Spadki
darowizny testamenty
% Nowości w prawie spadkowym
% Podatki od darowizn i spadków
% Jak nie odziedziczyć długów
% Jak napisać testament PO
ZMIAN ACH
% Nowości w prawie spadkowym
% Podatki od darowizn i spadków
% Jak nie odziedziczyć długów
% Jak napisać testament
Spadki
darowizny testamenty
PO
ZMIAN ACH
Autorzy:Piotr Skwirowski, Marcin Czyżewski, Katarzyna Klukowska, Maciej Bednarek
Konsultacje:+Marek Krupski, adwokat z kancelarii Krakowski & Krupski w Bielsku-Białej (ABC dziedziczenia i testamentów, Jak nie odziedziczyć długów, Trudne przypadki spadkowe)+Krajowa Rada Notarialna (ABC dziedziczenia i testamentów)+Wojciech Piotrowski, doradca podatkowy KPMG (Podatek od spadków i darowizn, Mieszkanie z ulgą, Kary za „zapomniane” darowizny, Trudne przypadki podatkowe)+Andrzej Marczak, doradca podatkowy KPMG (Podatki od pożyczek, Ważne adresy, Słowniczek)+Filip Dopierała, adwokat, Kancelaria Prawna LTA w Warszawie (Uporządkuj się, póki czas)+Paweł Kania, notariusz, Kancelaria Notarialna Piotr Siciński, Paweł Kania w Warszawie (Uporządkuj się, póki czas)+Jacenty Majek, Towarzystwo Ubezpieczeniowe ING Bank Śląski (Uporządkuj się, póki czas)
Redakcja:Ewa Zientarska
Współpraca: Agata Dominiak i Izabela Sowa
Opracowanie graficzne, infografiki, łamanie:Igor Nowaczyk i Monika Wedder Korekta:Bartosz Choroszewski
ISBN: 978-83-268-1229-3 wydanie X– uzupełnione
Agora SA, ul. Czerska 8/10, 00-732 Warszawa
© 2012 Agora SA, wydanie X – uzupełnione
Egzemplarz promocyjny. Dodatek do „Gazety Wyborczej”
www.wyborcza.pl
Dział sprzedaży:tel. 22 555 63 10, www.wyborcza.pl/reklama Dział sprzedaży wysyłkowej:
Infolinia czynna w dni powszednie w godz. 9-17, tel. 801 130 000 (opłata 0,29 zł netto w TP SA) lub 22 555 44 00, www.kulturalnysklep.pl All rights reserved. Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część ani całość dzieła nie mogą być reprodukowane bez wcześniejszej pisemnej zgody wydawcy
Oprawa i druk:Opolgraf SA, www.opolgraf.com.pl
SPIS TREŚCI
Zabezpiecz swój testament . . . 5
ABC dziedziczenia i testamentów . . . 7
Jak nie odziedziczyć długów . . . 21
Lokaty, kredyty po zmarłym . . . 27
Spadki zagraniczne . . . 33
Trudne przypadki spadkowe . . . 37
Orzeczenia Sądu Najwyższego w sprawie spadków i testamentów . . . 45
Wzory pism: testamenty, darowizna . . . 49
Podatek od spadków i darowizn . . . 53
Czytelnicy pytają, fiskus odpowiada . . . .
60
Mieszkanie z ulgą . . . 63
Kary za „zapomniane” darowizny . . . 66
Zapis windykacyjny w kodeksie . . . 67
Trudne przypadki podatkowe . . . 73
Darowizna dla instytucji pożytku publicznego . . . 81
Podatki od pożyczek . . . 83
Uporządkuj się, póki czas . . . 87
Spadkowy niezbędnik . . . 90
Zarejestruj testament, dla bezpieczeństwa . . . 92
Słowniczek . . . 94
Podstawa prawna . . . 96
Spadki+darowizny+testamenty7
Jak pozbawić spadku po dobroci i na siłę
W
ojny o spadek można uniknąć . Podział majątku budzi emocje. Kochające się rodzeństwo skacze sobie do oczu, kiedy przychodzi mu dzielić się majątkiem po rodzicach. A dalsza rodzina? Spadkowe spory sądowe ciągną się latami...Sposobów na to, by rozdysponować majątek jeszcze za życia, parę by się pewnie znalazło.
Mało znanym, za to skutecznym jest zrzeczenie się dziedziczenia. Można próbować na- mówić na nie na przykład jedno z dzieci, to, które wspomogliśmy już za życia. Choćby dając pieniądze na mieszkanie. Teraz chcemy, żeby nasze mieszkanie trafiło w ręce drugiego dziec- ka. Dziecko już zaspokojone obiecuje wprawdzie, że w przyszłości nie będzie mieć roszczeń, ale w praktyce różnie bywa. Może zmienić zdanie – i wojna w rodzinie murowana.
