R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X IX , Z. 1, W A R S Z A W A 1968
R OM AN C ZU BA, B A R B A R A E IS, IR EN A IG N A TO W IC Z, T A D E U SZ K L E IN , B O Ż E N A K LO N D ER , ST E F A N SK O W R O Ń SK I, ZD Z ISŁ A W W ŁO D AR CZY K,
R O M A N W O JTA S, BO G D A N W Ó JC IK
BA DA NIA NAD ZAW ARTOŚCIĄ PR ZY SW A JA LN EG O FO SFO R U I PO TA SU W G LEBIE ORAZ J E J pH W ZA LEŻN O ŚC I OD SPO SO BU
SU SZEN IA PR Ó B E K
S ta c je ch em iczn o -ro ln icze w B yd goszczy, G orzow ie W lkp., G liw ica ch , K ra k o w ie, P oznaniu, S zczecin ie, W rocław iu
O środek M eto d y czn o -N a u k o w y IU NG w e W rocław iu K ierow n ik : prof. dr K. B o ra ty ń sk i
W STĘP
P ró b k i gleby, przeznaczone do bad ań nad zaw artością przysw ajalneg o fosforu i potasu, ew en tu aln ie in n y ch skład n ik ó w oraz pH zarów no w s ta cjach chem iczno-rolniczych, jak i w in n y ch lab o rato riach w y k o n u jący ch p race podobnego ty p u , suszone są w ró żnych w aru n k ach . Z uw agi na d uży ro zm iar prac nad zasobnością gleb, prow adzonych w Polsce, sp raw a ew en tualneg o w p ły w u różn ych sposobów suszenia próbek gleby na w y niki analiz la b o ra to ry jn y c h m a podstaw ow e znaczenie. D otychczas sto sow ane sposoby suszenia p róbek gleby najczęściej zależne są od w a ru n k ó w lokalow ych i w yposażenia danej praco w n i an alitycznej. W pracach po szczególnych placów ek zachodzi rów nież często p otrzeba p rzyspieszania suszenia p róbek ze w zględu na konieczność d o starczania w yników w k r ó t kim term in ie, np. p rzy zak ład an iu dośw iadczeń polow ych. W tak im p rz y p ad k u prób ki gleby suszone są w su szark ach lub w inn y ch u rządzeniach przy te m p e ra tu rz e znacznie wyższej od pokojow ej.
W lite ra tu rz e naukow ej ty lk o nieliczni badacze w ypow iadają się na tem a t w pływ u ró żn ych sposobów suszenia p ró b ek gleby na w y n ik analizy
chem icznej. O m aw iając m etodę E g n era-R iehm a G ó r s k i i K o t e r [1]
sta n u pow ietrznie suchego. Nie należy gleby przesuszać w su szark ach o w ysokiej te m p e ra tu rz e . Podobne suszenie gleby zaleca rów nież P e t e r [2] i in n i autorzy. Dość obszerne w y nik i b a d a ń m etodycznych z zakresu różnych sposobów suszenia i p rzechow yw ania próbek gleby p rzed staw ił ostatnio S z t a b ę [3]. B adał on pH oraz zaw artość fosforu i potasu w p ró bkach gleby:
— suszonej w te m p e ra tu rz e pokojow ej,
— suszonej w te m p e ra tu rz e 40 °C w ciągu 81 godz, — suszonej w te m p e ra tu rz e 110 °C w ciągu 81 godz,
— przechow yw anej przez m iesiąc w stan ie w ilgotności polowej, — kom postow ej w 29 °C w ciągu 193 godz,
— dziew ięciokrotnie zam rażanej.
Na podstaw ie w y k o nany ch analiz chem icznych a u to r ten doszedł do w niosku, że zaw artość ruchom ego fo sforu i potasu w glebie, a także pH gleby może zm ieniać się w zależności od w a ru n k ó w przechow yw ania i s u szenia próbek. D latego zaleca p rzy p racach m asow ych próbki m ożliw ie szybko podsuszać do s ta n u p o w ietrznie suchego, jed n a k w te m p e ra tu rz e nie w yższej niż 30— 35 °C. W jego dośw iadczeniach wT pow ietrzn ie suchej glebie pH i zaw artość ru ch om ych form fosforu i p otasu nie zm ieniła się w okresie rocznego przechow yw ania próbek.
Rów nież T a k v i i C a l d w e l e [4] zw racają uw agę, że p rzy susze n iu p rób ek w te m p e ra tu rz e 105 °С gleba w yk azyw ała w yższą zaw artość przy sw ajaln eg o potasu.
Z uw agi na duże znaczenie praw idłow ego suszenia p róbek gleby p rzy p racach m asow ych z in ic ja ty w y W rocław skiego O środka M etodyczno- N aukow ego IUNG stacje chem iczno-rolnicze w spółpracujące z O środkiem p od jęły w lata ch 1964— 1966 te n te m a t w ram ach b adań m etodycznych. Rów noległe b ad ania zostały w y konane przez p racow ników O środka M e- todyczno-N aukow ego IU N G we W rocław iu.
M ETO DY K A B A D A Ń
W ram ach system aty czn y ch badań n ad zasobnością gleb w stacjach chem iczno-rolniczych prób k i gleby najczęściej suszone są w p u d ełk ach tek tu ro w y c h , 'na reg ałach stojący ch w p odręcznym m agazynie lub na dworze, ale pod dachem . W p rzy p a d k u konieczności przyspieszen ia p rac p róbk i gleby suszone są w su szark ach elek try c z n y c h lu b pod p ro m ie n n i k am i podczerw ieni. Z ty c h w zględów w bad an iach m etodyczny ch nad w pływ em sposobów suszenia pró bek gleby n a n iek tó re p a ra m e try zasob ności gleb w w iększości stacji p rzy ję to n a stę p u jąc e 3 sposoby p o ró w naw cze:
P 20 5, K 20 i pH p róbek g leb y różn ie su szon ych 199
I — suszenie gleby w p u d ełk ach te k tu ro w y c h na reg ałach w okresie 45 dni,
II — w suszarce w te m p e ra tu rz e 60— 70 °C,
III — pod p ro m ien n ikam i podczerw ieni p rzy 40-cen tym etro w ej od ległości prom ien nikó w od gleby.
