Tytuł "Archiepiscopus Apostolicus" w XI wieku w Krakowie

Zdzisław Obertyński

Tytuł "Archiepiscopus Apostolicus" w

XI wieku w Krakowie

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 10/3-4, 301-307

10 (1967) n r 3 — 4

K S . ZDZISŁAW O B E R T Y N S K I

TYTUŁ „ARCHIEPISCOPUS

A PO STO LIC U S“ W

XI

WIEKU W KRAKOWIE

Rękopis Biblioteki Jagiellońskiej 2057 jest dla dziejów naszej liturgii w Polsce jednym z najstarszych źródeł. Zresztą nie tylko dla liturgii, bo i historii Koś­ cioła, prawa, kultury, iluminatorstwa i muzykologii. Dotąd nie doczekał się on całkowitego wydania jak by na to zasługiwał. Na razie nie ma też widoków n a możność jego wydania. Nie zostało też dotąd rozwiązane zagadnienie jego ścisłej lokalizacji. Najbliżej doszedł Władysław A b r a h a m w swoim wnik­ liwym studium p.t. Pontificale biskupów krakowskich z X I I w iekux. Po nim wzmian­ kował o nim niejako nawiasowo ks. rektor Jan F i j a ł e k 2, dalej Z o f i a A m e i s e n o w a 3 wreszcie w niedrukowanej dotąd pracy na K ULu ks. H . Ostrzołekl , oraz Władysław S e m k o w i c z 5.

Do zupełnie dokładnego ustalenia jego pochodzenia zapewne nie dojdzie. T o moje przewidywanie potwierdził mi też niestety znany specjalista o. J.M . Hanssens T .J., profesor Gregoriany w Rzymie, a wiceprzewodniczący towarzystwa Henry Bradshaw Society w Londynie, które wydaje rzadkie teksty liturgiczne. Do takich rzadkich tekstów należy kilka formuł w naszym pontyfikale, należą też podane poniżej dwie formuły absolucji pokutników. Rzadkie, bo odkryte jedynie z kodeksu z V III wieku, opublikowane jedynie w X V II wieku, a przytoczone w X X tylko raz i to ubocznie. W naszym kra­ kowskim pontyfikale zajmują one folia l l l v —113v.

Trzeba zaraz dodać, że znajdują się wprawdzie w pontyfikale pisanym dla krakowskich biskupów, lecz nie jest jeszcze powiedziane, że były one w Krako­ wie wykorzystywane w praktyce, zwłaszcza formuła druga. Wiadomo, że ów­ czesne pontyfikały nie miały, a także późniejsze przez następne cztery wieki, zawartości ściśle określonej. Że o selekcji, pozornie nie zawsze celowej,

wzo-1 R A U 66 (1927), nr. 1.

2 Księgi liturgiczne oraz święta i święci katedry krakowskiej z początkiem X I I wieku,

art. w Nova Polonia Sacra (I (1928), str. 353.

3 Rękopisy i pierwodruki iluminowane Biblioteki Jagiellońskiej, Wrocław-Kraków 1958, str. 107, nr. 120.

4 Śpiewy gregoriańskie w krakowskim pontyfikale.

302

_[2]

rów decydowały zapatrywania redakcji czy kopistów, więc względy także osobistych, czy lokalnych zainteresowań i tradycji. A oto ich tekst 6, w kodeksie po licznych innych bardziej znanych formułach :