Dwustronną umowę zrzeczenia się dziedziczenia zawiera się u notariusza. Na zawar- cie takiej umowy musi się zgodzić zarówno spadkodawca, jak i jego dziecko. Nie da się jej odwołać jednostronnie. To dobra wiadomość dla pozostałych spadkobierców. Ten, kto się zrzeka, nie może po śmierci spadkodawcy stwierdzić nagle, że się rozmyślił, że zmienił zda- nie i chce dziedziczyć.
Problem dziedziczenia można też rozwiązać na siłę – wydziedziczając. Ale to nie jest wbrew pozorom takie proste. Nie wystarczy wyrzucić kogoś z testamentu. Wyrzuconemu, jeśli normalnie byłby uprawniony do dziedziczenia, należy się zachowek. Zachowek, czy- li zabezpieczenie przed pominięciem w dziedziczeniu. Dopiero pozbawienie prawa do za- chowku to właśnie jest wydziedziczenie. Ale zachowku nie można pozbawić ot, tak sobie.
Można wydziedziczyć osobę, która m.in.: postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli żyje z działalności przestępczej, jest alkoholi- kiem, narkomanem albo prostytuuje się, pobiła spadkobiercę, groziła mu, publicznie ubli- żała, nie pomagała w czasie choroby albo przez długie lata nie utrzymywała z nim kontak- tu. Nie może być jednak tak, że spadkodawca wydziedzicza syna po sprzeczce czy jedno- razowej awanturze domowej. Przyczyny muszą być uporczywe.
Może się zdarzyć, że wydziedziczony będzie dowodził, iż spadkodawca nie miał powo- dów do odebrania mu prawa do zachowku. Jeśli złoży wniosek do sądu, to sąd zdecyduje, czy należy mu zachowek wypłacić.
Oj, trudny bywa proces dziedziczenia.
PIOTRSKWIROWSKI
ABC dziedziczenia i testamentów
Ktoś z rodziny umiera i zostaje po nim dom. Trzeba ustalić, czy jakaś część domu przypadnie nam w udziale. A może dostanie go ktoś inny? Czy słusznie? A jeśli nawet my go otrzymamy, to może kogoś trzeba będzie spłacić. Jak to stwierdzić? Zacznijmy od początku...
Dziedziczenie ustawowe
Sprawy związane ze spadkami reguluje kodeks cywilny, a dokładnie jego księga IV: Spad- ki. Są tu zapisy, które mówią o tym, kto dziedziczy prawa, ale i... uwaga, obowiązki mająt- kowe po zmarłej osobie. To bardzo istotny zapis, ponieważ w spadku możemy dostać nie tylko pieniądze, domy i samochody, ale także długi!
Prawo przewiduje dwie drogi dziedziczenia – ustawową i testamentową.
Dziedziczenie ustawowe – według zasad wyszczególnionych w kodeksie cywilnym – na- stępuje wtedy, gdy spadkodawca nie zostawił ważnego testamentu (co to znaczy – piszemy da- lej) lub gdy żadna ze wskazanych przez niego osób nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Zgodnie z przepisami spadkobiercą nie może być osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku (czyli w momencie śmierci spadkodawcy), ani osoba prawna, czyli firma lub instytucja, która w tym czasie nie istnieje. Co ciekawe, spadkobiercą może być dziecko, którego w chwili otwarcia spadku nie ma jeszcze na świecie, ale zostało już poczęte.
Bliscy zmarłego, którzy mogą otrzymać spadek, są wskazani w tak zwanych kręgach dziedziczenia. Określają one pierwszeństwo i kolejność na drodze do otrzymania spadku.
Prościej mówiąc, chodzi o to, że dana osoba może liczyć na spadek dopiero wtedy, gdy zgod- nie z ustawą „nie wyprzedza” jej nikt inny.
I tak:
+W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek spadkodawcy. Otrzymują spadek w równych częściach, ale część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jed- na czwarta całości spadku (jeżeli dzieci jest więcej niż troje, to na przykład w przypadku Spadki+darowizny+testamenty9
śmierci żony mąż zawsze otrzymuje 1/4 spadku, a pozostała część jest równo dzielona między dzieci).
+Jeśli jednak małżonek spadkodawcy nie żyje, całość majątku w równych częściach prze- chodzi na dzieci.
