"Sztuka pobrzeża Bałtyku", Warszawa 1978 : [recenzja]

Z A P I S K I 577

A u to r u sta la czas p o w sta n ia k la szto ru n a la ta 1255— 1258, p o p ierw szej n ie u d a ­ n ej fu n d a c ji w la ta c h 1237— 1241, łą c z ą c jego za ło że n ie z osob ą k się c ia W ład ysław a op o lsk ieg o . M ałop olsk ie p o ch o d zen ie k o n w e n tu ru d zk iego zw ią za n e je s t z planarni teg o k się c ia co do o p an ow an ia m a ło p o lsk iej części d aw n ej d z ie ln ic y sen io ra ck iej.

N a jin te n sy w n ie jsz y rozw ój gosp od ark i k lasztorn ej przypada n a drugą p o ło w ę X III w iek u ; prow adzono tu w ó w c z a s k o lo n iza cję n a p ra w ie n iem ieck im .

S. R y b a n d t p o św ięca te ż dużo u w a g i za g a d n ien iu im m u n ite tu dóbr k la szto r­

n y c h (p rzyp u szczaln ie p o czą tek X V w .), za g a d n ien iu k o n ta k tó w zew n ętrzn y ch k o n ­ w e n tu , jeg o sk ła d u sp o łeczn eg o oraz r o li k u ltu ra ln ej.

Z. M.

S ą s ie d z i i in n i, red. A n d rzej G a r l i c k i , „ C zy teln ik ”, W arszaw a 1978, s. 264.

E sej h isto ry czn y jako te k s t u w o ln io n y od ob ow iązk u w y c z e r p a n ia w sz y stk ic h za i p rzeciw , p rzy p ra w io n y su b ie k ty w iz m e m a u tora jest sz a le n ie w d zięczn ą form ą lite r a c k ą . T a k że tem at: ja k m y w id z ie liś m y (w id zim y) in n y c h i ja k o n i w id z ie li (w id zą) n a s b u d zi n ie z m ie n n ie z a in tereso w a n ie czy teln ik ó w . D la te g o też zbiór e se jó w h isto ry czn y ch „ S ą sied zi i in n i” sy g n o w a n y p rzez A n d rzeja G a r l i c k i e g o jak o red ak tora i p od p isan y p iętn a sto m a n a zw isk a m i zn a n y ch h isto ry k ó w zn ik n ął z k sięg a rń n a ty ch m ia st po u k azan iu się.

M im o w ie lu różn ic w p o d ejściu do tem a tu tw o rzy się z ty c h e s e jó w w yraźn a ca ło ść. W yłan ia się obraz rozszerzającej się i p o g łęb ia ją cej w ie d z y P o la k ó w o „są­

sia d a ch i in n y c h ”, p rzep latają się w n im ok resy k sen o fo b ii i o tw a r to śc i naszej k u ltu ry . Jed n o cześn ie w id a ć w y ra źn ie cz ę stą irracjon aln ość n a sz y c h sy m p a tii i a n ty ­ p a tii. D o ty czy to ta k że sto su n k u in n y c h n a c ji do P olsk i. W ty m k ieru n k u jed n ak w s z y s tk ie o d n iesien ia b y ły sła b sze, w ie d z ia n o o P o lsce m n iej n iż m y w ie d z ie liśm y 0 in n y c h n a ro d a ch i k rajach , n ie za w sz e n a sze sy m p a tie b y ły o d w za jem n ia n e.

N in ie jsz e te k s ty u k a z y w a ły się n a jp ie r w p o jed yn czo w ty g o d n ik u „K u ltu ra”

1 d op iero p óźn iej zrodziła s ię m y ś l w y d a n ia ic h w fo rm ie k sią ż k o w e j. S tą d n ie ­ r ów n ość szk icó w je ż e li chodzi o zak res ch ron ologiczn y czy te m a ty c z n y (np. „P o­

to m k o w ie L ech a i C zech a” i „O rien taln ość p o lsk a ”). A ta k że to, że za b ra k ło w ty m zb iork u na p rzy k ła d e se ju o S ło w ia n a c h P o łu d n io w y ch czy o G recji.

M. W .

S z tu k a p o b r z e ż a B a łty k u , PW N , W arszaw a 1978, s. 438.

