Psychologia w duszpasterstwie.

KS. JÓZEF PASTUSZKA

PSYCHOLOGIA W DUSZPASTERSTWIE*

N ie m a c h y b a ż a d n e j in n e j d z ie d z in y ż y c ia , k tó r a b y ta k śc iśle b y ła z w ią z a n a z p s y c h o lo g ią , j a k d u s z p a s te rs tw o . Bo czy b ę d z ie m y b r a li d u s z p a s te rs tw o w z n a c z e n iu sz e rsz y m ja k o w sz e lk ą d z ia ła ln o ś ć n a d re lig ijn y m u ro b ie n ie m c z ło w ie k a , p o d e jm o w a n ą p rz e z k a p ła n a c z y lu d z i św ie c k ic h , c z y te ż m ia n e m d u s z p a s te rs tw a b ę d z ie s ię o z n a ­ czać d z ia ła ln o ś ć k a p ła ń s k ą w ra m a c h K o śc io ła , w y r a ż a ją c ą s ię g łó w ­ n ie w n a u c z a n iu lu d z i p ra w d r e lig ijn y c h i u d z ie la n iu im s a k ra m e n tó w ś w ię ty c h — w o b u w y p a d k a c h p rz e d m io te m i p o d m io te m o d d z ia ły w a ­ n ia d u s z p a s te rs k ie g o j e s t c z ło w ie k i d u s z p a s te rs tw o m u si s ię lic z y ć z p ra w a m i p s y c h ik i lu d z k ie j, a ty m sam y m u w z g lę d n ia ć w s k a z a n ia p sy c h o lo g ii. C o p ra w d a , d o ty c z y o n o ż y c ia r e lig ijn e g o c z ło w ie k a , a w ię c te j d z ie d z in y , k tó r a n a s ta w io n a je s t n a B oga, c z y li n a p rz e d ­ m io t tr a n s c e n d e n tn y , p o n a d z ie m s k i, n ie s k o ń c z o n y , n ie o g ra n ic z o n y , n ie d a ją c y się z a m k n ą ć w ja k ic h k o lw ie k z ie m sk o -lu d z k ic h w y m ia ra c h , a le p rz e ż y c ia p o w s ta łe z z e tk n ię c ia s ię d u c h a lu d z k ie g o z B ogiem ro z ­ g r y w a ją się w p s y c h ic e lu d z k ie j i s w ą s tr u k tu r ą i d y n a m ik ą z b liż a ją się d o in n y c h p rz e ż y ć , do n ic h w ię c n a le ż y z a s to s o w a ć p o d o b n e k r y ­ te r ia , p r z y p o m o c y k tó r y c h o c e n ia m y in n e a k ty p s y c h ic z n e c z ło w ie k a .

I. W ŁAŚCIW A PROBLEMATYKA

R o z p a tru ją c p rz e ż y c ia r e lig ijn e ze s ta n o w is k a n a u k o w e g o , n a le ż y n a w s tę p ie r o z s tr z y g n ą ć p y ta n ie , c z y p rz e ż y w a n ie B oga w a k c ie r e ­

• Z wydawnictw Études dé Pastorale: L'Homme nouveau, Louvain-Paris 1947; Christianisme et Propagande 1948; Problèmes d'adaptation dans la chrétienté actuelle 1949; Psychologie et Pastorale 1953; La vie personnelle du prêtre de paroisse urbaine 1959 oraz D. M e r c i e r , Ćwiczenia duchowne dla kapłanów, W arszaw a 1913; A. M o r a w s k a , Księża, „W}ęź", 1959;

M. P f l i e g l e r , Priesterliche Existenz, Innsbruck 19584; R. B i o t et P. G a l i m a r d , Guide médical des vocations sacerdotales et religieuses, Paris 1952; P. V e u i l l o t , N otre sacerdoce. Documents Pontificaux de Pie X à nos jours, 2 t., Paris 1954; J. S e l l m a i r , Der Priester in der W elt, R egensburg 19536; B. H ä r i n g , M acht und Ohnmacht der Religion, Salz­

burg 19562; T. S. E l l i o t , The idea of a Christian Society, 1939; T. W o j ­ c i e c h o w s k i , Powołanie kapłańskie a osobowość, „Roczniki Filozoficzne", 1954; R. G a r r i g o u - L a g r a n g e OP, Ku doskonałości kapłańskiej, Poznań 1958; S. L i g i e r , Essai de Psychologie pastorale, 1951.

KS. JÓZEF PASTUSZKA

lig ijn y m n ie w n o si z a sa d n ic z y c h zm ian w je g o d y n a m ik ę w s e n s ie ja k ie g o ś u s a m o d z ie ln ie n ia się p rz e ż y c ia r e lig ijn e g o o d w o li lu d z k ie j.

B a d a n ia e k s p e r y m e n ta ln e p rz e p ro w a d z a n e n a d p rz e ż y c ia m i r e l i­

g ijn y m i (G irg e n so h n , G ru eh n ) p o tw ie rd z iły ty lk o ro z p o w s z e c h n io n y i ja k b y tr a d y c y jn y p o g lą d , że o n e, ch o ć z w ró c o n e są k u p rz e d m io to w i tra n s c e n d e n tn e m u , k u B ogu, n a le ż ą ró w n ie ż do z w y k ły c h p rz e ż y ć lu d z k ic h , ty lk o ż e s ą b a rd z ie j złożone, a n g a ż u ją c e c a łą p s y c h ik ę c z ło ­ w ie k a , a z w ła sz c z a w y ż sz e czy n n o śc i, m y śle n ie , w o lę , u c z u c ia i d la ­ te g o je g o ż y c ie r e lig ijn e t a k ściśle się w ią ż e z p o z io m e m k u ltu r a ln y m c z ło w ie k a , z je g o te m p e ra m e n te m ,' u sp o so b ie n ie m , z w ie k ie m , p łc ią . W s z y s tk o , co w p ły w a n a u k s z ta łto w a n ie p s y c h ik i lu d z k ie j, w y b ija ró w n ie ż sw e z n a m ię n a p rz e ż y c ia c h re lig ijn y c h , n ie z a le ż n ie o d te g o , c zy te p rz e ż y c ia u z n a m y za sa m o ro d n e , ró ż n e o d in n y c h p rz e ż y ć p s y c h ic z n y c h , a s ta n o w ią c e je d y n y w sw o im ro d z a ju w y k ła d n ik n u r ­ tu ją c e g o c z ło w ie k a ir ra c jo n a ln e g o p ę d u k u n ie s k o ń c z o n o ś c i (S ch eler), c z y te ż b ę d z ie m y je u w a ż a li za w y ra z d ą ż e ń lu d z k ic h , w y ro s ły c h z p o z n a n ia B oga, ja k o p o s tu la tu ro z u m o w e g o , p ły n ą c e g o ze z ro z u ­ m ie n ia p rz y g o d n o ś c i ś w ia ta i czło w ie k a.

P ro b le m a ty k a u le g a z a o s trz e n iu w re lig ii o b ja w io n e j, g d z ie ła s k a n a d p rz y ro d z o n a , n a le ż ą c a do in n e j s f e ry rz e c z y w is to ś c i i rz ą d z ą c a się in n y m i p ra w a m i, w k ra c z a w d z ia ła n ie lu d z k ie , p rz e n ik a j e i p o d n o si n a w y ż sz y p o zio m d o s k o n a ło ś c i.o n ty c z n e j. J a k i c h a r a k te r m a to o d ­ d z ia ły w a n ie , ja k i s to s u n e k z a c h o d z i m ię d z y n a tu r ą a n a d p rz y ro d z o n o ś - cią, m ię d z y n a tu r a ln y m i u z d o ln ie n ia m i lu d z k im i a ła s k ą Bożą.

