotniejsze informacje. W przypadkach konieczności użycia wyrazów bliskoznacznych, synonimów lub metafor – upewnić się, że uczeń zrozumiał wypowiedź. Umożliwiać korzystanie ze słownika wyrazów bliskoznacznych, frazeologicznego.
4. Monitorować stopień zrozumienia przez ucznia poleceń kierowanych do całej grupy, np. czy wie, jak ma wykonać zadanie, co ma robić. W razie potrzeby powtórzyć instrukcję, złożone polecenie rozłożyć na etapy. Stosować krótkie pytania naprowadzające.
5. Formułując polecenie, zadając pytanie – dawać uczniowi czas na zareagowanie, przemyślenie, zastanowienie się nad odpowiedzią − uczeń może mieć poważne problemy ze sformułowaniem wypowiedzi czy znalezieniem odpowiedniego słowa.
6. Nie zwracać nadmiernej uwagi na ewentualne zaburzenia prozodii mowy, np. nieprzyjemny ton, perfekcjonizm wypowiedzi (np. poprawianie nauczyciela) czy niefortunne sformułowania, nieadekwatne do kontekstu społecznego. W sytuacji niewłaściwego zachowania nie wdawać się z uczniem w dyskusję – warto wtedy opisać, co niewłaściwego było w zachowaniu ucznia, odwołać się do zasad, powiedzieć, czego się od niego oczekuje, omówić z uczniem sytuację po lekcji.
7. Kontrolować natężenie głosu i poziomu hałasu w klasie (uczniowie z ZA mają trudności z odczytywaniem tonu głosu, prozodii itp. – mogą reagować lękowo, odczytując głośne mówienie jako krzyk na nie, uczeń z nadwrażliwością słuchową może źle znosić dłuższy, bardzo głośny przekaz, irytować się, reagować z nadmierną złością.
8. Pamiętać, że uczeń z autyzmem ma trudność z odczytywaniem sygnałów niewerbalnych – wyrażenie dezaprobaty poprzez mimikę może nie być w ogóle zrozumiane, nagły dotyk może wywołać gwałtowną reakcję. Przekaz niewerbalny należy wspierać słownymi komunikatami kierowanymi do ucznia, jasno komunikować oczekiwania wobec ucznia, nie oczekując, że uczeń się domyśli.
9. Stosować zróżnicowane metody pracy, przekaz ustny, szczególnie polecenia dla ucznia, wspierać przekazem wizualnym, zapisaniem na tablicy, wcześniej wydrukowaną instrukcją lub wpisem do zeszytu.
10. Ustalić zasady dyskusji w klasie − wskazywać uczniów, którzy mają zabrać głos. Odwoływać się do ustalonych zasad pracy. Jeśli uczeń jest impulsywny lub szczególnie aktywny, zapewnić mu możliwość odpowiedzi jako pierwszemu lub drugiemu.
11. Uwzględniać konkretne zainteresowania ucznia i wykorzystywać je przy planowaniu sytuacji zadaniowych. Umożliwić udział ucznia w kółku zainteresowań (mała grupa rówieśnicza o konkretnych zainteresowaniach zgodnych z jego zainteresowaniami) – wtedy jest najlepsza możliwość porozmawiania.
12. Wykorzystywać materiały do lekcji w formie zdjęć, wykresów, modeli, schematów, technik multimedialnych, komputerowych, ilustrujących treści edukacyjne.
13. Hamować nadmierny słowotok lub drążenie tematu – ustalić z uczniem, że to zagadnienie omówione będzie po zakończeniu lekcji, ale w miarę możliwości pozwalać uczniowi na zastosowanie własnej metody rozwiązania zadania, podążać czasem za jego propozycjami działania.
14. Stosować preferowane przez ucznia formy sprawdzania wiedzy (ustne lub testowe), dostosować wymagania do tempa pracy ucznia, stawiać zadania adekwatne do jego możliwości – w niektórych przypadkach wiedza ucznia może wykraczać poza wiedzę przekazywaną na lekcji, w innych może sprawiać mu poważne trudności.
Dbając o stymulowanie komunikacji językowej, warto brać pod uwagę również zdolności inicjowania i podtrzymywania relacji społecznych, by uczeń w naturalnych sytuacjach trenował i rozwijał kompetencje komunikacyjne. Konsekwentnie wdrażane zasady pracy z uczniem z ZA mogą mieć pozytywny wpływ na pracę całej klasy. W pracy wychowawczej w klasie warto uwzględniać m.in.:
• poznanie ucznia z ZA, jego mocnych i słabych stron, zainteresowań, fascynacji, a także innych uczniów − wykorzystywanie ich w procesie dydaktyczno-wychowawczym,
• uwrażliwianie rówieśników na potrzeby ucznia z zespołem Aspergera, dbałość o jego pozycję w klasie, jego poczucie własnej wartości,
• tworzenie atmosfery tolerancji i wzajemnego zaufania, otwartość w kontaktach z uczniami, omawianie z nimi trudnych sytuacji, z uczniem z ZA – indywidualnie,
• ustalenie i egzekwowanie przez wszystkich uczniów zasad obowiązujących w klasie,
• tworzenie sytuacji, w których uczeń może zaprezentować swoje wysokie kompetencje i mocne strony, np. pomoc kolegom w nauce matematyki, informatyce, projektach technicznych,
• umożliwianie nawiązywania kontaktów społecznych, organizacja pracy w parach, małych zespołach, grupach zadaniowych − z monitorowaniem zaangażowania ucznia w pracę zespołową, stosowanie gier i zabaw dydaktycznych,
• promowanie zachowań prospołecznych i pomocy koleżeńskiej w klasie – pozytywne wzmocnienia,
• monitorowanie jakości kontaktów społecznych (szczególnie podczas przerw i czasu wolnego).