T o m za w iera refera ty i k o m u n ik a ty w y g ło sz o n e n a s e s ji S to w a rzy szen ia H isto ­ ry k ó w S ztu k i w G d ań sk u w listo p a d z ie 1976 r. D w u d ziestu a u to r ó w p od jęło pro­

b le m a ty k ę g eo g ra fii a rty sty czn ej pobrzeża B a łty k u k o n cen tru ją c się g łó w n ie na teren a ch o b jęty ch o b ecn y m i g ra n ica m i P o lsk i. P o ło w a w y stą p ie ń d o ty czy śred n io ­ w iecza . I ta k Z. R a d a c k i o m a w ia p oczątk i arch itek tu ry na P om orzu Zach., k tó ­ re d atu je n a la ta 80-te X II w . i w ią ż e z w p ły w a m i d u ń sk im i, ab y om ó w ić dalej rozw ój zach od n iop om orsk iej, ceg la n ej i k a m ien n ej, a rch itek tu ry k o ścieln ej X III w . Z. K r z y m u s k a a n a lizu je to p o g ra fię za b y tk ó w p ó źn o śred n io w ieczn ej (1450—

1525) rzeźb y zach od n iop om orsk iej i w sk a zu je n a dużą r o lę k o ścio ła o r a z feu d a łó w (m n iejszą m ieszcza ń stw a ) w o ż y w ie n iu ta m tejszej tw ó rczo ści r zeźb ia rsk iej. P om o­

rza Z ach od n iego d otyczy w dużej m ierze tw órczość arch itek to n icz n a H en ryk a B runsberga, którą o m ó w ił N . Z a s к e (G reifsw ald ). O b iek tem d o ciek a ń sta ła się

g ^ g Z A P I S K I

ró w n ież sz tu k a sa k ra ln a in n y c h teren ó w . M. K u t z n e r o m ó w ił fen o m en u n ifor- m izm u w a rm iń sk iej g o ty ck iej a r ch itek tu ry sa k ra ln ej i z w ią z a ł g o z u n ifik a cją g u stó w fu n d a to ró w oraz szczeg ó ln y m so lid a ry zm em sp o łeczn y m n a W arm ii. A . L a ­ b u d a za sta n a w ia ł s ię n a d p o sta w a m i lu d zi X V w . w o b e c śm ie r c i a n a lizu ją c id e o w ą w y m o w ę p red elli u fu n d o w a n ej p rzez gd a ń sk ieg o b u rm istrza B isc h o fa dla jed n ej z k a p lic k o ścio ła N M P w G d ań sk u . Z w ró cił u w a g ę n a ew e n tu a ln y w k ład B isch o fa do p o w sta n ia program u id e o w e g o p red elli. K om u n ik a t A . K a r ł a m o w - s k i e j d o ty czy g o ty ck ich m a lo w id e ł c h ełm iń sk ich i w sch o d n io p o m o rsk ich przed ­ sta w ia ją c y c h sta ty czn e p o sta cie lu d zk ie i ro li te g o m o ty w u w p o u cza n iu w iern y ch . Z k o le i J. O b ł ą к o m ó w ił g o ty c k ie ta b ern a k u la w d ie c e z ji w a rm iń sk iej. K ilk a w y p o w ie d z i d otyczy św ie c k ie j s z tu k i g o ty ck iej. J. F r y c z z a ją ł się a rch itek tu rą k rzy ża ck ic h zam k ów k o n w en tu a ln y ch i w sk a z a ł n a r o lę za k o n ó w żeb rzących , b isk u ­ p ów i w a r sz ta tó w m ie jsk ic h w fo r m u ło w a n iu program u arch itek to n icz n e g o tych b u d o w li. J. D o m a s ł a w s k i o m ó w ił program id e o w y i sy s te m d ek o ra cy jn y m a­

lo w id e ł śc ie n n y c h z za m k ó w k rzy ża ck ich , b isk u p ich i w n ę tr z b u d y n k ó w m iejsk ich Prus. N a to m ia st J. D o m a g a ł a p r z e d sta w ił eta p y b u d ow y ra tu sza G łó w n eg o M ia­