T e o lo g ia k a to lic k a s to s u n e k te n o k re ś liła w z n a n y m a k s jo m a c ie : Ł a sk a b o s k a n ie n is z c z y n a tu r y , lecz j ą u d o s k o n a la , p o d n o s i i u ś w ię c a (gratia n a tu r a m n o n d e s tr u it, s e d e a m p e r lic it, e le v a t e t sa n c tific a t).

O z n a c z a to , że: a) N a d p rz y ro d z o n a ła s k a b o s k a n ie z a w ie s z a d z ia ła n ia n a tu r y lu d z k ie j, n ie z n o si je j u z d o ln ie ń , n ie z m ie n ia rz ą d z ą c y c h c z ło ­

w ie k ie m p ra w n a tu r a ln y c h . C zło w iek , r o z b u d z a ją c w so b ie n a d p r z y ­ ro d z o n e ż y c ie re lig ijn e p rz e z s a k r a m e n ty św . c z y p rz e z m o d litw ę , n ie p rz e c h o d z i ja k ic h ś z a s a d n ic z y c h p rz e o b r a ż e ń p s y c h o fiz y c z n y c h , n ie n a b y w a n o w y c h n a tu r a ln y c h a n i n ie z a tr a c a s ta ry c h . Z a c h o w u je tę s a m ą s y lw e tk ę c ie le sn ą , te n sam sto p ie ń w ita ln o ś c i, te sa m e p o p ę d y , u z d o ln ie n ia i s k ło n n o śc i, te sa m e n a w y k i i z a in te re s o w a n ia . P ra w a n a tu r y d z ia ła ją z tą sam ą k o n ie c z n o śc ią , co d a w n ie j, ta k sam o w s p ó ł­

d z ia ła z n im i m oc b o ża, c h o ć b y n a w e t o n e b y ły w y k o r z y s ty w a n e d la c e ló w zły ch , b) N ie z n a c z y to je d n a k , ż e b y ła s k a n a d p r z y r o ­ d z o n a p o z o s ta w a ła b e z w p ły w u n a n a tu r a ln e u z d o ln ie n ia c z ło w ie k a . O n a j e s o b ą p rz e n ik a i u d o s k o n a la . D z ia ła n ie d u c h a lu d z k ie g o w p o ­ rz ą d k u n a tu r a ln y m u d z ie la s ię n a w e t p ro c e s o m fiz y k a ln y m i b io lo ­ g iczn y m c z ło w ie k a , co m o ż e s ię p rz e ja w ić n p . w w ię k s z e j o d p o rn o ś c i sił b io lo g ic z n y c h , w ła tw ie js z y m z n o sz e n iu p rz e z c z ło w ie k a c ie r p ie ń fiz y c z n y c h . A le to s ą ty lk o r e f le k s y z e w n ę trz n e , d ro b n e z re s z tą

PSYCHOLOGIA W DUSZPASTERSTWIE ;

i ty lk o c z ę śc io w o u c h w y tn e . W a ż n ie js z e są te n ie w y c z u w a ln e w d z ia ­ ła n iu , a p rz e c ie ż n ie w ą tp liw e w sw y c h s k u tk a c h p ro c e s y w e w n ę trz n e , to d z iw n e p r z e n ik a n ie s ił fiz y c z n y c h c z y b io p s y c h ic z n y c h p rz e z d u ­ c h o w e s iły n a d p rz y r o d z o n e . P o m ię d z y n im i z a c h o d z i z w ią z e k p r z y ­ c z y n o w y i ja k a ś k o r e la c ja , co ta k d o b itn ie p o d k re ś la P ism o św . S ta r e g o T e s ta m e n tu , k tó r e z d ro w ie c ie le s n e , d łu g o ś ć ży cia , p ło d n o ś ć w m a łż e ń stw ie , d o b r o b y t c z ę sto w y ra ź n ie u z a le ż n ia o d m o ra ln e g o i r e lig ijn e g o s ta n u c z ło w ie k a . W p ły w s ił d u c h o w y c h n a sfe rę cie- le s n o -b io lo g ic z n ą c z ło w ie k a n ie w ą tp liw ie zac h o d z i, a le n ie d a s ię o n e k s p e r y m e n ta ln ie w s k a z a ć , a n i o b lic z y ć .

U z n a n ie p rz e ż y ć r e lig ijn y c h za p rz e ż y c ia p sy c h ic z n e , ch o ć s t a ­ n o w ią c e s z c z e g ó ln ą g r u p ę ze w z g lę d u n a ic h p rz e d m io t, p o d s u w a w n io s e k b e z s p o rn y , że p r a c a n a d re lig ijn y m u ro b ie n ie m in n y c h lu d zi, c z y li d u s z p a s te rz o w a n ie w in n o b y ć p s y c h o lo g ic z n ie p o p ra w n e , to z n a c z y m u s i s ię lic z y ć z p ra w a m i rz ą d z ą c y m i ż y c ie m p s y c h ic z n y m c z ło w ie k a , że d r o g a d o z ro z u m ie n ia z ja w is k s p o łe c z n o -re lig ijn y c h p ro w a d z i p rz e z p s y c h o lo g ię . Z d ru g ie j z n ó w s tr o n y z a a k c e n to w a n ie m o m e n tó w p s y c h o lo g ic z n y c h w d u s z p a s te rs tw ie , a n a w e t r o z p a t r y ­ w a n ie ic h w y łą c z n ie p o d ty m k ą te m , n ie w y k lu c z a z e ń e le m e n tó w n a d p r z y r o d z o n y c h a n i n ie o z n a c z a u s u n ię c ia z n ie g o in n y c h , w y ż ­ s z y c h e le m e n tó w d u c h o w y c h , n ie je s t w ię c ja k ą ś p s y c h o lo g iz a c ją rz e c z y ś w ię ty c h , ic h o b n iż e n ie m c z y z e św ie c c z e n ie m . C h o d z i ty lk o 0 u w y d a tn ie n ie m o m e n tó w lu d z k ic h , p sy c h o lo g ic z n y c h , ła tw ie j d o ­ s tę p n y c h d la o b s e r w a c ji, a ta k w a ż n y c h w d z ia ła ln o ś c i d u s z p a s te r ­ s k ie j.

II. PSYCHOLOGICZNE PODŁOŻE ZRÓ ŻN IC O W A NIA PRZEŻYĆ RELIGIJNYCH

R e lig ijn o ś ć lu d z i n ie ty lk o w s k a li św ia to w e j, a le n a w e t w r a ­ m a c h je d n e g o w y z n a n ia p rz e d s ta w ia n ie s ły c h a n ie b a r w n y i z ró ż n i­

c o w a n y o b ra z p o d w z g lę d e m n a s ile n ia , z ró ż n ic o w a n ia i z a s ię g u ż y c ia re lig ijn e g o . N p . p rz y n a le ż n o ś ć d o K o śc io ła k a to lic k ie g o n ie s ie z s o b ą u z n a n ie o k re ś lo n y c h p ra w d re lig ijn y c h , d o g m a tó w , a le p o d ­ m io to w e p r z e ż y w a n ie w y k a z u je o g ro m n e b o g a c tw o form i w ie le , w ie le o d m ia n . R e lig ijn o ś ć je d n y c h je s t ja k b y in te le k tu a ln a , fo rm u ­ ło w a n a w p o ję c ia c h , w s ą d a c h , w d o g m a ta c h , g d y in n i is to tę sw e j re lig ijn o ś c i u p a tr u ją w c z y n ie , a je s z c z e in n i w p rz e ż y c ia c h u c z u ­ c io w y c h .

