Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu mgr Anna Nowotnik
Studia Doktoranckie Instytutu Psychologii
Funkcjonowanie uwagi a grupy ryzyka zakłóceń
w procesie uczenia się czytania przez uczniów klas I
OSOBY BADANE
Wiek dzieci:
• uczniowie klas I z dwóch poznańskich szkół (N = 85).
Warunek udziału w badaniach:
• zgoda rodziców na udział dziecka w badaniu i zgoda samego dziecka
Płeć dzieci:
• dziewczynki: 42,8%
• chłopcy: 43%
Wykształcenie rodziców:
• 68,5% matek i 57,7% ojców - wykształcenie wyższe lub studiowało
• 25,5% matek i 30,9% ojców - wykształcenie średnie
• 6,1% matek i 11,3% ojców - wykształcenie podstawowe
WYNIKI
Stosując analizę skupień wyodrębniono 3 charakterystyczne grupy uczniów klas I ze względu na funkcjonowanie uwagi:
GRUPA WYSOKIEGO RYZYKA
PROFIL OPTYMALNY
-1 -0,5 0 0,5 1 1,5
dekodowanie rozumienie
Poziom umiejętności czytania wśród uczniów o różnych profilach funkcjonowania uwagi
uczniowie z prawidłowo funkcjonującymi procesami uwagi (profil optymalny) uczniowie zdekoncentrowani (profil wysokiego ryzyka)
uczniowie impulsywni (profil średniego ryzyka)
0% 50% 100%
uczniowie zdekoncentrowani uczniowie impulsywni uczniowie z prawidłowo funkcjonującymi
procesami uwagi
29% dziewcz.
70% dziewczynek 54% dziewczynek
71% chłopców
30% chłopców 46% chłopców
SKUPIENIE MOŻLIWE TRUDNOŚCI W NAUCE CZYTANIA UCZNIOWIE
IMPULSYWNI
niedostrzeganie subtelnych różnic pomiędzy literami
niezwracanie uwagi na niespójność znaczeń
główne zagrożenie to nieuświadamianie sobie zależności leksygramo-fonologiczych
brak systematyczności w asymilacji i integracji szczegółowych informacji w tekście
UCZNIOWIE
ZDEKONCENTROWANI
mylenie liter i wyrazów, pomijanie ich i zamiana kolejności, a nawet zmiana kierunku czytania
trudności w utrzymaniu nastawienia, błądzenie myśli
wysokie ryzyko poważnego zakłócenia nauki czytania, a co za tym idzie, trudności bądź zupełna niemożność uczenia się z tekstu
WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI Z BADAŃ
1. Wśród pierwszoklasistów istnieje zróżnicowanie w zakresie funkcjonowania uwagi i poziomu umiejętności czytania.
2. Poziom funkcjonowania uwagi wpływa na rozwój umiejętności czytania u pierwszoklasistów.
3. W grupie uczniów impulsywnych więcej jest dziewczynek, natomiast wśród uczniów zdekoncentrowanych przeważają chłopcy.
4. Wykształcenie rodziców nie ma związku z poziomem umiejętności czytania i funkcjonowania uwagi u dzieci.
5. Dobra koncentracja uwagi i niska impulsywność współwystępują z wyższym poziomem umiejętności czytania zarówno w zakresie dekodowania, jak i rozumienia.
6. Niski poziom koncentracji i wysoki poziom impulsywności związane są z niższym poziomem rozwoju umiejętności czytania, co stwarza ryzyko utrwalenia deficytu przez zablokowanie dalszego rozwoju umiejętności czytania.
7. Długofalowym skutkiem deficytów uwagi jest niewystarczający poziom osiągnięć szkolnych.
LITERATURA
Borkowska, A. (2006). ADHD a dysleksja rozwojowa. W: G. Krasowicz-Kupis (red.), Dysleksja rozwojowa: perspektywa psychologiczna (s. 109–124). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Conners, F. A. (2009). Attentional control and the simple view of reading. Reading and Writing, 22, 591–613.
Dajek, E. R. (2003). Polska standaryzacja testu D2 do badania uwagi R. Brickenkampa. Przeł. Warszawa: Wydawnictwo Erda.
Golden, Ch. J., Freshwater, S. M i Golden, Z. (2003). Stroop Color and Word Test Children’s Version for Ages 5–14: a manual for clinical and experimental uses. Wood Dale (IL): Stoelting.
Krejtz, I. (2012). Korepetycje poznawcze. Rola pamięci roboczej i kontroli uwagi w przewidywaniu osiągnięć szkolnych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Nowotnik, A. (2012). Funkcjonowanie uwagi u dzieci w wieku wczesnoszkolnym: grupy ryzyka. Edukacja. Studia, badania, innowacje, 1, 117, 87-102.
Ober, J., Dylak, J., Łopatka, J., Czarnecki, P., Balcer, M., Nowak, T. i Herczyński, J. (2006). Badanie czynności skanowania linii tekstu w trakcie czytania z kontrolą zrozumienia: raport z badań [maszynopis udostępniony przez autorów]. Poznań.
Warto ćwiczyć z dzieckiem koncentrację uwagi i uczyć hamowania reakcji , wykorzystując gry i zabawy dziecięce
Warto pomóc dziecku skupić się używając zwrotów:– poczekaj; zatrzymaj się na chwilę; przeczytaj raz jeszcze
Stosować krótkie polecenia, dyskutować z dziećmi na temat czytanych treści
Zwracać uwagę na kształt podobnych do siebie liter
Nie porównywać z innymi dziećmi, nie ośmieszać, nie poganiać!