W ysuszone II i III sposobem p ró b k i pozostaw iano przez p a rę d n i w te m p e ra tu rz e pokojow ej i analizow ano dopiero w stan ie pow ietrzn ie
suchym . Do b adań poszczególne stacje p o b ierały sp ecjaln e 6—8-k ilo g ra-
m owe p ró b k i z gleb lekkich, śred n ich i ciężkich. P ró b k i te po dokład nym zm ieszaniu bezpośrednio po p o b ran iu dzielono na 3 części odpow iadające po ró w n y w an y m sposobom suszenia (obiektom dośw iadczenia).
W n iek tó ry ch sta c jac h k ażd ą p róbkę obiektow ą dzielono na dw ie czę ści, w in n y ch n a cztery, a n aw et na sześć części, aby uzyskać odpow ied nią ilość p ow tórzeń w analizach i dokonać obliczeń staty sty czn y ch .
Ł ącznie zbadano 340 pró b ek głów nych, k tó re podzielono na 1251 p ró bek obiektow ych.
S tacje chem iczno-rolnicze w y ró żn iają 3 g ru p y sk ła d u m echanicznego gleb:
I g ru p a gleb — gleby lekkie o zaw artości do 10% części spław ialnych,
II g rup a gleb — gleby śred nie o zaw artości 10— 35% części sp ław ial
nych,
III g ru p a gleb — gleby ciężkie o zaw artości pow yżej 35% części sp ła w ialnych.
W przeprow adzonych b ad an iach I gru p a gleb by ła rep rezen to w an a przez 98 próbek, II — przez 163, a III — przez 79. We w szystk ich p ró b kach oznaczono pH w ln KC1, a zaw artość fosforu i p o tasu m etodą E gne- ra-R iehm a. S kład m echaniczny gleb oznaczono m etodą Bouyoucosa w m o d y fik acji C assagrande i P rószyńskiego.
W PŁY W RÓŻNY CH SPO SO BÓ W SU S Z E N IA PR Ó BEK N A ZAW ARTO ŚĆ P R Z Y SW A JA L N E G O P205 W G LEBIE
W yniki analiz gleby zestaw iono w postaci średniej zaw artości P2O5
w m g/1 0 0 g gleby dla grup pró b ek gleby u ję ty c h w przedziały w edług
sk ład u m echanicznego gleb i zaw artości P2O5. P odziału p ró b ek na g r u p y
pod w zględem zaw artości P2O5 dokonano w oparciu o obow iązujące
w stacjach chem iczno-rolniczych k ry te ria w yceny w yników analiz, czyli tzw. liczby igraniczne 1 (tab. 1).
1 S ta cje ch e m ic z n o -r o ln ic z e d zielą g le b y n a 3 k la sy : o zasob n ości złej, śred n iej i dobrej.
T a b e l a 1 Ś r e d n ia z a w a r to ś ć v; Qg n a g w Pr ó b kacil £ le b y s u s z o n y c h I , I I i I I I sposobem Mean P2° 5 c o n t e n 't “ S Ре г Ю0 g o f s o i l sa m p le s d r ie d u s i n g I s t , U n d and I l i r d m ethod ' P r z e d z i a ł y w z a w a r t o s ę i, P2O5 wg wynilcow sposob em 1 w Et L ic z b a b adan ych p ró b ek Amount o f s a m p les i n v e s t i g a t e d
Z a w a rto ść PpOc w n ró b k a ch s u s z o n y c h sposobem : -'Mean P2O5 c o n t e n t i n s o i l s a m p le s d r ie d u s i n g t h e m ethod: R ó ż n ic e w z g lę d n e R e l a t i v e d i f f e r e n c e s I - 1 s t m eth .= 100 r a n g e s , i n mg, a t t h e I s t m ethod o f d r y in g s a m p le s I I I s r . r o z n . wd s t j s . Mean d iff. 4 o * t № ' 1 s t m eth . I I I s r . r o z n . w s t o s . do I Mean d i f f . i n r e l a t . t o t h e 1 s t m eth . I I do 1 U n d t o 1 s t I I I do I I l i r d t o 1 s t G le b y l e k k i e / 9 7 p r ó b e k / L ig h t s o i l s / 9 7 s a m p le s / < 7 , 5 66 4 ,2 5 4 , 8 5 + 0 , 6 0 4 ,6 3 + 0 , 5 8 114 109 7 , 6 - 1 5 20 9 , 6 4 1 0 , 2 1 + 0 ,5 7 1 0 ,0 5 + 0 , 4 1 106 1 0 4 > 1 5 11 1 5 ,7 5 I 7 , 3 u + 1 ,5 7 1 7 ,5 3 + 1 ,6 0 110 110 G leb y ś r e d n ie /1 5 7 p r ó b e k / Medium s o i l s / 1 5 7 s a m p le s / < 5 49 2 , 8 8 3 , 3 8 + 0 , 5 0 5 , 3 5 + 0 ,4 7 117 116 5 , 1 - 1 0 58 8 ,0 3 8 , 5 5 + 0 ,4 7 3 ,5 3 + 0 ,2 5 106 103 > 1° 67 1 8 ,0 4 1 9 ,0 3 + 0 ,9 9 1 8 ,0 7 + 0 , 0 5 105 100 G leb y c i ę ż ] biie / 7 9 p r ó b e k / He av y s o i l s / 7 9 s a m p le s / 1 4 2 ,9 9 3 , 6 0 + 0 ,6 1 3 , 5 2 + 0 ,5 3 120 111 4 , 1 - 3 , 0 9 6 ,0 0 6 , 4 6 + 0 , 4 6 6 ,5 2 + 0 , 3 2 103 105 ^ 3 , 0 56 1 9 ,1 4 2 0 ,6 4 + 1 , 5 0 1 8 ,4 0 - 0 , 7 4 108 96
P rz y p o ró w n y w aniu w y ników analiz za podstaw ę w zięto suszenie p ró bek na regałach. Sposób ten jest bow iem najczęściej stosow any w stacjach chem iczno-rolniczych. W yniki analiz u zyskane w odniesieniu do p róbek gleby suszonych in n y m i sposobam i porów nano z w y n ik am i otrzy m an y m i pierw szym sposobem .