W y ja ś n ie n ia ty c h ró ż n ic n a le ż y sz u k a ć w p sy c h o lo g ic z n e j s t r u k ­ tu r z e c z ło w ie k a . P rz e ż y c ie r e lig ijn e je s t w y p a d k o w ą w s p ó łd z ia ła n ia m y ś le n ia i w o li, w y o b ra ź n i i u czu ć, w n io s k o w a ń lo g ic z n y c h i p ie r ­ w ia s tk ó w ir ra c jo n a ln y c h . Ic h u k ła d i n a s ile n ie je s t u p o sz c z e g ó ln y c h lu d z i n ie je d n a k o w e . J e ż e li c z ło w ie k p o s ia d a ro z b u d o w a n e u z d o l­

n ie n ia m y ś lo w e , to o n e u w id o c z n ią s ię ró w n ie ż w ż y c iu r e lig ijn y m 1 n a p ie r w s z y p la n w y s tą p ią m o m e n ty p o z n a w c z e , co s ię z a z n a c z y

KS. JOZEF PASTUSZKA

w p o tr z e b ie śc is ły c h ^ o k reśleń , w p o s z u k iw a n iu d o k ła d n y c h s fo rm u ­ ło w ań , w sto s o w a n iu d o w o d z e ń lo g ic z n y c h . G d y zaś d o m in a n tą je s t

w oła, w te d y a k c e n t re lig ijn y k ła d z io n y je s t n a d z ia ła n ie , n a a k ty a p o s to ls tw a , n a p o ś w ię c a n ie się. A z n ó w p rz e w a g a e le m e n tó w u c z u ­ c io w y c h w p s y c h ic e sp ra w ia , że re lig ijn o ś ć c z ło w ie k a je s t u czu cio w a, ro z le w n a , s k ło n n a d o p rz e c e n ia n ia m o m e n tó w ir ra c jo n a ln y c h .

A le n ie ty lk o d y s p r o p o r c ja ty c h g łó w n y c h w ła d z p s y c h ic z n y c h s ta n o w i o z ró ż n ic o w a n iu p rz e ż y ć re lig ijn y c h . N ie m a łą ro lę o d g ry w a ró w n ie ż s iła p o p ę d ó w , ic h k ie ru n k o w o ś ć , o g ó ln a e m o c jo n a ln o ś ć c z ło ­ w ie k a , je g o , m o to ry c z n o ś ć w ro d z o n a . To w s z y s tk o r z u tu je n a p o sz ­ c z e g ó ln e , ta k m o cn o z w ią z a n e z o so b o w o ś c ią c z ło w ie k a p rz e ż y c ia ,

" ja k im i są a k ty re lig ijn e . T a o d m ie n n o ść , sp e c y fic z n o ść p rz e ż y ć r e li­

g ijn y c h , je ż e li w y s tę p u je u p e w n e j g ru p y lu d zi, p o z w a la m ó w ić 0 ty p ie re lig ijn y m . J e d n o s tr o n n y p r z e r o s t p e w n y c h u z d o ln ie ń m oże s ię z a z n a c z y ć w p e w n y c h o d c h y le n ia c h , a n a w e t a n o m a lia c h r e l i­

g ijn y c h . A w ię c p r z e r o s t s k ło n n o ś c i p o z n a w c z y c h , a z w ła sz c z a ro z u ­ m o w y c h w a k c ie re lig ijn y m m o że z n a le ź ć u jś c ie w ra c jo n a liz m ie , czy w e m p iry z m ie re lig ijn y m , p r z e r o s t u c z u ć m oże p c h n ą ć w k ie r u n k u n ie z d ro w e g o m isty c y z m u lu b p esy m izm u , a s p o tę g o w a n ie d ą ż e ń w o ­ li ty w n y c h m o że s ię w y ra z ić w u ty lita ry z m ie i w p rz e c e n ia n iu c z y n u ja k o a k tu r e lig ijn e g o (p ra g m a ty z m a m e r y k a ń s k i w rełig ii).

S k ą d in ą d to z ró ż n ic o w a n ie p rz e ż y ć i u z d o ln ie ń r e lig ijn y c h w z m ia n ­ k o w a n e je s t u św . P a w ła : ,,S ą ró ż n e d a r y ła sk i, le c z te n ż e D uch.

1 ró ż n e są r o d z a je p o słu g , le c z te n ż e P an . I ró ż n e są r o d z a je d z ia ła n ia , le c z te n ż e Bóg s p r a w ia w s z y s tk o w e w s z y s tk ic h " (1 K o r 12, 4).

R ó ż n o ro d n o ść ty p ó w r e lig ijn y c h i z w ią z a n ą z ty m o d m ie n n o ść p o s ta w i r e a k c j i re lig ijn y c h m u s i u w z g lę d n ia ć d u s z p a s te rs tw o i d o te g o d o s to s o w y w a ć sw e m e to d y o d d z ia ły w a n ia .

III. Z PSYCHOLOGII NIEWIARY

M o n u m e n ta ln y , a z a ra z e m a p o k a lip ty c z n y o b ra z d w ó c h p a ń s tw , d w ó c h św ia tó w : c iv ita s D ei i c iv ita p te ir e n a — św . A u g u s ty n a p rz e ­ c iw s ta w ia s ię o p ty m is ty c z n e m u , a c z ę s to p ły tk ie m u p rz e k o n a n iu , że k a ż d y c z ło w ie k je s t re lig ijn y , że r e lig ijn o ś ć ta j e s t g łę b o k a , a ty lk o n ie k ie d y m o że b y ć p rz y tłu m io n a a lb o o s ła b io n a ig n o r a n c ją , s ła b o ś c ią se rc a , z a n ie d b a n ie m w y c h o w a n ia , o b o ję tn o ś c ią ś ro d o w is k a , że w ię c w y s ta r c z y s iln ie js z y z a b ie g d u s z p a s te rs k i, a o d ra z u u ja w n i s ię g łę b s z y p o d k ła d r e lig ijn y d u szy .

S p ra w a je s t je d n a k tr u d n ie js z a i b a rd z ie j s k o m p lik o w a n a , n iż się w y d a je . P a ra d o k s a ln e z d a n ie G o e th e g o , że d z ie je lu d z k o śc i, to h is to ria k o n flik tu w ia r y z n ie w ia r ą i że tw ó rc z e b y ły te o k re s y , w k tó r y c h z w y c ię ż a ła w ia ra , z a w ie ra g łę b s z ą p ra w d ę h is to rio z o fic z n ą , a z a ra z e m p o tw ie rd z a z n a n y h is to ry c z n ie fa k t, że n ie w ia r a p o s ia d a ła zaw sz e sz e ro k i z a się g i w p ły w y . C zy m o ż n a j ą tłu m a c z y ć ty lk o o k o lic z n o śc ia m i

PSYCHOLOGIA W DUSZPASTERSTWIE 9

z e w n ę trz n y m i, d z ia ła n ie m śro d o w is k a , n ie s p r z y ja ją c y m i w p ły w a m i k u ltu ra ln y m i, n a c is k ie m z z e w n ą trz ? T y lk o częścio w o .

