Z biegiem rzeki. 1. Warunki życia w rzece

(1)

Z biegiem rzeki

Materiał składa się z sekcji: "1. Warunki życia w rzece", "2. Rośliny i zwierzęta w rzekach", "Podsumowanie",

"Zadania". W materiale scharakteryzowano warunki panujące w poszczególnych odcinkach rzeki;opisano przystosowania roślin i zwierząt do życia w poszczególnych odcinkach biegu rzeki.

Materiał zawiera 12 ilustracji przedstawiających m.in.gatunki roślin i zwierząt żyjących w poszczególnych odcinkach rzek. Dla sprawdzenia wiedzy zastosowano 6 ćwiczeń interaktywnych - zadania

wielokrotnego wyboru z możliwością sprawdzenia poprawności odpowiedzi.

(2)

Z biegiem rzeki

Często mówi się, że nie należy pić nieprzegotowanej wody, na przykład bezpośrednio z rzeki. Jednak jeśli kiedykolwiek zdarzyło ci się chodzić po górach, z pewnością zwróciły twoją uwagę niezwykle przejrzyste wody górskich potoków. Trudno uwierzyć, że wiele kilometrów dalej zamienią się one w szerokie rzeki.

Już wiesz

jakie zwierzęta żyją w wodzie;

jak ryby przystosowały się do życia w wodzie;

że czynnikami regulującymi życie w wodzie są m.in. głębokość, ilość światła, zasolenie i ilość rozpuszczonego tlenu.

Nauczysz się

charakteryzować warunki panujące w poszczególnych odcinkach rzeki;

opisywać przystosowania roślin i zwierząt do życia w poszczególnych odcinkach biegu rzeki;

rozpoznawać niektóre rośliny i zwierzęta żyjące w rzekach.

1. Warunki życia w rzece

Rzeki stwarzają bardzo różnorodne warunki życia dla organizmów. Zależy to od klimatu, wielkości, prędkości wody w rzece, rodzaju dna i innych czynników. W warunkach środowiska Polski dla każdej rzeki zwykle wyróżnia się źródła, trzy odcinki biegu rzeki i ujście. Każdy z odcinków stwarza odmienne warunki dla roślin i zwierząt żyjących w rzece.

Górny bieg rzeki zaczyna się od źródła i kończy zwykle w miejscu, gdzie rzeka opuszcza góry lub wyżyny.

Woda jest tu zimna, przeważnie bardzo czysta i dobrze natleniona. Dno strumienia jest kamieniste, czasami żwirowe lub piaszczyste. Silny prąd wody stwarza roślinom i zwierzętom trudne warunki do życia. Piasek, żwir i kamienie są przemieszczane, co utrudnia utrzymanie się roślin. Na dnie tego odcinka rzeki prawie nie występują rośliny, a ryby mają opływowe kształty, by przeciwstawić się silnemu prądowi.

Środkowy bieg rzeki zaczyna się w miejscu, gdzie znacznie zmniejsza się nachylenie terenu, dlatego spada prędkość przepływu wody. Dno rzeki w tym odcinku pokrywa wolno transportowany piasek nanoszony z górnego biegu. Dolina rzeki w tym odcinku jej biegu poszerza się. Woda w rzece jest cieplejsza, mniej przejrzysta i zawiera mniej tlenu. Brzegi rzeki, a czasami i dno są porośnięte przez rośliny.

W dolnym biegu woda płynie jeszcze wolniej. Dno pokrywa gruba warstwa drobnego piasku i mułu. Woda jest ciepła i mętna, gdyż niesie duże ilości materiału skalnego, szczątków organizmów itp. Prawie nie występuje zjawisko niszczenia dna i brzegów.

(3)

Źródło: Dariusz Adryan, Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Źródło: Herm (h ps://pixabay.com), licencja: CC0.

Źródło: PIX1861 (h ps://pixabay.com), licencja: CC0.

 



 



(4)

Polecenie 1

Wybierz rzekę, która płynie najbliżej twojego miejsca zamieszkania. Oceń, który to odcinek rzeki.

Ciekawostka

Koryto każdej rzeki może pomieścić ograniczoną ilość wody. Po wysokich albo długotrwałych opadach deszczu oraz po roztopach grubej warstwy śniegu może nastąpić zjawisko powodzi. Woda przestaje mieścić się w korycie rzeki i zalewa obszary leżące wokół. Powódź jest zjawiskiem niebezpiecznym dla ludzi, ale także dla różnych organizmów – zarówno żyjących na lądzie w pobliżu rzeki, jak i dla tych, które żyją w wodzie.

2. Rośliny i zwierzęta w rzekach

W górnym biegu większości polskich rzek żyje niewiele roślin. Najczęściej są to glony mocno przyczepione do kamieni, równie mocno trzymające się dna wodne mchy oraz niewiele innych,

przeważnie mikroskopijnych roślin. Zwierzęta żyjące w tych odcinkach rzek nie mają zatem dostępu do bogatego źródła pokarmu roślinnego. Korzystając z czystej i bogatej w tlen wody, żyje tu wiele zwierząt odżywiających się obumarłymi częściami roślin rosnących wzdłuż rzek oraz zwierząt drapieżnych. Wśród bezkręgowców spotyka się tu kiełże oraz larwy chruścików – owadów lądowych, ale rozmnażających się w wodzie. Typowymi kręgowcami szybko płynących rzek są sprawnie pływające ryby: pstrągi i łososie.