O dchylenia w zaw artości przy sw ajalneg o P2O5 w glebie suszonej po
szczególnym i sposobam i, w sto su n k u do zaw artości tego sk ład nik a w gle bie suszonej na regałach, są raczej m ałe. Na 18 śred n ich odchyleń w za
w artości p rzy sw ajalnego P2O5, w y k azan y ch w tab. 1, w 17 pozycjach
w y stę p u ją odchylenia dodatnie w g ranicach od 0,03 do 1,60 m g P2O5/IOO g
gleby i jedno odchylenie ujem ne. W ram ach poszczególnych p róbek głów nych, p rzy różnych sposobach suszenia gleby pojedyncze odchylenia są
rów nież m ałe — najczęściej nie p rze k ra cz a ją 2 mg P2O5.
W ielkość odchyleń w zaw artości przy sw ajalnego P2O5 w glebie różnie
suszonej w stosun ku do w y nik ów uzy sk an y ch przy pierw szym sposobie suszenia jest w p rzy b liżen iu jednakow ego rzęd u niezależnie od sk ład u
m echanicznego gleby i zaw artości P2O5. Ś rednie w yniki analiz w yk azan e
w liczbach w zg lędn ych w sk azują na stosunkow o dużą zgodność w yników uzyskany ch p rzy różnych sposobach suszenia próbek. P rz y jm u ją c za 100
P 2C>5, KoO i pH prób ek g le b y ró żn ie su szon ych 201
p rzy pozostałych dw óch sposobach w zględne różnice zam y k ają się w g ra nicach 96— 120.
P o dkreślić jed n a k należy, że w sto su n k u do zaw artości P2O5 w glebie suszonej sposobem pierw szym w pozostałych dw óch sposobach w y stę p u ją ten d e n c je do nieco w iększej zaw artości tego składnika.
W PŁY W R Ó ŻNY CH SPO SO BÓ W S U SZ E N IA PRÓ BEK N A ZAW ARTO ŚĆ PR Z Y SW A JA L N E G O K 20 W G LEBIE
W odniesieniu do zaw artości w glebie K2O w y n ik i analiz gleby op ra
cowano w tak i sam sposób jak w p rzy p a d k u fosforu. S tw ierdzoną zaw ar
tość K2O w glebie suszonej trzem a sposobam i rozpatrzono w trz e ch g ru
pach skład u m echanicznego gleb oraz w p rzed ziałach zaw artości K2O
w glebie, o p arty ch na a k tu a ln ie stosow anej w sta c jac h chem iczno-rolni czych w ycenie w yników b adań la b o ra to ry jn y c h . S tw ierdzone odchylenia
w zaw artości p rzy sw ajaln eg o K2O w glebie p rzy różny ch sposobach susze-
nia próbek w sto su n k u do zaw artości tego sk ład nik a w glebie suszonej
na regałach są m ałe, niezależnie od zaw artości K2O w glebie i sk ład u
m echanicznego gleby. Ś rednie w ah an ia zam y k ają się w g ranicach od 0,01
do 3,50 m g K2O/IOO g gleby. P rz y jm u ją c zaw artość p rzy sw ajaln eg o K2O
w glebie suszonej na regałach za 100, w a h a n ia w zaw artości K2O w glebie
T a b e l a 2 Ś r e d n ia z a w a r to ś ć K2O w mg n a 1 0 0 g w p ró b k a c h g l e b y s u s z o n y c h I , I I i I I I sposob em L ean K20 c o n t e n t i n mg p e r 1 0 0 g o f s o i l s a m p le s d r i e d u s i n g 1 s t , I l n d and I l l r d m ethod 1 P r z e d z i a ł y w z a w a r t o ś c i “ 2 ° wg w yników s^ osooem I w mg a 20 c o n t e n t r a n g e s , i n mg, a t t h é 1 s t Ь ’ m eth od o f d r y in g s a m p le s L ic z b a b a d a n y ch p ró b ek Amount o f s a m p le s i n v e s t i g a t e d Z a w a rto ść K20 w p ró b k a c h s u s z o n y c h sposobem : Mean K2O c o n te n t- i n s o i l s a m p le s d r ie d u s i n g t h e m ethod: R ó ż n ic e w zg lę d n e R e l a t i v e d i f f e r e n c e s I i 1 s t n e t h .= 1 0 0 I I I s r . r ó ż n . w g t o s . Mean d i f f i n t o e t f I ’ 1 s t m eth . I I I s r ^ r o z n . w s t o s . do I Mean d i f f . i n t S e è t I -1 s t m eth . I I do I I l n d t o 1 s t I I I do I I l l r d t o 1 s t G le b y 1 e k k ie / 9 7 p r ó b e k / L ig h t s o i l s / 9 7 s a m p le s / < Д .О 92 ‘ 3 , 9 8 3 , 8 8 - 0 , 1 0 3 , 8 0 - 0 , 1 8 97 95 1 0 , 1 - 2 0 4 1 2 ,1 2 8 , 6 2 - 3 , 5 0 1 1 ,0 0 - 1 , 1 2 71 91 ^ 2 0 1 2 1 ,0 0 2 0 ,0 0 - 1 , 0 0 1 8 ,0 0 - 2 , 0 0 95 86 G le b y ś r e d n ie / 1 6 3 p r ó b e k / — Medium s o i l s /1 6 3 sa m p le £;/ < 1 0 1 10 4 , 1 9 4 , 3 4 + 0 , 1 5 4 , 5 2 + 0 , 3 3 103 108 1 0 , 1 - 2 0 4 4 1 3 ,6 2 1 3 ,0 8 - 0 , 5 4 1 3 ,3 9 - 0 ,2 5 96 98 ^ 2 0 9 2 6 ,2 5 2 4 ,7 6 - 1 ,4 9 2 5 , 1 0 - 1 ,1 5 9 4 96 G leb y c i ę ż k i e / 7 5 p r ó b e k / H eavy s o i l s /7 5 ’ s a m p le s / < 1 0 3 6 4 , 3 9 4 , 3 8 - 0 , 0 1 4 ,5 3 + 0 , 1 4 99 103 1 0 , 1 - 2 0 38 1 3 , 1s 1 3 , 8 4 + 0 , 6 6 1 2 ,9 8 - 0 , 2 0 1 05 98 ^ 2 0 1 2 2 ,6 0 2 4 ,0 0 + 1 , 4 0 2 2 ,5 0 - 0 , 1 0 I 06 99
suszonej pozostałym i sposobam i zam y k ają się w g ranicach 71— 108 (tab. 2).