A s p ir a c je c z ło w ie k a s ą w ro d z o n e , o g ó ln o lu d z k ie , a le w ty m z n a ­ c z e n iu , ż e k a ż d y c z ło w ie k p o s ia d a u z d o ln ie n ia i p ę d do p rz y c z y n o w e g o u jm o w a n ia rz e c z y w is to ś c i, że n u r t u je go g łę b o k ie p r a g n ie n ie sz częścia, że je g o d ą ż e n ia w o li w y k a z u ją c ią ż e n ie k u n ie s k o ń c z o n o ś c i i że te g o r o d z a ju u z d o ln ie n ia m o g ą d o p ro w a d z ić d o u z n a n ia B oga, ja k o n a j ­ w y ż s z e j p r a w d y i d o b ra . A le te u z d o ln ie n ia , ch o ć ta k g łę b o k o lu d z k ie , n ie w y s tę p u ją w je d n a k o w y m s to p n iu u w s z y s tk ic h lu d zi, a w ż a d n y m w y p a d k u c z ło w ie k n ie p o s ia d a g o to w e j w ro d z o n e j id e i B oga. C zło ­ w ie k je s t z a w sz e a n im a l r e lig io s u m i p o s ia d a s k ło n n o ś c i re lig ijn e , , ty lk o ż e o n e n ie s ą c z y m ś g o to w y m i w n ie je d n a k o w y m s to p n iu s ą ! ro z w in ię te . W w ie lu w y p a d k a c h w in ę p o n o s i b r a k w y c h o w a n ia r e l i­

g ijn e g o c z y w a d liw e s p o s o b y d u s z p a s te rz o w a n ia , a le ważn% p rz y ­ c z y n ą j e s t te ż s t r u k tu r a p s y c h ic z n a , s ła b e u z d o ln ie n ia re lig ijn e . W y ­ c h o w a n ie , s z c z e g ó ln e w a r u n k i i o k o lic z n o ś c i r a c z e j a k tu a liz u ją lu b u tr u d n ia ją w lu d z ia c h p o te n c j a ln ą m o ż liw o śc i r e lig ijn e . P rz y p o w ie ś ć JJ e w a n g e lic z n a o s ie w c y , k tó r y rz u c a z ia rn o n a ró ż n ą g le b ę , m oże b y ć in t e r p r e to w a n a w s e n s ie p s y c h o lo g ii ty p ó w . S ie w c a e w a n g e lic z n y m ia ł je d n a k o w ą d o b r ą in te n c ję i p o s ia d a ł u z d o ln ie n ia fa c h o w e . Z ró ż ­ n ic o w a n ie n a s tą p iło o d s tr o n y p rz e d m io tu . Z a z n a c z y ła się d y s p r o ­ p o r c ja p o m ię d z y m o ż liw o śc ia m i tk w ią c y m i w z ia r n ie e w a n g e lic z n y m , a g ru n te m , n a ja k i o n o p a d ło i n ie m o g ło n a le ż y c ie o w o c o w a ć . K ie d y n a u c z a ł C h r y s tu s P a n , n ie m o ż n a b y ło so b ie w y o b ra z ić b a rd z ie j id e a l­

n y c h w a r u n k ó w ze s tr o n y n a u c z y c ie la , a p rz e c ie ż p o s z ły za n im ty lk o je d n o s tk i.

T e in d y w id u a ln e u z d o ln ie n ia re lig ijn e je d n o s te k w in n o u w z g lę d ­ n ić d u s z p a s te rs tw o . N ie m o ż n a o c z e k iw a ć o d k a ż d e g o c z ło w ie k a je d ­ n a k o w e j w y d a jn o ś c i re lig ijn e j, c h o ć b y w a ru n k i ż y c ia b y ły te sam e, in n e s ą b o w ie m p o te n c ja ln e m o ż liw o śc i r e lig ijn e p o s z c z e g ó ln y c h je d n o s te k . Z e w n ę trz n e o k o lic z n o ś c i ic h ro z w o ju w in n y b y ć w z ię te p o d ro z w a g ę , a le z u w z g lę d n ie n ie m ic h s tr u k tu r y p s y c h ic z n e j.

IV . RELIGIJNOŚĆ MĘŻCZYZNY I KOBIETY

D u s z p a s te rs tw o n ie m o że z a p o m in a ć o ró ż n ic a c h p sy c h ic z n y c h , z a c h o d z ą c y c h p o m ię d z y m ę ż c z y z n ą i k o b ie tą , a r z u tu ją c y c h n a w s z y s tk ie d z ie d z in y ż y c ia , n ie w y łą c z a ją c ż y c ia re lig ijn e g o .

M ę ż c z y z n a je s t b a r d z ie j s k ło n n y d o s to s o w a n ia a b s tra k c ji, d o tw o ­ r z e n ia p o ję ć o g ó ln y c h , d o s ta w ia n ia so b ie ce ló w o d le g ły c h . J e g o sty l m y ś le n ia j e s t lo g ic z n o -fo rm a ln y . J e s t o n a k ty w n y , tw ó rc z y , p rz e d s ię ­ b io rc z y , p ro s to lin ijn y , z ró w n o w a ż o n y , a le te ż b a rd z ie j b ru ta ln y , g w a ł­

to w n y , z m ie n n y , b e z w z g lę d n y .'T e ró ż n ic e s tr u k tu r a ln e z n a jd u ją sw ó j w y r a z w je g o ż y c iu r e lig ijn y m . O n c h c ia łb y p o s ia d a ć d o k ła d n e lo ­ g ic z n e p o ję c ie B oga. J e g o w y o b ra ź n ia r e lig ijn a n ie je s t ta k ży w a,

»*

a tę s k n o ta re lig ijn a n ie t a k s iln a i d la te g o w ia r a n ie s ta n o w i d la n ie g o ta k ie j p o trz e b y , ja k u k o b ie ty , a p rz e c ie ż je s t m o c n ie j u g r u n ­ to w a n a .

T e ró ż n ic e s tr u k tu r a ln e m u sz ą b y ć u w z g lę d n io n e w d u s z p a s te rs tw ie . K a z a n ia d la m ężc zy zn w in n y p o d k re ś la ć r a c z e j m o m e n ty lo g ic z n e , a m n iej s e n ty m e n ta ln e , sp o w ie d ź m ę s k a w in n a b y ć r a c z e j k r ó tk a i rz e c z o w a . O s o b is ty z w ią z e k m ę ż c z y z n y z B ogiem n ie je s t w e w n ę trz n y i b e z p o śre d n i, ja k u k o b ie ty , a le b a rd z ie j b e z o s o b is ty , a b s tr a k c y jn y .

In n a je s t p s y c h ik a k o b ie ty . J e j m y ś le n ie je s t b a rd z ie j k o n k re tn e , z w ró c o n e k u szczeg ó ło m . O n a m n ie j k ie r u je s ię id e ą , a b a rd z ie j in s ty n k te m , u czu ciem . W d z ia ła n iu je s t im p u lsy w n a , b e z p o ś re d n ia . W je j d u s z y s iln ie js z y o d d ź w ię k b u d zi d o b ro i p ię k n o , n iż p ra w d a . B óg n ie je s t d la n ie j taić p ro b le m a ty c z n y , j a k u m ę ż c z y z n y . O n a go p o jm u je b a rd z ie j a n tro p o lo g ic z n ie , w s p o s ó b p ro s ty , n ie ty le ja k o n ie s k o ń c z o n ą is to tę , ile ja k o d o b re g o o jc a , k tó r y n a d n ią ro z ta c z a o p ie k ę . O n a m o cn o o d c z u w a w ła s n ą n ie w y s ta rc z a ln o ś ć i p o tr z e b ę w y ż sz e j p o m o c y , b a rd z ie j n iż m ęż c z y z n a z d o ln a je s t do m iło ś c i i o d d a ­ n ia się B ogu, b o to o d p o w ia d a je j n a tu r z e . I n te le k tu a ln a p o d b u d o w a je j re lig ijn o ś c i je s t s ła b a — je s t to r a c z e j re lig ijn o ś ć p ra k ty c z n a , tr a d y c y jn a , z a s p o k a ja ją c a p o tr z e b y se rc a , n a s tro jo w a .

S tą d p ły n ą w n io sk i d u s z p a s te rs k ie : - in n e w in n o b y ć n a u c z a n ie k o b ie t p rz e z k a z a n ia i k o n fe r e n c je re lig ijn e , in n y a p e l d o w o li, in n a w s p ó łp r a c a w ż y c iu k o śc ie ln y m , in n e te ż p r a k t y k i r e lig ijn e , g d y c h o d zi o to w a rz y s z ą c e im a k c e s o ria .

V . PSYCHOLOGIA APOSTOLSTWA RELIGIJNEGO

C h rz e ś c ija ń s tw o ro z s z e rz y ło s ię d z ię k i n a u c z a n iu i p rz e z p rz y k ła d ż y cio w y . O b ie t e m e to d y o p ie r a ją się n a z a ło ż e n ia c h p s y c h o lo g ic z ­ n y c h i o b ie n a d a l p o z o s ta ły k la s y c z n e .

A. N a u c z a n i e . „ P o sła ł m n ie, a b y m g ło s ił e w a n g e lię u b o ­ gim " — ta k o k re ś la ł sw e z a d a n ia J e z u s C h ry s tu s . N ie n a r z u c a ł sw y c h p o g lą d ó w siłą, ja k to p ó ź n ie j c z y n ił islam , n ie s to s o w a ł g ró źb , n ie o g ra n ic z a ł s ię do p o d a n ia sw y c h n a k a z ó w , a le w y ja ś n ia ł je , n a w o ły w a ł do ro z w a g i, w s p ie r a ł p rz y p o w ie ś c ia m i, p o le m iz o w a ł z fa ry z e u sz a m i, p ię tn o w a ł n ie w ła ś c iw ą p o s ta w ę r e lig ijn ą czy m o r a ln ą . S w ą m is ję n a u c z y c ie ls k ą u w a ż a ł za o g ro m n ie w a ż n ą , s k o ro p o ś w ię c a ł je j ty le czasu . U ro k je g o n a u c z a n ia m u s ia ł b y ć w ie lk i, s k o r o o n im m ó w io n o , że „ n ik t t a k n ie n a u c z a ł, ja k o n ". T a k ró w n ie ż p o s tę p o w a li A p o s to ­ ło w ie. U s ta n o w ie n ie k a te c h u m e n a tu w s ta ro ż y tn y m K o śc ie le , p r o w a ­ d z e n ie o b o w ią z u ją c e j k a te c h iz a c ji d z ie c i i d o ro s ły c h , p ra w o k o ś c ie ln e , p rz e p is u ją c e g ło s z e n ie k a z a ń w k a ż d ą n ie d z ie lę i w ś w ię ta — ś w ia d c z y o tym , ja k ą w a g ę p r z y p is u je K o śc ió ł n a u c z a n iu . J e d n o c z e ś n ie o z n a ­ cza to, że K o śc ió ł u w a ż a ż y c ie re lig ijn e za a k t w o ln e j w o li, ż e c z ło ­

10 KS. .JOZEF PASTUSZKA

w ie k d o c h o d z i d o u z n a n ia p r a w d r e lig ijn y c h n a d ro d z e p o z n a n ia , r o z w a g i ro z u m o w e j i d o b ro w o ln e g o ic h a k c e p to w a n ia .

T a k a p o s ta w a p o d s u w a r ó w n ie ż w n io s e k , że n a u c z a n ie m a b y ć ta k ie , b y o s ią g n ę ło sw ó j cel, to je s t, b y słu c h a c z a p rz e k o n a ło , b y go s k ło n iło do p r z y ję c ia p o d a w a n y c h p ra w d i b y ło z d o ln e w y w o ła ć w o ln y czy n . A le w ty m w y p a d k u n a u c z a n ie m u s i s ię lic z y ć z p ra w a m i p s y c h ik i lu d z k ie j, b y sp o s ó b p o d a w a n ia p ra w d p o d w z g lę d e m fo n e ­ ty c z n y m , g ra m a ty c z n y m , lo g ic z n y m i d y d a k ty c z n y m b y ł w ła ś c iw y , b y s łu c h a c z y n ie n u ż y ł, n ie m ę c z y ł, a le p o c ią g a ł i p rz e m a w ia ł d o p r z e k o ­ n a n ia . P ra w a w y m o w y i d y d a k ty k i m a ją tu s z e r o k ie z a s to s o w a n ie . D o c h o d z i ty lk o je s z c z e je d e n m o m e n t w n a u c z a n iu re lig ijn y m , k tó r y w n a u c z a n iu ś w ie c k im o d g ry w a r o lę d ru g o r z ę d n ą , a m ia n o w ic ie o s o ­ b is te p rz e k o n a n ie , w ia r a w g ło s z o n e p ra w d y , c z y n n e o p o w ie d z e n ie s ię za n im i, ja k ie ś ic h śc iś le js z e p o w ią z a n ie z ż y c ie m o so b isty m . S tw ie r ­ d z e n ie sło w a p rz e z cz y n je s t s w o is ty m k r y te r iu m p ra w d z iw o ś c i g ło ­ sz o n y c h n a u k .

B. P r z y k ł a d . Ż y c ie re lig ijn e n ie je s t ty lk o p o z n a n ie m , s p e k u ­ l a c ją m y ś lo w ą , a le c z y n n y m u z a le ż n ie n ie m c z ło w ie k a od B oga. Sam o p o z n a n ie n ie w y c z e r p u je re lig ii, c h o ć w y s ta r c z a w d z ie d z in ie c z y sto n a u k o w e j c z y filo z o fic z n e j. J e s t o n o ja k b y s ta d iu m w s tę p n y m a k tu re lig ijn e g o , o d k tó r e g o n ie o d łą c z n y je s t czyn, n a ja k i s k ła d a się w o la , u c z u c ie i d z ia ła n ie . T e o re ty z o w a n ie w d z ie d z in ie w ia r y n ie w y s ta r c z a . D la te g o m oże s ię z d a rz y ć , że lu d z ie in te lig e n tn i, n ie r a z w y b itn ie w y k s z ta łc e n i z n a ją d o g m a ty re lig ijn e , a p o z o s ta li n ie w ie ­ rz ą c y m i, p o n ie w a ż ic h cz y n n ie d o s to s o w a ł s ię d o m y śli, n ie w z m o c n ił j e j i p o z n a n ie p o z o s ta ło w s fe rz e a b s tr a k c y jn e j.

P ły n ą s tą d w a ż n e w s k a z a n ia d la d u s z p a s te rs tw a . N ie m oże o n o p o ­ z o s ta w a ć w s fe rz e n a u c z a n ia , in s tru o w a n ia , d o w o d z e n ia , a p o lo g e ty k i.

P r z e k o n a n ia r e lig ijn e w in n y z n a le ź ć s w ó j w y ra z z e w n ę trz n y i p rz e z c z y n w in n y b y ć ja k b y z w e ry fik o w a n e . P r a k ty k i re lig ijn e , u d z ia ł w ż y c iu litu rg ic z n y m K o śc io ła , p rz y n a le ż n o ś ć d o o rg a n iz a c ji r e l ig i j­

n y c h w z m a c n ia i p o g łę b ia sa m o ż y c ie re lig ijn e . O n o b o w ie m n ie je s t ty lk o id e ą , d o k tr y n ą , a le ży cie m , c z y n e m i tr u d n o p o w ie d z ie ć , g d z ie k o ń c z y się m y śl, a z a c z y n a cz y n . N o w sz a p s y c h o lo g ia m o cn o a k c e n ­ t u j e z w ią z e k p o m ię d z y p o z n a n ie m a d z ia ła n ie m , p o m ię d z y te o r ią a p r a k ty k ą . N ie ty lk o p o z n a n ie w a r u n k u je p o w s ta n ie czy n u , n a d a je m u k ie r u n e k i siłę d z ia ła n ia , a le i o d w ro tn ie , cz y n ja k b y c o fa się w ste c z , z w ra c a s ię k u m y śli, c z y n i ją ja ś n ie js z ą , g łę b s z ą , ja k b y w r o ś ­ n ię t ą w p s y c h o fiz y c z n y u s tr ó j c z ło w ie k a , bo w y ra ż o n ą p rz e z cz y n z e w n ę trz n y . » O b ro n a p rz e d sc e p ty c y z m e m re lig ijn y m , p rz e d w ą tp li- ' w o śc ia m i, s k r u p u ła m i, to n ie ty lk o le k tu ra , d y s k u s ja , d o c ie k a n ie te o ­ r e ty c z n e , a le ta k ż e czy n , g o rliw o ś ć , p o ś w ię c e n ie re lig ijn e . „ K a to lik n ie p r a k ty k u j ą c y ” je s t ty m sa m y m n a d ro d z e do u tr a ty w ia ry , p o n ie ­ w a ż p o z o s ta w a n ie o s o b is ty c h p r z e k o n a ń r e lig ijn y c h w sfe rz e cz y sto p o z n a w c z e j, id e o w e j p o z b a w ia je siły ż y c io w e j i p o d w a ż a p e w n o ść

PSYCHOLOGIA W DUSZPASTERSTWIE H

12 KS. JOZEF PASTUSZKA

p o d m io to w ą . S e n s p r a k t y k r e lig ijn y c h n ie p o le g a ty lk o n a ic h u ja w ­ n ia n iu , n a m a n ife s to w a n iu p rz y n a le ż n o ś c i c z ło w ie k a d o p e w n e j g ru p y r e lig ijn e j, do K o śc io ła . O n e ja k b y c o fa ją s ię w g łą b , z w r a c a ją s ię k u p rz e ż y c io m w e w n ę trz n y m , p o tę g u ją ic h s iłę i u tr z y m u ją w n a p ię c iu . P rz e k o n a n ie re lig ijn e , z a m a n ife s to w a n e z e w n ę trz n ie , p rz e tw o r z o n e w czyn, s t a je s ię sam o ży w sze, s iln ie js z e i n a b ie r a w e w n ę trz n e j, id e o w e j siły . W y k o n u ją c z e w n ę trz n e a k ty re lig ijn e , n p . s k ła d a ją c rę c e , w y m a w ia ją c sło w a m o d litw y , c z ło w ie k ty m s a m y m s k u p ia się d u c h o w o , o c z y sz c z a sw e s e r c e i w z m a c n ia w o lę , a je g o m y ś l r e lig ijn a s ta je się ja ś n ie js z a i p r z e k o n y w a ją c a .

V I. ROLA NAUK PSYCHOLOGICZNYCH W DUSZPASTERSTWIE

U w z g lę d n ia n ie m o m e n tó w p s y c h o lo g ic z n y c h w d u s z p a s te rs tw ie z a k ła d a ją w ro d z o n e u z d o ln ie n ia w ty m k ie r u n k u , sp e c y fic z n y zm y sł w c z u w a n ia s ię w p o tr z e b y i m o ty w y p s y c h ic z n e o d b io rc y i ich u w z g lę d n ia n ia w d z ia ła ln o ś c i d u s z p a s te rs k ie j. Ż y cie, p r a k t y k a d u s z ­ p a s te r s k a u s ta w ic z n ie je k s z ta łc i i ro z w ija . A le o b o k ty c h o s o b is ty c h lu ź n y c h d o ś w ia d c z e ń p o tr z e b n a je s t s y n te ty c z n a , a n ie r a z i s y s te m a ­ ty c z n a w ie d z a o c z ło w ie k u , o je g o n a tu r z e , o p ra w a c h rz ą d z ą c y c h je g o p s y c h ik ą . To z n ó w w y m a g a o p a n o w a n ia p e w n y c h g a łę z i n a u k p s y c h o ­ lo g ic z n y c h .

a) P s y c h o l o g i a o g ó l n a d o s ta rc z a p o d s ta w o w y c h w ia d o ­ m o śc i o ż y c iu p sy c h ic z n y m c z ło w ie k a . W d u s z p a s te rs tw ie n ie ch o d z i 0 sz c z e g ó ło w e o p a n o w a n ie c a łe g o m a te ria łu , le c z o p e w n e s p e c ja ln e z a g a d n ie n ia , k tó r e je d n a k są k lu c z o w e w p s y c h o lo g ii o g ó ln e j, a m ia ­ n o w ic ie : ja k a je s t h ie r a r c h ia a k tó w p s y c h ic z n y c h , j a k ą o d p o w ie d z ia l­

n o ść c z ło w ie k za n ie p o n o si, ja k i je s t w ic h p o w s ta n iu u d z ia ł je g o w o li i j a k m o ż e n a n ie o d d z ia ła ć . J a k ie a k ty p s y c h ic z n e w y s tę p u ją w ż y c iu m o ra ln y m i re lig ijn y m , j a k a je s t ic h s tr u k tu r a . C zy w y o b r a ­ ż e n ia i u c z u c ia s ta n o w ią sk ła d o w ą ćzęść a k tó w re lig ijn y c h , c z y te ż n a le ż y je u z n a ć za o b c ią ż e n ie , a n a w e t za z n ie k s z ta łc e n ie ż y c ia r e l i­

g ijn e g o , a w te d y .w ja k im c h a ra k te rz e o n e w y s tę p u ją . G d zie k o ń c z y się ilu s tr a c ja w y o b ra ż e n io w a a k tu re lig ijn e g o , c z y m są je g o z e ­ w n ę trz n e a k c e s o r ia , a n a czy m p o le g a je g o is to ta . N ie m a l n a k a ż d y m k r o k u n a tr a f ia m y n a fu n d a m e n ta ln ą k w e s tię s to s u n k u d u s z y do c ia ła 1 n a p y ta n ie , ja k a je s t r o la p ie r w ia s tk ó w c ie le s n o -z m y s ło w y c h w ż y ­ c iu d u c h o w y m c z ło w ie k a .

N ie m n ie js z ą w a g ę p o s ia d a s p r e c y z o w a n ie s tr o n y e ty c z n e j c z y ­ n ó w lu d z k ic h , r o z g r a n ic z e n ie ich s fe ry z m y s ło w e j, ro z w ija ją c e j się z m e c h a n ic z n ą k o n ie c z n o śc ią , od s tr o n y d u c h o w e j, m a ją c e j ju ż w y ­ r a ź n e o b lic z e m o ra ln e . N ie je s t to s p r a w a ła tw a , g d y s ię zw aży , ż e p o p ę d y , a n a w e t o d ru c h y , le ż ą u p o d s ta w k a ż d e g o w o ln e g o c z y n u . Ich g ra n ic e są p ły n n e , a p rz e c ie ż c z y n je s t c a ło ś c ią p s y c h ic z n ą o je d ­ n o lite j, ch o ć z ło ż o n e j s tru k tu r z e .

