1
IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I — ...
...
W ..!* ...
1/1. R elacja
I/2. D okum enty (sensu slrlclo) d o tyczą ce osoby relalora
I/3.
Inne ir)aterialy dokum entacyjne d otyczące osoby relaloraII. M ateriały uzupełniające relację
111/1 - Malerialy dotyczące rodziny relatora
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III/3 - Malerialy dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) 111/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.
JII/5 - inne...
IV. Korespondencja V
V. Nazwiskowe karty informacyjne
VI. Fotografie
2
3
G Z AIIIIOCKA IIo l i n a n . p a ń . C i c h o ń , c ó r k a A n d r z e j a , m a t k a H e l e n a n . p . D o b r o ń , u r o d z o n a TTT.I 2 . T 926 r o k u w P i o t r k o w i e T r y b u n a l s k i m . ITuner PESEL
26 1216 0 10 0 3 .
A k t u a l n y a d r e s : 04-320 W a r s z a w a , u l . Z a ł ę ż e n r . 7 m. (' t e l . ^ 1 0 4-3 32 B y ł a j e d y n o c z k ą w r o d z i n i e i n t e l i g e n c k i e j . O j c i e p r a c o w a ł w Banku S z k o ł ę pow sz e c h n ą u k o ń c z y ł a w 19 3 9 r . U d z i a ł u w w o j n i e n i e b r a ł a . Od połowy 1?42 r o k u a n g a ż u j e s i ę w d z i a ł a l n o ś ć h a r c e r s k ą . W s p ó l n i e
z g r u p ą mł odych druchów z h o r ą g w i Zie m i P i o t r k o w s k i e j w łą c z a s i ę do P o l s k i e g o Związku P o w s t a ń c ó w .M ło d z i d r u c h o w i e : D o r o m u n i e c , K r ę g i e l ,
L a s k o w s k i , Ł o ś , M i e r o s ł a w s k i , Nowakowski, i’ąc z k i e w i c z , S t r z e l c z y k , S a r n o wski S z u l e j k o z H a l i n ą C ichoń t w o r z ą d r u ż y n ę d y w e r s y j n ą . H a t e r e n i e m i a s t * i p o w i a t u p i o t r k o w s k i e g o d z i a ł a j ą b a r d z o a k t y w n i e w m a ł e j d y w e r s j i .
P o l s k i Związek Powstańców m u s i s i o p o d p o r z ą d k o w a ć Armii K r a j o w e j .
Drużynowa " Zr.ga fika " s k ł a d a p r z y s i ę g ę w d n i u 2 l i s t o p a d a 1943 r o k u prze**
dowódcą 3 k o m p a n i i p o r . W a l e r i a n e m M y tk ie w iczem p s . "Mrówka"w o b e c n o ś c i z a s t ę p c y dowódcy bosman matem Marianem M i c h a l i k i e m i dowódcą 1 p l u t o n u Mirosławem S za j e w s k i n , p s . " M i r k a " . P r z y j e ł a ..p s . " P s z c z ó ł k a " i f u n k c j ę ł ą c z n i k a 3 k o m p a n i i , k t ó r a p o d p o rz ą d k o w a n a b y ł a '28 p u ł k o w i p i e c h o t y w Obwodzie P i o t r k ó w T r y b u n a l s k i , w O kr ęg u Łódź k r y p t o n i m " P a r k a " .
B e z p o ś r e d n i m dowódcą " P s z c z ó ł k i " b y ł dowódca d ru ż y n y I r e n e u s z M a n i e c k i z p l u t o n u s i e r ż a n t a M i r o s ł a w o S z a j e w s k i e g o . M i e s z k a n i e r o d z i c ó w p r z y u l . P i ł s u d z k i e g o 73 z o s t a ł o z a m i e n i o n e na p u n k t k o n ta k t o w y k o m p a n i i . Po p r z e p r o w a d z c e na u l i c ę P r z e s k o k w P i o t r k o w i e , m i e s z k a ń ! e p e ł n i
s z e r e g dod atk ow yc h ce ló w ma ga zy no w an o czasowo b r o ń d l a ^w.-o-rry-i n y c h ,r o c p r o w o d z o n o p r a s ę n a O b w ó d , p rz epro w adza no odprawy k i e r o w n i c t w a , k o m p a n ii o r a z s z k o l e n i a dowódców s e k c j i i drużyn.Dowódca 3 k o m p a n i i p o r „ M y t k i e w i c z , z a s t ę p c a bosman mat M i c h a l i k i dowódco p l u t o n u s i e r ż . S z a j e w s k i z o s t a l i a r e s z t o w a n i w c z a s i e d z i a ł a ń d y w e r s y j n y c h i s t r a c e n i p r z e z g e s t a p o w P i o t r k o w i e T r y b u n a l s k i m . D r u ż y n a I r e n e u s z a M a n i c k i e g o , w k ó r e j s t r u k t u r a c h b y ł a " P s z c z ó ł k a " z o s t a j e w łą c z o n a do 1 k o m p a n i i , dowodzonej p r z e z p o r . K a z i m i e r z a K a rb o w s k ie g o ps. "W yrw o",O d ma re a 1 ? 