REM ISSIO ET ABSOLUTIO QUAE EST AB EPISCOPO DICENDUM . Domine Deus rex regum, dominus dominantium, aeterne pontifex et sanctorum minister ac veri tabernaculi sacerdos, qui sanctum atque immaculatum agnum proprii corporis hostiam dedisti pro peccatis nostris; Jesu Christe clemens et misericors, qui secundum multitudinem miserationum tuarum peccata poeni­ tendum deles et praeteritorum criminum culpas venia remissionis evacuas, respice quaesumus super hos famulos tuos et remissionem eis omnium pec­ catorum tota cordis confessione poscentibus deprecatus exaudi. Renova in eis piissime pater, quicquid terrena fragilitas corrupit et quicquid diabolica fraus violavit redintegra. Et quod in eis aut neglegentia polluit aut ira commisit aut ebrietas stimulavit aut libido subvertit, tu totum venia misericordissimae lenitatis absterge, ut qui per se proclivi fuerunt ad labendum, per te munian­ tur ad standum, et qui per se proni fuerunt ad offensam, per te semper r e ­ parentur > ad veniam, ne de dampno ecclesiae tuae gaudeat inimicus, ne agnos precioso sanguine tuo redemptos a caulis ecclesiae rapiat crudelis lupus, sed magis discedat confusus, dum viderit hunc <hos > famulum <os > tuum <os > corporis ecclesiae membra perfecta gratia tua plenam remissionem consecutum. Miserere igitur domine illius <orum> gemitu <um>, miserere lacrimarum. Tu enim mitissime dignatus es dicere : Nolo mortem peccatoris, sed ut magis convertatur et vivat. Et iterum : Quacumque hora conversus ingemuerit pec­ cator, omnia peccata eius in oblivione erunt. Nam si iniquitates observaveris domine, nullus mortalium poterit salvus esse. Sempiterno enim coram te iusto iudice [non] iustificabuntur, nisi per te remissio omnium peccatorum tribuatur. Et quidem tu ipse salvator, per quem facta sunt omnia, in patre manens cum spiritu sancto ab utroque procedente nosti, quae sit conditio humana, quae sit fragilitas terrena. Parce igitur redemptor mundi huic <his > famulis tuis <o> ex toto corde peccata confitenti < bus > et ad te, cuius miseratio nullum finem habet, suppliciter convertenti <bus>. Sana animae earum > illius <orum> vulnera, relaxa facinora, et delictorum catenis absolvens quicquid tuum est vivificans conserva. Et quia tu solus potes facere mundum de inmundo con­ ceptum semine, cor mundum in hos recreans, spiritum rectum innova in visce­ ribus illius <orum >, ut deinceps in te, sine quo nihil valet mortalis infirmitas, omnes actus illius corum > in beneplacito tuo dirigas, quatenus ad tremendum iudicium t u u m liberi et securi pervenire mereatur <antur>. Per te Deus <qui vivis et regnas >.

6 Pisownię zmodernizowałem według Instrukcji wydawniczej P A U (A K H X IV , Kraków 1930), dalej według S tu d i e testi, vol. 86, 87, 88, 89, 226, 227, wydanych w Città del Vaticano w latach 1938— 1940 i 1963, oraz według Spicilegium sacrum Lovaniense, nr. 11, Louvain 1931— 1961.

A BSOLUTIO HAEC AB APOSTOLICO ARCHIEPISCOPO DICENDA EST. Auctoritate et vice beati Petri principis apostolorum, cui traditae sunt claves regni coelorum, cui dedit Deus potestatem animas ligandi atque solvendi, dicens eis familiarius prae ceteris Quodcumque ligaveris super terram erit ligatum et in coelis et quodcumque solveris super terram erit solutum et in coelis. Super quem etiam fundavit ecclesiam, ne portae inferi praevaleant adversus eam, cui etiam oves suas commisit. Vice inquam eiusdem beati Petri, cui licet merito longe sumus dissimiles, quomodo potestate a Deo concessa existimus consimiles, ego divinitus te <vos> absolvo a vinculis peccatorum tuorum <vestrorum >. Per.