I je s z c z e je d n o . J e s te ś m y sk ło n n i u p a tr y w a ć w c z ło w ie k u is to tę

PSYCHOLOGIA W DUSZPASTERSTWIE

ro z u m n ą . A le p s y c h o lo g w ie , że c z ło w ie k to n ie ty lk o in te lig e n c ja , a le ta k ż e p o p ę d y , u c z u c ia , n a m ię tn o ś c i i n a s tr o je , że w ie le c z y n ó w b ie r z e sw ó j p o c z ą te k ze ź ró d e ł, k tó r e w y w o d z ą s ię z p ro c e s ó w b io ­ lo g ic z n y c h , ja k z s e k r e c ji g ru c z o łó w d o k re w n y c h itp . P o d o b n ie a k ty w o ln e j w o li, w y ro s łe z p rz e m y ś le n ia , k r y j ą w so b ie je s z c z e in n e e le m e n ty .

b) P s y c h o l o g i a r o z w o j o w a m ó w i o sto p n io w y m k s z ta ł­

to w a n iu się o s o b o w o ś c i c z ło w ie k a , o je j s ta d ia c h ro z w o jo w y c h . P r o ­ c e s te n tr w a n ie p r z e r w a n ie p rz e z c a łe ży c ie . D z ie lim y g o w p ra w d z ie n a d z ie c iń s tw o , m ło d o ść , w ie k d g jr z a ły i s ta ro ś ć , a le g ra n ic e ty c h okresów* ro z w o jo w y c h s ą p ły n n e , a p r z e jś c ie p r a w ie n ie d o s trz e g a ln e , h o d o p ie r o z p e r s p e k ty w y d łu ż s z e g o c z a s u m o ż n a s tw ie rd z ić ró ż n ic e , k tó r e s to p n io w o n a r a s ta ły . P ro c e s y r o z w o jo w e o b e jm u ją s f e r ę c ie ­ le s n ą i p s y c h ic z n ą , p o m ię d z y n im i z a c h o d z i ja k a ś ró w n o le g ło ś ć w r o z ­ w o ju , a le je s t o n a w z g lę d n a , b o g d y c z ło w ie k z n a jd u je s ię je s z c z e w p e łn y m ro z w o ju p s y c h ic z n y m i d o s k o n a li s ię (po 40 r o k u ży cia ), to je g o o rg a n iz m ę ie le s n y w c h o d z i ju ż w fa z ę p o w o ln e g o o s ła b ia n ia s ił i ro z k ła d u . P o z o s ta je z a w s z e to sam o n ie z m ie n n e , ś w ia d o m e sie b ie j a lu d z k ie , a p rz e c ie ż je g o c z y n n o ś c i p s y c h ic z n e u le g a ją p e w n y m p rz e o b r a ż e n io m , b o je g o m y ś le n ie , p o p ę d y i w o la w y k a z u je p e w n e w ła ś c iw o ś c i d y n a m ic z n e ty lk o w p e w n y c h o k re s a c h c zasu . D u sz ­ p a s te r s tw o m u s i s ię lic z y ć z ty m i w ła ś c iw o ś c ia m i i s to s o w a ć o d p o ­ w ie d n ie m e to d y n a u c z a n ia i w y c h o w y w a n ia r e lig ijn e g o w m y ś l z a le ­ c e n ia św . P a w ła : „ K ie d y b y łe m d z ie c k ie m , m y ś la łe m j a k d z ie c k o i b y łe m k a r m io n y ja k d z ie c k o , a k ie d y s ta łe m się d o ro s ły m m ężc zy zn ą, w y z b y łe m s ię te g o , co b y ło w e m n ie d z ie c ię c e g o " .

Z apeW ne, że s a k r a m e iity św . p o z o s ta ją je d n a k o w e d la w sz y s tk ic h , a le ic h w y ja ś n ia n ie , p r z y g o to w y w a n ie d o ic h p r z y ję c ia je s t in d y w i­

d u a ln e , z w ią z a n e z w ie k ie m , z p o z io m e m w y k s z ta łc e n ia , o czy m n ie m o ż e z a p o m in a ć d u s z p a s te rs tw o . W te j d z ie d z in ie p s y c h o lo g ia ro z ­ w o jo w a m o ż e o d d a ć d u ż e u słu g i.

c) P s y c h o l o g i a w y c h o w a w c z a m ó w i o z ja w is k a c h p s y c h ic z n y c h , to w a rz y s z ą c y c h p ro c e s o w i w y c h o w a n ia c z ło w ie k a i w o p a r c iu o z n a jo m o ś ć p r a w p s y c h ik i lu d z k ie j w y s u w a p o s tu la ty ta k ie g o o d d z ia ły w a n ia w y c h o w a w c y n a w y c h o w a n k a , b y p ro c e s ro z ­ w o jo w y c z ło w ie k a d o b rz e p rz e b ie g a ł. W y c h o w a n ie r e lig ijn e cz ło ­ w ie k a s ta n o w i w ła ś c iw y c e l p r a c y d u s z p a s te r s k ie j i rz ą d z o n e je s t p o d o b n y m i p ra w a m i ja k o je d e n z d z ia łó w w y c h o w a n ia w o g ó le.

P ra w a p a m ię c i i z a p o m in a n ia , z d o b y w a n ie d o b ry c h n a w y k ó w czy u s u w a n ie n a ło g ó w , p r a w a w z ru s z e ń i n a m ię tn o ś c i są te sam e, p o ­ d o b n ie j a k i z a s a d y o b c o w a n ia z lu d źm i. C z ło w ie k w p o d o b n y s p o ­ só b p o z n a je i r e a g u j e n a p o d n ie ty , n ie z a le ż n ie o d te g o , c z y te są n a tu r y re lig ijn e j, c z y n a u k o w e j. P ro c e s y p s y c h ic z n e s ą je d n a k o w e , c h o ć ic h p rz e d m io ty i c e le są ró ż n e .

14 KS. JOZEF PASTUSZKA

d) P s y c h o l o g i a s t o s o w a n a , a z w ła sz c z a c h a r a k t e - r o 1 o g i a m o ż e o d d a ć w d u s z p a s te rs tw ie p e w n e u s łu g i, g d y ż p r o ­ w a d z i do le p s z e g o z ro z u m ie n ia c z ło w ie k a k o n k re tn e g o , je d n o s tk o ­ w e g o , re p r e z e n tu ją c e g o p e w ie n ty p o s o b o w o śc i o s z c z e g ó ln y m w y p o ­ sa ż e n iu p s y c h ic z n y m . P rz y p o m o c y t e s t ó w b a d a n e s ą b ą d ź p o ­ je d y n c z e u z d o ln ie n ia c z ło w ie k a (te s ty p a m ię c i, w y o b ra ź n i, m y ś le n ia , in te lig e n c ji), b ą d ź je g o c h a r a k t e r i o so b o w o ść (te s ty R o rsc h a c h a , M u r ra y a , TA T, S zo n d ieg o ). T e s ty w d z is ie jsz y m u k ła d z ie n ie są id e a ln y m ś ro d k ie m o d s z y fro w a n ia d u s z y lu d z k ie j i c h y b a n ig d y n im n ie b ę d ą , b o ż y c ie d u c h o w e c z ło w ie k a je s t z b y t g łę b o k ie i ta je m n ic z e , b y m o ż n a j e b y ło sc h e m a ty c z n ie u ją ć , b y d ało się w p e łn i u ja w n ić p rz y p o m o c y p y ta ń 'c z y ja k ic h ś s k o m p lik o w a n y c h z a d a ń p o d a n y c h do w y k o n a n ia . M im o to m o g ą o n e o d d a ć d u ż e u słu g i, b o w y d o b ę d ą n a ja w p e w n e d o m in u ją c e d ą ż e n ia p s y c h ik i czy w s k a ż ą n a b ra k i w je j u z d o ln ie n ia c h i u ła tw ią z a s to s o w a n ie w ła ś c iw y c h ś ro d k ó w w y c h o w a w c z y c h .

e) P s y c h o l o g i a s p o ł e c z n a . D u s z p a s te rs tw o , acz n a s ta ­ w io n e n a p r a c ę re lig ijn ą , je s t d z ia ła ln o ś c ią s p o łe c z n ą i w in n o się li­

czy ć z p ra w a m i ż y c ia sp o łe c z n e g o . U s p o łe c z n ie n ie c z ło w ie k a je s t w a ru n k ie m r o z w o ju je g o ' in d y w id u a ln o ś c i, ch o ć ro z w ó j d ą ż e ń s p o ­ łe c z n y c h n ie zaw sz e u k ła d a s ię h a rm o n ijn ie z d ą ż e n ia m i o so b isty m i.