44 r z o s t a j e ł ą c z n i k i e m dowódcy 1 k o m p a n i i , w y ł ą c z n i e w s y s t e m i e o r g a n i z a cyjnym 28 p u ł k u p i e c h o t y . U t r z y m u j e ł ą c z n o ś ć z dowódcą 28 p . p . m a j o r e m Edwardem Rzewuskim p s . " P a w e ł " i dowódcą d y w e r s j i o b w o d u . p i o t r k o w s k i e g o p o d p o r u c z n i k i e m "c ic h o ci em n y m " p s . " B r z e g " , G ó r s k i , Z z a d a n i a wywiązywało s i ę c e l u j ą c o do ko ń c a s ł u ż b y t j . s t y c z n i a 1345 r.W o k r e s i e r e p r e s y j n y m ż o ł n i e r z e 28 p . p . b y l i o f i a r a m i U B . P o r u c z n i k Kar bo ws ki p s . " W y r w a " z o s t a ł
f ’ azany na ś m i e r ć . o l ę p r z e ż y ł u b o w s k i w y ro k f n a t o r a i a 3 t p o r u c z n i k " B r z e g r s k i b ę d ą c "c icho ci em ny m " f e u s i a ł od da ć s w o j e młode ż y c i e . ___
r o k u 1945 r o z p o c z y n a na u k ę w Liceum Handlowym w P i o t r k o w i e T r y b . od k o n i e c 1946 r o k u r o z p o c z y n a p r a c ę w Państwowych Z a k ł a d a c h E n e r g ^ t w P i o t r k o w i e , r ó w n o c z e ś n i e u c z ą c s i ę w Liceum wieczorowym.W r o k u 1950 po w y j ś c i u za m ą ż ,k o ń c z y l i c e u m Handlowe a w r o k u 1951 w s p ó l n i e z może' p r z e n o s z ą s i ę do Warszawy.Od w r z e ś n i a 1951 r o k u p r a c u j e w M i n i s t e r s t w F in ans ów na s t a n o w i s k u s t . r a d c y . W p a ź d z i e r n i k u 1952 r . po u r o d z e n i u c ó r k i p r z e r y w a p r a c ę , a od 1954 r o k u r o z p o c z y n a s t u d i a na SGPiS,Hondo' Z a g r a n i c z n y .Po u z y s k a n i u s t o p n i a m a g i s t r a r o z p o c z y n a p r a c ę od 19r'0 r . w P e k a e s / O d d z i a ł M ię d zy n aro d o w y / j a k o s t a r s z y i n s p e k t o r . I T a e m e r y t u r ę p r z e c h o d z i w 1983 r o k u p r a c u j ą c w tyra c z a s i e / o d 1980 r . / w PZUC
W r o k u 1981 o t r z y m a ł a o d z n a k ę ż o ł n i e r z a 28 p . p . o /rura e r z, e 0231 »Była c z ł o n k i e m ZBOWiD n r . l e g . 0605438 od 1 9 8 5 r a od w r z e ś n i o 1990 r o k u
z o s t a ł a c z ł o n k i e m Światowego Związku Ż o ł n i e r z y A r m i i K r a jo w e j n r . ewi- 6 0 6 1 .W r o k u 1996 z o s t a ł a awansowana do s t o p n i a s i e r ż a n t a r e z e r w y .
J e s t k o m b a ta n te m zweryfikowanym n r . z a ś w . 568868 . Wspomnienia w o je n n e w z e s z y c i e h i s t o r y cznym n r . 5 z 1 9 ^ 2 r . w SZZAK Obwód P i o t r k ó w T r y b u n .
4
5
F U N D A C J A
‘Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowel oraz Wo|skowe| Służby Polek*
87-100 Toruń, ul. W. Garbary 2 tel 65-22-186, e-mail: archAK@um.torun.pl
R E G O N 870502 736
U i \flU
Toruń, dnia 20.01.2004 r.
Pani Halina Czarnocka ul. Załęże 7 m.6 0 4 - 3 2 0 Warszawa
Szanowna Pani,
Jestem dokumentalistka Fundacji „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek” w Toruniu. Zajmujemy się gromadzeniem i opracowywaniem dokumentów i relacji kobiet z AK oraz z innych organizacji konspiracyjnych na terenie kraju i poza jej granicami.
W naszym archiwum jest krótka informacja na temat Pani działalności wojennej, dlatego ośmieliłam się do Pani napisać. Zależy nam na wszelkich dokumentach (bądź chociażby kserokopiach) dotyczących Pani wojennej służby, a także związanych z życiem osobistym (oświadczenia świadków, odznaczenia, akt urodzenia, zawarcia związku małżeńskiego i inne).
Bardzo proszę o sporządzenie także relacji z wojennej służby według załączonego do listu schematu. Jeśli to możliwe proszę dołączyć zdjęcie z czasów wojny bądź współczesne.
Istniejmy po to, aby ocalić dziedzictwo przeszłości od zapomnienia. Dzięki zgromadzonym w naszym archiwum relacjom pamięć o tych, którzy walczyli o niepodległą Polskę jest ciągle żywa.