Obie te formuły wydał w X V II wieku J a n M o r i n u s ’ a z niego przy­ toczył je w naszych czasach znany profesor uniwersytetu w Innsbrucku, liturgis- ta J ó z e f A n d r e a s J u n g m a n n S . J . 8 Morinus mówi, że pochodzą one z zaginionego już rękopisu opąctwa Saint Rémy w Reims z V III wieku, który powstać miał za czasów tamtejszego arcybiskupa Tilpina vel Turpina O.S.B., zmarłego ok. r. 800. Był on też prawdopodobnie założycielem tam­ tejszego karolińskiego scriptorium 9, któremu ten kodeks chyba mylnie przy­ pisywano, a którego legenda wplotła w dzieje Karola Wielkiego i Rolanda 10. Formuły te są swą treścią bardzo pokrewne modłom odmawianym w Ordines

ad dandam peonitentiam lub ad unguendum infirmum, czy też w czasie rekoncyliacji pokutników w rękopisach pontyfikatów romano germańskich. Lecz nie iden­ tyczne z nimi ; przeciwnie, są jak dotąd unikatem.

Jednak ani Morin, ani tym mniej korzystający z niego Jungmann, nie po­ dają nagłówków obu absolucji, które są w krakowskim pontyfikale, t.j. pierw­ szej wygłaszanej przez biskupa, drugiej przez arcybiskupa apostolskiego. Na­ tomiast Morin podaje, że ów kodeks z Saint Rémy zawierający obie te absolucje, pisany był „litteris goticis vel langobardicis“, Te dwa szczegóły, tytuł i rodzaj pisma, wydały mi się wskazówkami, gdzie należy szukać źródła obu formuł, ale też tytułów absolucji.

Konsultacja fachowców dała rozmaite rozwiązania. Moje pierwsze przypusz­ czenie było, że chodzi o pismo insularne, a wiadomo, że na kontynencie było ono wcale szeroko rozpowszechnione. Nie tylko w r. ok. 850 wykazywał katalog biblioteki opactwa St. Gallen szereg rękopisów, określonych jako „libri scottice

scripti“. Nie potrzeba też sięgać wstecz do peregrynacji Jana Archikantora

7 Commentarius historicus de disciplina in administratione sacramenti poenitentiae, tredecim primis saeculis in ecclesia observata, Antwerpiae 1682 (i bez zmian Bruxelles

1685), str. 542.

8

J

geschichtlichen Entwicklung, Innsbruck 1932.

‘ B e r n h a r d B i s c h o f f , Panorama der Handschriftenüberlieferung aus der ^ e it Karls des Grossen, art. w dziele zbior. Karl der Grosse II, Düsseldorf 1965, str. 238.

io

D

304

_[4]

z lat. ok. 680 u . D o X w ieku liczne księgi były n a ko n ty n en cie ko p io w an e i pisane pism em in su larn y m l2.

A by u zgodnić in su larn e sc rip to riu m z określeniem „lo n g o b ard zk ieg o “ p ism a z je d n e j, a a rcy b isk u p a „apostolskiego“ z drugiej strony, p ró b o w ałem h ip o tezy , że chodzi o słynny klasztor iroszkocki B obbio, leżący n a te ry to riu m m etro p o lii M ed io lan . Zaś w łaśnie o M ed io lan chodziłoby d la następującej p rzy czy n y : W X I w ieku b y ła ta m ju ż u stalo n a le g e n d a rn a trad y cja, że ta m ­ tejsze biskupstw o założył św. apostoł B arn ab a. O ra z , że „hoc apostołko iure sicut romana sedes est prima, ita et mediolanensis censenda est secunda“ 13. W ięc że m oże niek tó rzy n astęp n i arcy b isk u p i używ ali niekiedy ty tu łu apostolskich. T ej m ojej h ip o tezy o piśm ie in su la rn y m n ie w ykluczył konsu lto w an y p rzeze m n ie profesor G regoriany. o. P aw eł R u b ikauskas. A prof. J u n g m a n n odpisał m i z In n s b ru c k a n a m oje z a p y ta n ie , że m o ja h ip o teza o B obbio i M ed io lan ie w ydaje m u się „ die einzig richtige“.