W s to s u n k a c h sp o łe c z n y c h c z ło w ie k n ie r a z n a k ła d a „ m a s k ę " , s ta je się ja k iś in n y , c h c e się p o k a z a ć , z a im p o n o w ą ć , w y k o n u je c z y n n o śc i, k tó r y c h n ie sp e łn iłb y , g d y b y się n ie lic z y ł z o p in ią p u b lic z n ą . G d y w y s tę p u je g ru p o w o , z a jm u je in n ą p o s ta w ę , u le g a w p ły w o m ś r o d o ­ w is k a sp o łe c z n e g o . Ż y cie r e lig ijn e je s t o so b is te , a le te ż ro z g r y w a się w p ła s z c z y ź n ie sp o łe c z n e j i rz ą d z o n e je s t w te d y p ra w a m i s o c jo lo -.

g iczn y m i. S p o łe c z n a je s t te ż d z ia ła ln o ś ć K o śc io ła i k a ż d y c z ło w ie k w łą c z o n y je s t w ra m y ja k i e jś sp o łe c z n o śc i, co z a z n a c z a s ię n ie w ą tp li­

w ie n a je g o o s o b is ty m ż y c iu re lig ijn y m .

f) P s y c h o l o g i a g ł ę b i m oże ró w n ie ż o d d a ć d u s z p a s te rs tw u d u ż e u słu g i. P sy c h o a n a liz a F re u d a , s k ą d w y w o d z ą s ię ró ż n e k ie r u n k i p s y c h o lo g ii g łę b in o w e j (A dler, J u n g , F ra n k i, B a c h e la rd ), p o s ia d a w p ra w d z ie (założenia m a te ria lis ty c z n e , a le je j p u n k t c ię ż k o ś c i le ż y g d z ie in d z ie j, a m ia n o w ic ie w n o w e j in t e r p r e ta c ji d y n a m ik i p s y c h ik i lu d z k ie j. N o w o ś ć p o le g a n a w y k r y c iu sto su n k ó w g e n e ty c z n y c h p o ­ m ię d z y k o n flik ta m i u c z u c io w y m i a p e w n y m i d ą ż e n ia m i 'o s o b is ty m i.

D aw n e, z w ła sz c z a w c z e s n o d z ie c ię c e p rz e ż y c ia u c z u c io w e p o z o s ta ją n a d a l w św ia d o m o śc i n ie ty lk o p a m ię c io w o , ja k b y s ta ty c z n ie , a le d y n a m ic z n ie , są n a d a l cży n n e , ch o ć w in n e j p o s ta c i, p o n ie w a ż u ru r c h o m iły a u to m a ty z m y i d z ia ła ją s iłą d e te rm in iz m u , w y w o łu ją c n i e ­ ró w n o w a g ę , d e z o rg a n iz a c ję ż y c ia p s y c h ic z n e g o . S ą to w ie lo r a k ie u ra z y , k o m p le k s y p s y c h ic z n e ró ż n e g o p o c h o d z e n ia , a le z a w sz e p o ­ w o d u ją c e ró ż n e o ta m o w a n ia p sy c h ic z n e , a n ie r a z i fiz jo lo g ic z n e . T ym sam y m p s y c h o lo g ia z w ró c iła u w a g ę n a p o d św ia d o m o ść , w s k a z u ją c n a

PSYCHOLOGIA W DUSZPASTERSTWIE 15

n ią ja k o n a ź ró d ło w ie lu c z y n ó w lu d z k ic h , k tó r e d o ty c h c z a s b y ły in a c z e j w y ja ś n ia n e .

Z a p e w n e , że n ie m o ż n a ro z s z e rz a ć z b y tn io z a s ią g u p o d ś w ia d o ­ m o ś c i i p rz e c e n ia ć je j r o li w p o w s ta w a n iu c z y n ó w lu d z k ic h , g d y ż p ły n ie s tą d n ie b e z p ie c z e ń s tw o z m e c h a n iz o w a n ia p s y c h ik i i o b n iż e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i c z ło w ie k a z a c z y n y . Z a c ie r a s ię te ż ró ż n ic a p o ­ m ię d z y s ta n e m n o rm a ln y m a n ie n o rm a ln y m . A le ta k a in te r p r e ta c ja n ie je s t je d y n a i k o n ie c z n a . S łu s z n y je s t n a to m ia s t w n io se k , że w c z ło ­ w ie k u is tn ie ją s ta n y u ra z o w e , k o m p le k s y p sy c h ic z n e , że o d d z ia ły w a p o d ś w ia d o m o ś ć n a d z ia ła ln o ś ć św ia d o m ą c z ło w ie k a i że z ty m n a le ż y s ię lic z y ć w d u s z p a s te rs tw ie .

g) P s y c h o p a t o l o g i a . J a k in n e p r z e ja w y ż y c io w e , p o d o b ­ n ie ż y c ie re lig ijn e i m o r a ln e n ie je s t w o ln e o d a n o m a lij, u le g a c h o ro ­ b o m i z b o c zen io m , p o d d a n e je s t w p ły w o m , k tó r e p o w o d u ją je g o o d c h y le n ie o d n o rm y . T a k im i z ja w is k a m i są c h o ro b liw e h a lu c y n a c je i z łu d z e n ia , w y s tę p u ją c e ja k o w iz je , m a n ie i fo b ie re lig ijn e , ró ż n e fo rm y d e p r e s ji r e lig ijn e j, fa łs z y w e e g z a lta c je , p ro w a d z ą c e do p s e u d o m is ty c y z m u , s k r u p u ły m o r a ln o -r e lig ijn e , to z n ó w o d m ia n y h i­

s te rii. P o d p o z o ra m i re lig ijn o ś c i m o ż e s ię k rz e w ić n ie z d r o w y e ro ty z m . D u s z p a s te rz w in ie n j e zn ać, b y n ie d a ć s ię z w ie ść fa łsz y w y m p o z o ro m p o b o ż n o ś c i i z a p ra w d z iw ą m o n e tę n ie b r a ć te g o , co je s t r a c z e j c h o ­ r o b liw y m n a r o s te m i z ja w is k ie m n ie n o rm a ln y m . M o g ą o n e w y r a s ta ć z p rz e k o n a n ia , a le te ż ic h ź ró d łe m m o że b y ć u r a z p s y c h ic z n y , fa łs z y w y k ie r u n e k w y c h o w a n ia , d z iw n a p o s ta w a p s y c h ic z n a c z ło w ie k a w o b e c rz e c z y w is to ś c i, k u lm in u ją c a w tw o r z e n iu p e w n y c h s y n te z ś w ia to ­ p o g lą d o w y c h itp.