Życzę Pani dużo siły i zdrowia. Oczekując z nadzieją na odpowiedź pozostaję z wyrazami szacunku.
mgr Anna Wankiewicz
Dokumentalistka Działu: Archiwum WSK
Zał.
1. Schemat relacji
2. Ulotka informacyjna o Fundacji 3. Ulotka o Muzuem
6
7
8
F U N D A C J A
‘Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowe! oraz Wojskowe) Służby Polek*
87-100 Toruń, ul. W. Garbary 2 tel • 65-22-186, e-mail: archAK@um.torun.pl
R EG O N 870502 736
Jestem dokum entalistka Fundacji „A rchiw um i M uzeum Pom orskie AK oraz W ojskowej Służby Polek” w Toruniu. Zajm ujem y się grom adzeniem i opracow yw aniem dokum entów i relacji kobiet z AK oraz z innych organizacji konspiracyjnych na terenie kraju i poza jej granicami.
W naszym archiw um je st krótka inform acja na tem at Pani działalności w ojennej, dlatego ośm ieliłam się do Pani napisać. Zależy nam na w szelkich dokum entach (bądź chociażby kserokopiach) dotyczących Pani wojennej służby, a także zw iązanych z życiem osobistym (ośw iadczenia świadków, odznaczenia, akt urodzenia, zaw arcia zw iązku m ałżeńskiego i inne).
Bardzo proszę o sporządzenie także relacji z wojennej służby w edług załączonego do listu schematu. Jeśli to m ożliw e proszę dołączyć zdjęcie z czasów w ojny bądź w spółczesne.
Istniejmy po to, aby ocalić dziedzictw o przeszłości od zapom nienia. D zięki zgrom adzonym w naszym archiwum relacjom pam ięć o tych, którzy w alczyli o niepodległą Polskę je st ciągle żywa.
Życzę Pani dużo siły i zdrowia. O czekując z nadzieją na odpow iedź pozostaję z wyrazami szacunku.
Toruń, dnia 20.01.2004 r.
Pani H alina C zarnocka ul. Załęże 7 m.6 0 4 - 3 2 0 W arszaw a
Szanow na Pani,
m gr A nna W ankiew icz
D okum entalistka D ziału: A rchiw um W SK
Zał.
1. Schem at relacji
2. U lotka inform acyjna o Fundacji 3. U lotka o M uzuem
9
SCHEMAT RELACJI WOJENNEJ SŁUŻBY KOBIET
A. Relacja o własnej służbie wojennej, odbytej w latach 1939-1947, zarówno w kraju jak i wojsku polskim za granicą
B. Relacja o wojennej służbie osoby nieżyjącej
Relację prosimy sporządzić w sposób opisowy, uwzględniając punkty schematu, ale nie rozdzielając opisu na poszczególne punkty. Jeżeli relatorka służyła zarówno w kraju nie tylko w AK, ale i w innych organizacjach konspiracyjnych w kraju i zagranicą, relację należy ująć chronologicznie z kolejnym opisem służby w poszczególnych formacjach. W razie nie posiadania pełnych informacji prosimy o podanie danych fragmentarycznych.
I. DANE OSOBOWE RELATORKI (osoby, której relacja dotyczy) 1. Nazwisko (rodowe i następne z datami zmian), imiona
1 a. pseudonimy.
1 b. używane nazwiska fałszywe.
2. Data i miejsce urodzenia (miejscowość, powiat, województwo).
3. Imiona rodziców, nazwisko rodowe matki, dane o aktywności zawodowej i społecznej rodziców;
rodzeństwo (imiona i daty roczne urodzeń).
4. Obecny adres osoby składającej relację, nr telefonu.
II. DANE ŚRODOWISKOWE PRZEDWOJENNE - ujęte krótko
1. Wykształcenie (nazwy szkół i uczelni oraz lata uczęszczania do nich).
2. Przebieg pracy zawodowej i działalności społecznej.
3. Przynależność do PWK, PCK, ZHP lub innych organizacji przyspasabiąjących do udziału w wojnie (nazwa organizacji, okres przynależności do niej. miejscowość, w której działała organizacja, funkcja; wpływ uczestnictwa w organizacji na służbę wojenną).
III. UDZIAŁ W KAMPANII WRZEŚNIOWEJ 1939 r.
1. Służba wojskowa lub udział w obronie cywilnej, przydział, funkcja, miejscowości, daty.
IV. ŻYCIORYS CYWILNY W LATACH 1939-1947 - ujęty krótko
1. Miejsce zamieszkania, rodzina, zarobkowanie, udział w cywilnej samopomocy społecznej, udział w tajnym nauczaniu.
V. PRZEBIEG KONSP. SŁUŻBY ŻOŁNIERSKIEJ W LATACH 1939-1945 - ujęte szczegółowo 1. Wpływ przedwojennej działalności na wstąpienie do konspiracji (pkt. II/3). Data i okoliczności
wstąpienia do organizacji konspiracyjnej. Jej nazwa i zasięg działania.