Źródło: dscn0963 (h ps://www.ﬂickr.com), Rommullus (h ps://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 4.0.

(5)

W środkowym i dolnym biegu rzek rośliny i zwierzęta nie muszą walczyć z silnym prądem wody, ale woda nie jest już taka czysta. Przepuszcza mniej światła i zawiera mniej tlenu. Rośliny typowe dla dna rzek w środkowym i dolnym biegu to na przykład rogatek. W zakolach pojawia się grążel żółty i rzęsa wodna. Przy brzegach z łatwością zakorzeniają się trzciny i pałki wodne. Zwierzęta bezkręgowe są bardzo liczne. Należą do nich larwy owadów, pijawki, ślimaki i raki. Wśród kręgowców środkowego i dolnego biegu rzek należy wyróżnić żaby i wiele gatunków ryb, np. okonie, karpie, płocie, szczupaki i leszcze, a także żyjące w mniejszych rzekach ssaki wodno‑lądowe, np. bobry i wydry.

Kiełże żyją w górskich potokach o niezbyt silnym prądzie. Są pożywieniem dla wielu ptaków i ryb

Larwy chruścików budują domki z kamyczków, ziaren piasku lub fragmentów muszli ochraniające ich delikatne ciała

Pstrąg spotykany jest w zimnych i dobrze natlenionych rzekach. Jest rybą bardzo cenioną przez wędkarzy





(6)

Rogatek to pospolita roślina o całkowicie zanurzonych pędach

Pałka wodna rośnie przy brzegach rzek. Jej pędy są częściowo wynurzone. Wytwarza kwiaty zebrane w charakterystyczne kolby

Szczupak to jedna z największych ryb drapieżnych Polski. Żywi się głównie rybami, ale potraﬁ też zaatakować na przykład kaczkę, która usiadła na wodzie

 



 



(7)

Ciekawostka

Największą rybą naszych rzek jest sum, który może osiągnąć 2 metry długości i 100 kg masy. Łowiono już okazy mierzące nawet 5 m! Sum żyje przy dnie. Charakterystyczne wąsy pomagają mu orientować się w zamulonej wodzie.

Źródło: tpsdave (h p://pixabay.com), licencja: CC0.

Ważne!

Wszystkie odcinki polskich rzek są silnie narażone na zanieczyszczenie wody, co jest poważnym zagrożeniem dla żyjących w nich roślin i zwierząt.

Podsumowanie

W górnym biegu rzeki woda płynie szybko, jest zimna, czysta i natleniona. Żyją tu tylko zwierzęta przystosowane do bystrego prądu; rośliny są niewielkie i przytwierdzone do dennych kamieni.

W środkowym biegu rzeki woda płynie wolno, jest cieplejsza, słabiej natleniona i mniej przejrzysta niż w górnym biegu.

Leszcz żywi się drobnymi zwierzętami żyjącymi w mule dennym. Wsysa porcję mułu, po czym wypluwa niejadalne skłaniki

(8)

W dolnym biegu rzeki woda płynie bardzo wolno i zasypuje dno osadami; jest mętna i słabo natleniona.

W środkowym i dolnym biegu żyją rozmaite rośliny. Częste są wolno pływające ryby.

Praca domowa Polecenie 2

Wybierz się nad brzeg najbliższej rzeki. Rozpoznaj i wypisz nazwy dwóch gatunków roślin wodnych, dwóch bezkręgowców i dwóch kręgowców żyjących w tej rzece oraz dwa gatunki ptaków lub ssaków żyjących w sąsiedztwie rzeki i szukających w niej pożywienia.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

Różnorodność zwierząt Procesy życiowe zwierząt Ryby

Jak żyje się pod wodą?

Zadania

Ćwiczenie 1

Wybierz wyrażenia opisujące wodę w środkowym biegu rzeki w porównaniu do wody w biegu górnym i dolnym.

pośrednia temperatura w stosunku do górnego i dolnego biegu średnia zawartość tlenu

średnia przejrzystość najwyższa temperatura najniższa temperatura największa mętność największa przejrzystość

Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 2

Wybierz wyrażenia charakteryzujące wodę w górnym biegu rzeki.

niska temperatura latem wysoka zawartość tlenu zazwyczaj duża przejrzystość mętność

wysoka temperatura latem biały kolor

(9)

Ćwiczenie 3

Wybierz zwroty opisujące wodę w dolnym biegu rzeki w porównaniu do wody w biegu górnym i środkowym.

najwolniej płynie zawiera najmniej tlenu jest najbardziej mętna najszybciej płynie zawiera najwięcej tlenu jest najczystsza

ma najniższa temperaturę

Ćwiczenie 4

Wskaż nazwę ryby występującej w środkowym biegu rzeki.

leszcz dorsz ﬂądra pstrąg śledź jesiotr

Ćwiczenie 5

Wskaż nazwę organizmu występującego w czystych wodach górnego biegu rzeki.

larwa chruścika motyl

żaba dżdżownica dorsz

Ćwiczenie 6

Wskaż nazwę rośliny charakterystycznej dla dolnego biegu wolno płynącej rzeki i dla wód stojących.

pałka wodna kiełż

trawa

trawa morska torfowiec wierzba