Lecz za p o ra d ą profesora G iulio B attelli z Papieskiej szkoły paleografii i d y p lo m aty k i zw róciłem się jeszcze o w yjaśnienie do K u rii M etro p o litaln ej w M ed io lan ie. O d p o w ied ź b rz m ia ła : że o rd y n ariu sze M e d io la n u używ ali ty tu łu arcybiskupów od około V I w ie k u ; że od r. 884 szereg z n ich m ia ł ty tu ł i w ładzę cesarskiego missus dominicus; że św. a b p G ald in u s był leg atem p ap ież a A lek san d ra I I I ; że je d n a k nie je st z n an y żad en d o k u m en t, w k tó ry m a rc y ­ b iskup był by n a z w a n y „ap o sto licu s“ u . T a k w ięc u p a d ła m oja h ip o te z a o M e ­ d io lan ie. M iało też u p aść m oje przypuszczenie o scrip to riu m o p actw a B obbio. M ianow icie z n a n y p a le o g ra f B e rn h a rd Bischoff zw rócił m i u w agę, że ok re­ ślenie p ism a ja k o „gotyckiego“ lu b „lo n g o b ard zk ieg o “ b y n ajm n iej n ie m usi odnosić się do L o m b ard ii. Ż e „gotycki“ b y ła to u h u m an istó w p e jo raty w n a n a z w a p ism a w ic h pojęciu barbarzy ń sk ieg o . — C h y b a pierw szym , k tó ry u ży ł tego pogardliw ego w y rażen ia n a razie głów nie d la b u d o w n ictw a ostro- łukow ego, był G iorgio V asari. — W ięc p ism a nie italskiego, nie rzym skiego 15, a szczególnie m in u sk u ły prekarolińskiej, n ie italskiej „ a n tiq u a “ , a szerzej wogóle tru d n o czytelnej n ie h u m an isty czn ej pisow ni, ale i późniejszej nie italskiej. L iczn e w ypow iedzi p rzy to czy ł w skazany m i przez prof. Bischoffa E. C a s a

-11 Por. cen n a ro z p ra w a m ego starszego kolegi szkolnego K a r o l a S i l v a T a r o u c a S. J ., Giovanni Archicantor di S. Pietro a Roma e POrdo Romanus da lui composto, a rt. w A tti della Pontificia Accademia Romana di Archeologia. M em orie vol. I , R o m a 1923, str. 159— 219.

12 Por. M g r . E. L e s n e, Histoire de la propriété ecclesiastique en France, V I. Les livres, scriptoria et bibliothèques du commencement du V ille siècle à la f i n du X L · siècle, L ille 1838, cytow ane u : M . A n d r i e u , Les Ordines Romani du haut

Moyen Age, I I I , L o u v ain 1951, str. 8, p rzy p . 1.

11 L a n d o l f u s , Historia Mediolanensis, lib. I I I , cap. 13, M G H X V I I I . 14 In fo rm ację tą i pow yższą o L a n d u lfie zaw d zięczam uprzejm ości archiw isty K u rii M etro p o litaln ej w M ed io lan ie, D o n A m brogio P alestra.

15 O d n o śn ie d o K u rii Papieskiej p o r. : P a u l R u b i k a u s k a s , Die römische Kuriale in der päpstlichen Kanzlei, a rt. w Pontifkia Universitas Gregoriana, ro c z n ik 1958, str. 159.

m a s s i m a 1*, zaś P. L e h m a n n stw ierdził, że ty m m ia n e m określano w ogóle „irgend eine altertümliche vorkarolingische M inuskel“ 17.

W ięc w ra c a m y do sc rip to riu m S a in t ,R ém y w R eim s, w zględnie d o jego „ tru d n o czytelnego“ rękopisu. Z niego to c z e rp a ł M o rin , gdy n ie było w n im jeszcze ru b ry k , w zględnie nagłów ków p rz e d o b iem a absolucjam i, pierw szą p rzez b iskupa, d ru g ą przez arcy b isk u p a apostolskiego. Przyszły one d o n ich w jakiejś kopii z jakiejś określonej przyczyny, a t a k o p ia sta ła się b ezpośrednio czy p ośrednio w zorem d la tekstu krakow skiego.