2. Kto, gdzie i w jakich okolicznościach odbierał przysięgę, wprowadził bez zaprzysiężenia ?
3. Teren działania (Okręg, Inspektorat, Obwód; względnie województwo, powiat, dzielnica), kolejne przydziały konspiracyjne - nazwa i kryptonimy komórki, nazwiska, pseuda i funkcje przełożonych, nazwiska, pseuda i funkcje innych członków komórki. Opis funkcjonowania, liczebność komórki.
4. Przebieg osobistej służby, funkcje, odbyte przeszkolenia, wykonane zadania, udział w akcjach, zapamiętane adresy, uzyskane odznaczenia.
5. Aresztowania: relatorki, jej rodziny, członków komórki. Data, miejsce, okoliczności. Śledztwo, więzienia, obozy, koncentracyjne, jenieckie. Zwolnienie.
6. Dane o uczestnictwie w konspiracji członków rodziny, przyjaciół.
VI. PRZEBIEG SŁUŻBY W FORMACJACH ZAGRANICZNYCH - szczegółowo 1. Dane o formacji, dokładna nazwa i struktura.
10
2. Data, miejsce, szczegółowe okoliczności wstąpienia do formacji.
3. Okresy i opis kolejnych etapów służby zagranicą.
4. Okoliczności zakończenia służby zagranicznej.
5. Powrót do kraju lub dalszy pobyt za granicą.
VII. PRZEBIEG DZIAŁALNOŚCI W TAJNYCH ORGANIZACJACH 1 9 45 -1947- szczegółowo 1. Ujawnienie (?). 5. Aresztowania, więzienia, inne represje.
2. Nazwa organizacji. Współoskarżeni. Nazwiska funkcjonariuszy
3. Okres i zakres działania. aparatu represji.
4. Przełożeni i uczestnicy.
VIII. DZIAŁALNOŚĆ POLITYCZNA I SPOŁECZNA w legalnych, niekomunistycznych formacjach funkcjonujących po 1945 r.
IX. PRZEBIEG SŁUŻBY W I I II ARMII WOJSKA POLSKIEGO
1. Nazwa formacji. 3. Przydziały.
2. Okres i miejsce służby. 4. Demobilizacja.
X. ŻYCIORYS POWOJENNY - krótko ujęty 1. Dalsze kształcenie się.
2. Warunki rodzinne.
3. Praca zawodowa i działalność społeczna.
4. Wpływ służby wojskowej na życie powojenne.
5. Przejście na emeryturę.
6. Dalsza działalność społeczna, kombatancka.
7. Jeżeli relacja dotyczy osoby poległej lub zmarłej należy podać miejscowość i dokładną datę i okoliczności śmierci, miejsce pochówku, uczczenie pośmiertne.
DOKUMENTACJA (oryginalna, skserowana lub do zwrotu)
1. Dokumenty i fotografie dotyczące przedwojennego pw i Kampanii Wrześniowej 1939 r.
2. Dokumenty, pamiątki i fotografie z okresu okupacji, działalności konspiracyjnej, służby zagranicznej, własne i członków konspiracji.
3. Dokumenty i fotografie z okresu konspiracji lat 1945-1947 (w tym fotografia paszportowa, może być współczesna).
4. Legitymacje odznaczeń
5. Wykaz literatury, w której wzmiankuje się o służbie relatorki, o je j formacji wojskowej lub ojej komórce konspiracyjnej. Jeżeli relacja dotyczy wybitnej lub bohaterskij kobiety-żołnierza należy podać szczegóły umożliwiające opracowanie sylwetki - dla przewidywanego zbioru Sylwetek wybitnych kobiet-żołnierzy.
data podpis
Relację należy przysłać na adres:
Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej", Dział Archiwum IVSK, ul. Wielkie Garbary 2.
87-100 Toruń (tel.: 56/65 22 186; www.um.torun.pl/archAK; e-mail: archAK@ um.torun.pl)
Prosimy o dołączenie do przesyłki znaczka pocztowego na korespondencyjne poświadczenie jej odbioru przez Archiwum WSK oraz o ewentualne wpłacenie na konto WBK Oddz. Toruń, nr 10901506- 4675-128-00-0 daru przeznaczonego na prace archiwalne.
11
F U N D A C J A
ARCHIWUM I MUZEUM POMORSKIE ARMII KRAJOWEJ ORAZ WOJSKOWEJ SŁUŻBY POLEK
8 7 -1 0 0 Toruń, ul. W ielkie Garbary 2, tel.: 056/65 2 2 186; http://www.um.torun.pl/~archAK, e-mail: fapak@ w p.pl
POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ
Pow ołana do życia w 1990 r. w Toruniu Fundacja ,A rc h iw u m i M uzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz W ojsk ow ej Służby Polek” wyrosła z inicjatywy prof. Elżbiety Z aw ackiej. T a torunianka była przed w ojną nauczycielką m atem atyki i instruktorką Przysposobienia W ojskowego Kobiet (PW K ). W latach II wojny światowej była kurierką zagraniczną K om en dy Głównej AK, emisariuszką Dowódcy AK do Sztabu N a c z e ln e g o W odza w Londynie, jedyną kobietą cich o ciem n ą oraz uczestniczką powstania warszawskiego. Po wojnie represjonow ana i w ięziona przez UB. Już w latach sz eśćd ziesią ty ch rozpoczęła razem z przyjaciółmi zbieranie m ateriałów źród łow ych do trzech tematów: dzieje wojennej słu żb y kobiet, konspiracja pomorska lat 1939-1945 oraz dzieje W ydziału Ł ączn ości Zagranicznej KG AK („Zagroda”). W latach 70-tych prowadziła gdański klub „Niedziele Pewiackie” ; w 1981 r. b yła w spółorganizatorką Krajowego K oła Kombatantów przy N S Z Z
„Solidarność” (z siedzibą w Gdańsku); w 1987 r. skupiła p om orskich A K -ow ców w „Klubie H istorycznym ”, zorganizow anym przy Toruńskim Oddziale Zrzeszenia Kaszubsko-Pom orskiego; w 1988 r. zainicjowała wraz z kilkoma innymi p rofesoram i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika tworzenie w W arszawie ogóln okrajow ego Stowarzyszenia Żołnierzy A K (zaleg a lizo w a n eg o w maju 1989 r. — obecny Światowy Związek Żołnierzy A K ). W styczniu 1990 r. doprowadziła do założenia Fundacji
„Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, obecnie Fundacji „Archiwum i Muzeum Pomorskie A K oraz W ojskow ej Służby Polek” .
D ziałalność Fundacji szybko nabrała rozmachu. U w id a c zn ia się to obecnie także w strukturze zbiorów archiwalnych.
M ożna w nich wyróżnić trzy podstawowe działy: I - A rchiw um Pomorskie, II - Archiwum Wojennej Służby K ob iet, III — Archiwum ,.Zagrody” . Zasób wszystkich tych działów w yrasta z materiałów zebranych przez Elżbietę Zawacką. A le zbiory ciągle się powiększają.
Zbiory Fundacji .Archiwum i Muzeum Pomorskie A K oraz W ojskowej Służby Polek” , to obecnie ok. 3 0 mb. akt i materiałów pokrewnych, ok. 3 tys. fotografii, 121 m ikrofonu, 2 4 0 eksponatów muzealnych (wyodrębnianych o b ecn ie w dział:
M uzeum Wojskowej Służby Polek) oraz o k 3 tys. p ozycji składających się na zbiory biblioteczne (stan ze stycznia 2 0 0 3 r.).
N a pierwszy dział zbiorów Fundacji, czyli A rc h iw u m P o m o r sk ie składa się ok. 14,40 mb. akt, które s ą p o d z ielo n e n&
pięć grup: zbiór o nazwie Akta Okręgu Pom orskiego ZW Z—A K , zbiór Akta Tajnej O rganizacji W ojskowej „ G r y f P o m o rsk i" , zbiór ok. 1927 teczek osobowych żołnierzy konspiracji pom orskiej (stan ze stycznia 2003 r.), niewielki zb iór sp uścizn i kolekcji oraz zbiór teczek problemowych, których zaw artość stanow ią materiały wtórne grom adzone przez p racow n ik ów Fundacji i dotyczące konspiracji pomorskiej oraz sytuacji na terenie okupowanego Pomorza. Zbiór teczek p rob lem ow ych w dziale Pomorskim liczy obecnie 80 jed nostek
Drugi dział zbiorów Fundacji, to A rchiw um W o jen n e j S łu ż b y K ob iet, które powstało w 1993 r. na b azie m ateriałów przekazanych Fundacji przez Elżbietę Zawacką oraz m ateriałów Marii Wittek przekazanych przez Komisję H istorii K ob iet w W alce o N iepodległość. Materiały tego działu od 1996 r. p ow ięk szają się z dnia na dzień, głów n ie za sprawą d ziałającego w ramach Fundacji, Memoriału Generał Marii Wittek. O b ecn ie dział ten to ok. 12 mb. akt, na które składają s i ę głów n ie materiały PWK, 3333 teczeki osobow e kobiet-żołnierzy (stan z e stycznia 2003 r.) oraz teczki problem owe, których zaw artość stanowią materiały wtórne dotyczące wojennej służby kobiet.
Trzeci dział zbiorów Fundacji, który powstał niem alże w yłączn ie na podstawie materiałów zgrom adzonych p rze z E lżbietę Zawacką przed 1990 r„ to Archiwum W ydziału Ł ą czn o ści Zagranicznej ZW Z-AK „Zagroda” , zw yczajow o nazw any A rchiw um „Z agrody” . Materiały składające się na ten d ział to ok. 3,60 mb. akt, a wśród nich: depesze, teczki o so b o w e 2 3 0 żołnierzy „Zagrody” oraz niepublikowane opracowania na tem at łączn ości zagranicznej KG AK.
N a zbiory Fundacji .Archiw um i Muzeum P om orsk ie A K oraz W ojskowej Służby Polek” składa s ię rów n ież dokumentacja nieaktowa, w ramach której wyodrębniono dw a typy: fotografie oraz mikroformy. Zbiór fotografii d z ie li się na 5 grup: 1 / Fotografie dotyczące konspiracji pomorskiej. N a zaw artość tej grupy fotografii składają się zdjęcia p aszp ortow e i inne konspiratorów pomorskich, zdjęcia ich rodzin oraz fotografie „skrzynek kontaktowych” . 2 / Kolekcja Elżbiety Zawackiej.
Zawartość tej grupy fotografii stanowią zdjęcia d otyczące Organizacji Przysposobienia W ojskow ego K ob iet (głów n ie fotografie z obozów PWK). 3/ Fotografie żołnierzy W yd ziału Ł ączności Z W Z -A K „Zagroda” (głów nie p aszp ortow e). 4/
Fotografie dotyczące działalności Fundacji, m.in. zd jęcia z u roczystości i sesji organizowanych przez Fundację. 5 / Fotografie przedstawiające pomniki upamiętniające walkę żołnierzy A K oraz innych organizacji konspiracyjnych. N atom iast na zbiór mikroform składają się taśmy magnetofonowe, filmy, m ikrofilm y i dyskietki komputerowe.
12
Odrębną grupę materiałów gromadzonych przez Fundację stan ow ią muzealia, liczące obecnie 240 eksponatów. M ateriały te tworzą osobny dział zbiorów Fundacji wyodrębniony ja k o M uzeum W ojskowej Służby Polek. N a zbiory m uzeum sk ła d a ją się m edale, odznaczenia, mundury, obrazy i grafiki oraz inne eksponaty muzealne różnej proweniencji d otyczące p o lsk iej konspiracji. S ą to matefiaty wykorzystywane do celów w ystaw ien n iczych przez Fundację i pokrewne jej instytucje.
D opełnieniem zbiorów Fundacji są zbiory b ib lioteczn e, w ramach których wyodrębniono następujące działy: k sią żk i (2 ,5 tys. publikacji), niepublikowane opracowania (44 m aszyn op isy), czasop ism a (103 tytuły), prasa konspiracyjna i prasa P o lsk ic h S ił Zbrojnych na Zachodzie (łącznie 18 tytułów), zbiory kartograficzne (ok. 70 map i 2 plany), ob w ieszczen ia i plakaty niem ieckich w ładz okupacyjnych oraz drobne druki i ulotki zw iązane z działalnością Fundacji. W w ięk szości m ateriały zgrom adzone w bibliotece Fundacji pochodzą od darczyńców , tylko nieliczne publikacje s ą nabywane drogą zakupu.
Orientację w każdym dziale Fundacji ułatwiają liczn e p om oce, które powstawały w okresie kształtowania archiw u m jesz cz e w mieszkaniu Elżbiety Zawackiej. Trudno j e zak w alifik ow ać do grupy klasycznych pomocy archiwalnych, m im o to termin „pom oce archiwalne” w stosunku do n ich je st jak najbardziej wskazanym. S ą to najczęściej skorow idze, in w entarze oraz kartoteki osob ow e i rzeczowe.
Zbiory Fundacji niemalże wyłącznie pochodzą z darów i cią g le się powiększają. Następuje to przede w szystk im d zięki szerokiej współpracy zarówno prof. Zawackiej, jak i Fundacji z żołnierzam i Armii Krajowej, ich rodzinami oraz o so b a m i zajmującymi się historią II wojny światowej, tak za w o d o w o ja k i amatorsko. Zbiory te wykorzystywane są w różny sp o só b : do badań naukowych (także prace magisterskie), dla ce ló w o św ia to w y ch oraz do wystaw.
Fundacja corocznie, często wspólnie z Instytutem H istorii i Archiwistyki UM K w Toruniu oraz nierzadko z M u ze u m Okręgowym w Toruniu, dla upamiętnienia R ocznicy 11 L istopada, organizuje sesje naukowe i popularnonaukowe, którym towarzyszą wystawy tematyczne. Ponadto w co czw artą środę m iesiąca - z wyjątkiem wakacji letnich - „Klub H istoryczn y”, w dalszym ciągu działający w ramach Fundacji, organizuje otwarte spotkania dla szerszego grona, p ośw ięcone ro czn ico m wielkich wydarzeń, wybitnym konspiratorom czy też innym zagadnieniom związanym z polską konspiracją.
( ( Materiały z każdej sesji są publikowane. D otychczas ukazały się (tytuły tom ów m ówią o tem atyce sesji): W alka pociziem na na Pom orzu 1939-1945, red. J. S zilin g, Toruń 1990; A rm ia K ra jo w a na P om orzu , red. E. Z aw ack a, M W ojciechow ski, Toruń 1993; Pom orskie o rg a n iza c je k o n sp ira c yjn e (poza AK) 1939-1945, red. S. S alm onow icz, J. S zilin g (Toruń 1994); Pow ojenne losy konspiracji na P o m o rzu , red. E. Zawacka, R. K ozłow ski, Toruń 1995; O r g a n iz a c je p a ra m ilita rn e i pokrew n e na Pom orzu w prze d ed n iu II w o jn y św ia to w ej, red. M. W ojciechow ski, W. Rezmer, T oruń 1996.
Służba P o le k na fro n ta ch II w ojn y św iatow ej, cz. 1-3, red. E . Zaw acka (Toruń 1997, 1998, 1999), P olskie P ań stw o P o d zie m n e na P om orzu , red. H. Maciejewska-M arcinkowska, J. S zilin g , Toruń 1998 r., Z d ziejów W ydziału Ł ączn ości Z a g ra n ic zn e j K G ZW Z-AK „Z agroda", red. K. M inczykowska, J. S ziling, Toruń 1999, Służba P olek na fro n ta ch II w ojny św ia to w e j, cz. 4 , red.