C h a ra k te ry sty c zn e jest jed n a k w ystęp ow an ie w p rz y p a d k u p o tasu rów nież u jem n y c h odchyleń p rz y poszczególnych sposobach suszenia gleby w p o rów n an iu ze sposobem pierw szym , czego nie notow ano w p rzy p a d k u fosforu. Poszczególne pojedyncze p ró b k i odznaczały się m ałym i odchyle
niam i, przew ażnie w g ran ic ac h od 0,5 do 2,5 m g K2O na 100 g gleby.
Z arów no w odniesieniu do P2O5 i K2O z podsum ow ania w yników w y
kluczono p ró b k i o bardzo w ysokiej zaw artości fosforu lub potasu; w od
niesieniu do fosforu w ykluczono p ró b k i o zaw artości pow yżej 30 m g P2O5
na 100 g gleby, a w p rz y p a d k u p o tasu pow yżej 40 mg.
W PŁY W RÓ ŻNY CH SPO SO BÓ W S U S Z E N IA G LEBY N A JE J pH
B adane sposoby suszenia pró b ek gleby w y w ie ra ły ty lk o nieznaczny w pływ na pH gleby w p o rów n an iu z jej odczynem stw ierd zon ym p rzy I sposobie suszenia (tab. 3).
T a b e l a 5
Sc:.1 re a ctio :: /p!К in КС1/ depending on nethod o f d ryin g s o i l sam ples P r z e d z ia ły pK wg cyników spôsoïrém I pH ran ges at th e I s t method o f d ryin g sam ples L iczb a badanych próbek Amount o f sam ples i n v e s t i g a ted Sredr.ie dH g le b y w próbkach I'ean pH v a lu e o f s o i d r ie d u sin g th e n suszonych sposobem: 1 sanp_es ethod: R óżnice względne R e la tiv e d if f e r e n c e s I i 1 s t n eth .= 100 I I I s r .r ó ż n . I v: s t o s . do J • ^ mean c i f f . j in t S et ê ë - ! 1 s t n eth . J I s r .r ó ż n . Г l o ° | --L- J- [mean d i f f 1 in ге^э-t. 1 to €ne [1 s t metn. I I do I 1 U n d to ! 1 s t 1 1 I I I do I I l l r d to 1 s t Gleby le k k ie /9 8 ï >róbek/ - L igh t so i l s / 9 8 sa m p les/
^ 4 , 5 21 4 ,5 5 4 ,4 2 + 0 ,0 7 4 ,3 2 j - 0 ,0 5 ! 102 99 4 , 6 - 5 , 5 24 5 ,0 0 4 ,8 6 - 0 ,1 4 4 ,3 6 ; - 0 ,1 4 ! 97 97 5 ,6 - 6 ,5 56 6 ,0 0 5 ,6 8 - 0 ,5 2 5 ,6 6 - 0 ,5 4 j 95 94 6 ,6 - 7 ,2 10 6 ,9 2 6 ,7 6 - 0 ,1 6 6)6 5 1 - 0 ,2 9 j 98 96 > 7 , 2 7 7 ,6 7 7 ,3 1 - 0 ,5 6 7 ,4 0 i - 0, 27 95 1 96 Gleby śr e d n ie /1 6 5 p r ó b k i/ - Medium s o i l s /1 6 3 sam ples/
^ , 5 2 4 ,4 0 4 ,5 0 - 0 ,1 0 4 ,4 0 1 0 ,0 0 ! 93 ! ICO 4 , 6 - 5 , 5 35 5 ,2 7 5 ,3 9 + 0 ,1 2 5 ,5 0 I + 0,C5 : 102 ! 100 5 ,6 - 6 ,5 66 6 ,0 8 6 ,1 2 + 0 ,0 4 1 6 ,2 5 ; + 0, 15 101 : 102 6 ,6 - 7 ,2 43 6 ,8 0 6 ,7 S - 0 ,0 2 6 , 7 c : - 0, 1 0 ! 99 j 9 3 > 7 , 2 15 7 ,4 0 7 ,2 4 - 0 ,1 6 ! 7 , 2 5 ; - 0, 17 ! i i 98 i j 9 8
Gleby c i ę ż k ie /7 9 p rób ek / - Heavy so i l s /7 9 sam ples/ = ^ 4 , 5 1 4 , 5 0 4 ,7 0 + 0 ,2 0 1 ; 4 ,7 0 1 + 0 ,2 0 i j 104 104 4 , 6 - 5 , 5 12 4 ,9 6 . 4 ,8 4 - 0 ,1 2 4 ,7 5 • - 0 ,2 1 ! 97 96 5 , 6 - 6 , 5 10 6 ,1 0 6 ,1 7 + 0 ,0 7 6 ,2 0 : + 0 ,1 0 ! 101 102 6 , 6 - 7 , 2 18 6 ,8 0 6 ,9 0 + 0 ,1 0 6 ,8 5 I 0 ,0 5 1 101 101 > 7 , 2 56 7 ,4 4 7 ,3 9 - 0 ,0 1 7 ,5 8 ! - 0 ,0 6 1 j 99 99
P 20 5, K 20 i pH p rób ek g leb y różn ie su szo n y ch 203
Ś redn ie odchy len ia w pH gleby zam y k ają się w granicach 0,01— 0,36 pH, p rz y czym w odniesieniu do poszczególnych p róbek głów nych odchy lenia b y ły rów nież tego sam ego rzędu. D odatnie i u jem n e odchylenia pH w y stę p u ją w p rzy b liżen iu z jed n ako w ą częstotliw ością, p rzy czym w m ia rę w zrostu ciężkości gleb zaznaczają się m ałe ten d e n c je do odchyleń d o d atnich w w iększej ilości przypadków . P rz y jm u ją c średnie odchylenia pH w glebie suszonej na reg ałach za 100, w ahania w odchyleniach pH w glebie suszonej pozostałym i sposobam i zam y k ają się w granicach 94— 104.
OCENA ST A T Y ST Y C Z N O -M A T E M A T Y C Z N A W Y N IK Ó W B A D A Ń
Je d e n ze w sp ółau to ró w niniejszej p rac y 2 w yk on ał w szystkie analizy
w czterech pow tórzen iach i zastosow ał suszenie czterem a sposobam i stosując m etodę losow ych bloków. Sposoby suszenia p o tra k to w a ł jako obiekty tra k tu ją c każdą prób k ę głów ną jako osobne dośw iadczenie. W b ad an iach ty ch uw zględniono n a stę p u jąc e sposoby suszenia gleby
(obiekty) :
I — suszenie gleby w p u d ełk ach tek tu ro w y c h na regałach, II — w suszarce w (tem peraturze 60— 70 °C,
III — pod p ro m ien n ik am i podczerw ieni,
IV — suszenie próbek na g rzejn ik ach ogrzew anych w odą (k aloryfe rach).