Badania zrealizowano w ramach grantu nr N N106 047839 pt. Konstrukcja narzędzi do psychologicznej diagnozy gotowości do uczenia się dzieci w wieku od 3 do 11 roku życia, finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (kierownik projektu: dr Sławomir Jabłoński, Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu;
prof. dr hab. Anna I. Brzezińska - UAM, dr Izabela Kaczmarek – Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, dr Katarzyna Kaliszewska-Czeremska - UAM). Kontakt: mgr Anna Nowotnik, Studium Doktoranckie w Instytucie Psychologii UAM, ul. Szamarzewskiego 89, 60-578 Poznań;
anna.nowotnik@amu.edu.pl
-1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5
uczniowie z prawidłowo
funkcjonującymi procesami uwagi (64% badanych)
uczniowie impulsywni (12%
badanych) uczniowie zdekoncentrowani (25%
badanych)
PROFILE FUNKCJONOWANIA UWAGI U UCZNIÓW KLAS I
koncentracja impulsywność GRUPA ŚREDNIEGO
RYZYKA
Rozkład płci
w poszczególnych grupach uczniów
FUNKCJONOWANIE UWAGI
A NABYWANIE UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA
Z perspektywy procesu edukacyjnego kontrola uwagi jest jedną z podstawowych zdolności poznawczych, która umożliwia efektywne skupienie się na wykonaniu zadania (Krejtz, 2012).
Aby nauczyć się czytać, dziecko musi opanować dwie podstawowe umiejętności:
dekodowania – które polega na kojarzeniu znaków graficznych z brzmieniem głosek
rozumienia – czyli odczytywania sensuzarówno pojedynczych zdań, jak i całości tekstu
Zaangażowanie procesów uwagi w proces czytania u dzieci w wieku wczesnoszkolnym, stanowi istotę rozwoju tejże umiejętności:
zaangażowanie uwagi na poziomie dekodowania tekstu umożliwia uchwycenie różnic oraz podobieństw w kształtach liter, wielkości i umiejscowieniu w przestrzeni znaków graficznych, a także relacji fonemowych;
zaangażowanie uwagi poziomie rozumienia – odczytywanie dosłownego znaczenia czytanego tekstu, lecz także asymilację i akomodację nowych wiadomości do istniejących już struktur wiedzy (Conners, 2009).
Aneta Borkowska (2006) podkreśla fakt częstegowspółwystępowania kłopotów w nabywaniu umiejętności czytania z zaburzeniami funkcjonowania uwagi (30–40% zaobserwowanych przypadków), zwłaszcza w kontekście ADHD
CEL BADAŃ
Rozpoznanie czynników ryzyka w zakresie funkcjonowania uwagi z punktu widzenia nabywania umiejętności czytania u dzieci w klasach I szkoły podstawowej.
NARZĘDZIA BADAWCZE
PROLEXIA – narzędzie eksperymentalne do pomiaru umiejętności czytania w zakresie dekodowania i rozumienia czytanego tekstu
Autor: Jan Ober i in. (2006)
Struktura: dwie części: (1) test słów łańcuchowych (2) test zdań łańcuchowych Części
lp. nazwa
podtestu opis kompetencje mierzone
1 Test słów łańcuchowych
Trzy próby, z których każda zawiera 44 pary wyrazów nie rozdzielone spacją, składające się z 11 liter, zawsze dających się rozdzielić tak, by powstały dwa wyrazy liczące od 3 do 8 liter. Na rozwiązanie każdej próby dzieci otrzymują 1 minutę.
kojarzenie znaków graficznych z
fonemami i przekładanie leksygramów w znaczenia
2 Test zdań łańcuchowych
Dwie próby, z których każda zawiera po 31 zdań nie rozdzielonych żadnymi znakami interpunkcyjnymi, bez wielkich liter (oprócz nazw własnych). Zadaniem ucznia jest wyodrębnienie zdań poprzez postawienie kreski w odpowiednim miejscu. Na
rozwiązanie każdej próby dziecko otrzymuje 3 minuty.
rozumienie
przekazu informacji zawartej w
odczytanej
sekwencji wyrazów
Przykładowe zadania: ptaszekmina fałdyzespół domsmok
w naszym domu tylko Bartek zna się na elektrycznych urządzeniach domowych dzieci spoglądały na oddalającą się ziemię dziewczynka umilkła i zamknęła oczy
TEST BADANIA UWAGI D2 - narzędzie do pomiaru cech uwagi takich jak:
koncentracja, spostrzegawczość, impulsywność i nieuważność Autorzy: R. Brickenkamp, polska adaptacja: Elżbieta Dajek (2003)
Struktura: arkusz odpowiedzi formatu A4, na którym zamieszczono 14 wierszy zawierających po 47 różnych znaków. Znaki te to 16 różnych kombinacji liter d i p opatrzonych jedną, dwoma, trzema lub czterema kreskami. Zdaniem osoby
badanej jest znalezienie i przekreślenie litery d z dwoma kreskami. Czas
wykonywania testu podlega ograniczeniom i wynosi 20 sekund na każdą linijkę.
Przykładowe zadania:
