1
SPIS ZAWARTO?
TECZKI
...
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora — ŁI./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora —
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.---
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 *—
III./5. Inne ----
IV. Korespondencja -—
"II. Materiały uzupełniające relację
^ 3
< /fV. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
f M " <— O '-A/
F i s z e r G e r t r u d a z d. B o r y s ( 1 9 1 3 — ?) , c z ł o n k i n i T O W " G r y f -^omo- vei
r s k i " i P A P (?) w K o ś c i e r z y n i e . /|
U r o d z o n a 26 X I I 1913 r. w B e r l i n i e , c ó r k a P a w ł a B o r y s a i F r a n c i s z k i z d. K o s e c k i e j . 0 jej rało(J.os ci b r a k j a k i c h k o l w i e k da - f
Łw c z e ś n i e s t r a c i ł a o j c a i/
nych. W i a d o m o tylko, ż e Y u k o ń c z y ł a s z k o ł ę średnią.
W o k r es i e o k u p a c j i m i e s z k a ł a w K o ś c i e r z y n i e p r z y ul. K a p l i - c z ne j n r 3. W l a t a c h 194-1 - 1944 p r a c o w a ł a jako a s y s t e n t k a i g o sp od y n i dra S t a n i s ł a w a Z a w a c k i e g o , l e k a r z a p o g o t o w i a r a t u n k o w e g o w ^-ośsierzynie. B r a k s z e r s z y c h d a n y c h o jej d z i a ł a l n o ś c i k o n s p i r a c y j n e j . P r z y p u s z c z a l n i e pr zez d r a Z a w a c k i e g o z o s t a ł a z a p r z y s i ę ż o n a w r a m a c h TO W " G r y f P o m o r s k i " a b y ć m o ż e t a k ż e P o l s k i e j A r m i i P o w s t a n i a . Jej p r z y n a l e ż n o ś ć o r g a n i z a c y j n a n i e z o s t a ł a j e d n o z n a c z n i e ustalona, co w i ą z a ć n a l e ż y z k o n t r o w e r s j a m i d o t y c z ą c y m i pow:
w i ą z a ń k o n s p i r a c y j n y c h d r a Z a w a c k i e g o . W i a d o m o tylk o, że p r o w a d z i ł a p u n k t k o n t a k t o w y i b y ł a ł ą c z n i c z k ą d r a Z a w a c k i e g o . U c z e s t n i c z y ł a w s p o t k a n i a c h k o n s p i r a c y j n y c h , do j a k i c h d o c h o d z i ł o w m i e s z k a n i u Z a w a c k i e g o w K o ś c i e r z y n i e n i e d a l e k o r y n k u . W i o s n ą
1943 r. b y ł a np. o b e c n a p o d c z a s s p o t k a n i a dr a Z a w a c k i e g o z A . A r e ndt em , S . L e s i k o w s k i m i J . S z a l e w s k i m , o m a w i a j ący c h z a s a d y w s p ó ł p r a c y p o m i ę d z y T O W G P a P A P n a t e r e n i e K o ś c i e r z y n y . B r a ł a też u d z i a ł w o r g a n i z o w a n i u p r z e z dra Z a w a c k i e g o p o m o c y m e d y c z n e j d l a p a r t y z a n t ó w o p e r u j ą c y c h w B o r a c h T u c h o l s k i c h . Z p o l e c e n i a d r a Zawackiej g o z a p t e k i Z y c h l i ń s k i e j w K o ś c i e r z y n i e p o b i e r a ł a l e k a r s t w a i ś r o d k i o p a t r u n k o w e p r z e r z u c a n e n a s t ę p n i e p r z ez A l e k s a n d r a J a h n a p s . " F i a t " do s c h r o n ó w p a r t y z a n c k i c h . W z w i ą z k u z w y k o n y w a n ą p r a c ą p r z y j ę ł a III g r u p ę D V L . A r e s z t o w a n a z o s t a ł a p r z e z g e s t a p o g d a ń s k i e 25 k w i e t n i a 1944 r. w K o ś c i e r z y n i e ( r a z e m z d r e m Z a w a c k i m , S . L e s i k o w s k i m oraz k i l k u n a s t o m a innymi c z ł o n k a m i P A P 4 TOW G P i AK) w t r a k c i e a k c j i l i k w i d a c y j n e j p r z e p r o w a d z o n e j p r z ez g e s t a po p r z e c i w k o o s o b o m w s p i e r a j ą c y m p a r t y z a n t ó w . B e z p o ś r e d n i o po a r e s z t o w a n i u p r z e w i e z i o n a z o s t a ł a do s i e d z i b y g e s t a p o w G d a ń s k u .