sta w G d a ń sk u w la ta ch 1327— 1556. S ztu k ą n o w o ży tn ą za ją ł się J. B i a ł o s t o c k i w r efera cie ’’O bszar n a d b a łty c k i ja k o r e g io n a rty sty czn y w X V I w .”. P o d k reśla ją c jed n o lito ść a rty sty czn ą teg o ob szaru w o k resie g o ty k u w y d o b y ł n o w e elem en ty o k r e śla ją c e ow ą jed n ość w X V I w .: refo rm a cję i d om in ację r en esa n so w ej sztuki n id erla n d zk iej. W p ływ am i n id erla n d zk im i w X V I w . za ją ł się te ż L. K a l i n o w ­ s k i (’’N id erla n d y izm w G d ań sk u ”), zaś J. C h r o ś c i c k i p r z e d sta w ił drogi p rzen ik a­

n ia fo rm ru b en so w sk ich do sz tu k i g d a ń sk iej X V II w . T. C h r z a n o w s k i om ów ił a leg o rię K ościoła z tr y p ty k u k o ścio ła w S k a lita c h k. O lsztyn a i u sta lił, że autorem k o n cep cji ik on ograficzn ej b y ł S. H ozju sz. J. P o k l e w s k i za ją ł s ię w arm iń sk im i k o ścio ła m i o d p u sto w y m i z X V II—X V III w ., zaś M. P u c i a t a o m ó w iła re ta b u lu m z D om an ow a (w oj. ło m ży ń sk ie) z ro k u o k . 1600. ’’«A lbum D ew d tza»— n ie z n a n e źró­

dło ik o n o g ra ficzn e z poł. X V III w .” M . K a ł a m a j s k i e j d o ty c z y zesp o łu w id o k ó w arch itek to n icz n y c h 26 m ie jsc o w o śc i d a w n y ch P ru s K r ó le w s k ic h i K sią żęcy ch . Po­

n ad to J. T e o d o r o w i c z za jęła się ek sp o r te m d zw o n ó w g d a ń sk ich w głą b P olski w X V I—-XVIII w ., M. K i l a r s k i o m ó w ił p race resta u ra cy jn e w zam k u m albor- sk im w I poł. X I X w ., a J. S t a n k i e w i c z p oru szył p ro b lem y zw ią za n e z odbu­

dow ą G dańska. U z u p ełn ien iem teg o cen n eg o , ja k w id a ć, w y d a w n ic tw a jest bogaty m a teria ł ik o n o g ra ficzn y .

Ai. D.

B a d a n ia n a d h is to rią g o sp o d a r c zo -sp o łe c zn ą w P o lsc e (P ro b le m y i m e to d y ), P W N , W arszaw a — P ozn ań 1978, s. 284.

J e st to pozy cja w y d a n a z o k a z ji czterd ziesto lecia p racy n a u k o w e j i d yd ak tycz­

n ej prof. W ła d y sła w a R u siń sk ieg o . W zorem każd ej teg o ro d za ju p u b lik a c ji o k o licz­

n o śc io w e j, sk ład a się on a z sz e r e g u a r ty k u łó w o te m a ty c e zw ią za n ej z za in tereso ­ w a n ia m i n a u k o w y m i ju b ila ta .

K się g ę , za w iera ją cą 26 a r ty k u łó w , pod zielon o n a cztery czę śc i g ru p u ją ce roz­

p ra w y o zb liżon ej p rob lem atyce.

C zęść p ierw sza , n a zw a n a „O pracow ania o g ó ln e” grom ad zi te k s ty d oty czą ce za­

g a d n ień m etod ologiczn ych , p ro b lem ó w i m etod b ad an ia zja w isk gosp od arczo-sp o­

łecz n y c h . W śród n ic h rozpraw y: W. K u l i „Z acofan ie gosp od arcze w p ersp ek tyw ie h isto ry czn ej”, J. T o m a s z e w f k i e g o „ A k u m u lacja k a p ita łu w P o lsce. T endencje g en era ln e”, J. T o p o l s k i e g o „P rob lem y m o d elo w eg o u jęcia d ziejó w gospodar­

c zy ch P o ls k i”, A . W y c z a ń s k i e g o o za sa d n o ści p o r ó w n y w a n ia p oziom ów życia gosp od arczego k ra jó w w o k resie p rzed sta ty sty czn y m i in.