M. Golon, K. Minczykowska,. Toruń 2000; W kład a rc h iw ó w w ro zw ó j badań n a d polskim czynem z b r o jn y m , red.
K. M inczykowska, J. Sziling, Toruń 2001; Terenow e stru k tu ry D ele g a tu ry Rządu RP na Kraj, red. G. Górski, T oruń 20 0 2 ; Służba P olek na fro n ta ch II w ojny św iatow ej, cz. 5, red. W . R ezm er (w druku).
Działalność wydawnicza Fundacji nie ogranicza się jed nak do publikowania materiałów sesyjnych. W ram ach serii wydawniczej Biblioteka Fundacji „Archiwum Pom orskie A K ” ukazują się publikacje, które można p odzielić na p ię ć grup:
Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej, materiały źród łow e, opracowania m onograficzne, materiały p okon ferencyjn e oraz publikacje dotyczące wojennej służby kobiet w ydaw an e pod w spólnym tytułem S łużba P o lek na fro n ta c h I I w o jn y św iatow ej. W ramach Biblioteki wydano też kilka k siążek tem atycznie związanych z konspiracją p om orską ale nie kwalifikujących się do żadnej z wyżej podanych grup, m ożn a j e zatem nazwać w spólnym tytułem Varia.
Fundacja działa też dzięki ofiarności społecznej i su bw en cjom życzliw ych w ładz oraz organizacji. W skład Rady Fundacji w chodzą profesorowie Uniwersytetu M ikołaja K opernika w Toruniu, pracownicy Muzeum O kręgowego a także p racow n icy nauki z Gdańska, Lodzi i Lublina. Działa rów nież Filia Fundacji, utworzona w Gdańsku w 1994 r. D ziałalność Fundacji opiera się głównie na pracy społecznej.
W środowisku toruńskim, jak i w środowisku niektórych innych miast Pomorza, działalność Fundacji jest dostrzegana i cieszy się poparciem w ładz państwowych i sam orządow ych (zw ła szcza Torunia). Dalsze jej losy zależąjed n ak od p op arcia ze strony szerszych kręgów społeczeństw a (konto Fundacji: W ielkopolski Bank Kredytowy SA. Oddz. w Toruniu, nr S2 1090
1506 0000 0000 5002 0244).
Toruń, styczeń 2 0 0 3 r.
8 7 -1 0 0 Toruń, ul. W ielkie Garbary 2, teł.: 0 5 6 /6 5 2 2 186; http://www.um .torun.pl/~archAK, e-mail: fapak @ w p.pl
13
MUZEUM
WOJSKOWEJ SŁUŻBY POLEK
w Toruniu
P o m n ik Ł ą c z n ic z k i
A rm ii K ra jo w e j w J ó z e fo w ie , p r o je k t p ro f. B o h d a n C h m ie le w s k i (gipsow y odlew pom nika w M uzeum W ojskow ej Służby Polek w T oruniu)
Stała ekspozycja zbiorów M uzeum
czynna od 16 listopada 2002 r. w D om u Eskenów , przy ul. Łaziennej 16 w Toruniu
14
Pierwsze wzmianki o Polkach biorących udział w walkach niepodległościowych naszego Narodu odnaj
dujemy w literaturze nt. powstań narodowych. O Po
lkach w wojsku czytamy też w publikacjach poświęco
nych I wojnie światowej oraz wojny polsko- bolszewickiej 1920 r. Ponadto kobiety powszechnie brały udział w walkach września 1939 r., były w konspiracji, służyły w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem gen. Andersa, Były żołnie
rzami w Armii gen. Berlinga. O tym wszystkim, mimo że wciąż za mało, dociekliwy badacz, nauczyciel czy hobbysta może przeczytać w dostępnej, fachowej litera
turze. Ale co z tymi, którzy są najważniejsi w ogólno
społecznym kształceniu? Co z młodzieżą?
Tak, ona też może poczytać, ale czy dotrze do tej fa
chowej literatury i czy przede wszystkim będzie m iała na to ochotę? Pytanie
Strona tytułow a
„D la Przyszłości” R: 11, 1939 n r 2, czasopism a O rganizacji Przysposo
bienia W ojskow ego K obiet
Figurka z chleba wykonana w 1. 1 942- 1943 w w ięzieniu na Łukiszkach w W ilnie
przez Janinę i W ładysławę Rusickie (fot. B. Swobodzińska)
w Toruniu (Dom Eskenów, ul.
stawa poświęcona tej służbie, zorganizowana przy współudziale Muzeum Okręgowego w Toruniu, Muzeum Tradycji Pomorskiego Okręgu Wojsko
wego w Bydgoszczy i Archiwum Akt Nowych w Warszawie, jako impreza towarzysząca XII sesji popularnonaukowej Fundacji nt. Służby Po
lek na frontach II wojny światowej. Zachętą do odwiedzenia tej wystawy przez młodzież szkolną ma być fakt iż będzie
jest raczej retoryczne i w związku z tym nasza Fundacja postanowiła wyjść naprzeciw młodym.