4
%
Tam p r z e s z ł a k r ó t k i e ś l e d z t w o . W d n i u 5 m a j a 1944 r. o s a d z o n o ją w o b o z i e k o n c e n t r a c y j n y m S tu tt ho f, g d z i e jako w i ę z i e ń p o l i c y j n y o t r z y m a ł a n u m e r 34406. W d n i u 2 c z e r w c a 19 44 r. sz ef G ł ó w n e g o U r z ę d u b e z p i e c z e ń s t w a R z e s z y (RSHA) dr K a l t e n b r u n n e r z a r z ą d z i ł p r z e d ł u ż e n i e d l a niej a r e s z t u o c h r o n n e g o ( S c h u t z h a f t ) do 25 X 1944 r. w z w i ą z k u z " m o c n y m p o d e j r z e n i e m o p r z y n a l e ż n o ś ć do p a r t y z a n t k i lub s p r z y j a n i e p a r t y z a n t o m " (im d r i n g e n d e n V e r d a c h t d er Bandeńbegttnstigung b ez w. Bandenz ug ehtt ri gk ei t s t e h t ) . M i a ł a być p r z e k a z a n a do K L Rayensbrlick. W d n i u 15 w r z e ś n i a 1 944 r. Komei n d a n t P o l i c j i B e z p i e c z e ń s t w a w G d a ń s k u s k i e r o w a ł do k o m e n d a n t u r y o b o z u S t u t t h o f p i s m o w jej sprawie. P r z y p o m i n a ł w nim, że w c e l u d a l s z e g o o d b y w a n i a a r e s z t u o c h r o n n e g o m a b y ć p r z e k a z a n a do R a v e n - sbrftck. N i e z d o ł a n o w y p e ł n i ć tego p o l e c e n i a bowie m 11 X 1944 r.
K o m e n d a n t P o l i c j i B e z p i e c z e ń s t w a w u d a ń s k u n a k a z a ł p r z e k a z a n i e jej do d y s p o z y c j i g e s t a p o w u d a ń s k u w z w i ą z k u ze s p r a w ą k a r n ą p r z e c i w k o A . J a h n o w i t o c z ą c ą się p r z e d S ą d e m K o m e n d a n t u r y W o j s k o wej w G d a ń s k u . W d n i u 18 p a ź d z i e r n i k a 1 9 4 4 r. r a z e m z d r e m 0 a w a c - kim i A l f o n s e m N o w a c z y k i e m (nr 3 6 6 8 3 ) - o s a d z o n y m w S t u t t h o f i e p a r t y z a n t e m z o d d z i a ł u J . S z a l e w s k i e g o p s . " S o b ó l " - z o s t a ł a przewit z i o n ą do g e s t a p o g d a ń s k i e g o . D o p r o w a d z o n a z o s t a ł a z n i m i n a p r o ces A . J a h n a . Jej p ó ź n i e j s z e l o s y nie s ą znane. W i a d o m o w t y l k o , że d o c z e k a ł a k o ń c a wojn y. P r a w d o p o d o b n i e b e z p o ś r e d n i o po w o j n i e m i e s z k a ł a w C h o j n i c a c h p r z y ul. P i ł s u d s k i e g o (taki a d r e s z n a j d u
je się w m a t e r i a ł a c h O K B Z P N P - I P N w G d a ń s k u ) .
P r z e d w o j n ą z a w a r ł a z w i ą z e k m a ł ż e ń s k i z J u l i u s z e m F i s z e r e m . W d o k u m e n t a c h n i e m i e c k i c h z 1944 r. o k r e ś l o n y jest o n j ak o z a g i n i o n y (y e r s c h o l l e n ) . K . C i e c h a n o w s k i , R u c h o p o r u . . , s . 116, pisze, że z o s t a ł o n r o z s t r z e l a n y p rz ez N i e m c ó w .
- 2 -
5
- 3 -
3
A M S t . , t e c z k i p e r s o n a l n e F i s z e r G ., sygn. I - I I I - 2 6 3 1 3 i N o w a c z y - ,rel. A r e n d t a
ka A., sygn. I —1 1 1 — 1 1 2 7 A P AK, T. S c h u t t e n b e r g ( t u n i e p r a w d z i w a i n f o r m a c j a j a k o b y pirzyczyniła się do a r e s z t o w a ń w K o ś c i e r z y n i e w k o ń c u 1944 r.)ł C i e c h a n o w s k i K . , R u c h o p o r u . . , s.116
(poda je że n a l e ż a ł a z d r e m Ź a w a c k i m do P A P p r z y p u s z c z a l n i e j e s z c z e p r zed S . L e s i k o w s k i m ) ; O K B Z P N P - I P N w G d a ń s k u , sygn. S 1 /
A n d r z e j G ą s i o r o w s k i
6
7
Fiszer G ertru da z d. B orys (1913- ?), członkini TO W „G ry f P om orski” i PAP (?) w
K ościerzynie. j
U rodzona 26 X II 1913 r. w B erlinie; córka P aw ła B orysa i Franciszki z d. K osec- kiej. O je j m łodości brak jak ich k o lw iek danych. W iadom o tylko, że w cześnie straciła ojca i ukończyła szkołę średnią.