Obliczenia sta ty sty c z n e w ykonano w odniesieniu do zaw artości w gle
bie P2O5 (dla 30 oznaczeń) i K2O (dla 35 oznaczeń).
O dnośnie pH gleby nie stw ierdzono w ty ch dośw iadczeniach isto tn y ch zm ian.
Z obliczeń sta ty sty c z n y ch (tab. 4) w ynika, że na 30 dośw iadczeń w 7 (23%) w y stą p iły istotne odchylenia w zaw artości przysw ajalneg o
fosforu w glebie m iędzy I i II sposobem suszenia, z czego 6 odchyleń jest
do datnich n a korzyść II sposobu. P rz y III i IV sposobie suszenia stw ie r dzono odpow iednio 4 i 2 p rzy p a d k i isto tn y ch odchyleń.
O bliczenia sta ty sty c z n e 35 dośw iadczeń w odniesieniu do zaw artości
K2O w glebie suszonej czterem a sposobam i w ykazały p rzy d rugim sposo
bie suszenia w przyb liżen iu ta k ą sam ą ilość isto tn y ch odchyleń w zaw ar tości p o tasu w glebie w sto su n k u do pierw szego sposobu ja k w p rzy p ad k u fosforu. P rz y III sposobie suszenia n ato m iast liczba isto tn y ch odchyleń w zaw artości p otasu w sto su n k u do pierw szego sposobu jest m n iejsza, a p rzy cz w a rty m w iększa. P o n ad to p rzy czw arty m sposobie suszenia gleby
odchylenia w zaw artości potasu w sto su n k u do sposobu pierw szego są przew ażnie dodatnie.
B adania przeprow adzone przez O środek M etodyczno-N aukow y IUNG we W rocław iu uw zględniały sześć sposobów suszenia p róbek gleby, p rzy czym w szystkie analizy w ykonano w czterech pow tórzeniach. O bliczenia sta ty sty c z n e w y ko nał jed en ze w s p ó ła u to ró w 3: d la fosforu (34 oznaczę- nia), potasu (36 oznaczeń) i pH (25 oznaczeń).
T a b e l a 4
Ocena sta ty sty c z n o -n ia te n a ty czn a wynii: ów d o ty czą cy ch s u s z e n ia próbek g le b y I , I I , I I I , IV sposobem S t a t is t ic - m e t h e iz a t ic a l e s tim a tio n o f r e s u l t s o f d ry in g s o i l sam ples u sin g 1 s t , I l n d , I l l r d and IV th method
Grupa składu m echanicz p2o5 K„0Ć. nego g leb Group o f m echanical co m p o sitio n ' o f s o i l s l i c z b a doświad czeń amount o f w tym r ó ż n ic e is t o t n ę między I sposobem s u s z e n ia a: in c lu d in g s i g n i f i c a n t d i f f e r e n c e s between th e 1 s t method o f d ry in g sam ples and th e msih
li c z b a dośw iad czeń ajnount o f e x p e r i m ents w tym r ó ż n ic e is t o t n ę między I sposobem s u s z e n ia aï in c lu d in g s i g n i f i c a n t d i f f e re n c e s betw een th e 1 s t method o f d ry in g sam ples and th e n th e x p e r i ments I I i n IV I I I I I IV I 4 - - 4 - _ -I -I 16 3 2 1 22 6 3 4 I I I 10 4 2 j 1 9 2 1 5 Razem T o ta l 30 7 '4 2 35 8 4 9 w tym i s t o t n e r ó ż n ic e dodatn ie in c lu d in g s i g n i f i c a n t p o s i t i v e d if f e r e n c e s ь 2- 0 5 2 7
U w zględniono n a stęp u jące sposoby suszenia pró bek (obiekty doś wiadczeń):
I — suszenie pró b ek gleby w p u d ełk ach tek tu ro w y c h na reg ałach, II — w suszarce w tem p e ra tu rz e 60— 70 °C,
III — pod p ro m ien n ik am i podczerw ieni,
V — w p u d ełk ach tek tu ro w y c h pozostaw ionych przez 4 ty go dn ie w d rew n ian ej skrzyni, n astęp n ie dosuszane na pow ietrzu w te m p e ra tu rz e pokojow ej,
VI — w w oreczkach płóciennych, suszenie w tem p e ra tu rz e poko jow ej.
C zw artego sposobu — w p ud ełk ach te k tu ro w y c h na k a lo ry fera ch — nie badano.
P rzy jęcie w ym ienionych sposobów tra k to w a n ia i suszenia próbek gleby m iało na celu zbadanie w ielkości różnic w w y n ik ach analiz przy poszczególnych sposobach suszenia. W p rak ty c e w y stę p u ją bow iem w s ta
P 20 3> K 20 i pH prób ek g le b y różn ie su szon ych 203
cjach chem iczno-rolniczych najczęściej w szystkie w ym ienione sposoby suszenia próbek. P ró b k i gleby p o b ieran e przez agrochem ików w tere n ie pozostają n iekiedy w sk rz y n ia ch przez k ilk an aście dni, a w n iek tó ry ch sta c ja c h p ró b k i suszone są n iek ie d y bezpośrednio w w oreczkach płócien nych. Podnoszone są ponadto w ątpliw ości, czy niek tó re sk ład n ik i nie p rzen ik ają z te k tu ry pud ełek do gleby. Z ty ch względów za w zorcow ą m etodę suszenia p ró b ek w O środku p rzy ję to suszenie gleby w niskich szalkach szk lany ch w te m p e ra tu rz e pokojow ej.
T a b e l a 5 O cena s t a t ÿ s t y c z n o - m a t e m a t y c z n a w yników d o t y c z ą c y c h s u s z e n i a p ró b ek g le b y I , I I , I I I , V i VI sposobem S t a t i s t i c - m e t h e m a t i c a l e s t i m a t i o n o f r e s u l t s o f d r y in g s o i l , sa m p le s u s i n g I s t , U n d , I l l r d , V th and V it h m ethod Grupa sk ład u P2o 5 К2° pH mecha n ic z n e go g le b Group o f mecha n i c a l compo s i t i o n o f s o i l s i l o ś ć dośw iad czeń amount o f e x p e r i ments w tym is t o t n e r ó ż n ic e w stosu n k u do wzorcowego sposobu: in c lu d in g s i g n i f i c a n t d if f e r e n c e s betw een th e 1 s t method o f d ry in g sam ples and th e
method: i l o ś ć doświad czeń amount o f e x p e r i ments w tym is t o t n e r ó ż n ic e w stosunku do wzorcowego sposobu: in c lu d in g s i g n i f i c a n t d if f e r e n c e s betw een th e 1 s t method o f drying sam ples and th e
method: i l o ś ć doświad czeń amount o f e x p e r i ments w tym i s t o t n e r ó ż n ic e w stosunku do ' wzorcowego sposobu: in c lu d in g s i g n i f i c a n t d if f e r e n c e s betw een th e 1 s t method o f drying
sam ples and th e method: I I I I I I V VI I I I I I I V VI I I I I I I V VI I 12 1 7 4 1 1 12 1 3 4 '1 9 12 5 9 9 4 11 I I 10 1 6 1 0 2 12 0 4 2 1 8 12 2 11 11 4 9 I I I 12 1 8 5 1 1 12 0 5 6 0 9 11 1 6 6 1 5 Razem T o t a l 3 4 3 21 10 2 4 56 1 12 12 2 26 35 8 26 26 9 25 w ty n i s t o t n e r ó ż n ic e dodat n ie in c lu d in g s i g n i f i c a n t p o s i t i v e d if f e r e n c e s 3 21 10 0 3 1 12 12 2 26 5 25 26 9 25
Z obliczeń sta ty sty c z n y ch (tab. 5) m ożna wnioskow ać, że zarów no w zakresie zaw arto ści w glebie fosforu, ja k p otasu oraz pH gleby po w szechnie stosow any w sta c jac h sposób suszenia próbek gleby na re g a łach w p o rów n an iu z m etodą w zorcow ą daje zadow alające w yniki. Ilość isto tn y ch odchyleń w zaw artości fosforu w ynosi ty lk o 3 na 34 dośw iad czenia, czyli zgodność w yników w ynosi 91%. W p rzy p a d k u p o tasu zgod ność jest jeszcze w iększa, w ynosi bow iem 97%.
Rów nież stosunkow o w ysoką zgodność uzyskano w odniesieniu do pH gleby suszonej na reg ałach w pom ieszczeniu w p o ró w n an iu z m etodą
w zorcow ą (77%). T rzeba podkreślić, że pom im o w iększej liczby isto tn y ch odchyleń w yników dla pH niż dla fosforu i potasu zgodność w yników rów nież i w ty m p rzy p a d k u jest duża, gdyż w yliczone przed ziały ufności by ły bardzo m ałe i zam y kały się w g ranicach 0,07— 0,18 pH.
W bad an iach nad zaw artością fosforu w glebie suszonej różnym i sposobam i, w p o ró w n aniu do m eto d y w zorcow ej (w naczyniach szk la nych), najw iększe odchylenie uzyskano p rzy suszeniu gleby w suszarce, n astęp n ie p rzy suszeniu gleby pod pro m ienn ik am i, n ato m iast w pozosta ły ch dw óch obiektach isto tn e różnice stw ierdzono ty lko w nielicznych dośw iadczeniach (tab. 5).
W b ad an iach nad potasem w poszczególnych obiektach w ystąpiło isto tne zróżnicow anie w yników . N ajw ięcej isto tn y ch odchyleń od w y n i ków, uzy sk an y ch w sposobie w zorcow ym , stw ierdzono p rzy suszeniu gleby w w oreczkach. P rzech ow y w anie przez 4 tygodnie gleby w s k rz y niach nie zm ieniło w yników w dużym stopniu, n ato m iast w p rzy p ad k u suszenia gleby w su szark ach lub pod p ro m ien n ik am i w y stą p iły istotn e odchylenia w zaw artości po tasu w 1/3 dośw iadczeń.
Ilość isto tn y ch odchyleń w yników pH gleby suszonej różn ym i sposo bam i w sto su n k u do m eto dy w zorcow ej u k ład a się w p rzy b liżen iu ta k jak w p rzy p a d k u potasu. W b ad an iach nad pH gleby najw iększą zbieżność w yników w sto su n k u do wzorcowego sposobu suszenia uzyskano dla pró bek suszonych na reg ałach bezpośrednio po p o b ran iu lub po przech o w y w a n iu przez 4 tygodnie w skrzy n iach, nato m iast w pozostałych trzech obiektach dośw iadczenia (suszarka, p ro m ien n ik i i woreczki) ilość odchyleń jest duża — 25—26 na 35 dośw iadczeń.
P odk reślić należy, że w dośw iadczeniach O środka w iększość s tw ie r dzonych isto tn y ch odchyleń w sto su n k u do w zorcowego sposobu suszenia gleby zarów no w fosforze, w potasie, jak pH gleby jest dodatnia.
O M Ó W IENIE W Y N IK Ó W I W N IO SK I KO ŃCOW E
B adania nad różnym i sposobam i suszenia p ró b ek gleby w ykazały, że w zależności od sposobu suszenia m ogą w ystępow ać isto tn e różnice w w y n ikach chem icznej analizy gleby. N ajczęściej stosow any w stacjach che m iczno-rolniczych sposób suszenia p róbek w p u d ełk ach te k tu ro w y c h na reg ałach okazał się p raw idłow y, gdyż w sto su n k u do zaw artości przy sw a jaln y c h fo rm fo sfo ru i p otasu w glebie suszonej w szklanych szalkach w y stęp u je bardzo dobra zgodność w yników . B adania n ad pH gleby w y kazały nieco m niejszą zgodność w yników w ty c h dw óch sposobach susze nia, trz e b a jed n a k podkreślić, że odchylenia w pH są bardzo m ałe, rzęd u
P 20 5, K 20 i pH prób ek g le b y ró żn ie su szo n y ch 207
0,1— 0,2 pH i w oznaczaniu odczynu gleb dla p ra k ty k i rolniczej różnice te nie są istotne.