+Jeśli dziecko spadkodawcy nie żyje w momencie otwarcia spadku (czyli w chwili śmier- ci spadkodawcy), to udział spadkowy przechodzi na jego dzieci lub kolejno na dalszych zstępnych (wnuki, prawnuki i tak dalej – patrz słowniczek)*.
+Jeśli zmarły nie miał dzieci, spadek dziedziczą jego małżonek i rodzice. W tej sytuacji ma- łżonkowi przypada zawsze 1/2 spadku, a każdemu z rodziców 1/4. Jeżeli spadkodawca nie miał dzieci ani małżonka, cały spadek otrzymują po połowie rodzice.
+Jeśli jedno z rodziców nie dożyje otwarcia spadku, do gry wchodzi rodzeństwo, które dziedziczy jego udział w równych częściach (jeżeli brat lub siostra nie żyją, przechodzi to na zstępnych, czyli ich dzieci, wnuki i tak dalej).
Gdy małżonek dziedziczy razem z rodzicami, rodzeństwem i jego zstępnymi, ma za- wsze zapewnioną połowę spadku. Jeśli zmarły nie miał dzieci, jego rodzice nie żyją, nie ma też rodzeństwa i ich dzieci, to wtedy cały spadek przypada małżonkowi.
+Jeśli zmarły był samotny (brak zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa) – spadek dziedziczą jego dziadkowie (o ile żyją) w równych częściach. Jeżeli dziadek lub babcia nie dożyli chwili otwarcia spadku, wtedy ich udział przypada ich zstęp- nym. Jeżeli jednak takich zstępnych nie ma, udział zmarłego dziadka lub babci przypada pozostałym dziadkom w równych częściach.
+Jeśli nie żyje małżonek spadkodawcy i jego krewni, powołani do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada pasierbom**.
+ Jeśli nie ma nikogo z rodziny, kto mógłby przyjąć spadek, przechodzi on na gminę ostat- niego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa.
10ABC dziedziczenia i testamentów
* Małżonek dziecka spadkodawcy nie dziedziczy na mocy ustawy.
**Pasierbowie to dzieci męża lub żony z poprzedniego małżeństwa.
Spadki+darowizny+testamenty11
Uwaga!Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spad- kodawcy pozostającego w separacji***.
Zmiany dotyczące dziedziczenia rodziców przed rodzeństwem, a także dziadków i pasierbów weszły w życie w czerwcu 2009 roku. Wcześniej – gdy rodzice dziedziczyli na równi z rodzeństwem – dochodziło do sytuacji, które były uważane przez rodziców za niesprawiedliwe. Na przykład w jednym z sądów na południu Polski toczyła się spra- wa dotycząca podziału spadku między matkę i bratanicę zmarłego mężczyzny. Zgod- nie z przepisami bratanica otrzymała 5/8 spadku, a matka tylko 3/8. W apelacji od orze- czenia sądu potwierdzającego taki porządek dziedziczenia matka napisała, że to „pra- wo Belzebuba”.
Sejm uznał, że za uprzywilejowaniem rodziców przed rodzeństwem na drodze do otrzymania spadku przemawia wiele argumentów. Przede wszystkim chodzi o sytuację życiową rodziców, którzy zwykle są w takim wieku, że ich szanse życiowe, w tym zarob- kowe, z każdym rokiem maleją. Po śmierci dziecka na jego pomoc w trudnych sytuacjach życiowych nie będą już zaś mogli liczyć. Ważne jest również, że to właśnie rodzice naj- częściej przyczynili się do powstania majątku dziecka, zapewniając mu odpowiednie wy- chowanie i wykształcenie.
SPADEK DLA GMINY
Na drodze dziedziczenia ustawowego, jeśli nie ma nikogo z rodziny, kto mógłby przyjąć spadek, przechodzi on na gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Do ta- kich przypadków nie dochodzi codziennie, ale nie są też wielką rzadkością. – Od stycz- nia do września 2009 roku mieliśmy już jedenaście takich przypadków. Na przykład w jednym z nich miasto stało się właścicielem mieszkania. W pięciu sytuacjach zmarli nie mieli żadnych bliskich. Za to w sześciu kolejnych spadek został po prostu odrzuco- ny przez żyjących spadkobierców – wyjaśnia Tomasz Ficoń z Urzędu Miasta w Bielsku- -Białej.
12ABC dziedziczenia i testamentów
*** Separacja, podobnie jak rozwód, jest orzekana przez sąd, ale nie daje prawa zawarcia nowego małżeństwa. Powodu- je za to powstanie rozdzielności majątkowej między małżonkami. Separację można znieść i wrócić do związku. Rozwód to po prostu sądowe rozwiązanie małżeństwa.