W okresie okupacji m ieszkała w K ościerzynie przy ul. K aplicznej n r 3. B yła w d o w ą po rozstrzelanym nauczycielu. W latach 1941-44 pracow ała ja k o asystentka i gospodyni dr. S tanisław a Z aw ackiego, lekarza pogotow ia ratunkow ego w K ościerzynie. B rak szerszych danych o je j działalności konspiracyjnej. Przypuszczalnie przez dr. Zaw ackiego została zaprzysiężona w ram ach T O W „ G ry f P om orski” , a być m oże także Polskiej A rm ii P ow stania. Jej przynależność organizacyjna nie została jednoznacznie ustalona, co w ią z a ć n a le ż y z k o n tro w e rsja m i d o ty c z ą c y m i p o w ią z a ń k o n sp ira c y jn y c h dr.
Zaw ackiego. W iadom o tylko, że prow adziła punkt kontaktow y i była je g o łączniczką.
U czestniczyła w spotkaniach konspiracyjnych, do ja k ich dochodziło w m ieszkaniu Z aw ackiego w K ościerzynie niedaleko rynku. W io sn ą 1943 r. b y ła n p . obecna p odczas spotkania dr. Z aw ackiego z A. A rendtem , S. Lesikowskim i J. Szalewskim , om awiającym i zasady w spółpracy pom iędzy T O W „G P” a PAP n a terenie K ościerzyny. B rała też udział w organizow anej przez dr. Zaw ackiego pom ocy m edycznej dla partyzantów operujących w B orach Tucholskich. Z je g o polecenia z apteki Zychlińskiej w K ościerzynie p o bierała lekarstw a i środki opatrunkow e przerzucane następnie przez A leksandra Jahna ps. „Fiat”
do schronów partyzanckich. W zw iązku z w y k o n y w an ą p ra c ą p rzyjęła III grupę D V L.
A resztow ana została p rzez g estapo gdańskie 25 IV 1944 r. w K ościerzynie (razem z dr.
Z aw ackim , S. L esikow skim oraz kilkunastom a innym i członkam i PAP, T O W „G P ” i A K ) w trakcie akcji likw idacyjnej przeprow adzonej przez gestapo przeciw ko osobom w spierającym partyzantów . B ezpośrednio p o aresztow aniu p rzew ieziona została do siedziby gestapo w G dańsku. Tam przeszła krótkie śledztwo. W dniu 5 V 1944 r. osadzono j ą w obozie koncentracyjnym Stutthof, gdzie ja k o w ięzień policyjny otrzym ała n r 34406.
W dn. 2 V I 1944 r. s z e f G łó w n eg o U rz ę d u B e z p ie c z e ń stw a R z esz y (R S H A ) dr K altenbrunner zarządził przedłużenie dla niej aresztu ochronnego (S chutzhaft) do 25 X 1944 r. w zw iązku z „m ocnym podejrzeniem o przynależność do partyzantki lub
t ^
sprzyjanie party żan to m ” . M iała być przekazana do K L R avensbruck. W d niu 15 IX 1944 r. K m d t Policji B ezp ieczeń stw a w G dańsku skierow ał do kom endantury obozu S tutthof pism o w jej spraw ie. Przypom inał w nim , że w celu dalszego odbyw ania aresztu ochronnego m a być p rzek azan a do R avensbriick. N ie zdołano w ypełnić tego polecenia, bow iem 11 X 1944 r. K m dt P olicji B ezpieczeństw a w G dańsku nakazał przekazanie jej do dyspozycji gestapo w G dańsku w zw iązku ze sp raw ą k a m ą przeciw ko A . Jahnow i to c zą cą się p rzed S ądem K om endantury W ojskowej w G dańsku. W dniu 18 X 1944 r.
razem z dr. Z aw ack im i A lfonsem N ow aczykiem (nr 36683), osadzonym w S tutthofie partyzantem z oddz. J. S zalew skiego ps. „S oból” , została p rzew ieziona do gestapo gdańskiego i d o prow adzona z nim i na proces A. Jahna. Jej późniejsze losy nie są z n a n e . W iadom o tylko, że doczekała ko ń ca w ojny. Praw dopodobnie bezpośrednio po w ojnie m ieszkała w C hojnicach przy ul. P iłsudskiego (taki adres znajduje się w m ateriałach O K B Z pN P -IP N w G dańsku).
P rz ed w o jn ą zaw arła zw iązek m ałżeński z Juliuszem Fiszerem . W dokum entach niem ieckich z 1944 r. określony je s t o n ja k o zaginiony.
AMSt., teczki personalne Fiszer G., sygn. I-III-26313 i Nowaczyka A., sygn. I-III-l 1274 rei. Arendta A.; AP AK, T.: Schuttenberg H. (tu nieprawdziwa infomiacj a jakoby przyczy
niła się do aresztowań w Kościerzynie w końcu 1944 r.); OKBZpNP-IPN w Gdańsku, sygn.
S 1/72-12/6; C i e c h a n o w s k i K., Ruch oporu..., (podaje, że należała z dr. Zawackim do PAP przypuszczalnie jeszcze przed S. Lesikowskim oraz że mąż jej został rozstrzelany przez Niemców).
A n drzej G ąsiorow ski