Suszenie gleby w su szark ach i pod p ro m ien n ik am i podczerw ieni po w oduje n atom iast zw iększenie zaw artości p rzy sw aja ln y c h form fosforu i po tasu w glebie oraz w yższe pH niż suszenie próbek w szklanych szal kach. W p o ró w n aniu jed n ak do w yników , u zy sk any ch po suszeniu próbek na regałach, w p rzy p a d k u suszenia gleby w su szarkach lub pod p ro m ien nik am i stw ierdzono w iększą zaw artość fosforu, a w odniesieniu do potasu i pH gleby dodatnie i u jem n e odchylenia k s z ta łtu ją się w przyb liżen iu z jednako w ą częstotliw ością. Oznacza to, że najniższe w y n ik i w zaw ar tości fosforu, potasu oraz pH gleby w ram ach porów n y w an y ch sposobów suszenia uzyskano przy suszeniu gleby w szalkach szklanych.
O dnośnie in n y ch sposobów suszenia gleby, u w zględnionych w opisa n ych dośw iadczeniach, m ożna w ysnuć w niosek, że suszenie gleby na k a lo ry fe ra c h nie zm ienia w yników w zakresie fo sforu i pH, n atom iast prow adzi do nieco w yższych w yn ikó w w potasie. P rzecho w yw anie p ró bek gleby przez 4 tygodnie w p u d ełk ach tek tu ro w y ch , w skrzy n iach, a następ n ie dosuszanie na reg ałach nie pow odow ało d u ży ch różnic w za w artości w glebie p rz y sw aja ln y c h fo rm fo sforu i p o tasu oraz w jej pH w sto su n k u do w yników u zy sk an y ch w m etodzie w zorcow ej. P ostęp ow a nia takiego jed n a k pow inno się unikać, głów nie z pow odu niszczenia p u d ełek tek tu ro w y ch . Nie jest n ato m iast w skazane suszenie gleby w w o reczk ach płóciennych. W sto su n k u do m eto d y w zorcow ej i suszenia próbek na reg ałach zaw artość fosforu różni się w ty m p rzy p a d k u nieznacznie, jed n ak w potasie i pH gleby u zy sk u je się znacznie wyższe w yniki.
W św ietle przepro w ad zo nych b adań m ożna zatem zalecać przede w szystkim suszenie prób ek n a regałach, a w p rzy p a d k u konieczności przyspieszenia suszenia — ew en tu aln ie iia k alo ry ferach , n ato m iast p ró b ki nie pow in ny być suszone w su szark ach ani pod p ro m ien n ik am i pod czerw ieni. Nie pow inno się rów nież suszyć p róbek w w oreczkach płó ciennych.
L IT E R A T U R A
[1] G ó r s k i M. , K o t e r M.: B ad an ia potrzeb n a w o zo w y ch gleb. N a w o zy M in e ralne. PW R iL , 1961, 512— 598, i 1965 r. 512— 602.
[2] P e t e r H.: D ie D u rch fü h ru n g der c h em isch en B o d en a n a ly se. H a n d elsd ü n g er und B o d en k o n tro lle. B erlin 1955.
[3] S z t o b e G. G.: Iz m ie n ie n ije a g ro ch im iczesk ich sw o jstw ob razcow p o czw y pod w lija n ije m razliczn y ch u sło w ij ch ran ien ija. A g ro ch im ija , nr 2, 1967.
[4] T a k y i K., C a l d w e i e A. C.: A p p lied and n a tiv e so il p o ta ssio n as a ffected by drying. A gric. I., 57, 1965.
Р . Ч У Б А , Б . Э И С , И . И Г Н А Т О В И Ч , Т . К Л Е Й Н , Б . К Л О Н Д Е Р , С. С К О В Р О Н Ь С К И , 3 . В Л О Д А Р Ч И К , Р . В О Й Т А С , Б . В У Й Ц И К И ЗУ Ч ЕН И Е ЗА ВИ С И М О С Т И С О Д Е РЖ А Н И Я УСВОЯЕМОГО Ф О С Ф О РА И К А Л И Я В ПО ЧВЕ И ЗН А Ч Е Н И Й ЕЕ pH ОТ СПОСОБА С УШ КИ О Б Р А ЗЦ О В Н а у ч н о - М е т о д и ч е с к и й П у н к т И .А .У .и II. в г. В р о ц л а в Р у к о в о д и т е л ь : п р о ф . д - р К а з и м е ж Б о р а т ы н ь с к и Р е з ю м е В 1964— 66 гг. по инициативе Н ауч н о-М етодического П ункта В роцлавского ф и л и ал а И .А.У.и П. в 7 агрохи м и ческ и х стан ц и ях проводили сь м етодические исследован ия по влиянию р азл и ч н ы х способов сз'шки п очвенны х образцов на резул ьтаты оп ределен и я усвояем ого ф о с ф о р а и калия в почве и ее pH. О дн о врем енно отдельны ми агрохим ическим и станциями и зуч алось влияние 3 или 4 способов вы суш ивания образцов, но в Н ауч н о-М етоди ческ ом П ун кте И.А.У. и А. в г. В роцлав аналогичны е и сследован ия бы ли проведены с прим енением ш ести способов. Совместно сравнивались сл едую щ и е способы суш ки образцов: 1 — в картонны х коробк ах на ст ел л а ж а х пом ещ енн ы х в здан и и или на свободном в о з д у х е под кры ш ей (способ н аиболее часто прим еняем ы й в станциях), 2 — в суш и лк е при темп. 60— 70° по Ц, 3 — под радиатором и н ф р ак р асн ы х луч ей отдаленном от п очвенны х о бр аз цов на 40 см, 4 — в картонны х к ор обк ах на к а л о р и ф ер е (радиаторе ц.о.), 5 — в к артонны х к оробк ах оставленны х в деревянном ящ ике, на период 4 недель а затем р асставлен н ы х на ст ел л а ж а х , 6 — в м еш еч к ах из холсти н ы пр-и ком натной тем пературе, 7 — в стеклянн ы х ч аш ах при комнатной тем пературе (эталонны й способ). Согласно полученны м результатам , н аи более часто применяемы й агрохим и ческими станциями способ вы суш и вания образцов в к оробк ах на с т ел л а ж а х ок азался самым правильны м, так как по сравнении с определениям и содер ж ан и я усвояем ы х ф орм ф о с ф о р а и калия и pH почвы вы суш ен ной в стек лян н ы х ч аш ах п олучается очень хор ош ая совпадаем ость р езультатов. В ы суш иван ие почвенны х образцов в суш илке и под радиатором и н ф р ак р асн ы х луч ей повы ш ает в оп р е д ел ен и я х со д ер ж а н и е усвоя ем ы х ф орм ф о с ф о р а и калия, а т а к ж е увелич ивает pH почвы, по сравнении с суш кой по эталонном у методу. Х отя разни цы pH невелики, однако и з -з а д еф ор м ац и и со дер ж ан и я усвояем ого Р2О5 и К 20 эти методы не могут быть реком ендованы . С уш ка почвы на к ал ор и ф ер е не изм ен ила результатов оп ределен и я ф о с ф о р а и pH, но приводила к небольш ом у пов ы ш е нию резз'льтатов оп редел ен и я калия. Х р ан ен и е почвы в течение 4 н едел ь в картонны х коробк ах уп ак ов ан н ы х в деревянном ящ ике, а затем ее вы суш и вание на ст ел л а ж а х не сказы валась на р езу л ь та т а х оп ределен и й по сравнении с эта лонны м методом. Суш ка образцов в х о л щ ёв ы х м еш еч к ах почти н е вы зы вала разн и ц в сод ер ж ан и и усвояем ого ф о сф о р а , но в содер ж ан и и усвояем ого калия и в зн а ч ен и я х pH почвы , по сравн ении с результатам и полученн ы м и по этал он ном у м етоду, вы ступили статистически достоверн ы е п ол ож и т ел ьн ы е отклонения.