Z inicjatywy prof. Elżbiety Zawackiej, uchwałą Rady Fundacji z dn. 17 czerwca 2002 r. został roz
szerzony zakres działalności Fundacji, która odtąd będzie gromadzić, przechowywać, opracowywać i udostępniać nie tylko archiwalia, ale i eksponaty muzealne odzwierciedlające służbę Polek w wojsku oraz ich udział w walkach niepodległościowych Polaków.
Wszystko to pozwoli utworzyć pierwsze w Polsce Muzeum Wojskowej Służby Polek, ajego począt
kiem będzie czynna od 16 listopada br.
Łazienna 16) wy-
Patrol sanitarny W ojskowej Służby K obiet Armii Krajowej w Pow staniu W arszaw skim .
15
jednocześnie opracowana ścieżka edukacyjna dla tej grupy odbiorców.
Liczymy zatem na wielu zwiedzających, na rodziny z dziećmi, a przede wszystkim na grupy szkolne.
Już teraz zapraszamy na tę wystawę, zwłaszcza że w zamierzeniach jej organizatorów jest, aby miała ona objazdowy charakter. Będzie więc można ją obejrzeć we wszystkich większych mia
stach Polski. Zwiedzający będą mogli na niej zo-
Szkolenie wojskow e, , , , , , , ~ „ sanitariuszek „Z ielonego K rzyża” Batalio-
baczyc, m.in. eksponaty, których fotografie tu
nów Chłopskichprezentujemy. Będą mogli też zaprezentować własne zbio
ry, o ile oczywiście odpowiednio wcześniej wypożyczą lub przekażą w darze powstającemu Muzeum. I o to też apelu
jemy!
M otocyklistka z 316 K ompanii Transportowej
Polskich Sil Zbrojnych na Zachodzie (fot. S. Baluk)
Drodzy Państwo!!!
Pomóżcie nam w realizacji tego przedsięwzięcia. Uła
twmy młodym dostęp do wiedzy. Uchrońmy też pamięć o wszystkich Polkach, które walczyły na frontach I i II wojny światowej, które przyczyniły się do odzyskania nie
podległości naszego kraju. Pomóżcie nam Państwo w gromadzeniu pamiątek związanych z tą walką. Przysyłaj
cie własne materiały, pomóżcie w gromadzeniu eksponatów pozyskując osoby trzecie do współpracy. Za każdą pomoc, każdy najmniejszy eksponat będziemy wdzięczni.
Do planowanej wystawy przygotowujemy katalog, który będzie też dostępny na naszej witrynie internetowej (www.um.torun.pl/AK), na której nie tylko młodzi - czytający dziś głównie te witryny - będą mogli odnaleźć wiele informacji o działalności Muzeum i Fundacji.
T ekst i redakcja: K.M.
S kany fot.: W E N A
Druk: W ąbrzeskie Zakłady G raficzne
Pom nik sanitariuszki Ludow ego W ojska Polskiego
w K ołobrzegu
16
F u n d a c j a
„Archiwum Pom orskie Armii Krajow ej”
87-100 Toruń, ul. W ielkie Garbary 2 www.um.torun.pl/~archAK
www.um.torun.pl/AK tel.: 0 5 6 /6 5 2 2 1 8 6 e-mail: k.min@ wp.pl
M uzeum W ojskowej Służby Polek w Toruniu je st je d n ą z form działalności istnie
jącej w tym m ieście od ponad 12 lat Fundacji
„A rchiw um Pom orskie Armii K rajow ej”, która to dzięki pow stałem u w 1996 r. M em oriałow i G enerał M arii W ittek. do 17.06.2002 r. zajm o
w ała się grom adzeniem , przechow yw aniem , opracow yw aniem i udostępnianiem przede w szystkim m ateriałów o charakterze aktow ym dokum entujących m.in. w ojenną służbę Polek.
N atom iast od czerw ca roku 2002 Fundacja poprzez działalność społecznie pracujących Członków K oła Przyjaciół M em oriału grom a
dzi rów nież w szelkiego rodzaju eksponaty m u zealne dotyczące w ojskowej służby Polek.
M am y nadzieję, że w grom adzeniu m ateria
łów w spom ogą nas kom batanci i ich rodziny oraz w szyscy pasjonujący się historią X IX i XX w. Liczym y na ich w sparcie w tym zakresie i będziem y w dzięczni za naw et naj
drobniejszą pom oc, za każdy eksponat.
Jesteśm y wdzięczni za pom oc, w spółpracę i życzliw ość D yrekcji M uzeum O kręgowego w Toruniu. Zam ierzam y też, w tym zakresie podjąć szerszą w spółpracę z m uzeam i, archi
wami i innymi instytucjami kulturalno- naukowymi. Instytucje te m ogłyby służyć nam sw oją pom ocą szczególnie w spraw ach doty
czących ekspozycji zgrom adzonych przez nas zbiorów. Oczekujem y, że w tym zakresie nie odm ów i nam w spółpracy żadna z krajow ych instytucji.
i