W k ażd y m razie ty tu ł „apostolski“ n ie b y ł n ig d y u ży w an y i n ie przysługi­ w a ł m iejscow ym arcy b isk u p o m w R eim s. O w szem , pow oływ ano się n a rzek o m ą sukcesję po u czn iu apostolskim św. Sykstusie, u c z n iu św. P io tra , k tó ry m iał z jeg o po lecen ia założyć tam tejsze biskupstw o. Lecz m iejscow i biskupi d o V I I I w ieku n ie u ży w ali ty tu łu prym asów a n i n a w e t m etro p o litó w , a n azy w ali się tylko : „sanctae metropolis ecclesiae remensis archiepiscopi“ ls .

J e d n a k w łaśnie w e F ra n c ji, w zasięgu w pływ ów arcy b isk u p stw a R eim s w ystępuje w I X w ieku ty tu ł papieski „domnus apostolicus“. M ian o w icie w T royes o d b y ła się 7 I X 878 k o ro n acja k ró la L u d w ik a I I przez p a p ie ż a J a n a V I I I . O d n o śn y tekst z rękopisu o p a c tw a S a in t T h ie rr y z X I w ieku b rz m i: „Oratio, qua benedixit domnus apostolicus Joannes regem nostrum Ludomcum, junior is Karoli imperatoris filiu m “ 19. ,

W tym że R eim s o d b y ł się w jesieni r. 1049 synod, k tó re m u przew odniczył p ap ież św. L eo n I X (1049— 1024), ro d o w ity A lzatczyk (L o tary ń czy k ), p o ­ p rzed n io b iskup m iasta T o u l. G orliw y refo rm ato r, energicznie zw alczał sy- m onię, in w esty tu rę, m ałżeń stw a k a p ła n ó w 20. J e d n y m z jeg o najbliższych p rzy jació ł i d o rad có w był H u m b e rt a Silva C a n d id a , w ro k u n a stę p n y m o b ­ d a rz o n y kapeluszem k ard y n alsk im . P ło d n y pisarz reform y, doskonały sty­ lista, z n a n y zw łaszcza ze swej ta k brzem iennej w skutki m isji w K o n stan ty p o lu , w ym ow nie i n a m ię tn ie w alczył w o b ro n ie p ry m a tu papieskiego, w któ ry m w id ział źró d ło i ośrodek całego życia K ościoła. P o d jeg o w pływ em obłożył synod n a swej 1. i 2. sesji, to je st 3 i 4 X ekskom unikacją arcy b isk u p a św. J a ­ k u b a w K om postelli za to, że przyw łaszczył sobie ty tu ł „apostolicus“ . N a d to

16 E. G a s a m a s s i m a , Per una storia delle dottrine paleogrąfiche d a li’ Uma- nesirm a Jean Mabillon, a rt. w Studi Medievali, ser. 3, t. V (1964), zesz. 2, str. 571, 573 i i.

17 C y tow any u E. G a s a m a s s i m a , j . w ., str. 5 6 1 : P . L e h m a n n , Johannes Sichardus und die von ihm benützten Bibliotheken und Handschriften, M ü n ­ ch e n 1911, str. 84n i 170n.

18 M a r 1 о t, dz. с. I, R eim s 1843, str. 212, 183n, 208, 425n.

18 P. E. S c h r a m m , Die Krönung bei den Westfranken und Angelsachsen von 878 bis um 1000, a rt. w der Savigny Stiftung f ü r Rechtsgeschichte, to m 54, Kanonist. Abteilung X X I I I (1934), str. 120, 124, 193— 195.

20 Por. L. S i t t l e r — P. S t i n t z l , Saint Léon I X , le pape Alsacien, K o lm a r 1950.

306

synod uchw alił, że ty tu ł „apostolicus“ , w zględnie ty tu ł b isk u p a ekum enicznego przysługuje w yłącznie papieżow i sl.