Р 20 5, K * 0 i pH prób ek g le b y różn ie su szo n y ch 209 С ледует отметить, что при поды тож ивани и результатов оп редел ен и й так Р2О5 как и К2О бы ли исклю чены образцы почв с очень вы соким содер ж ан и ем н азв ан н ы х элем ентов: ф о с ф о р а — вы ш е 30 мг Р2О5 на 100 г почвы, а калия — вы ш е 40 мг К2О на 100 г почвы. R . C Z U B A , В . E I S , I. IG N A T O W IC Z , T. K L E IN , В . K L O N D E R , S. S K O W R O Ń S K I , Z. W Ł O D A R C Z Y K , R . W O J T A S , В . W Ó J C IK S T U D Y ON A V A IL A B L E P H O SPH O R U S A N D P O T A SSIU M IN SO IL A N D ITS pH D ET E R M IN A T IO N D E P E N D IN G ON M ETH OD OF D R Y IN G SA M PL E S M e t h o d i c a l R e s e a r c h C e n t r e o f t h e I n s t i t u t e f o r P l a n t C u l t i v a t i o n , F e r t i l i z a t i o n a n d S o il S c i e n c e i n W r o c ł a w S u m m a r y
In 1964— 1966, on th e in itia tiv e of the M eth od ical R esearch C entre of the In sti tu te for P la n t C u ltiv a tio n , F ertiliza tio n and S o il S cien ce in W rocław , th e m eth o d ica l in v e s tig a tio n s co n cern in g in flu e n c e of variou s m eth od s of d rying so il sam p les upon d eterm in ed a v a ila b le ph osp h oru s and p o ta ssiu m co n ten t in so il and its pH w ere carried out by 7 ag ro ch em ica l station s. A t th e sam e tim e sim ilar in v e stig a tio n s w ere carried out at th e M eth od ical R esearch C entre of th e m en tio n ed In stitu te in W rocław . A t p articu lar a g ro ch em ica l sta tio n s 3 or 4 m eth od s of d ryin g so il sam p les h a v e b een in v e stig a te d , w h ile at th e M eth od ical R esearch C entre th e in v e stig a tio n s com p rised six m eth od s of drying. On th e w h o le, th e fo llo w in g m eth od s of drying so il h a v e been com pared w ith one another:
I — d ryin g sam p les in cardboard b o x es on sh e lv e s, in room or outdoors; II — d ryin g sam p les in a drier at th e tem p era tu re of 60— 70°C;
III — d rying sa m p les under in frared ray em an ators set in th e d istan ce of 40 cm from th e sam p les;
IV — in cardboard b o x es on radiators;
V — in cardboard b o x es k ep t in w ood en ch est for 4 w e e k s and th en for som e tim e on sh elv es;
VI — in lin en bags, in room tem p eratu re;
V II — in g la ss dishes, in rcom tem p era tu re (standard m ethod).
In th e lig h t of the resu lts ob tained, th e m ethod of d ryin g soil sa m p les in th e b o x es on sh e lv e s, u su a lly ap p lied at th e agroch em ical sta tio n s, appeared to be th e m ost correct one, as, w ith regard to th e co n ten t of a v a ila b le phosp h oru s and p o ta s sium form s and of pH of so il dried in g la ss dishes., it en su red th e b est accord an ce of th e resu lts. On th e other hand, drying so il sam p les in driers and under in frared ray em an ators cau sed an in crea se of a v a ila b le phosp h oru s and p o ta ssiu m con ten t in so il and of its pH v a lu e, as com pared w ith drying b y th e standard m ethod. A lth o u g h th e pH v a lu e d ifferen ces h a v e b een sm a ll ones, th e ap p lication of th ese m eth od s is im p o ssib le b ecau se of co n sid era b le ch an ges in th e a v a ila b le P-2O5 and K 20 con ten t. D ryin g so il sam p les on rad iators did not a ffect th e resu lts con cern in g
ph osp h oru s co n ten t and pH v a lu e, g iv in g , h o w ev er, so m ew h a t h igh er p o ta ssiu m v a lu e s. K eep in g th e sa m p les for 4 w e e k s in cardboard b o x es pu t in w o o d en ch est w ith su b seq u e n t d ryin g on sh e lv e s, did not cau se an y sig n ific a n t d ifferen ces of th e r e su lts in rela tio n to th e stan d ard m ethod. D ry in g so il sa m p les in lin e n bags cau sed in sig n ific a n t d ifferen ces in th e a v a ila b le phosp h oru s co n ten t, w h ile in th e a v a ila b le p o ta ssiu m c o n ten t and pH v a lu e of th e so il sta tis tic a lly p roved p o sitiv e d ev ia tio n s occurred in rela tio n to th e r e su lts ob tain ed usin g th e stan d ard m ethod.
It m u st b e stressed h ere that, both in re la tio n to P 2Os and K20 , at su m m in g up r esu lts th e sa m p les w ith v e r y h ig h p h osp h oru s or p o ta ssiu m co n ten t h a v e been d isregard ed . In rela tio n to p h osp h oru s th e sa m p les w ith th e c o n ten t of o ver 30 m g P2O5 per 1 0 0 g of so il and in rela tio n to p o ta ssiu m th o se w ith th e co n ten t of over 40 m g K 20 per 100 g of soil, h a v e b een th ro w n aw ay.