U c h w a ła m ia ła w n et skutki rów nież n a m iejscu w R eim s przy kop io w an iu ow ego rękopisu z V I I I z o p a c tw a S a in t R ém y . Bo w y d aje się, że w łaśnie d la tego u ży to w niej w obrzęd zie absolucji p o kutników now ego, w yłącznie p a ­ pieskiego ty tu łu „archiepiscopus apostolicus“ . I z takiej kopii m u siał być w zięty w zór d la tego o b rz ę d u w krakow skim naszym pontyfikale.

Istn iały je d n a k jeszcze in n e rzekom o papieskie fo rm u ły absolucji p o k u t­ ników . M ianow icie rękopis V a t. L at. 6235, b ęd ący zb io rem m o d litw w y b ra ­ n y ch w X V I I I w ieku, z cerem onii papieskich, p rz y ta c z a tak ich fo rm u ł trzy 22. Pierw sza z n ic h : „D eus om nipotens, q u i d e d it b e a to P etro [....] e t lib eret a b so lu tu m “ , z n a jd u je się w kopii rzym skiego po n ty fik ału z X I I w ieku, pisanej w G órnej N a d re n ii w o b ręb ie m etro p o lii m ogunckiej, tj. w kodeksie B ritish M u seu m , C od. A dd. 17005, f. 126v, je d n a k ja k o w a ria n t: [....] lib e re t a b o m n i­ b us peccatis tuis q u a e c u m q u e cogitatione, locutione, o p eratio n e egisti, a tq u e a p e c c a to ru m nexibus ab so lu tu m p e rd u c e re d ig n e tu r a d re g n a c o elo ru m .“ 23 T a pierw sza fo rm u la — w a ria n t krótszy — dalej d ru g a : „A bsolvim us te vice b e a ti P e tri [....] tu o ru m p e c c a m in u m pius in d u lto r“ oraz trz e c ia : „E x a u c to rita te b e a ti P e tri [...] absolvat a b om nibus p eccatis“ , z n a jd u ją się w szystkie dosłow nie w 20 ró żn y ch k o p iach po n ty fik ału K u rii R zym skiej z X I I I w ieku, w Ordo ad dandam poenitentiam 24.

W szystkie trzy w w ym ienionych 21 po n ty fik ałach n ie są w ięc fo rm u łam i specyficznie papieskim i, lecz p rzezn aczo n y m i d la o b rzęd u spełnianego przez zw ykłego k a p ła n a . J e d n a k m ogły nim i być wcześniej, n a co dow o d u nie m a. W k ażd y m razie ż a d n a z ty c h fo rm u ł nie zn ajd u je się w klasycznych 12 k o p iach po n ty fik ału ro m a n o germ ańskiego z X w ieku 25.

J a k w iadom o, kop io w an e w k laszto rach rękopisy rozchodziły się szeroko i daleko. N ic p raw dopodobniejszego, ja k że w zbogacona nagłów kam i kopia absolucji d o ta rła z R eim s do niedalekiej L o tary n g ii, i to b ard zo nied łu g o po synodzie, t.j. po r. 1049. A to ty m b ard ziej, że o ddziaływ ać ta m m u siał rów ­

21 P or. H e f e l e — L e c l e r c q, Histoire des Conciles IV , 2e p a rtie , Paris 1911, str. 1011— 1028.

22 F. 29v— 29v.

23 M . A n d r i e u , Le Pontifical Romain du X lle siècle, C ittà del V a tic a n o 1938, с. X L I X , n r. 26, str. 2 6 9 ; p or. i d e m , Les Ordines Romani du haut Moyen Age I, L o u v ain 1931, str. 154nn.

24 M . A n d r i e u, Le Pontifical de la Curie Romaine du X H Ie siècle, C ittà dei V a tic a n o 1940, c. X L V I, n r. 17, 18, 19, str. 484. — P o d ał je też M P L 78, kol. 1019

25 P or. C. V o g e l — R. E l z e , Le P ontfical Romano — Germanique du dixième siecle, I— I I , C ittà dei V a tic a n o 1 9 6 3 .— Jed n a k o w o ż d ru g a fo rm u ła p o ­ ja w ia się p o za p ontyfikałem ro m a n o germ ańskim też w X w ieku, n .p . w p o n ty ­ fikale z o p a c tw a W in ch e ster z k o ń c a X w ieku, obecnie w R o u en , B ib lio th èq u e M u n ic ip a le , M S 369, f. 76v (V . L e r o q u a i s , Les pontficaux manuscrits des bibliothèques publiques de France I I , P aris 1937, n r. 189, str. 301).

nież lokalny p a trio ty z m . Bo m u siał się w L o tary n g ii cieszyć szczególnym a u to ­ ry te te m i czcią ich ziom ek, A lzatczyk-L otaryńczyk, św. L eon IX . Je ż e li p rz y jm u ­ jem y , że b en ed y k ty n i p rzybyli do Polski za K a z im ie rz a O d n o w iciela i p o n im

z L o tary n g ii, to m usim y też p rzyjąć, że przyw ieźli ze sobą księgi liturgiczne, k tó re ja k o w zory były n a m iejscu — ch y b a w T y ń c u — dalej selekcjynie ko­ piow ane, w n aszym w y p ad k u n a użytek bisk u p a krakow skiego. A le i p rzy jąć trz e b a , że k o n ta k ty z m acierzystym k rajem trw a ły n a d a l przez jak iś czas, co im p lik u je też dalszy d opływ w zorów .

Z u s a m m e n f a s s u n g

De r T ite l a p o sto lisc h e r E r zb isc h o f IN K R A K A U im X I. JH D T .

Z u d e n ältesten liturgiegeschichtlichen Q u e lle n in P o len g e h ö rt d as k ra k a u e r P ontificale aus d e r 2. H älfte des X I , J h d ts , je tz t in d e r Jag iello n isch en B ibliothek, M S 2057. U n te r a n d e re n in teressan ten F o rm e ln e n th ä lt es n a c h d en ü b lich en m ittelalterlich en A bsolutionen a m G rü n d o n n e rsta g zwei g anz seltene A bsolu­ tionsform eln, v on d en en die erste d em Bischof, die zw eite d em „apostolischen E rzb isch o f“ V orbehalten ist. O h n e diese R u b rik w u rd e n b eid e aus ein er v e r­ lo ren g eg an g en en H a n d sc h rift d e r A btei S a in t R é m y in R eim s aus d em V I I I J h d t . von Jo h a n n e s M o rin u s (C o m m en tariu s historicus d e disciplina in ad- m in istra tio n e sac ra m e n ti p o en iten tiae, tred ecim prim is saeculis in ecclesia o b serv ata, A n tw erp en 1682 u n d Brüssel 1685, S. 542) veröffentlicht u n d von J o s e f A ndreas J u n g m a n n S .J . (D ie lateinischen B ussriten in ih re r geschichtlichen E n tw ick lu n g , In n sb ru c k 1932) w iedergegeben. Beide Ü b ersch riften sin d also in sp ä te re A bschriften hin ein g ek o m m en , u n d z w ar w ohl, n a c h d e m im J . 1049 die Synode v on R eim s u n te r d em V orsitz P a p st L eo I X d e n T ite l „ap o sto licu s“ ausschliesslich dem P ap ste V orbehalten h a tte . E ine solche A bschrift w ird n a c h L o th rin g e n g ekom m en sein, w o d e r lo th rin g isch e P a p st sich ein er ganz besonderen V e re h ru n g erfre u t h a b e n m usste. D a an g en o m m en w ird, d a s g era d e aus L o th rin g e n die E in w a n d e ru n g d e r B enediktiner n a c h P olen u m die M itte des X I 1 J h d ts . u n d sp ä te r stattg efu n d en h a tte , m ussten diese M ö n ch e ausser a n d e re n litu rg isch en H an d sch riften a u c h diese e rg än zten A bsolution­ sform eln m itg e b ra c h t u n d diese k o p iert h a b e n . D ie v eröffentlichten A bsolu­ tionsform eln sind z w ar m it diesen b eid em v erw an d t, a b e r n ic h t in d en tisch .